«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση»

«Η αγορά Εργασίας σε Κρίση» Θέμα: «Εξελίξεις και προοπτικές στην Ανταγωνιστικότητα» Παναγιώτης Πετράκης Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ 9 Ιουλίου 2012 1

Περιεχόμενα Διάλεξης 1. Η εξέλιξη των Βασικών Μεγεθών 2. Το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας και η Ανταγωνιστικότητα 2.1 Η Διαμόρφωση του Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας 2.2 Το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας και οι Ανταγωνιστές 2.3 Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας και Μερίδιο Εργασίας 3. Μία Εναλλακτική Οπτική 2

Τα κυριότερα μεγέθη ενδιαφέροντος για την περίοδο 2010 2013 Στα διαγράμματα 1 και 2 που ακολουθούν: Θεμελιώνεται η συγκληθείσα πρόοδος που έχει ήδη επιτευχθεί στους τομείς: α) Δημοσιονομικό Έλλειμμα. β) Ανταγωνιστικότητα (Unit Labour Cost). γ) Εξαγωγές και Ισοζύγιο Εμπορευμάτων και Υπηρεσιών. δ) Επίπεδο Τιμών (Πληθωρισμός). Παρατηρούνται οι βαρύτατες αρνητικές εξελίξεις όσον αφορά: α) Στη μεταβολή του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. β) Στην ανεργία. Οι εξελίξεις στην παραγωγικότητα χαρακτηρίζονται ως ελαφρά θετικές έως και αρνητικές. 3

Διάγραμμα 1. Εξελίξεις στην Ελληνική Οικονομία Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117) και Τράπεζα της Ελλάδος. Παραγωγικότητα, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Eurostat (nama_aux_lp). Πληθωρισμός, %, Πηγή: IMF. Εξαγωγές Προϊόντων και Υπηρεσιών, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117). Ανεργία, %, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117). Ισοζύγιο Εμπορευμάτων και Υπηρεσιών, δις ευρώ, Πηγή: AMECO Database. Δημοσιονομικό Έλλειμμα, % του ΑΕΠ, Πηγή: IMF. 4 ΑΕΠ, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: IMF.

Διάγραμμα 2. Διαφορά στις εξελίξεις μεταξύ Ελλάδας και Ευρωζώνης Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117) και Τράπεζα της Ελλάδος. Παραγωγικότητα, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Eurostat (nama_aux_lp). Πληθωρισμός, %, Πηγή: IMF. Εξαγωγές Προϊόντων και Υπηρεσιών, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117). Ανεργία, %, Πηγή: Alpha Bank (Οικονομικό Δελτίο 117). Ισοζύγιο Εμπορευμάτων και Υπηρεσιών, δις ευρώ, Πηγή: AMECO Database. Δημοσιονομικό Έλλειμμα, % του ΑΕΠ, Πηγή: IMF. ΑΕΠ, % ετήσια μεταβολή, Πηγή: IMF. 5

Η σχέση ισοζυγίου πληρωμών και ανταγωνιστικότητας Τα συμπεράσματα της ανάλυσης αυτής αποκαλύπτουν ότι οι παρατηρούμενες βελτιώσεις της Ελληνικής οικονομίας είναι αποτέλεσμα της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας και όχι αποτέλεσμα ανάπτυξης της παραγωγικής της ικανότητας. Παρά την παρατηρούμενη ονομαστική μείωση του ΜΚΕ η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας δεν οδηγεί (τουλάχιστον μέχρι το 2013) σε μία εξάλειψη του φαινομένου του σχετικού ελλείμματος που αποτελεί ένα ουσιαστικό δείκτη ανταγωνιστικότητας. Η παρατήρηση αυτή αποδεικνύει για μία ακόμα φορά ότι η βελτίωση των δεικτών της ανταγωνιστικότητας είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η οικονομία βρίσκεται σε καταστολή και όχι ότι έχει εισέλθει σε μία υγιή παραγωγική περίοδο. Το ΜΚΕ δεν αποτελεί τον αντιπροσωπευτικότερο δείκτη μέτρησης της ανταγωνιστικότητας μίας οικονομίας για πολλούς και σοβαρούς λόγους. Ωστόσο, η Ελληνική πλευρά θα πρέπει να παραμείνει προσηλωμένη στο στόχο της μείωσής του καθώς τα αποτελέσματα πλέον την ευνοούν ιδιαίτερα. 6

Η Διαμόρφωση του ΜΚΕ Οι διαφορές στην ανταγωνιστικότητα μεταξύ της Ελληνικής και άλλων οικονομιών καταδεικνύουν σε ποιο βαθμό μπορεί το Eλληνικό σύστημα παραγωγής να ανταγωνίζεται τα εξωτερικά συστήματα παραγωγής: α) στην εξαγωγική δυνατότητα προϊόντων και υπηρεσιών, και β) στην εισαγωγική διείσδυση στην Ελληνική οικονομία. Συνεπώς, οι όποιες διαφορές καταδεικνύουν τη δυνατότητα του παραγωγικού συστήματος να απασχολεί σήμερα και στο μέλλον, τους βασικούς παραγωγικούς συντελεστές κατά τρόπο αποτελεσματικό. Κατ επέκταση, δηλώνει τη δυνατότητα ενός παραγωγικού συστήματος να είναι σε θέση να προσελκύσει την επενδυτική δραστηριότητα είτε αυτή αναφέρεται στο κεφάλαιο, στην εργασία ή στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Σε μια οικονομία η κυριότερη εκδήλωση της ανταγωνιστικότητας εκφράζεται στο έλλειμμα (ή πλεόνασμα) του ισοζυγίου προϊόντων και υπηρεσιών, το οποίο συνοψίζει και τις εξαγωγικές επιδόσεις και τις επιδόσεις στην κάλυψη της εσωτερικής ζήτησης. 7

Η Διαμόρφωση του ΜΚΕ Το Ονομαστικό ΜΚΕ υπολογίζεται ως ονομαστικός μισθός ανά εργαζόμενο διαιρούμενο με την παραγωγικότητα της εργασίας. Εκφράζει τη δυνατότητα της οικονομίας να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά το συντελεστή «εργασία». Από τον τρόπο υπολογισμού του προκύπτει ότι επηρεάζεται: α) από τους ονομαστικούς μισθούς, β) από τις τιμές, γ) όταν γίνονται διεθνείς συγκρίσεις από τη συναλλαγματική ισοτιμία και το έτος αναφοράς, δ) από την παραγωγικότητα, ε) από τη διάρθρωση της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. στ) από το μη-εργασιακό κόστος της παραγωγής: φόροι, ασφαλιστικές εισφορές, διοικητικά κόστη της οικονομίας, κλπ. Η διαμόρφωσή του είναι εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία και πρακτικά εκφράζει σχεδόν όλη την κατάσταση μιας οικονομίας και όχι μόνο τους μισθούς. Ο ρυθμός μεταβολής του ονομαστικού μισθού είναι η κρίσιμη μεταβλητή. 8

Διάγραμμα 3. Συνεισφορά στη συνολική μεταβολή των μισθών Ενώ στη Γερμανία το 40% της διαμόρφωσης του ρυθμού μεταβολής των ονομαστικών μισθών οφείλεται στην παραγωγικότητα, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 5%. 9

Διάγραμμα 4. Μέσος όρος ωρών εργασίας ανά έτος Οι Έλληνες εργάζονται κατά μέσο όρο περισσότερες ώρες (2032 ώρες ανά έτος) από τους εργαζόμενους στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης και τις χώρες του ΟΟΣΑ. 10

Διάγραμμα 5. Σωρευτική διαφορά μεταξύ του πληθωρισμού επιλεγμένων χωρών και του πληθωρισμού της Γερμανίας, για την περίοδο 1999-2011 11

Η σχέση του Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας με την παραγωγικότητα, τους ονομαστικούς μισθούς, τις τιμές και το μη-εργασιακό κόστος Το ΜΚΕ επηρεάζεται θετικά από την παραγωγικότητα, τους ονομαστικούς μισθούς και τις τιμές και αρνητικά από μη-εργασιακό κόστος. Στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη, η συσχέτιση του ΜΚΕ με την παραγωγικότητα, τους ονομαστικούς μισθούς, και τις τιμές είναι θετική, ενώ αντίστοιχα με το μη-εργασιακό κόστος είναι αρνητική. Η θετική συσχέτιση του ΜΚΕ με την παραγωγικότητα δε δικαιολογείται με μια πρώτη αίσθηση λόγω του ότι η παραγωγικότητα βρίσκεται στον παρονομαστή του κλάσματος, μέσω του οποίου υπολογίζεται το ΜΚΕ. 12

Η θετική συσχέτιση του ΜΚΕ με την παραγωγικότητα: σχόλια Δεν είναι εύκολα κατανοητό πως μια αύξηση της παραγωγικότητας οδηγεί σε αύξηση του δείκτη ΜΚΕ και άρα σε μείωση της ανταγωνιστικότητας. Ωστόσο, φαίνεται η αύξηση της παραγωγικότητας συνήθως να συνοδεύεται από μεγαλύτερη αύξηση των ονομαστικών μισθών, οι οποίοι βρίσκονται στον αριθμητή του κλάσματος που υπολογίζει το ΜΚΕ. Αυτό επιβεβαιώνεται από τη θετική συσχέτιση μεταξύ των ονομαστικών μισθών και της παραγωγικότητας. Στην Ελλάδα, η συσχέτιση των ονομαστικών μισθών με την ανεργία και την παραγωγικότητα είναι αρνητική και αντίστοιχα. Στην Ευρωζώνη, η συσχέτιση των ονομαστικών μισθών με την ανεργία και την παραγωγικότητα είναι αρνητική και θετική αντίστοιχα. 13

Πίνακας 1. Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας (2000=100) Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας κατά την περίοδο 2010-2013 αντιστάθμισε πλήρως τη μειωμένη σε σχέση με την Ευρωζώνη ανταγωνιστικότητα της περιόδου 2000-2009. Μάλιστα, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας την καθιστά 4,5% περισσότερο ανταγωνιστική από την Ευρωζώνη. Η Ελληνική οικονομία φαίνεται να έχει επιστρέψει τη διαφορά ανταγωνιστικότητας της στο επίπεδο που αυτή βρισκόταν κατά την είσοδό της στην Ευρωζώνη. 14

Το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας και οι Ανταγωνιστές Οι ανταγωνιστές της Ελλάδας στο εξωτερικό εμπόριο μπορούν να προσδιοριστούν μέσω των χωρών: α) στις οποίες εξάγει, και β) από οποίες εισάγει. Οι εξαγωγές, οι εισαγωγές καθώς και οι μεταβολές που συμβαίνουν σε αυτές, έχουν άμεσο αντίκτυπο στο ισοζύγιο πληρωμών. Οι κύριοι ανταγωνιστές της Ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να θεωρείται ότι προέρχονται από την ΕΕ-27, καθώς το 50,5% περίπου αφορά σε χώρες αυτής. Οι σημαντικότεροι από αυτούς φαίνεται να είναι οι Ιταλία, Γερμανία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία, Βέλγιο και η Δανία. 15

Πίνακας 2. Καθαρές εξαγωγές προς τους κύριους ανταγωνιστές της Ελλάδας 16

Πίνακας 3. Συνολικός συντελεστής επιβάρυνσης από φορολογία, ασφαλιστικές εισφορές, φόρους συναλλαγών, δημόσια τέλη κλπ. (2010) Πίνακας 4. Συνολικός συντελεστής επιβάρυνσης από φορολογία, ασφαλιστικές εισφορές, φόρους συναλλαγών, δημόσια τέλη κλπ. (2010) Η Ελληνική οικονομία δεν έχει το μεγαλύτερο συνολικό συντελεστή συγκριτικά με τις άλλες χώρες. Η Ιταλία και η Γαλλία έχουν μεγαλύτερους συντελεστές. Ο συντελεστής της Ελλάδας είναι υψηλότερος από όλες τις γειτονικές χώρες, κυρίως της Ν.Α. Ευρώπης. 17

Πίνακας 4. Ανάλυση του συντελεστή επιβάρυνσης, Ελλάδα (2010) Αν λάβουμε υπόψη μας ότι το ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα των Ελληνικών επιχειρήσεων υπολογίζεται το 2011 σε 77,8 δις, τότε αυτό το 10-15% (5 μονάδες από τη φορολογία, 4 μονάδες από τις ασφαλιστικές εισφορές, 2-3 μονάδες από τις λοιπές επιβαρύνσεις) κοστίζει 7-10 δις το χρόνο. Βεβαίως, δεν είναι εφικτό βραχυχρόνια να μειώσουμε την επιχειρηματική επιβάρυνση κατά 10-15 ποσοστιαίες μονάδες. Με προσήλωση όμως και με μακροχρόνιο ορίζοντα πέντε ετών, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποτελέσει εφικτό στόχο. 18

Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας και Μερίδιο Εργασίας Θα μπορούσαμε να μετατρέψουμε τον τρόπο υπολογισμού του ΜΚΕ ως εξής: Αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμητή και τον παρονομαστή του λόγου που διαμορφώνει το ΜΚΕ με τις συνολικές ονομαστικές δαπάνες, προκύπτουν δύο κλάσματα το ένα εκ των οποίων αποτελεί το μερίδιο της εργασίας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ, ενώ το άλλο το επίπεδο των τιμών. MKE = Μερίδιο Εργασίας στο ΑΕΠ * Επίπεδο Τιμών Άρα, μπορούμε να υπολογίσουμε το MKE ως το γινόμενο μεταξύ του επιπέδου των τιμών επί το μερίδιο της εργασίας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Με αυτή τη λογική, μια αύξηση του MKE μπορεί να προκύψει είτε μέσω αύξησης του επιπέδου των τιμών, είτε μέσω αύξησης του μεριδίου της εργασίας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. 19

Διάγραμμα 6. Η εξέλιξη του μεριδίου της αγοράς εργασίας και κεφαλαίου στο ΑΕΠ Η σοβαρή μείωση του μεριδίου εργασίας στο σύνολο του παραγόμενου πλεονάσματος οφείλεται: α) στη μείωση του κόστους εργασίας, β) στην αύξηση ανεργίας, γ) στη μεταφορά πόρων από την εργασία στο κεφάλαιο (έστω και εάν μετά ενδέχεται μέρος τους να απορροφάται από το κράτος υπό τη μορφή φόρων). 20

Μία Εναλλακτική Οπτική Διάγραμμα 7. Υπολογισμός Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας (Ιανουάριος 2012) Το ΜΚΕ στην Ελλάδα και τις Μεσογειακές χώρες της Ε.Ε. παρέμενε έως και το 2007 περίπου, χαμηλότερο του αντίστοιχου Γερμανικού. Μετά το 2007, η ταχύτατη ενίσχυση του μοναδιαίου κόστους εργασίας στην Ελλάδα και τις Μεσογειακές χώρες σηματοδοτεί την επικαλούμενη απώλεια ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τη Γερμανία. 21

Μία Εναλλακτική Οπτική Στο Ελληνικό πείραμα υποθέσαμε, ότι την περίοδο 2009-2013 είχαμε μία ελαφρά ύφεση αντί της καταστροφής που συνέβη. Αποτέλεσμα του πειράματος ήταν η Ελλάδα να γίνει περισσότερο ανταγωνιστική από τη Γερμανία! Εάν αναπροσαρμόσουμε την κατάσταση της Ελληνικής Πραγματικότητας σύμφωνα με τις προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος σχετικά με τη μεταβολή του Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας στο σύνολο της οικονομίας για τα έτη 2010-2013 (-3,8% το 2010, -2,6% το 2011, -6,3% το 2012 και -7% το 2013) προκύπτει η κατάσταση που περιγράφεται στο παρακάτω διάγραμμα. 22

Διάγραμμα 8. Υπολογισμός Μοναδιαίου Κόστους Εργασίας (Ιούλιος 2012) Μια ενδεχόμενη μεταβολή, το έτος 2014, του ΜΚΕ κατά τους ίδιους ρυθμούς, σε σχέση με το έτος 2013, για την Ελλάδα και τη Γερμανία, θα βελτίωνε την Ελληνική πραγματικότητα και άρα την ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας, ξεπερνώντας αυτή της Γερμανίας. Ωστόσο, οι προβλέψεις της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 2014 περιγράφουν μια μεταβολή της τάξης του -0,2% για το σύνολο της Ελληνικής οικονομίας. 23

Δείκτης επιτυχίας κατάταξη των χωρών σύμφωνα με τη σταθερότητα και την ανάπτυξη πέντε υποδεικτών Για καθέναν από τους πέντε υποδείκτες υπολογίζεται η κατάταξη των 24 χωρών με βάση τη σταθερότητα και την ανάπτυξη. Ο τελικός δείκτης προκύπτει ως μέσος όρος των βαθμολογιών κάθε χώρας: Αύξηση της παραγωγής. Μείωση ωριαίου κόστους εργασίας και μείωση χρόνου εργασίας αντί για Βελτίωση της παραγωγικότητας. απολύσεις. 24 Διατήρηση απασχόλησης. Αύξηση του μεριδίου των εξαγωγών.

Οι λόγοι αποτυχίας των προγραμμάτων διάσωσης 1. Η Παγκόσμια Οικονομία δεν είχε την εμπειρία της εφαρμογής μεγάλης κλίμακας προγραμμάτων λιτότητας και ταυτόχρονης εφαρμογής πολιτικών ενίσχυσης από την πλευρά της προσφοράς. 2. Υπήρξε μόλις μια βραχυπρόθεσμη ειδοποίηση για την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας και ενίσχυσης από την πλευρά της προσφοράς. 3. Το PSI εφαρμόστηκε απρόσμενα με αποτέλεσμα την αναπόφευκτη έλλειψη εμπιστοσύνης σε διεθνές επίπεδο. 4. Οι διαρθρωτικές μεταβολές και οι προϋποθέσεις χρηματοδότησης επιχειρούν να μεταβάλλουν το οικονομικό μοντέλο της κοινωνίας χωρίς όμως κοινωνική συναίνεση και πολιτική εντολή. 5. Οι διαρθρωτικές μεταβολές λόγω εσωτερικών ή εξωτερικών αιτιών και ειδικότερα η επανοργάνωση των τραπεζών, καθυστέρησαν σημαντικά. 6. Η γνώση για το μέγεθος των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών είναι ελλειπής. 7. Οι πολιτικά δρώντες έχουν μειωμένη γνώση στη διαχείριση οικονομιών σε πτώχευση. 8. Το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης είχε υψηλά επιτόκια. 9. Το πρόγραμμα διάσωσης ήρθε σε αντίθεση με τους οικονομικούς θεσμούς με αβέβαια αποτελέσματα. 25