QRA στην Koninklijke Οι 322 και 323 Μοίρες της Ολλανδικής Αεροπορίας Readiness και επιχειρησιακή αξιολόγηση Οι µονάδες ετοιµότητας αεράµυνας QRA (Quick Reaction Alert) αποτελούν τη δύναµη ταχείας αντίδρασης αεροποριών που σαν αποκλειστικό σκοπό έχουν την αναχαίτιση των αγνώστων ιχνών που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο ενός κράτους. Η ετοιµότητα των αεροπορικών µονάδων που είναι επιφορτισµένες µε καθήκοντα QRA ποικίλλει ανάλογα µε τα αντίστοιχα επίπεδα ετοιµότητας που έχουν εκδοθεί από το Αρχηγείο και µπορεί να ποικίλλουν από 15 έως και 5 λεπτά. Μια από τις µοίρες της Βασιλικής Ολλανδικής Αεροπορίας Klu (Koninklijke Luchtmacht) που έχει ως κύρια αποστολή της την προστασία του εναέριου χώρου είναι η 322 η οποία έχει ως έδρα της την αεροπορική βάση του Leeuwarden.
ƒ ƒπ Luchtmacht Η τελευταία συνιστά µέρος της Ναυτικής αεροπορικής συνιστώσας για τη Βόρεια Ευρώπη (AIRNORTH) και είναι υπεύθυνη τόσο για τον Ολλανδικό Εναέριο Χώρο όσο και ένα µεγάλο µέρος της Βόρειας Θάλασσας. Επιπρόσθετα η ΑΒ του Leeuwarden είναι ένα από τα δύο περιφερειακά κέντρα της συµµαχικής διοίκησης Ευρώπης ACE (Allied Command Europe) τα οποία βρίσκονται κάτω από τις διαταγές του Ανώτατου Συµµαχικού ιοικητή Ευρώπης (SACEUR) και τέλος ένα από τα τρία περιφερειακά στρατηγεία των Συµµαχικών υνάµεων Βορείου Ευρώπης (AFNORTH). Των Wim Das και Kees Otten
H[ Η ΑΒ του Leeuwarden Η θέση της βρίσκεται στο βορρά της Ολλανδικής επικράτειας γειτνιάζοντας µε την Βόρεια Θάλασσα και αποτελεί τη µια από τις αεροπορικές βάσεις της Αεροπορίας της χώρας που φιλοξενούν αεροσκάφη F- 16. Αρχικά το αεροδρόµιο κατασκευάστηκε το 1938 ως πολιτικό αλλά µε την Γερµανική εισβολή χρησιµοποιήθηκε ως στρατιωτικό καθώς από εκεί τα γερµανικά αεροσκάφη µπορούσαν να φτάσουν στη Μεγάλη Βρετανία. Μετά την απελευθέρωση χρησιµοποιήθηκε για ένα διάστηµα ξανά ως πολιτικό για να µετατραπεί και πάλι σε στρατιωτικό το 1949. Οι συµµετοχές της Ολλανδικής Αεροπορίας σε αποστολές στο εξωτερικό, όπως στο Αφγανιστάν, έχουν δηµιουργήσει κατ ανάγκη την εκ περιτροπής ανάληψη καθηκόντων QRA µε την άλλη µεγάλη αεροπορική βάση στο Vokel. Στο Leeuwarden έχουν την έδρα τους σή- µερα τρεις επιχειρησιακές µοίρες: Η 322 Μοίρα µε 16 αεροσκάφη F- 16AM εξοπλισµένα µε βλήµατα AIM-120 AMRAAM, η 323 Μοίρα µε τον ίδιο αριθµό αεροσκαφών έχοντας όµως καθήκοντα τακτικής εκπαίδευσης (ΣΜΕΤ), εκπαίδευσης µάχης, αξιολόγησης και τυποποίησης αλλά µε τη δυνατότητα να διαθέτει αεροσκάφη σε καθήκοντα ετοι- µότητας όποτε απαιτείται. Η Τρίτη Μοίρα η 303 είναι πρακτικά ένα σµήνος µε κύρια αποστολή την Έρευνα και διάσωση (SAR) και για αυτό το σκοπό χρησιµοποιεί τρία ελικόπτερα ΑΒ. 412 SP, βαµµένα σε έντονο κίτρινο έχοντας έτσι κερδίσει το προσωνύµιο «tweeties». Όχι πολύ µακριά από το Leeuwarden βρίσκεται το πεδίο βολής του Viehorst, σε ένα από τα νησιά του συµπλέγµατος του Waddenzee. Εκεί αεροσκάφη της Ολλανδικής Αεροπορίας αλλά και από άλλες χώρες του ΝΑΤΟ πραγµατοποιούν βολές αλλά και ασκήσεις µεσαίας κλίµακας και ένα από τα τρία AB. 412 βρίσκεται υποχρεωτικά σε συνεχή επιφυλακή όποτε διεξάγεται εκεί κάποια άσκηση. To Hawker Hunter υπήρξε ένα από τα αεροσκάφη που ανελάµβαναν καθήκοντα QRA πριν την έλευση των F-104G. Το F-16 ΑΜ αποτελεί σήµερα τον κύριο τύπο της Ολλανδικής Αεροπορίας. Αεροσκάφος F-104G της Ολλανδικής Αεροπορίας. Ο συγκεκριµένος τύπος αποτέλεσε το κύριο αεροσκάφος αναχαίτισης κατά τις δεκαετίες του 60 και 70. [ 322 Μοίρα και QRA Καθόλη τη διάρκεια του χρόνου 24 ώρες το 24ωρο τουλάχιστον δύο F-16 βρίσκονται σε επιφυλακή και έτοιµα να απογειωθούν όταν κάποιο άγνωστο ίχνος πλησιάσει τον εναέριο χώρο της Ολλανδίας. Η εντολή για το scramble δίδεται από το κέντρο Αεροπορικών επιχειρήσεων και ελέγχου στο New Milligen, όπου µέσω του µεγάλου ρα- 88 π À π - À À 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION
ƒ ƒπ ντάρ ελέγχου θα διαπιστωθεί το άγνωστο ίχνος και η πορεία του. Όταν η προσπάθεια για επικοινωνία µέσω των συνήθων µέσων ραδιοεπικοινωνιών για ταυτοποίηση του άγνωστου ίχνους αποτύχει, τότε τα F-16 θα απογειωθούν σε διάστηµα µερικών λεπτών. Ο κωδικός που χρησιµοποιούν είναι το Alpha Juliet συνοδευόµενο από δύο αριθµούς για τη διάκριση µεταξύ τους. Η διαδικασία της 24ωρης επιφυλακής σε περίοδο ειρήνης -κάτι φυσικά απόλυτα «σύνηθες» για τις αντίστοιχες επιφυλακές της ΠΑ- συνιστά το υψηλότερο επίπεδο ετοιµότητας από όλη την Αεροπορία και εκτός από τους χειριστές και τα αεροσκάφη, περιλαµβάνει και τους µηχανικούς που και αυτοί µε
ύο F-16 ΑΜ της 323 Μοίρας κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικής πτήσης. τη σειρά τους διατηρούν τους ίδιους ρυθµούς ετοιµότητας. Για δεκαετίες µετά τη λήξη του Β ΠΠ η Ολλανδική Αεροπορία σε καθήκοντα QRA είχε αεροσκάφη όπως τα Gloster Meteor, Hawker Hunters και F-104G. Την περίοδο του ψυχρού πολέµου, το F-104G ήταν το κύριο εργαλείο της Ολλανδικής Αεροπορίας, και κύρια αποστολή του ήταν η αναχαίτιση ρωσικών βοµβαρδιστικών που πετούσαν από τον Βόρειο Ατλαντικό προς τον Ολλανδικό εναέριο Χώρο, για να δοκιµάσουν τα αντανακλαστικά του ΝΑΤΟ στην ικανότητά του να αναχαιτίζει άγνωστες απειλές. Οι αποστολές αυτές είχαν ονοµαστεί «Berenjacht» που σηµαίνει το κυνήγι της αρκούδας. Στη συγκεκρι- µένη περίοδο τα ολλανδικά starfighters συνεπικουρούσαν τα F-15A της 32 TFS της USAFE τα οποία όµως βρίσκονταν κάτω από Ολλανδική διοίκηση. Η 322 Μοίρα πρωτοδηµιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Β ΠΠ µέσα στους κόλπους της RAF αρχικά ως 167 Gold Cost Squadron και επανδρώθηκε από έµπειρους Ολλανδούς χειριστές. Αργότερα το 1943 άλλαξε την ονοµασία του σε 322 (Dutch) Squadron εξοπλίστηκε µε Spitfires και το σήµα του που κοσµεί το κάθετο σταθερό των αεροσκαφών έως και σήµερα ήταν ένας γκρι παπαγάλος µε το παρατσούκλι Poly Grey. [ Ένα ικανό αεροσκάφος H Ολλανδική Αεροπορία ανήκει στις τέσσερις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που παράγγειλαν το αεροσκάφος στα τέλη της δεκαετίας του 70. Οι άλλες τρεις ήταν η ανία, η Νορβηγία και το Βέλγιο. Η πρώτη παραγγελία αφορούσε 102 αεροσκάφη (80 µονοθέσια F-16A και 22 διθέσια Β), ενώ το 1983 η βουλή της χώρας αποφάσισε την προµήθεια ενός δεύτερου πακέτου από 111 επιπλέον µονάδες εκ των οποίων τα 97 ήταν F-16A και τα 14 F-16B διαµορφώνοντας ένα σύνολο από 213 αεροσκάφη. Σταδιακά όµως και κατόπιν αναθεωρήσεως της αµυντικής πολιτικής της χώρας, η οροφή των αεροσκαφών έπεσε στα 108 αεροσκάφη, όλα αναβαθµισµένα στο επίπεδο F-16AM -το πρόγραµµα ολοκληρώθηκε το 2003-και ειδικευµένα σε ρόλους αε- 90 π À π - À À 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION
ƒ ƒπ Μέρος του θαλάµου πληρώµατος αεροσκάφους AWACS. Τα Ολλανδικά F-16 τροποποίησης Μ4 έχουν επιδείξει σε ασκήσεις την ικανότητά τους να συνεργάζονται επιτυχώς µέσω του συστήµατος ανταλλαγής δεδοµένων Link 16. Αεροσκάφος F-16 ΑΜ της 322 Μοίρας σε περίοδο ανάπτυξής της στο Αφγανιστάν ενώ ετοιµάζεται για απογείωση από την ΑΒ του Κανταχάρ εξοπλισµένο µε βόµβες GBU. ράµυνας. Οι κυριότερες βελτιώσεις της αναβάθµισης µέσου χρόνου επιχειρησιακής ζωής MLU (Mid-Life-Upgrade) περιλάµβαναν την προσθήκη νέου ραντάρ APG-66(V) 2A, αντικατάσταση του υπολογιστή αποστολής µε το νέο MMC, νέο σύστηµα IFF τύπου APX-113 (v), νέο ευρυγώνιο HUD, έγχρωµες οθόνες πολλαπλών λειτουργιών (MFD), νέο πίνακα εισαγωγής δεδοµένων, δυνατότητα ενσωµάτωσης σκοπευτικού επί κράνους και µεταφορά βληµάτων AIM-120B και Maverick. Τα βλήµατα ΑΙΜ-120Β έχουν δυνατότητα αναχαίτισης επερχόµενου στόχου στα 50 km και στόχου που αποµακρύνεται στα 25 km. Σε κλειστές εµπλοκές τα αεροσκάφη χρησιµοποιούν βλήµατα AIM- 9N/L και Μ. Σε ότι αφορά το ραντάρ οι βελτιώσεις σε σχέση µε το APG-66 των F-16A, αφορούν επέκταση της ακτίνας εντοπισµού κατά 25%, ενισχυµένη δυνατότητα απεικόνισης εδάφους στη λειτουργία όξυνσης δέσµης ντόπλερ (DBS) κατά 64:1, πολλαπλή παρακολούθηση έως και 10 στόχων ενώ συνεχίζεται η έρευνα, ενώ πληροφορίες αναφέρουν τη δυνατότητα ταυτόχρονης εκτόξευσης έως και 6 βλη- µάτων AMRAAM κατά ισάριθµων στόχων. Αν και κατά τη διάρκεια της µέχρι τώρα υπηρεσίας των αεροσκαφών σε καθήκοντα QRA τα F-16 της Klu έχουν αναχαιτίσει ένα µεγάλο αριθµό άγνωστων ιχνών δεν έχει σηµειωθεί καµία κατάρριψη καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων τα άγνωστα ίχνη αποδεικνύεται πως είναι πολιτικά αεροσκάφη που έχουν χάσει την επικοινωνία τους µε το κέντρο ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας και τα αεροσκάφη που εκτελούν QRA αναλαµβάνουν την συνοδεία τους µέχρι την προσγείωσή τους. Η µόνη κατάρριψη που έχει σηµειωθεί από F-16 της 322 µοίρας πραγµατοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ στο Κόσσοβο το 1999, όταν το F-16 µε αριθµό σειράς J-063 κατέρριψε ένα Σερβικό MiG-29 µε βολή AMRAAM. [ H 323 Μοίρα Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η συγκεκριµένη µοίρα έχει άλλα καθήκοντα αλλά µπορεί όταν απαιτείται να αναλαµβάνει καθήκοντα QRA. Το δόγµα της Klu αναφορικά µε την εκ περιτροπής ανάπτυξη µοιρών ξεκίνησε µε την ανάπτυξη δυνάµεων στο εξωτερικό µε πρώτη από αυτές την Ιταλία κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του ΝΑ- ΤΟ Deny Flight, Deliberate Force και Allied Force από το 1993 έως και το 1999. Επειδή η Ολλανδική Αεροπορία δεν µπορούσε εκ των πραγµάτων να θέσει σε µια µοίρα µόνο όλη την ευθύνη για την παρουσία στις συγκεκριµένες επιχειρήσεις, έθεσε την εκ περιτροπής συµµετοχή των µοιρών της σε αυτές. Έτσι οι χειριστές των µαχητικών έπρεπε να εκπαιδευτούν σε µια σειρά ρόλων από αεροπορική υπεροχή έως και αναγνώριση ενώ ταυτόχρονα τα αεροσκάφη έπρεπε γρήγορα µέσα σε λίγες ώρες- να µπορούν να αλλάζουν εξωτερική διαµόρφωση. Στις αποστολές πάνω από την τότε Γιουγκοσλαβία τα ολλανδικά F-16 ήταν εξοπλισµένα µε ένα µίγµα όπλων µε βλήµατα αέρος-αέρος και πυροµαχικά αέρος-εδάφους εκτελώντας τις αποκαλούµενες µεταβλητού τύπου περιπολίες µάχης SRCAP (Swing Role Combat Air Patrol). Σήµερα που Ολλανδικά αεροσκάφη είναι ανεπτυγµένα στο Αφγανιστάν όλη αυτή η πείρα από τις προηγούµενες επιχειρήσεις στο εξωτερικό είναι ζωτικής σηµασίας τόσο για τους χειριστές των αεροσκαφών όσο και για το προσωπικό εδάφους. Μοίρες µε αµιγώς καθήκοντα αεράµυνας όπως η 322 µοίρα ή µικτού ρόλου όπως η 323 αναλαµβάνουν τόσο αποστολές εναέριας υπεροχής όσο και εγγύς υποστήριξης όταν βρίσκονται σε διάφορα θέατρα επι- ANAXAITI H/INTERCEPTION π À π - À À 2009 91
ύο Βελγικά και ένα Ολλανδικό F-16 AM κατά τη διάρκεια του σχολείου εκπαίδευσης FWIT. χειρήσεων στο εξωτερικό. Η 323 Μοίρα παρέχει κυρίως εκπαίδευση σε αποστολές αέρος-εδάφους ενώ χρησιµεύει και ως σχολείο µάχης για νέους χειριστές. Χαρακτηριστικό γνώρισµα των αεροσκαφών αυτών είναι η Θεά Άρτεµις η οποία κοσµεί τα κάθετα σταθερά των αεροσκαφών της Μοίρας. Οι συνήθεις βολές αέρος-εδάφους πραγµατοποιούνται µε βολές συµβατικών βοµβών Mk-82 των 500 λιβρών στο πεδίο βολής του Viehorst. Επειδή η µοίρα έχει επιπρόσθετα και το χαρακτήρα της τυποποίησης νέων συστηµάτων υπό δοκιµή ως επιχειρησιακή µοίρα δοκιµών και αξιολόγησης, ένα αεροσκάφος το J- 066 χρησιµοποιείται ως test-bed για συγκεκριµένα ερευνητικά προγράµµατα. οκιµαστές πιλότοι της Klu µαζί µε µηχανικούς εδάφους και ειδικούς προγραµµατιστές διεξάγουν δοκιµές στα ηλεκτρονικά συστήµατα του F-16 µε σκοπό τη βελτίωση διαδικασιών και ηλεκτρονικών συσκευών. Επειδή µάλιστα είναι η µοναδική µοίρα στο ευρωπαϊκό έδαφος που έχει αναλάβει τέτοια καθήκοντα τα αποτελέσµατα των δοκιµών γίνονται γνωστά σε όλους τους χρήστες F-16 στην Ευρώπη µέσω του οργανισµού EPAF (European Participating Air Force) στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ο EPAF αποτελείται από τις Ολλανδία, Νορβηγία, ανία, Βέλγιο και Πορτογαλία και αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών για τα αεροσκάφη F-16 που έχουν υποστεί το πρόγραµµα αναβάθµισης MLU. [ Συνεχείς ασκήσεις Κάθε χρόνο η 323 Μοίρα διοργανώνει εκπαίδευση σχολείου µάχης FWIT (Fighter Weapons Instructor Training) για επίδοξους εκπαιδευτές στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ µε τη συµµετοχή και άλλων συµµαχικών χωρών. Το σχολείο FWIT παρέχει εκπαίδευση σε ρεαλιστικό πλαίσιο δράσης έµπειρων χειριστών F-16 ώστε να µπορέσουν να γίνουν εκπαιδευτές στον τύπο. Οι συµµετέχοντες χειριστές παίρνουν µέρος στο σχολείο µε το δικό τους αεροσκάφος και µια οµάδα από 15 περίπου άτοµα για διάστηµα µερικών µηνών προσπαθούν να απορροφήσουν ένα µεγάλο εύρος γνώσεων και για αυτό το λόγο επιλέγονται οι καλύτεροι της σειράς τους. Για να επιτύχει πιο ρεαλιστικές συνθήκες εκπαίδευσης το FWIT εκτελεί και µέρος της εκπαίδευσης εκτός Ολλανδίας όπως στη Νορβηγία όπου εκεί πραγµατοποιούνται σχολεία για αποστολές διείσδυσης εκτελώντας πτήσεις σε χαµηλά ύψη. Σε όλη αυτή τη διαδικασία οι χειριστές θα κληθούν να αντιµετωπίσουν και Ολλανδικό F-16 σε κατάσταση ετοιµότητας στο Αφγανιστάν εξοπλισµένο µε βόµβες LGB. απειλές έτσι ώστε να αποκοµίσουν τα µέγιστα δυνατά οφέλη από την εκπαίδευσή τους. Μια άλλη άσκηση και η µεγαλύτερη για τα δεδοµένα της χώρας αποτελεί η Frysian Flag. Η τελευταία δεν είναι τίποτα άλλο από µια ακόµη άσκηση τύπου Flag, όπως η Red Flag ή η Mapple Flag, µόνο που αυτή διεξάγεται στον Ολλανδικό εναέριο χώρο. Πραγ- µατοποιείται κάθε δύο χρόνια µε συµµετοχή και ξένων αεροποριών, και περιλαµβάνει από επιµέρους ασκήσεις αέρος-αέρος και αέροςεδάφους έως και πιο πολύπλοκα σενάρια όπως είναι οι µικτές οµάδες (COMAO). Επιπλέον η άσκηση περιλαµβάνει και τη χρήση του ασφαλούς συστήµατος επικοινωνιών Link 16 ενώ οι νέοι χειριστές στη χρήση του µπορούν να εκπαιδευτούν πρώτα στο σχετικό προσοµοιωτή που διατίθεται για αυτό το σκοπό. Στην άσκηση συµµετέχουν και σκάφη του Ολλανδικού Ναυτικού όπου επίσης πραγµατοποιούνται ασκήσεις κοινής χρήσης του Link 16 µεταξύ ναυτικών µονάδων και αεροσκαφών, παλαιότερα δε στην Frysian Flag συµµετείχαν και προωθη- µένοι ελεγκτές αεράµυνας FAC (Forward Air Controllers) του Ολλανδικού Στρατού. Στις επιµέρους ασκήσεις περιλαµβάνονται ακόµη σενάρια ηλεκτρονικού πολέµου, αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασµού και ιπτάµενα ραντάρ. Η περιοχή που εκτυλίσσεται η άσκηση βρίσκεται στη Βόρεια Θάλασσα, το πεδίο βολής της στο Viehorst και το πεδίο χα- µηλών πτήσεων στο Marnewaard. Τα διδάγµατα που απορρέουν κατά τη διάρκεια της Frysian Flag συµπεριλαµβάνονται και ανανεώνονται σε 24ωρη βάση στο καθηµερινό πρόγραµµα της 323 Μοίρας και συντάσσονται από το ίδιο το προσωπικό που συµµετέχει στην άσκηση. 92 π À π - À À 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION
ƒ ƒπ Συνοπτικά η 323 Μοίρα είναι χωρισµένη σε τέσσερα σµήνη µε το καθένα από αυτά να έχει υπό την ευθύνη του τέσσερις αντίστοιχους το- µείς ευθύνης. Το πρώτο σµήνος αναλαµβάνει την διεξαγωγή προσο- µοιωµένων σεναρίων εναέριας µάχης τύπου DACT (Dissimilar Air Combat Training). Το δεύτερο σµήνος αναλαµβάνει τη διοργάνωση της Frysian Flag, το τρίτο είναι υπεύθυνο για το σχολείο εκπαιδευτών FWIT αλλά και για την αξιολόγηση και τυποποίηση όλων των F-16 της Klu, ενώ το τέταρτο αναλαµβάνει τη διεξαγωγή συµποσίων αλλά και την παροχή χειριστών για πτήσεις δοκιµών και αξιολόγησης. [ Οι µελλοντικές προοπτικές Ο οργανισµός EPAF ο οποίος ως και προελέχθη συνιστά τον οργανισµό που «επιτηρεί» την επιχειρησιακή πορεία του προγράµµατος MLU, συνεργάζεται στενά µε το τµήµα δοκιµών και αξιολόγησης της F-16 AM της 323 Μοίρας ενώ τροχοδροµεί στην Αεροπορική Βάση του Leeuwarden. 323 Μοίρας. Οι βελτιωτικές κινήσεις που υλοποιούνται αφορούν µια εν δυνάµει διαδικασία καθώς το F-16 είναι ένα αεροσκάφος που έχει περαιτέρω περιθώρια βελτίωσης. Προς το παρόν σε όλα τα αεροσκάφη των χωρών που συµµετέχουν στον EPAF, διατίθεται η συλλογή βελτίωσης λογισµικού Μ4 ενώ η επόµενη Μ5 βρίσκεται σε εξέλιξη. Στην Μ4 περιλαµβάνεται η ολοκλήρωση της πολυλειτουργικής συσκευής χαµηλού όγκου MIDS όπου µαζί µε το ανάλογο λογισµικό υποστηρίζει το σύστηµα επικοινωνιών Link 16. Το Link 16 είναι διαθέσιµο ήδη από τη συλλογή βελτίωσης Μ3 αλλά µε την Μ4 έχει αποκτήσει επιπλέον δυνατότητες. Στην ίδια συλλογή περιλαµβάνεται επίσης και η εισαγωγή βελτιωµένης συµβολογίας για την απεικόνιση είτε στην MFD είτε στο HUD επιπλέον δεδοµένων, όπως είναι η υναµική Ζώνη Εκτόξευσης (DLZ) η οποία παρέχεται για βολές αέρος-αέρος και αέρος-εδάφους. Στη λειτουργία αυτή ο υπολογιστής αφού έχει λάβει υπόψη του δεδοµένα όπως άνεµος, ταχύτητα, ύψος και στάση του αεροσκάφους, πληροφορεί στη συνέχεια τον χειριστή για τον χρόνο που απαιτείται από τη στιγµή της εκτόξευσης µέχρι τη στιγµή την προσβολής του στόχου. Επίσης στην συλλογή Μ4 περιλαµβάνεται η δυνατότητα χρήσης του σκοπευτικού επί κράνους JHMCS, το οποίο παρέχει τη δυνατότητα χρήσης όπλων µεγάλης γωνίας απόκλισης όπως είναι ο ΑΙΜ-9Χ. Υπάρχουν όµως ακόµη αρκετές βελτιώσεις που αναµένεται να ολοκληρωθούν στα µελλοντικά προγράµµατα αναβάθµισης λογισµικού όπως είναι το υπό εξέλιξη Μ5. Σε αυτά θα περιλαµβάνονται η ολοκλήρωση του νέου ατρακτιδίου σκόπευσης Litening AT, το οποίο διαθέτει σύστηµα FLIR και κά- µερα ηµέρας τύπου CCD-TV τρίτης γενιάς καθώς και νέο καταδείκτη λέιζερ αλλά και η ολοκλήρωση του βλήµατος AIM-9X για να γίνει το JHMCS πλήρως εκµεταλλεύσιµο. Έτσι το F-16 αναµένεται να είναι για αρκετά χρόνια ακόµη το µαχητικό πρώτης γραµµής της Klu µέχρι την έλευση του (;) F-35. Το ένα από τα δύο αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασµού KDC-10 που διαθέτει η Ολλανδική Αεροπορία κατά τη διάρκεια ανεφοδιασµού δύο F-16. ANAXAITI H/INTERCEPTION π À π - À À 2009 93