«Στρατηγική Ανάπτυξη του Οικοτουρισμού στην Ελλάδα» Ονοματεπώνυμο: Ζαμπαύτης Δημήτριος Σειρά: 12 Επιβλέπων Καθηγητής: Πάρις Τσάρτας Δεκέμβριος 2015
1o Μέρος Παρουσίασης: Το φαινόμενο του Οικοτουρισμού
Ορισμός Οικοτουρισμού Οικοτουρισμός είναι μια ήπια μορφή του τουρισμού που περιλαμβάνει το ταξίδι σε σχετικά απομακρυσμένες και άθικτες περιοχές φυσικού κάλλους με απώτερο σκοπό την μελέτη, τον θαυμασμό και την απόλαυση του φυσικού τοπίου, του φυτικού και του ζωικού βασιλείου, όπως επίσης και των υπαρχουσών πολιτιστικών στοιχείων που εντοπίζονται στις περιοχές αυτές. (Hector Ceballos-Lascurain,1983) Ταξίδια οικοτουριστικού χαρακτήρα έχουμε ήδη από την Ελλάδα αλλά η πιο οργανωμένη μορφή τους εμφανίζεται μετά τον 17 ο αιώνα στο λεγόμενο Grand Tour.
Θεμελιακές Αρχές του Οικοτουρισμού 1/2 Αποκόμιση γνώσεων και βιωμάτων μέσω της επαφής του ανθρώπου με την φύση. Καλλιέργεια της αξίας της οικολογίας στους τουρίστες μέσα από την συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση τους σε θέματα περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Ανάδειξη των τοποθεσιών φυσικού κάλλους της κάθε περιοχής, συμπεριλαμβανομένης της χλωρίδας και της πανίδας, καθώς και της τοπικής κουλτούρας των ανθρώπων.
Θεμελιακές Αρχές του Οικοτουρισμού 2/2 Ευθυγράμμιση της επιχειρηματικότητας με την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης μέσω της χρήσης πράσινης ενέργειας και της ελαχιστοποίησης της μόλυνσης. Ομαλή και δίκαιη ανάπτυξη όλων των περιοχών μιας χώρας με ορθολογικό καταμερισμό των ωφελειών-κερδών για την συνολική ανάπτυξη των εμπλεκόμενων περιοχών. Συνέργειες με άλλες μορφές τουρισμού και γενικότερα με άλλες συμβατές επιχειρηματικές δράσεις έτσι ώστε να εμπλουτιστεί το πακέτο προϊόντων/υπηρεσιών του οικοτουρισμού.
Γενικά Στοιχεία της Οικοτουριστικής Αγοράς Παγκοσμίως, υπάρχει μια δυσκολία στον προσδιορισμό των ακριβών χαρακτηριστικών που συναποτελούν την αγορά του οικοτουρισμού και συνεπώς οι ακριβείς μετρήσεις είναι εξαιρετικά δύσκολες. Σύμφωνα με μελέτες της T.I.E.S και άλλων φορέων, εκτιμάται ότι ο οικοτουρισμός αποτελεί το 6% του διεθνούς ακαθάριστου προϊόντος και κατά μέσο όρο υπάρχει ένας ρυθμός ανάπτυξης της τάξης του 5% ετησίως. Σύμφωνα με πρόσφατες προβλέψεις, ο οικοτουρισμός μπορεί να φτάσει το 25% της παγκόσμιας ταξιδιωτικής αγοράς μέσα στα 6 επόμενα χρόνια.
Ευρωπαϊκά Πρότυπα Σήμανσης στον Οικοτουρισμό 1/2 Τα European Ecotourism Labelling Standards (E.E.L.S), είναι ένα σύστημα κριτηρίων για την αρμονική οικοτουριστική ανάπτυξη και κινούνται γύρω από τους εξής στρατηγικούς άξονες: 1. Εφαρμογή αποτελεσματικού management στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης. 2. Μεγιστοποίηση των κοινωνικο-οικονομικών ωφελειών και ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων. 3. Μεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών και πολιτισμικών ωφελειών και ελαχιστοποίηση των σχετιζόμενων αρνητικών επιδράσεων.
Ευρωπαϊκά Πρότυπα Σήμανσης στον Οικοτουρισμό 2/2 Το δίκτυο Natura 2000, αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία της φύσης και συγκεκριμένα ο ρόλος του έγκειται στο να ξεχωρίσει τις γεωγραφικές εκείνες περιοχές, που η σπουδαιότητα της οικολογικής τους ταυτότητας τις καθιστά τόπους ευρωπαϊκής σημασίας. Επιπλέον, ζητά από τα κράτη-μέλη να καταρτίσουν διαχειριστικά σχέδια για τις συγκεκριμένες περιοχές. Τα σχέδια αυτά πρέπει να συνδυάζουν αρμονικά τη διατήρηση της άγριας πανίδας και χλωρίδας με τις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες και να είναι ενταγμένα σε στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης. Σήμερα, απαριθμεί περίπου 20.000 τοποθεσίες που καλύπτουν το 20% της έκτασης της Ευρώπης.
2ο Μέρος Παρουσίασης: Η Ελληνική Οικοτουριστική Πραγματικότητα
Ελλάδα: Συνδυασμός Φύσης και Πολισμού Η Ελλάδα, είναι μία χώρα προικισμένη από τη φύση και γνωστή για την πλούσια ιστορία της. Ο οικοτουρισμός δεν θα εκμεταλλευτεί μόνο τον ήλιο και τη θάλασσα όπως παραδοσιακά κάνει ο μαζικός τουρισμός διακοπών, αλλά θα επικεντρωθεί και στα δάση, στους υγρότοπους, στα βουνά, στα ποτάμια, στα αρχαία μνημεία, στα μοναστήρια, στα μονοπάτια, στα αγροτικά προϊόντα, στην παραδοσιακή διατροφή, στα τοπικά ήθη και έθιμα, στη λαϊκή τέχνη καθώς και σε πολλά άλλα. Συνθέτοντας τα παραπάνω στοιχεία, θα απαντήσει σε μια βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου που στοχεύει στην εξερεύνηση του αγνώστου και στην επανασύνδεση με την φύση και με την ιστορία του, μετατρέποντας το οικοτουριστικό προϊόν σε μοναδικό ανθρώπινο βίωμα.
Ελληνικό Νομικό-Θεσμικό Πλαίσιο Οικοτουρισμού? Ο οικοτουρισμός στην Ελλάδα φαίνεται να είναι μια καινούργια και άγνωστη ιδέα που μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναδεικνύεται σε κάποιο βαθμό. Το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο για την πιστοποίηση και σήμανση του οικοτουρισμού είναι ανεπαρκές και περιορίζεται στην απλή περιγραφή και κατάταξη των τουριστικών θέρετρων-καταλυμάτων χωρίς να εμβαθύνει σε έναν πλήρη και αποτελεσματικό στρατηγικό σχεδιασμό για την ανάπτυξη του. Δεδομένου της έλλειψης κρατικής πρωτοβουλίας, έχουν δημιουργηθεί τοπικές ομάδες εργασίας με αντιπροσώπους από τις δημοτικές αρχές τουρισμού οι οποίες προσπαθούν να θέσουν κάποια πρότυπα λειτουργίας για τον οικοτουρισμό.
Ελληνική Οικοτουριστική Προσφορά Υπάρχουν περισσότερα από 5750 είδη φυτικών οργανισμών και αποτελεί ένα από τα κυριότερα κέντρα ενδημισμού της Ευρώπης, αφού φιλοξενεί 1278 ενδημικά είδη. Υπάρχουν περισσότερα από 23.000 είδη ζώων, από τα οποία, 3.956 είναι ενδημικά στη χώρα, και 3.500 είναι θαλάσσια είδη. Οι σημαντικότερες περιοχές ενδημισμού είναι η Κρήτη, οι Κυκλάδες, τα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και περιοχές, όπως η Πελοπόννησος, τα Ιόνια νησιά.
Γενικά Χαρακτηριστικά του Ελληνικού Οικοτουρισμού 1/2 Σύμφωνα με τον Ε.Ο.Τ και ορισμένων τουριστικών πρακτορείων έχουμε τα εξής: Χειμερινές και Ανοιξιάτικες διακοπές σε ορεινές, κυρίως, περιοχές. Η Διάρκεια οικοτουριστικών διακοπών κυμαίνεται από 1-8 μέρες. Οι κατηγορίες επισκεπτών είναι μαθητές σχολείων, ενήλικες που συμμετέχουν σε οργανωμένες εκδρομές μέσω πρακτορείων, μέλη ορειβατικών-φυσιολατρικών συλλόγων, άνθρωποι που ταξιδεύουν ατομικά και ενδιαφέρονται για την φύση καθώς και άτομα που σχετίζονται με τον θεσμό των κατασκηνώσεων εθελοντικής εργασίας στη φύση.
Γενικά Χαρακτηριστικά του Ελληνικού Οικοτουρισμού 2/2 Το ελληνικό οικοτουριστικό κοινό προέρχεται κατά κύριο λόγο από αστικές περιοχές. Είναι υψηλότερων ποιοτικών απαιτήσεων κοινωνικά στρώματα. Ηλικιακά κυμαίνονται μεταξύ 30 και 50 χρονών. Υψηλότερο μορφωτικό αλλά και οικονομικό επίπεδο. Το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετέχει σε εκδρομές 3-7 ημερών. και προέρχονται από υψηλότερα
Ελληνικό Πλαίσιο Προβολής και Προώθησης 1/2 Ο άξονας της επικοινωνίας περιλαμβάνει όλο εκείνα τα μέσα που απαιτούνται για να επιτευχθεί η αποτελεσματική επαφή μεταξύ τουρίστα και Ελλάδας. Διενέργεια μελετών που αφορούν την αποτύπωση της προσφοράς και της ζήτησης σε σχέση με την Ελλάδα και τον ανταγωνισμό, η μέτρηση μεγεθών που επηρεάζουν την αύξηση του μεριδίου αγοράς, ο βαθμός ικανοποίησης των επισκεπτών της χώρας, ο τρόπος και τα μέσα μέσω των οποίων επιλέγουν προορισμό διακοπών, οι συνήθειες τους και λοιπά στοιχεία συμπεριφοράς που επηρεάζουν τις επιλογές τους.
Ελληνικό Πλαίσιο Προβολής και Προώθησης 2/2 Ένας άλλος άξονας, αφορά τα στρατηγικά μίγματα μεταξύ των διαφόρων μέσων ενημέρωσης. Η τηλεόραση ως μέσο επικοινωνίας εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη κάλυψη σε επίπεδο αγοράς. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, η χρήση του διαδικτύου γίνεται όλο και αυξανόμενη. Επίσης υπάρχει και ο άξονας που αναφέρεται στις συνεργασίες με άλλους τουριστικούς οργανισμούς και ταξιδιωτικούς πράκτορες σε Ελλάδα και εξωτερικό έτσι ώστε να καταρτηθεί ένα ενιαίο πρόγραμμα δράσης. Σημαντικό είναι και το κομμάτι των ειδικών δράσεων που αφορούν την αναζήτηση νέων αγορών προς τουριστική αξιοποίηση.
3ο Μέρος Παρουσίασης: Προτάσεις
Νομική-Θεσμική Θεμελίωση H ύπαρξη σχετικών, με τον οικοτουρισμό, νομικών-θεσμικών ρυθμιστικών διατάξεων που θα διέπουν τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τους κανόνες λειτουργία και φυσικά τους αντίστοιχους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Επίσης, θα πρέπει να οριστεί ένας μηχανισμός ζωνών και υπο-ζωνών στις περιοχές ενδιαφέροντος, οι οποίες θα βασίζονται στα τοπολογικά τους χαρακτηριστικά και στη φέρουσα ικανότητα του (φυσικοί πόροι, επίπεδα μόλυνσης, κατάσταση οικοσυστημάτων κτλ.). Αυτό θα επιτευχθεί με την συνεργασία των φορέων ώστε να τεθούν ορισμένες παράμετροι, κριτήρια καθώς και προτεραιότητες. Συνεπώς, θα έχουμε εξατομικευμένο, στις ανάγκες κάθε φυσικού τόπου, στρατηγικό management.
Έρευνα και Διαχείριση των Οικοτουριστικών Προορισμών Η πρόταση αυτή αφορά τις υποδομές που απαιτούνται για την ανάδειξη ενός προορισμού ως οικοτουριστικός. Χρειάζεται λοιπόν μια ομάδα εργασίας, που θα πραγματοποιήσει έρευνα σχετικά με την καταλληλόλητα της περιοχής για οικοτουριστική τουριστική ανάπτυξη, τις αρνητικές επιδράσεις, τους μηχανισμούς περιβαλλοντικής διαχείρισης, την μακροχρόνια ευημερία, τα υπάρχοντα οικοσυστήματα και την κατάσταση τους, τα θέματα ενέργειας, τη μεταφορά και την επικοινωνία κτλ. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορέσει να γίνει μια πλήρη χαρτογράφηση των περιοχών αυτών, καθώς και το είδος των υποδομών που μπορεί να υποστηρίξει ο εκάστοτε προορισμός.
Εκπαίδευση του Ανθρωπίνου Δυναμικού Στο πυρήνα αυτής της προσπάθειας είναι οι ξεναγοί (nature guides) που έχουν καταλυτικό ρόλο στο θέμα της υλοποίηση της οικοτουριστικής ιδέας της εκάστοτε περιοχής διότι είναι το μέρος του προσωπικού που συνδέεται με την προσφορά του κύριου οικοτουριστικού προϊόντος και φυσικά έχει την μεγαλύτερη χρονική επαφή με τον τουρίστα-επισκέπτη (P for People). Ο ρόλος του guide, μεταξύ των άλλων, επικεντρώνεται στο κομμάτι της γλωσσικής διερμηνείας, του προτύπου προστασίας του περιβάλλοντος, προστασία και φύλαξη. Επίσης λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος με την τοπική κοινωνία, παίζοντας τον ρόλο του ενδιάμεσου μεταξύ των κατοίκων και των επιχειρήσεων.
Επικοινωνιακή Στρατηγική-Πολιτική Το υπουργείο τουρισμού είναι απαραίτητο να θέσει μια κεντρική στρατηγική προώθησης και να παίξει τον ρόλο του συντονιστή μεταξύ των περιφερειών και των δήμων έτσι ώστε να επιτευχθεί ένα συλλογικό αποτέλεσμα βασισμένο στις συνέργειες μεταξύ των διαφόρων οικοτουριστικών προορισμών. Κεντρικό ρόλο παίζει και η χρήση των νέων τεχνολογιών όπως το διαδίκτυο για την ενημέρωση πάνω σε οικοτουριστικούς προορισμούς, τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις καθώς και κριτικές και αξιολογήσεις αυτών μέσω των blogs (μηχανισμός Word of Mouth ). Παράλληλα, θα υπάρχει και η διακίνηση έντυπου και οπτικοακουστικού υλικού (φωτογραφίες, περιοδικά, cd). Σημαντικός παράγοντας είναι και το κυνήγι των διεθνών αναγνωρίσεων (μνημεία πολιτισμικής-φυσικής κληρονομιάς- Unesco).
Tour Operators και Συνεργασίες Η επιλογή των κατάλληλων operators και άλλων συνεργατών που θα έχουν βαθιά πείρα στην οικοτουριστική επιχειρηματικότητα και την περιβαλλοντική μέριμνα που θα την συνοδεύει, είναι ένα καθοριστικής σημασίας ζήτημα που πρέπει να ασχοληθεί η Ελλάδα, αν θέλει να διοχετεύσει τον όλο και αυξανόμενο ετήσιο αριθμό τουριστών, σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποσυμφορώντας τους μαζικούς προορισμούς διακοπών που έχουν ήδη αρχίσει να ξεπερνούν την φέρουσα ικανότητα τους. Έτσι, η Ελλάδα θα εισάγει τεχνογνωσία (που δεν κατέχει) προς όφελος της οικοτουριστικής ανάπτυξης. Σημαντική είναι και η συμβολή των ΜΚΟ που αν και δεν ειδικεύονται σε επιχειρηματικά θέματα, εντούτοις, λειτουργούν ως ενδιάμεσοι προσφέροντας ένα σύνολο από περιβαλλοντικές-οικοτουριστικές αξίες.
Μηχανισμοί Δημιουργίας Εσόδων Ο Οικοτουρισμός είναι ένας σχετικά ακριβός τουρισμός και συνεπώς το κοινό που προσελκύει έχει υψηλότερη διάθεση πληρωμής. Συνεπώς, η Ελλάδα θα πρέπει να κινηθεί προς την φιλοσοφία των niche markets. Μέχρι σήμερα, υπάρχουν πολλές περιοχές φυσικού κάλλους που οι τουρίστες απολαμβάνουν δωρεάν, συν ότι τις επιβαρύνουν. Επομένως, ο πιο απλός μηχανισμός εσόδων είναι το εισιτήριο στις περιοχές αυτές που λειτουργεί και ως εξισορροποιητής της ζήτησης. Επίσης, ένα ακόμη σημαντικό κομμάτι είναι οι συνέργειες με άλλες μορφές τουρισμού (πολιτιστικός, θρησκευτικός, γαστρονομικός, οινικός κ.α.) αλλά και με την ευρύτερη τοπική επιχειρηματικότητα της περιοχής. Αυτό οδηγεί σε μια συνολική και αρμονική αναβάθμιση μέσω μιας δίκαιης διανομής των κερδών σε όλους.
Παιδεία και Μελλοντική Ζήτηση Κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα ενδιαφέρεται για το μέλλον της αν θέλει να επιβιώσει. Η Ελλάδα πρέπει να εστιάσει περισσότερο στο να εισάγει τις αξίες της οικολογίας (προστασία, διατήρηση, ανακύκλωση κτλ.) σε επίπεδο πρωτοβάθμιας αλλά και μετέπειτα εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με πρακτικές δράσεις στους τομείς αυτούς. Είναι πολύ σημαντικό αυτά να γίνονται, από την παιδική ηλικία, εκεί που αποκρυσταλλώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Αν κάτι τέτοιο είναι επιτυχές, όταν θα μεγαλώσουν τα παιδιά, είναι πολύ πιθανότερο να πάνε διακοπές σε οικοτουριστικούς προορισμούς διότι η προστασία του περιβάλλοντος θα τους έχει γίνει βίωμα και συνεπώς θα την αναζητούν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Σημαντική είναι και η συμβολή των ΜΜΕ στην προσπάθεια αυτή (διαφημίσεις).
Καλή «Πράσινη» Συνέχεια