2 ο φροντιστήριο στη Γενική Οικονομική Ιστορία Άννα Κομποθέκρα, 2013.
Περιεχόμενα 1. Παρουσίαση στατιστικών σειρών για την περίοδο 1750-1914 των οικονομικών μεταβλητών : 1) πληθυσμός, 2) ΑΕΠ, 3) κατά κεφαλήν ΑΕΠ, 4) μετανάστευση, 5) ποσοστά ανεργίας, 6) δομή απασχόλησης ανά κλάδο, 7) βιομηχανική παραγωγή, 8) μήκος σιδηροδρομικών γραμμών Πηγές για τις στατιστικές: Maddison Statistics για τον πληθυσμό, ΑΕΠ και κατά κεφαλήν ΑΕΠ, Brian Mitchell- European Statistics για τις υπόλοιπες μεταβλητές, Κωστελένος κ.α., ΚΕΠΕ, 2007, Γ.Β. Δερτιλής, 2010 για στοιχεία της Ελλάδας. Πηγές για τις παρατηρήσεις: σχόλια της Κα. Πεπελάση και το βιβλίο του Rondo Cameron A concise Economic History of the World.
Για την περίοδο 1750-1914 θυμηθείτε ότι Συντελέστηκαν οι 2 πρώτες «βιομηχανικές επαναστάσεις». Ξεκίνησε στην Αγγλία και Σκωτία (Μεγάλη Βρετανία) και ακολούθησαν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά αλλά και οι διαφορετικοί τύποι εκβιομηχάνισης. Πολλά κράτη δεν είχαν τα ίδια σύνορα σε αυτήν την περίοδο (πχ Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία κ.α.). Ισχύουν τα stylized facts του Kuznets (αύξηση πληθυσμού και μετανάστευσης, μείωση της γεωργίας ως ποσοστό στο ΑΕΠ, αύξηση της βιομηχανίας ως ποσοστό στο ΑΕΠ). Τον 19 ο αιώνα αποκτά νόημα η έννοια της «οικονομικής ανάπτυξης». Είναι περίοδος μεγάλης ανάπτυξης του εμπορίου και διεθνοποίησης καθώς και αποικιοκρατικής εξάπλωσης.
Πίνακας 1. Πληθυσμός (σε χιλιάδες) 1700-1913 Έτος 1700 1820 1850 1870 1890 1900 1913 Ηνωμένο 8,565 21,239 27,181 31,400 37,485 41,155 45,649 Βασίλειο Γαλλία 21,471 31,250 36,350 38,440 40,014 40,598 41,463 Γερμανία 15,000 24,905 33,746 39,231 47,607 54,388 65,058 Ιταλία 13,300 20,176 24,460 27,888 31,702 33,672 37,248 Ισπανία 8,770 12,203 14,894 16,201 17,757 18,566 20,263 Ελλάδα 1,500 2,312 3,044 3,657 4,482 4,962 5,425 Ιαπωνία 27,000 31,000 32,000 34,437 40,077 44,103 51,672 ΗΠΑ 1,000 9,981 23,580 40,241 63,302 76,391 97,606 Αργεντινή 534 1,100 1,796 3,376 4,693 7,653 Κίνα 138,000 381,000 412,000 358,000 380,000 400,000 437,140 Συνολικός Παγκόσμιος 603,490 1,041,708 1,275,732 1,563,464 1,792,925
Πίνακας 2. Ρυθμός Ανάπτυξης Πληθυσμού 1700-1913 1700-1820 1820-1850 1850-1870 1870-1890 1890-1900 1900-1913 Ηνωμένο Βασίλειο 0.76 0.83 0.72 0.89 0.94 0.80 Γαλλία 0.31 0.51 0.28 0.20 0.14 0.16 Γερμανία 0.42 1.02 0.76 0.97 1.34 1.39 Ιταλία 0.35 0.64 0.66 0.64 0.60 0.78 Ισπανία 0.28 0.67 0.42 0.46 0.45 0.68 Ελλάδα 0.36 0.92 0.92 1.02 1.02 0.69 Ιαπωνία 0.02 0.00 0.01 0.02 0.02 0.03 ΗΠΑ 1.94 2.91 2.71 2.29 1.90 1.90 Αργεντινή - 2.44 2.48 3.21 3.35 3.83 Κίνα 0.85 0.26-0.70 0.30 0.51 0.69 Παγκόσμιος 0.46 - - - - 1.06
Πίνακας 3. Μετανάστευση από την Ευρώπη ανά δεκαετία (σε χιλιάδες) 1850-1910 Ηνωμένο Βασίλειο &Ιρλανδία 1851-60 1861-70 1871-80 1881-90 1891-1900 1901-10 1,313 1,572 1,849 3,259 2,149 3,150 Γαλλία 27 36 66 119 51 53 Γερμανία 671 779 626 1,342 1,580 3,615 Ιταλία 5 27 168 992 1,580 3,615 Ισπανία 3 7 13 572 791 1,091 Ρωσία - - 58 288 481 911 Ελλάδα - - - 2.3 14.9 173.5 Πηγή: Mitchell p.145, Γ.Β. Δερτιλής σ.682 για την Ελλάδα
Παρατηρήσεις για τον πληθυσμό και τη μετανάστευση Στασιμότητα του πληθυσμού την περίοδο 1650-1750. Μεγάλη αύξηση από το 1740 και κορύφωση τις 2 πρώτες δεκαετίες του 19 ου αι. Αποτέλεσε γενικό ευρωπαϊκό φαινόμενο (εξ ού και οι φόβοι του Μάλθους το 1798). Η αύξηση του πληθυσμού είναι πολύ σημαντική για τις χώρες που βιώνουν τη βιομηχανική επανάσταση αλλά δεν υπάρχει καθαρή συσχέτιση μεταξύ πληθυσμού και εκβιομηχάνισης. Από την Ευρώπη έφυγαν περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι την περίοδο 1815-1914 κυρίως προς ΗΠΑ, Καναδά, Λ. Αμερική, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία και Ν. Αφρική. Μετά το 1890 αυξήθηκαν οι μετανάστες από νότια & ανατολική Ευρώπη και Ρωσία.
Πίνακας 4. ΑΕΠ (σε εκατομμύρια διεθνή δολάρια του 1990, Geary-Khamis dollars) 1700-1913 Έτος 1700 1820 1850 1870 1890 1900 1914 Ηνωμένο Βασίλειο 10,709 36,232 63,342 100,179.6 150,269.4 184,860.6 224,618 Γαλλία 19,539 35,468 58,039 72,100 95,074 116,747 144,489 Γερμανία 13,650 26,819 48,178 72,149 115,581 162,335 237,332 Ιταλία 14,630 22,535 33,019 41,814 52,863 60,114 95,487 Ισπανία 7,481 12,299 16,066 19,556 28,839 33,164 41,653 Ελλάδα 795 1,482 2,484 3,218 5,280 6,704 8,635 Ιαπωνία 15,390 20,739 21,732 25,393 40,556 52,020 71,653 ΗΠΑ 527 12,548 42,583 98,374 214,714 312,499 517,383 Αργεντινή 2,354 7,265 12,932 29,060 Κίνα 82,800 228,600 247,200 189,740 205,379 218,154 241,431 Παγκόσμιο ΑΕΠ 371,058 693,502 1,109,684 1,971,881 2,733,190
Παρατηρήσεις για το ΑΕΠ Το ΑΕΠ στο Ηνωμένο Βασίλειο αυξάνεται πιο γρήγορα σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ. Οι χώρες που εκβιομηχανίστηκαν πρώτες ξεκίνησαν ήδη πλούσιες. Μέχρι περίπου το 1880 η Μεγάλη Βρετανία ήταν ηγέτιδα βιομηχανική δύναμη. Το 1890 είχαν πάρει τη σκυτάλη οι ΗΠΑ. Η Γερμανία εξελίχθηκε γρήγορα σε μεγάλη βιομηχανική δύναμη.
Πίνακας 5. Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ (σε διεθνή 1990 Geary-Khamis δολάρια) 1700-1913 Έτος 1700 1820 1850 1870 1890 1900 1913 Ηνωμένο Βασίλειο 1,250 1,706 2,330 3,190 4,009 4,492 4,921 Γαλλία 910 1,135 1,597 1,876 2,376 2,876 3,485 Γερμανία 910 1,077 1,428 1,839 2,428 2,985 3,648 Ιταλία 1,100 1,117 1,350 1,499 1,667 1,785 2,564 Ισπανία 853 1,008 1,079 1,207 1,624 1,786 2,056 Ελλάδα 530 641 816 918 1,269 1,242 1,361 Ιαπωνία 570 669 679 737 1,012 1,180 1,387 ΗΠΑ 527 1,257 1,806 2,445 3,392 4,091 5,301 Αργεντινή 1,311 2,152 2,756 3,797 Κίνα 600 600 600 530 540 545 552 Παγκόσμιος Μέσος Όρος 615 666 870 1,261 1,524
Πίνακας 6. Ρυθμός Ανάπτυξης Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ 1700-1913 1700-1820 1820-1850 1850-1870 1870-1890 1890-1900 1900-1913 Ηνωμένο Βασίλειο 0.26 1.05 1.58 1.15 1.14 0.70 Γαλλία 0.18 1.14 0.81 1.19 1.93 1.49 Γερμανία 0.14 0.94 1.27 1.40 2.09 1.56 Ιταλία 0.01 0.63 0.53 0.53 0.68 2.82 Ισπανία 0.14 0.23 0.56 1.49 0.96 1.09 Ελλάδα 0.16 0.81 0.59 1.63-0.21 0.71 Ιαπωνία 0.13 0.05 0.41 1.60 1.54 1.25 ΗΠΑ 0.73 1.21 1.53 1.65 1.89 2.01 Αργεντινή - - - 2.51 2.50 2.50 Κίνα 0.00 0.00-0.62 0.10 0.09 0.10 Παγκόσμιος 0.07 - - - 1.47
Παρατηρήσεις για το Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ Από το 1700 το ΗΒ είχε διπλάσιο κατά κεφαλήν εισόδημα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Το αρχικά υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ιταλίας είναι απομεινάρι της παλιάς της δόξας. Από το 1870 αρχίζουν να «τρέχουν» πιο γρήγορα και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Η περίοδος με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης για τις περισσότερες χώρες είναι η 1870-1890. Η Γερμανία έχει την πιο γρήγορη εξέλιξη εξαιτίας της πιο στενής σύνδεσης της επιστήμης με την παραγωγή. Ο ψηλός ρυθμός ανάπτυξης στην Ελλάδα το 1870-90 δείχνει την εδαφική επέκταση αλλά και την αρχική εξάπλωση βιοτεχνιών.
Πίνακας 7. Δείκτης αύξησης της Βιομηχανικής Παραγωγής με έτος βάσης το 1913=100 Έτος 1801 1820 1850 1870 1890 1900 1913 Ηνωμένο 6.6 10 28 40.2 63.3 80.1 100 Βασίλειο Γαλλία - 20.7 33.5 40.0 57.3 67.9 100 Γερμανία - - 9.5 19 40 61 100 Ιταλία - - - 40 51 61 100 Ρωσία - - - 11 32 63 100 Πηγή: Mitchell p.373-376.
Πίνακας 8. Οικονομικά ενεργός πληθυσμός (σε χιλιάδες) ανά κλάδο
Παρατηρήσεις για την απασχόληση ανά κλάδο Φαίνεται η μείωση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα και η αύξηση στον μεταποιητικό στις χώρες που μετασχηματίστηκαν σε βιομηχανικές. Από τη βιομηχανία προκύπτει η μεγάλη προστιθέμενη αξία. Η γυναικεία απασχόλησης αυξάνεται σε όλους τους κλάδους από τα μέσα του 19 ου αι. (εκτός της μεταλλευτικής βιομηχανίας και των κατασκευών). Η αποβιομηχάνιση ξεκινά από την Αγγλία αρχές του 1970. Δηλαδή αύξηση των υπηρεσιών ως ποσοστού του ΑΕΠ. Μεγάλη ανάπτυξη είχε ο χρηματοοικονομικός τομέας.
Πίνακας 9. Ποσοστά Ανεργίας σε 3 μεγάλες Ευρωπαϊκές Οικονομίες 1888-1913 Έτος 1888 1895 1900 1905 1910 1913 Ηνωμένο 4.9% 5.8% 2.5% 5.0% 4.7% 2.1% Βασίλειο Γαλλία - 7% 6.8% 9.0% 5.8% 4.7% Γερμανία 3.8% 2.8% 2.0% 1.6% 1.9% 2.9% Πηγή : Mitchell p. 174-176
Πίνακας 11. Μήκος σιδηροδρομικών γραμμών (που λειτουργούν) σε χλμ. Έτος 1830 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1913 Ηνωμένο 157 9,797 14,603 21,558 25,060 27,827 30,079 32,623 Βασίλειο Γαλλία 31 2,915 9,167 15,544 23,089 33,280 38,109 40,770 Γερμανία - 5,856 11,089 18,876 33,838 42,869 51,678 63,378 Ιταλία - 620 2,404 6,429 9,290 13,629 16,429 18,873 Ισπανία - 28 1,649 5,295 7,490 10,002 13,214 15,088 Πορτογαλία - - 67 714 1,144 1,932 2,168 2,958 Ελλάδα - - - 12 12 697 1,033 1,584 Ρωσία - 501 1,626 10,731 22,865 30,596 53,234 70,156 Πηγή : Mitchell p. 609-612.
Παρατηρήσεις για πίνακες 9,10, 11 Τα ποσοστά ανεργίας τον 19 ο αι είναι πολύ μικρότερα σε σχέση με τα σημερινά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Τα ποσοστά αλφαβητισμού σχετίζονται θετικά με την εκβιομηχάνιση και όχι μόνο. Οι σιδηροδρομικές γραμμές αποτελούσαν την πιο σημαντική βιομηχανία του 19 ου αι. και προϋπόθεση πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης.