Αιρέσεις : εσωτερική πληγή της Εκκλησίας Τριαδολογικές Αιρέσεις Χριστολογικές Αιρέσεις
Ετυμολογία και χρήση της λέξης αίρεση Ετυμολογικά η λέξη αίρεση προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα αἱρέομαι-οῦμαι, που σημαίνει επιλέγω, διαλέγω. Επομένως, αίρεση σημαίνει επιλογή και κομμάτιασμα, σημαίνει αποσπασματικότητα. Οι αιρετικοί επιλέγουν ένα κομμάτι της αλήθειας που τους βοηθά να στηρίξουν τις απόψεις τους και απορρίπτουν την αλήθεια στο σύνολό της.
Αίρεση στην εκκλησιαστική και πατερική γραμματεία ονομάζεται: Κάθε πλανεμένη, εσφαλμένη, διαστρεβλωμένη διδασκαλία, η οποία παρεκκλίνει από τη γνήσια χριστιανική πίστη αλλά και κάθε χριστιανική κοινότητα που διαφωνεί με δογματική διδασκαλία της αληθινής Εκκλησίας και αποκόπτεται από την κοινωνία και την ενότητα με αυτήν.
Τα αίτια των αιρέσεων 1. Εγωισμός, απόλυτη εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη λογική. 2. Προσπάθεια να κατανοηθούν τα δόγματα με τη χρήση της φιλοσοφίας. 3. Θρησκευτικός συγκρητισμός (Προσπάθεια εισαγωγής παραδόσεων και αντιλήψεων από άλλες θρησκείες).
Το νόημα των αιρέσεων Η Εκκλησία διατηρεί ανόθευτη την πίστη των Αποστόλων. Μερικές φορές οι χριστιανοί μετέφεραν μαζί τους θρησκευτικές και πολιτιστικές εμπειρίες είτε από τον ιουδαϊκό είτε από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. α. Οι Χριστιανοί που προέρχονταν από τον Ιουδαϊσμό: Ήταν δύσκολο να δεχθούν ότι το Ευαγγέλιο αντικατέστησε το Μωσαϊκό Νόμο. β. Οι Χριστιανοί που προέρχονταν από τον «εθνικό κόσμο»: 1. Ήταν δύσκολο να δεχθούν τη δημιουργία του κόσμου από το μηδέν. 2. Ήταν δύσκολο να δεχθούν τη διδασκαλία για την είσοδο του «κακού» στον κόσμο.
α. Τριαδολογικές Αιρέσεις Αρνούνται την Αγία Τριάδα υποστηρίζοντας ότι Θεός είναι μόνο ο Πατέρας ενώ ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι κατώτεροι Θεοί ή απρόσωπες δυνάμεις. β. Χριστολογικές Αιρέσεις Αρνούνται τη Θεανθρωπινότητα του Χριστού υποστηρίζοντας άλλοτε ότι ο Χριστός δεν υπήρξε πραγματικός Θεός και άλλοτε ότι δεν υπήρξε πραγματικός άνθρωπος.
Τι διδάσκει η Αγία Γραφή για το Θεό Ο Θεός είναι μία ουσία, αλλά τρία διαφορετικά πρόσωπα ή υποστάσεις. Τα τρία πρόσωπα είναι μεταξύ τους «ομοούσια»(μία θεία ουσία), ομότιμα και ισότιμα. Κάθε θείο πρόσωπο είναι διαφορετικό, μοναδικό, αλλά ολόκληρος και τέλειος Θεός. Ο Πατέρας είναι «ἀγέννητος». Ο Υιός «γεννᾶται» αιώνια από τον Πατέρα. Το Αγ. Πνεύμα «ἐκπορεύεται» από τον Πατέρα. Είμαι πρόσωπο ή υπόσταση, σημαίνει πλέον ότι έχω οντότητα δική μου, διαφορετική από την οντότητα κάποιου άλλου.
Τι λένε αυτά για το Θεό; Ο Θεός δεν είναι μια απόλυτη μονάδα Ο Θεός είναι Τριάδα, τέλεια κοινωνία τριών προσώπων ισότιμων, το καθένα από τα οποία είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ο Θεός είναι αγάπη.
Εικόνα της Αγίας Τριάδας Έργο του Andrei Rublev1360-1430 Πινακοθήκη Τρετιάκοφ, Μόσχα
Ο Αρειανισμός Κάποιοι δεν δέχονταν την Τριαδικότητα του Θεού. Φοβούνταν ότι καταργείται η μονοθεΐα Έλεγαν ότι υπάρχει μία αρχή στη θεότητα (και όχι τρεις). Αυτοί ονομάστηκαν μοναρχιανοί. Ο σπουδαιότερος ήταν ο Άρειος.
Διδασκαλία του Αρείου για τον Υιό του Θεού: Ο Άρειος δεχόταν ένα Θεό αγέννητο και άναρχο. Υποστήριζε ότι ο Υιός δεν είναι Θεός, αλλά κτίσμα (πλάσμα) του Θεού δημιουργηθὲν ἐν χρόνῳ και επομένως, όπως όλα τα κτίσματα, έχει αρχή και τέλος. Ο Υιός δημιουργήθηκε από το Θεό - Πατέρα κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, για να τον χρησιμοποιήσει ως όργανο του, ώστε να δημιουργήσει όλα τα υπόλοιπα όντα της δημιουργίας. «Ἦν ποτε ὅτε οὐκ ἦν καὶ πρὶν γεννηθῆναι οὐκ ἦν...».
Οι συνέπειες της Αρειανικής αντίληψης Αν όμως ο Χριστός δεν είναι Θεός τότε δεν έχει ενωθεί ο άνθρωπος με το Θεό επομένως δεν υπάρχει σωτηρία. «Εἰ κτίσμα ἦν ὁ Υἱός, ἔμενεν ὁ ἄνθρωπος οὐδὲν ἦττον θνητός, μὴ συναπτόμενος τῷ Θεῷ». (Μ. Αθανάσιος) Εἰ κτίσμα ὁ Υἱός, ἔτι καὶ νῦν λατρεύω τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα (Γρηγ. Θεολόγος). Γι αυτό η Εκκλησία δεν δέχεται αυτές τις αντιλήψεις. Οι μάρτυρες του Ιεχωβά σήμερα πιστεύουν τα ίδια.
Η πρώτη Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας, 325 μ. Χ. κήρυξε τον Υιό του Θεού "ὁμοούσιο" με τον Πατέρα «ἐκ (τῆς οὐσίας) τοῦ Πατρός, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί». «Τὸ Ἱερὸν Σύμβολον, ἀπεδέχθησαν ὁμοφώνως ἅπαντες οἱ Πατέρες τῆς Συνόδου, συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν Ἀρειανιζόντων, πλὴν Σεκούνδου καὶ Θεωνᾶ (καὶ τοῦ Άρείου), μετὰ ἑξαήμερον περίπου δογματικὴν ἐπ αὐτοῦ συζήτησιν».
Η αγία και οικουμενική πρώτη σύνοδος των 318 θεοφόρων πατέρων. Τοιχογραφία από την Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο.
Ο θάνατος του Αρείου Ο Άρειος είχε πείσει το βασιλιά Κωνσταντίνο ότι πιστεύει ορθά. Και ο βασιλιάς διέταξε τον Αλέξανδρο να αφήσει τον Άρειο να μετέχει της Θείας Κοινωνίας. Ο Αλέξανδρος, λυπημένος, «προσευχήθηκε στο Θεό» και ζήτησε τη βοήθεια Του. Και ο Θεός «επενέβη». Το πρωί της Κυριακής που ο Άρειος επρόκειτο να λειτουργήσει, πήγε για σωματική του ανάγκη, υπέστη αιμορραγία και πέθανε. Ο Θεός δεν επέτρεψε στον αιρεσιάρχη να λειτουργήσει. Να βεβηλώσει την Θ. Λειτουργία.
" Ὁ ἐπίσκοπος Ἀλέξανδρος, ἀκούσας ταῦτα καὶ πάνυ λυπηθεὶς εἰσελθὼν εἰς τὴν ἐκκλησίαν, τὰς χεῖρας ἄρας πρὸς τὸν Θεὸν ἀπωδύρετο, καὶ ῥίψας ἑαυτὸν ἐπὶ πρόσωπον ἐν τῷ ἱερατείῳ, κείμενος ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ηὔχετο παρεκάλει δὲ δύο ταῦτα λέγων εἰ Ἄρειος αὔριον συνάγεται, ἀπόλυσον ἐμὲ τὸν δοῦλόν σου καὶ μὴ συναπολέσῃς εὐσεβῆ μετὰ ἀσεβοῦς εἰ δὲ φείδῃ τῆς ἐκκλησίας σου (οἶδα δὲ ὅτι φείδῃ), ἔπιδε ἐπὶ τὰ ῥήματα τῶν περὶ Εὐσέβιον καὶ μὴ δῷς εἰς ἀφανισμὸν καὶ ὄνειδος τὴν κληρονομίαν σου καὶ ἆρον Ἄρειον, ἵνα μὴ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς τὴν ἐκκλησίαν δόξῃ καὶ ἡ αἵρεσις συνεισέρχεσθαι αὐτῷ καὶ λοιπὸν ἡ ἀσέβεια νομισθῇ ὡς εὐσέβεια. Ταῦτα εὐξάμενος, ὁ ἐπίσκοπος ἀνεχώρησε πάνυ φροντίζων καὶ γέγονέ τι θαυμαστὸν καὶ παράδοξον. Τῶν γὰρ περὶ Εὐσέβιον ἀπειλησάντων, ὁ μὲν ἐπίσκοπος προσηύξατο, ὁ δὲ Ἄρειος ἐθάρρει τοῖς περὶ Εὐσέβιον πολλά τε φλυαρῶν εἰσῆλθεν εἰς καθέδρας, ὡς διὰ χρείαν τῆς γαστρός, καὶ ἐξαίφνης, κατὰ τὸ γεγραμμένον, πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησε μέσος, καὶ πεσὼν εὐθὺς ἀπέψυξεν ἀμφοτέρων τε τῆς κοινωνίας καὶ τοῦ ζῆν ἀπεστερήθη. Τὸ μὲν οὖν τέλος τοῦ Ἀρείου τοιοῦτον γέγονε". Εκκλησιαστική Ιστορία, Θεοδώρητος Κύρου, σελ. 21-22
Οι μεγαλύτερες αιρέσεις: Ο Αρειανισμός Ο Νεστοριανισμός Ο Μονοφυσιτισμός.
Συνέπειες των αιρετικών διδασκαλιών Οι αιρέσεις φανάτισαν τους πιστούς και τους οδήγησαν σε συγκρούσεις μεταξύ τους: Η αγάπη αντικαταστάθηκε από το μίσος. Η ενότητα από την εχθρότητα. Η αδελφοσύνη από τη βία. Η αλήθεια έγινε φιλοσόφημα.
Πώς αντιμετωπίζει η Εκκλησία τις αιρέσεις και τους αιρετικούς; Με την αλήθεια της πίστης που μας παρέδωσε ο Χριστός, οι Απόστολοι και οι Πατέρες με στόχο την επιστροφή και τη σωτηρία τους. Πάντοτε η Εκκλησία μας στάθηκε κοντά στον αμαρτωλό. Ο Χριστός μας ήλθε και πλησίασε τους αμαρτωλούς ανθρώπους για να τους σώσει. Δεν τους απομάκρυνε, δεν κράτησε αποστάσεις. «Ὁ ἀναμάρτητος πρῶτος τὸν λίθον βαλέτω», είπε. Στην Εκκλησία μετράει το έλεος και η αγάπη του Θεού και πάντα γίνεται διαχωρισμός της αμαρτίας από τον αμαρτωλό. Η Εκκλησία «ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῆς πίστεως καὶ ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς ἀγάπης, ἀποδοκιμάζει (κατακρίνει) πρώτιστα οὐ τὸν αἱρετικόν ἀλλὰ τὴν αἵρεσιν, οὐ τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ τὴν πλάνην». Ιωαν. Χρυσόστ. PG 50, 700-701
Η ανάμειξη της πολιτείας Για να ειρηνεύσει η εκκλησία για να αποκατασταθεί η κοινωνική τάξη και ηρεμία που διασαλευόταν με τις θεολογικές έριδες.
Μια μακροπρόθεσμη συνέπεια Ο Μονοφυσιτισμός αν και καταδικάστηκε από την Δ' Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451), κυριάρχησε στις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού Κράτους (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος). Η καταπίεση των Μονοφυσιτών από τη βυζαντινή κυβέρνηση υπήρξε ένας από τους παράγοντες που διευκόλυναν αργότερα τις αραβικές κατακτήσεις (630-650). Οι Μονοφυσίτες αποδέχτηκαν την κυριαρχία των Αράβων, για να μπορέσουν να απαλλαγούν από τη σκληρή στάση της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης.
Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες σήμερα Αρμενική Εκκλησία Μαρωνίτες (Συρία) Κοπτική (Αίγυπτος) Αιθιοπική Εκκλησία