Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1. Η σχετική ορολογία 2. Η αναγνώριση του προβλήματος 3. Οι όροι kardi,a και sunei,dhsij και η σχέση τους με την αμαρτία 4. Η ιδιαίτερη αντίληψη του συγγραφέα της προς Εβραίους για την αμαρτία 5. Ένας και μοναδικός τρόπος θεραπείας της αμαρτίας 6. Η αυστηρή στάση απέναντι στους αμαρτωλούς
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η αμαρτία, οι επιπτώσεις της και η απαλλαγή από αυτή απασχολούν σοβαρά το συγγραφέα της προς Εβραίους. Το ζήτημα της αμαρτίας αντιμετωπίζεται αφενός υπό το πρίσμα της αρχιερατικής ιδιότητας και της θυσίας του Χριστού και αφετέρου στα πλαίσια του λατρευτικού τελετουργικού που είχε συστηθεί υπό την παλιά διαθήκη και αφορούσε τον εξιλασμό της αμαρτίας. Η διακήρυξη της προς Εβραίους είναι ότι ο Χριστός είναι ο αιώνιος αρχιερέας, ο οποίος πρόσφερε τον εαυτό του ως θυσία μία φορά για όλους και έτσι πέτυχε τον εξιλασμό και την απομάκρυνση της αμαρτίας.
1. Η σχετική ορολογία Από πλευράς λεξιλογίου χρησιμοποιούνται δέκα ουσιαστικά για να περιγραφτεί η αμαρτία (avgno,hma, avdiki,a, a`marti,a, avnomi,a, avpei,qeia, avpisti,a, para,basij, parakoh., parapikrasmo,j και peirasmo,j). Οι παραπάνω λέξεις απαντούν συνολικά 39 φορές. H προς Εβραίους περιέχει το 12,27% της συνολικής χρήσης της λέξης a`marti,a και των συγγενικών όρων στην Κ.Δ., το 13,22% της συνολικής χρήσης των συνωνύμων της λέξης a`marti,a που υπάρχουν σε αυτή και το 9,6% του λεξιλογίου που περιλαμβάνει τον όρο a`marti,a σε σύνθετες λέξεις.
Με άλλα λόγια, μετά την προς Ρωμαίους και την Αποκάλυψη είναι το τρίτο βιβλίο της Κ.Δ. στο οποίο η σχετική ορολογία απαντά συχνότερα. Κατέχει επίσης την πρώτη θέση σε συχνότητα χρήσης λέξεων όπως: avgno,hma avdike,w avdi,khma avdiki,a avqete,w avnomi,α avntilogi,α avpei,qeia avpeiqe,w avpiste,w avpisti,a evkpeira,zw parabai,nw para,basij paraite,omai parakoh. parakou,w parapikrai,nw parapikrasmo,j parapi,ptw και peira,zw peirasmo,j Τη δεύτερη πάλι θέση έχει όσον αφορά τους όρους: delea,zw evkkli,nw evpai,rw paranome,w paranomi,a para,ptwma pare,rcomai proamarta,nw, pro,skomma proskoph, prosko,ptw ptai,w rà diou,rghma rà diourgi,a, skandali,zw ska,ndalon u`perai,romai και u`perbai,nw
Βιβλίο Συχνότη τα ποσοστό (%) Μτ. 7 4% Μκ. 6 3% Λκ. 11 6% Ιω. 17 10% Πραξ. 8 5% Ρωμ. 48 28% Α Κορ. 4 2% Β Κορ. 3 2% Γαλ. 3 2% Εφ. 1 1% Κολ. 1 1% Α Θεσ. 1 1% Α Τιμ. 2 1% Β Τιμ. 1 1% Εβρ. 25 14% Ιακ. 7 4% Α Πε. 6 3% Β Πε. 2 1% Α Ιω. 17 10% Απ. 3 2% ΣΥΝΟΛ Ο 173 100% Η λέξη αμαρτία χρησιμοποιείται 173 φορές στην Κ.Δ. Βιβλίο Συχνότητα ποσοστό (%) Ευαγγέλια 41 23,70% Πράξεις 8 4,62% Παύλος 64 36,99% Εβραίους 25 14,45% Καθολικές 32 18,50% Αποκάλυψη 3 1,73% ΣΥΝΟΛΟ 173 100,00%
Η λέξη αμαρτία χρησιμοποιείται 173 φορές στην Κ.Δ. Ο όρος αμαρτία στην Κ.Δ. 30% 60 25% 50 Ποσοστό 20% 15% 10% 40 30 20 5% 10 0% Μτ Μκ Λκ Ιω Πραξ Ρωμ 1 Κορ 2 Κορ Γαλ Εφ Κολ 1 Θεσ 1 Τιμ 2 Τιμ Εβρ Ιακ 1 Πε 2 Πε 1 Ιω Απ Συχνότητα 0 Ποσοστό Συχνότητα
Ο τύπος a`martiw/n (32 φορές στο σύνολο της Κ.Δ.) ποσοστό 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 31% 16% 9% 6% 3% 3% 3% 3% 3% 3% 6% 3% 6% 3% Μτ. Μκ. Λκ. Πραξ. Ρωμ. Α Κορ. Γαλ. Κολ. Εβρ. Ιακ. Α Πε. Β Πε. Α Ιω. Απ. S1
Ο τύπος a`marti,aj (58 φορές στο σύνολο της Κ.Δ.) Συχνότητα Μτ. Μκ. 2 2 1 4 2 3 4 6 Λκ. Ιω. Πραξ. Ρωμ. Α Κορ. 13 2 Γαλ. Α Θεσ. Εβρ. 1 1 1 16 Ιακ. Α Πε. Β Πε. Α Ιω.
Για τον συγγραφέα της επιστολής αμαρτία είναι πάνω απ όλα η απομάκρυνση του πιστού από την κοινωνία με το Θεό. Πρόκειται δηλαδή για την αποκήρυξη μιας ιδιαίτερης σχέσης. Πέρα από την πρωταρχική αυτή θέση μπορούν να διακριθούν τέσσερις κατηγορίες αντιλήψεων περί αμαρτίας στην προς Εβραίους: 1. αποτυχία 2. ηθικό ζήτημα 3. παραβίαση των επίσημων κανόνων και διατάξεων 4. ζήτημα μόλυνσης
Οι κύριες θέσεις που η προς Εβραίους δανείζεται από την Π.Δ., την αποκαλυπτική γραμματεία και τον απ. Παύλο - Πρωταρχική αρχή αποτελεί η αναγνώριση ότι η έννοια της αμαρτίας στον Ιουδαϊσμό καθορίζεται από το νόμο. Κάθε παράβαση οποιασδήποτε εντολής αποτελεί διάπραξη αμαρτίας. - Η δεύτερη τάση που ο Ιουδαϊσμός προσδίδει στην αμαρτία είναι η συλλογική ευθύνη για την αμαρτία που διαπράττεται (Ιεζ. 18:2-4). - Η πρώτη συνέπεια είναι ότι η αμαρτία πληθαίνει. - Η δεύτερη και φοβερότερη συνέπεια αφορά την τιμωρία της αμαρτίας.
- Στην εποχή προ του 70 μ.χ., στην αποκαλυπτική γραμματεία το ενδιαφέρον ελκύουν οι λυτρωτικές προσωπικότητες και όχι ο νόμος ως μέσο απελευθέρωσης από την αμαρτία. - Ο αναμενόμενος μεσσίας διαχωρίζεται από τους αμαρτωλούς. - Το μοτίβο αυτό έχει επηρεάσει και το εσχατολογικό πλάνο του συγγραφέα της προς Εβραίους. - Η σκέψη του συγγραφέα της επιστολής έχει δανειστεί επίσης απόψεις της παύλειας ανθρωπολογίας, η οποία αναγνωρίζει με δικούς της όρους ότι ακριβώς δέχονται όλες οι φιλοσοφικές διδασκαλίες με δικούς τους.
- Υπάρχει μία σκοτεινή πλευρά στο χαρακτήρα του ανθρώπου, η οποία θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, ειδάλλως μπορεί αυτή να καταστρέψει την ανθρωπότητα. - Ο Παύλος προσπαθεί να εξηγήσει τη σκοτεινή αυτή πλευρά του ανθρώπου εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στον Αδάμ και στην ανυπακοή του, έτσι όπως αυτή περιγράφεται στα κεφ. 2-3 της Γενέσεως. - Πουθενά δεν παρέχεται καμία πληροφορία για την προέλευση της αμαρτίας. - Αυτό που ενδιαφέρει όλους τους συγγραφείς είναι η πραγματικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.
Όσα ο Παύλος λέει για την αμαρτία μπορούν να συνοψιστούν σε δύο κύριες θέσεις που διατηρούνται και στην προς Εβραίους: α) Το γεγονός Χριστός συνέβη εξαιτίας μιας ειδικής πραγματικότητας που δεν είναι άλλη από τη διαπίστωση ότι ο άνθρωπος είναι αμαρτωλός και β) συνέβη ως ενέργεια, η οποία τον σώζει από αυτήν την πραγματικότητα και τον επαναφέρει στην αρχική του κατάσταση.
Στην προς Εβραίους απαντούν ειδικότερα οι παρακάτω ιδέες: 1. Η αμαρτία είναι μια ενεργός δύναμη. 2. Η αμαρτία εξαπατά και οδηγεί τον άνθρωπο σε μία ανεπανόρθωτα ανέλπιδη κατάσταση. 3. Η αμαρτία έχει την ιδιότητα να πληθαίνει. 4. Η προς Εβραίους συνδέει συνειδητά την ακαθαρσία με την αμαρτία. 5. Η μάχη με την αμαρτία δεν σταματά. 6. Ο αμαρτωλός γίνεται εχθρός του Θεού. 7. Οι εκτός εκκλησίας θεωρούνται αμαρτωλοί. 8. Όπως και στον Παύλο έτσι και εδώ, η αμαρτία του Ισραήλ χρησιμοποιείται ως παράδειγμα αποφυγής για το σύνολο της ανθρωπότητας.
9. Ο σατανάς αποκτά εξουσία μέσω της αμαρτίας. 10. Συνέπεια της αμαρτίας είναι ο θάνατος και η απώλεια της αιώνιας ζωής. 11. Είναι αδύνατον από μόνος του ο άνθρωπος να απαλλαχθεί από την αμαρτία. 12. Η μόνη λύση στο πρόβλημα της ανθρωπότητας είναι ο Χριστός (1:3. 7:25. 10:14), ο οποίος είναι o[sioj, a;kakoj, avmi,antoj( kecwrisme,noj avpo. tw/n a`martwlw/n. Ακόμη και η υποκειμενική πλευρά της αμαρτίας, η ενοχή λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το συγγραφέα της προς Εβραίους. Δεν απελευθερώνεται κανείς από την αμαρτία αν δεν απελευθερωθεί και η συνείδησή του από την ενοχή της διάπραξής της.
2. Η αναγνώριση του προβλήματος (η αμαρτία παραμένει) Η αμαρτία στην επιστολή γίνεται αντιληπτή και ως προσβολή της λατρευτικής καθαρότητας. Το κείμενο αναφέρεται στον εξιλασμό των αμαρτιών που επιτυγχάνεται από τον αρχιερέα με το λατρευτικό τυπικό της Ημέρας του Εξιλασμού (Λευ. 16). Δηλώνεται ρητά η ανεπάρκεια της ιουδαϊκής λατρείας να απομακρύνει την αμαρτία και τις συνέπειές της. Το πρόβλημα που παραμένει είναι η τελείωση της συνείδησης.
3. Οι όροι kardi,a και sunei,dhsij και η σχέση τους με την αμαρτία Ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται να διακρίνει ρητά μεταξύ των δύο (10:22). Ο χώρος παραμονής της αμαρτίας είναι η καρδιά. Τα συμπτώματα της αμαρτίας δεν συνδέονται με μια προσβολή της εξωτερικής κατάστασης, αλλά με μία εσωτερική παραπλάνηση, απιστία και σκληρότητα της καρδιάς. Ένας άλλος όρος που σχετίζεται με την αμαρτία, η ψυχή, αν και απαντά επίσης στην προς Εβραίους πουθενά σε αυτές τις περιπτώσεις δεν συνδέεται με την αμαρτία.
4. Η ιδιαίτερη αντίληψη του συγγραφέα της προς Εβραίους για την αμαρτία - Οι πολύ σοβαρές πτυχές της αμαρτίας και η σύνδεσή της με την καρδιά και τη συνείδηση του ανθρώπου κάνουν το συγγραφέα να δείξει ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το εσωτερικό πρόβλημα που προκύπτει και όχι για την εξωτερική, επιφανειακή προσβολή ενός νομικού κώδικα. - Η αμαρτία αντιμετωπίζεται ως ένα εσωτερικό ηθικό ζήτημα είναι και η χαρακτηριστικότερη στο κείμενο. - Αυτή αποτελεί κυρίως εσωτερική και ηθική κατάσταση.
5. Ένας και μοναδικός τρόπος θεραπείας της αμαρτίας - Τόσο στον Ιουδαϊσμό, όσο και στον χριστιανισμό παρά τα όσα λέγονται για την αμαρτία και τον αμαρτωλό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως ο Θεός αγαπά αυτούς που αμαρτάνουν και επιθυμεί να σωθούν. - Δεδομένη είναι επίσης η πεποίθηση ότι ο εξιλασμός των αμαρτιών είναι πάντα διαθέσιμος και ότι ο Θεός περιμένει συνέχεια τον αμαρτωλό να επιστρέψει κοντά του. -Όσον αφορά τώρα την απαλλαγή από την αμαρτία, η διαδικασία αυτή στο κείμενο της επιστολής περιγράφεται με τρεις κυρίως όρους: καθαρισμόςαγιασμός-εξιλασμός.
- Ο καθαρισμός της σάρκας στον Ιουδαϊσμό συνδεόταν με τις λευιτικές πρακτικές. Μία σοβαρότερης μορφής ακαθαρσία/μόλυνση για να καθαριστεί απαιτούσε θυσία. - Αγιασμός σημαίνει ότι κάτι διαχωρίζεται από το κοινό, το συνηθισμένο. Ο καθαρισμός εξαφανίζει την αμαρτία, αλλά δεν προσφέρει αγιότητα. Ο θάνατος του Χριστού όχι μόνο καθαρίζει από την αμαρτία, αλλά και αγιάζει τους ανθρώπους τοποθετώντας τους σε μια νέα κατάσταση στη σχέση τους με το Θεό. - Εξιλασμός είναι η αποκατάσταση της σχέσης που έχει διαταραχθεί από την αμαρτία. Προκαλεί επανένωση με το Θεό. Αποκαθιστά τη σωστή σχέση με το Θεό.
6. Η αυστηρή στάση απέναντι στους αμαρτωλούς - Η άρνηση της δυνατότητας μιας δεύτερης μετάνοιας - Την αποστασία πολεμά και η προς Εβραίους με τόσο αυστηρό τρόπο που αρνείται μια δεύτερη δυνατότητα μετάνοιας σε όσους έχουν δεχτεί το βάπτισμα και είτε αμαρτάνουν εκουσίως (6:6 και 10:26), είτε καταπατούν τον Υιό του Θεού και τη θυσία του (10:26 και 29). - Ήδη στον Ιουδαϊσμό πριν τη σύνταξη των κειμένων της Κ.Δ. υπήρχε η αντίληψη της άρνησης μιας δυνατότητας μετάνοιας σε όσους επαναλαμβάνουν τα αμαρτήματά τους (Αρ. 15:30-31. Σειρ. 34:26. Ιωβηλ. 2:27. 15:34. 33:13-16. 35:14).
- Είναι γνωστοί οι αυστηροί κανόνες υπακοής που υπάρχουν στα χειρόγραφα του Κουμράν οι οποίοι αποκλείουν από την κοινότητα της διαθήκης όσα μέλη δεν συμβιβάζονται με τους κανονισμούς της ή καταπατούν εκουσίως το Νόμο (1QS 7:23-24. 8:21-23. 9:3). - Ο Ερμάς από την άλλη, δανείζεται την ιδέα αυτή από την προς Εβραίους και αναπτύσσει την πιθανότητα μιας δεύτερης μετάνοιας (64, 5, 4-5). - Για τον Ερμά οι χριστιανοί έχουν και μια δεύτερη δυνατότητα μετάνοιας μετά το βάπτισμα. - Ανάμεσα σε αυτές τις δύο αντιθετικές θέσεις των δύο έργων η εκκλησία της Ρώμης τάχθηκε με το μέρος των ιδεών που αναπτύσσονται στον Ποιμένα.