ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ Το βιβλίο αυτό αποτελεί µετάφραση στην ελληνική του βιβλίου µε τίτλο Climate Change, Supply Chain Management and Enterprise Adaptation: Implications of Global Warming to Economy που εκδόθηκε στην αγγλική από τις εκδόσεις IGI Global και κυκλοφόρησε στις αρχές του 2011 1. Η παρούσα έκδοσή του σε ελληνική µετάφραση κρίθηκε χρήσιµη για το µη αγγλόφωνο ελληνόγλωσσο αναγνωστικό κοινό που ενδιαφέρεται για τα θέµατα που διαπραγ- µατεύεται το βιβλίο. Αλλά και για όσους έχουν άνεση στην αγγλική, η έκδοση του βιβλίου σε ελληνική µετάφραση βοηθάει να λυθεί το πρόβληµα κατανόησης που ενδεχοµένως προκύπτει από τους όχι λίγους τεχνικούς όρους που χρησιµοποιούνται σε όλη την έκταση του βιβλίου. Από τη συγγραφή του βιβλίου στην αγγλική, που ολοκληρώθηκε κατά το τέλος του 2009, και µέχρι την ηµεροµηνία που γράφτηκε αυτός ο Πρόλογος στην Ελληνική Έκδοση έχουν µεσολαβήσει σηµαντικά γεγονότα στο µέτωπο της αλλαγής του κλίµατος. Σε αυτά περιλαµβάνονται, µεταξύ άλλων, η επιδείνωση των δεικτών που σχετίζονται γενικά µε το περιβάλλον και ειδικά µε την κλιµατική αλλαγή, ακραία καιρικά φαινόµενα, και η Σύνοδος Κορυφής για το Κλίµα (Cancún Climate Summit, 29/11-10/12/2010). 1. Costas P.Pappis, Climate Change, Supply Chain Management and Enterprise Adaptation: Implications of Global Warming to Economy, IGI Global, 2011, ISBN 978-1-61692-800-1. [11]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ Σύµφωνα µε το WorldClock 2, στις 11.00 πµ της 27/5/2011 οι παγκόσµιοι δείκτες για το περιβάλλον είχαν την εικόνα του Πίνακα 1, ενώ ο παγκόσµιος πληθυσµός είχε φτάσει τα 6.837 εκατοµ- µύρια. Οι δείκτες είναι ανησυχαστικοί, καθώς όλοι δείχνουν συνεχή επιδείνωση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Πράγµατι, η (αρνητική) διαφορά «αναδάσωση - απώλεια δασών» έχει ως συνέπεια την παραπέρα µείωση της αποµένουσας δασικής κάλυψης, και η εξάλειψη ειδών, όπως και η ερηµοποίηση, συνεχίζονται µε δραµατικούς ρυθµούς. Στους δείκτες του κλίµατος, έχουµε συνεχιζόµενη άνοδο της µέσης παγκόσµιας θερµοκρασίας, αύξηση των εκποµπών CO 2, ενώ ειδικά όσον αφορά τη συγκέντρωση CO 2 στην ατµόσφαιρα (κύριου παράγοντα της παγκόσµιας υπερθέρ- µανσης), που έχει ξεπεράσει τα 390 ppm, αρκεί η σύγκρισή της µε το επίπεδο των περίπου 275 έως 285 ppm (µέρη ανά εκατοµµύριο) που υπολογίζεται ότι ήταν κατά την προβιοµηχανική εποχή (µέχρι τα µέσα του 18 ου αιώνα) ή µε τα 379 ppm το 2005, για να καταφανεί η δραµατικότητα των αλλαγών. Πίνακας 1 Παγκόσµιοι δείκτες για το περιβάλλον στις 27/5/2011 (ώρα 11.00) Προβλεπόµενη µέση παγκόσµια θερµοκρασία ( C) 14,444 Εκποµπές CO 2 (εκατ. µετρικοί τόνοι) * 12.096 Συγκέντρωση CO 2 (ppm) 390,382 Εξάλειψη ειδών * 10.831 Απώλεια δασών (χιλιάδες εκτάρια) * 5.215 Αναδάσωση (χιλιάδες εκτάρια) * 2.287 Αποµένουσα δασική κάλυψη (χιλιάδες εκτάρια) 3.895,774 Ερηµοποίηση (χιλιάδες εκτάρια)* 2.497 * Από την έναρξη του έτους 2. http://www.poodwaddle.com/clocks/worldclock/ [12]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Σύµφωνα µε ανακοίνωση του Παγκόσµιου Μετεωρολογικού Οργανισµού (WMO), αλλά και σύµφωνα µε στοιχεία των Οργανισµών National Oceanic and Atmospheric Administration των ΗΠΑ και Goddard Institute for Space Studies της NASA, το 2010 ήταν η θερµότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ως σήµερα, ισοφαρίζοντας το ρεκόρ του 2005 3, ενώ η δεκαετία που τελείωσε αυτό το έτος ήταν η θερµότερη όλων των ετών, αφού περιέλαβε τα εννέα πιο θερµά έτη που έχουν καταγραφεί. Το 2010 ήταν επίσης η πιο υγρή καταγεγραµµένη χρονιά όσον αφορά το µέσο παγκόσµιο ύψος βροχής σύµφωνα µε το Global Historical Climatology Network, το οποίο συλλέγει δεδοµένα από µετεωρολογικούς σταθµούς από όλο τον κόσµο. Ανάµεσα στα άλλα γεγονότα που καταγράφηκαν το 2010 ήταν η υποχώρηση-ρεκόρ του καλύµµατος χιονιού του Βορείου Ηµισφαιρίου στο τέλος της περιόδου τήξης του χιονιού και η αντίστοιχη (κοντά στο ρεκόρ) του πάγου της Αρκτικής Θάλασσας. Και ενώ πρωτοφανές ακραίο ψύχος ενέσκηψε στη Βρετανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης το χειµώνα του 2010, στο άλλο άκρο, ο καύσωνας στη Ρωσία τον Ιούλιο του ίδιου έτους ήταν επίσης πρωτοφανής, αφού η θερµοκρασία ξεπέρασε τη µέση για τον ίδιο µήνα κατά 7,6 C. Πυρκαγιές κατέκαψαν µεγάλες δασικές εκτάσεις, σοδειές καταστράφηκαν, ενώ φονικές πληµµύρες στο Πακιστάν εκτόπισαν 20 εκατ. ανθρώπους σκοτώνοντας 1.500. Σύµφωνα µε αναφορές ερευνητών, η απώλεια πάγου στην Γροιλανδία ξεπέρασε το 2010 κάθε ρεκόρ, εντείνοντας τις ανησυχίες για καταστροφική άνοδο στη στάθµη της θάλασσας 4. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε υπολογιστικά µοντέλα εκτιµάται ότι η απορ- 3. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/01/12/ar2011 011204692.html 4. http://www.documentcloud.org/documents/29036-erl-tedesco-et-al-2010- greenland-record.html [13]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ ροή το 2010 ήταν 530 δισ. τόνοι σε σύγκριση µε τη µέση ετήσια απορροή 274 δισ. τόνων την περίοδο 1958-2009 και 285 δισ. τόνων την περίοδο 1979-2009 5. Σηµειώνεται ότι, σύµφωνα µε υπολογισµούς, αν έλιωναν οι πάγοι της Γροιλανδίας θα ανέβαζαν τη στάθµη των ωκεανών κατά περίπου επτά µέτρα επειδή βρίσκονται στην ξηρά, σε αντίθεση µε τους πάγους του Βόρειου Πόλου, οι οποίοι επιπλέουν στη θάλασσα και δεν ανεβάζουν τη στάθµη όταν λιώνουν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεγονότων πραγµατοποιήθηκε στο τέλος του περασµένου έτους η Σύνοδος Κορυφής για το Κλίµα. Ό- πως σηµείωνε η εφηµερίδα Guardian σε ένα άρθρο µε τον εύγλωττο τίτλο «Σύνοδος Κορυφής του Cancún: ακόµα µια χαµένη ευκαιρία» 6, τα 193 έθνη που συµµετείχαν στη σύνοδο συµφώνησαν για µια ακόµα φορά ότι η παγκόσµια µέση αύξηση θερµοκρασίας δεν πρέπει να αφεθεί να ξεπεράσει τους 2 C, όµως, για µια ακόµα φορά, απέφυγαν να δεσµευθούν συλλογικά σε πραγµατικούς και δεσµευτικούς στόχους για περικοπές των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου, µε βάση τους οποίους θα µπορούσαν να µετρηθούν οι επιδόσεις των χωρών. Συµφώνησαν για τη δηµιουργία ενός «πράσινου ταµείου για το κλίµα» ύψους 100 δισ. δολαρίων προκειµένου οι πιο φτωχές χώρες, οι χώρες δηλαδή που έχουν το χαµηλότερο κατά κεφαλή µερίδιο στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, να συµµετάσχουν στη νέα τεχνολογία, να διατηρήσουν τα δάση τους και να ελαφρύνει η πίεση σ αυτές, δεν συµφώνησαν όµως πώς ακριβώς θα συνεισφέρουν τα χρήµατα. Ύστερα από τις χαµένες ευκαιρίες της συνόδου της Κοπεγχάγης, 5. http://s3.documentcloud.org/documents/29036/erl-tedesco-et-al-2010-greenlandrecord.pdf 6. http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/13/cancun-climate-summit - leader-editorial [14]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ένα ακριβώς χρόνο πριν, κανείς δεν προσδοκούσε απολύτως τίποτα από τη σύνοδο του Cancún, έτσι οποιαδήποτε συµφωνία φαίνεται σαν σηµαντικό βήµα. Όµως, η σηµασία της εξαφανίζεται αν συγκριθεί µε την κλίµακα όσων πρόκειται να συµβούν. Το 2011 θα είναι πιθανότατα ένα από τα πιο θερµά καταγεγραµµένα έτη, στη θερµότερη από τις καταγεγραµµένες δεκαετίες. Στα άλλα µέτωπα των παγκόσµιων προβληµάτων, σε πρώτη άποψη, άσχετα µε την κλιµατική αλλαγή αλλά µε άµεσες και σοβαρές επιπτώσεις σ αυτήν, κυρίως η οικονοµική κρίση και άλλα γεγονότα, όπως οι πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή της Μεσογείου αλλά και σε άλλες περιοχές της Γης, κατάφεραν να στρέψουν τα φώτα της δηµοσιότητας µακριά από το γεγονός µε τις πιο δραµατικές συνέπειες για τον πλανήτη. Έτσι, και ενώ ο κόσµος διέρχεται τα τελευταία χρόνια µια περίοδο που χαρακτηρίζεται από τη βαθύτερη ύφεση που έχει σηµειωθεί από τη δεκαετία του 1930, αυτό δεν στάθηκε ικανό να αναστρέψει παρά ελάχιστα, µόλις κατά 0,1% το 2009 σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, την αυξητική πορεία στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, καθώς η µείωση της βιο- µηχανικής παραγωγής στο δυτικό κόσµο αντισταθµίστηκε από τη συνεχιζόµενη ραγδαία επέκταση της Κίνας και µερικών ακόµα α- ναδυόµενων οικονοµιών, όπως δείχνουν τα νεότερα στατιστικά στοιχεία για το 2009 7. Πραγµατικά, κατά το έτος αυτό, ενώ στις ΗΠΑ σηµειώθηκε σηµαντική µείωση των αέριων ρύπων που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου σε επίπεδα που δεν έχουµε δει από τα έτη 1995-96, και καθώς µεγάλες µειώσεις παρατηρήθηκαν και σε άλλες χώρες (Ευρώπη, Ρωσία, Καναδάς), στην Κίνα, που αναδύθηκε σε υπ αριθµόν 1 παγκόσµιο ρυπαντή ήδη από τα έτη 2006-2007, σηµειώθηκε αύξηση ρύπων περισσό- 7. http://environmentalresearchweb.org/cws/article/news/45033 [15]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ τερο από 13% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, αύξηση που ι- σοδυναµεί µε τo άθροισµα των ετήσιων ρύπων Γερµανίας, Ελλάδας και Περού. Η Ινδία, από την άλλη µεριά, έχει περάσει στην τρίτη θέση των παγκόσµιων ρυπαντών, µε τη µεγάλη αύξηση ρύπων που έχει προκαλέσει η χρήση του κάρβουνου για την παραγωγή ενέργειας. Για το 2010, αύξηση-ρεκόρ των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα στο υψηλότερο µέχρι τώρα επίπεδο αποκαλύπτουν (αδηµοσίευτα) στοιχεία της ιεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (ΙΕΑ), πράγµα που συνδέεται µε την επιστροφή στην παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη 8. Έτσι, κατά το 2010, ποσότηταρεκόρ 30,6 γιγατόνων CO 2, που σηµαίνει αύξηση κατά 1,6 γιγατόνους σε σχέση µε το 2009, εισέρευσε στην ατµόσφαιρα κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίµων. Το γεγονός αυτό σηµαίνει ότι είναι πιθανότατα ουτοπικός ο στόχος για συγκράτηση της αύξησης της παγκόσµιας µέσης θερµοκρασίας µέχρι το 2100 σε επίπεδο κάτω των 2 C, που κατά τους επιστήµονες αποτελεί το όριο για µια δυνάµει «επικίνδυνη κλιµατική αλλαγή». είχνει ακόµα ότι η σοβαρότερη παγκόσµια οικονοµική κρίση των τελευταίων 80 ετών είχε, αντίθετα µε κάποιες προβλέψεις, ελάχιστη επίπτωση στους ρύπους. Στο χώρο των εφοδιαστικών αλυσίδων, η συµβολή των επιχειρήσεων στις προσπάθειες για σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων θερµοκηπίου φαίνεται να εξελίσσεται θετικά τα τελευταία χρόνια. Οι προµηθευτές όλο και πιο πολύ συνειδητοποιούν την ανάγκη να υιοθετήσουν συστήµατα διαχείρισης των εκποµπών άνθρακα στις δραστηριότητές τους µε στόχο τη βελτίωση των επιδόσεών τους ώστε να παραµείνουν ανταγωνιστικοί. Στο κεφάλαιο VII παρουσιάζονται συλλογικές πρωτοβουλίες καθώς και 8. http://www.guardian.co.uk/environment/2011/may/29/carbon-emissionsnuclearpower [16]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ µεµονωµένες προσπάθειες επιχειρήσεων κατά µήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας που έχουν στόχο να γίνουν φιλικές προς το περιβάλλον, µε έµφαση στο ζήτηµα της κλιµατικής αλλαγής. Το Carbon Disclosure Project (Πρόγραµµα ηµοσιοποίησης Εκποµπών Άνθρακα - CDP) είναι µια τέτοια πρωτοβουλία στην οποία µετέχουν πολλές από τις µεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσµου, που ανακοινώνουν µέσω συλλογικών εκθέσεων τις επιδόσεις τους όσον α- φορά την προσπάθεια για αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής. Το Πρόγραµµα διευκολύνει το διάλογο µεταξύ επενδυτών και επιχειρήσεων και στηρίζεται σε υψηλής ποιότητας πληροφορίες που αναδεικνύουν το επίπεδο απόκρισης των επιχειρήσεων στην κλι- µατική αλλαγή. Στο Κεφάλαιο VII γίνεται αναφορά στην τελευταία έκθεση του CDP (CDP6), που ήταν διαθέσιµη και δηµοσιεύθηκε το 2008. Στο µεταξύ, δηµοσιοποιήθηκε από το Πρόγραµµα η έκθεση µε τίτλο «Supply Chain Report 2010» 9, η οποία παρουσιάζει αποτελέσµατα που αξίζει να αναφερθούν. Η έκθεση συνθέτει τα βασικά πορίσµατα που προέκυψαν από τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων- µελών σε σχετική πρόσκληση του Προγράµµατος το 2009 και α- ναφέρεται στις επιδόσεις των επιχειρήσεων και των προµηθευτών τους σε σχέση µε το πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής. Σύµφωνα, λοιπόν, µε την παραπάνω έκθεση, όλες οι επιχειρήσεις-µέλη του Προγράµµατος πλέον υιοθετούν µια στρατηγική προσέγγιση ως προς το πρόβληµα. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων (63%) χρησιµοποιεί µια τυπική, τεκµηριωµένη επιχειρησιακή στρατηγική κλιµατικής αλλαγής, ενώ οι υπόλοιπες έχουν γενικές οδηγίες. Έχουν ενσωµατώσει στην οργάνωση των προµηθειών τους µια πολιτική άνθρακα, ενώ η µεγάλη πλειοψηφία (90%) διαθέτουν σχέδιο µείωσης των ρύπων. Έχουν συνειδητο- 9. http://www.cdproject.net/cdpresults/cdp-supply-chain-report_2010.pdf [17]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ ποιήσει ότι, πέραν από τους ρύπους που παράγουν οι ίδιες, πρέπει να µειώσουν τους ρύπους που παράγονται κατά µήκος της ε- φοδιαστικής αλυσίδας, της οποίας αποτελούν κρίκους, ρύπους που αποτελούν σηµαντικό ποσοστό των συνολικών τους ρύπων, και αυτό για τους εξής κυρίως λόγους: 1. Αυξηµένο ενδιαφέρον των πελατών, που δηµιουργεί ευκαιρίες για διαφοροποιηµένα προϊόντα, 2. Κίνδυνοι που αντιµετωπίζουν οι προµηθευτές, που σε τελική ανάλυση απειλούν τις δραστηριότητες σχετικά µε τις προµήθειες, 3. Αυξηµένη πίεση από το κοινό, τους επενδυτές και τα ενδιαφερόµενα µέρη να ενσωµατώσουν τη διαχείριση του άνθρακα στα προγράµµατα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που συνήθως περιλαµβάνουν τους προµηθευτές, και 4. Συνδυασµένη βελτίωση των διαδικασιών µε στόχο τη βελτίωση της συνεργασίας και της απόδοσης, τη µείωση των εκποµπών άνθρακα και, τελικά, την επίτευξη µειώσεων στο κόστος για τις επιχειρήσεις-µέλη του Προγράµµατος και τους προµηθευτές τους. Η υιοθέτηση από τις επιχειρήσεις µιας στρατηγικής προσέγγισης σε σχέση µε το πρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής, και ειδικότερα όσον αφορά τους προµηθευτές τους, δεν επαρκεί, πάντως, για να εξασφαλίσει τη βέλτιστη από τη µεριά τους αντιµετώπιση του προβλήµατος. Όπως επισηµαίνει η έκθεση του CDP, οι επιχειρήσεις βρίσκονται αντιµέτωπες µε σηµαντικές προκλήσεις όταν επιχειρούν να θέσουν σε εφαρµογή τις καλές τους προθέσεις. Έ- τσι, λίγες µόνο επιχειρήσεις διαθέτουν ευρεία γνώση σχετικά µε τη διαθεσιµότητα πράσινων προϊόντων για τις κύριες κατηγορίες προϊόντων που προµηθεύονται, ενώ οι περισσότερες δεν έχουν τα εργαλεία ώστε να παρακολουθούν τις επιδόσεις των προµηθευτών τους όσον αφορά την κλιµατική αλλαγή. Από την άλλη µεριά, οι [18]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ επιχειρήσεις έχουν ενεργό ενδιαφέρον να συνεργαστούν µε τους προµηθευτές τους και παίρνουν µέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Όπως αναφέρει η έκθεση, 89% των επιχειρήσεων έχουν ήδη υιοθετήσει µια στρατηγική συµφωνιών µε τους προµηθευτές τους σε θέµατα εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου και κλιµατικής αλλαγής. Στο µέλλον η προσαρµογή της πολιτικής προµηθειών µε κριτήρια χαµηλών εκποµπών άνθρακα θα γίνει κοινή πρακτική για τα µέλη του CDP: 56% των µελών δήλωσαν ότι στο µέλλον, σε σχέση µε µόλις 6% σήµερα, θα διαγράψουν από τον κατάλογο των προ- µηθευτών τους εκείνους που δεν πετυχαίνουν να ικανοποιήσουν τα τυπικά κριτήρια διαχείρισης του άνθρακα. Στην έκθεση επιχειρείται µια αξιολόγηση της βάσης των προ- µηθευτών σχετικά µε την ικανότητά τους να διαχειριστούν τις εκποµπές άνθρακα από τις δραστηριότητές τους µε κριτήρια: α) την ενηµέρωσή τους σε στρατηγικό επίπεδο για την ύπαρξη του κινδύνου της κλιµατικής αλλαγής, β) τη φιλοδοξία τους να µειώσουν τις εκποµπές, γ) την ικανότητά τους να συντάσσουν και να δηµοσιοποιούν αναφορές σχετικά µε τις εκποµπές τους και δ) τις πρακτικές εφαρµογής. Ανάµεσα στα ευρήµατα της αξιολόγησης είναι τα παρακάτω. Στρατηγική ενηµέρωση: ποσοστό 58% των προµηθευτών αισθάνεται εκτεθειµένο σε ρυθµιστικές εξελίξεις, που τις ταυτίζουν µε τις γενικές ρυθµίσεις για τις εκποµπές (57%) και τα σχήµατα εµπορίας ρύπων (38%). Ποσοστό 69% αισθάνονται ότι απειλούνται από ακραία καιρικά φαινόµενα, ενώ η ανησυχία τους στρέφεται στις αλλαγές στη θερµοκρασία και στα µοντέλα βροχόπτωσης (49%), στις πληµµύρες και στο ανερχόµενο επίπεδο της θάλασσας (46%) και σε άλλα φαινόµενα, όπως η µόλυνση της σοδειάς από παράσιτα και η διάβρωση των ακτών. Κάποιοι προµηθευτές πρωτοπορούν µετατρέποντας τους κινδύνους σε ευκαιρίες, π.χ. εκµεταλλευόµενοι µηχανισµούς µετριασµού της κλιµατικής αλλαγής, [19]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ όπως αυτοί που προβλέπονται στο πρωτόκολλο του Κιότο (εµπορία ρύπων, µηχανισµός καθαρής ανάπτυξης και κοινή εφαρµογή) ή εθνικές πολιτικές, όπως οι επιδοτήσεις για χρήση ανανεώσιµης ενέργειας. Για τους µηχανισµούς αυτούς, αλλά και για άλλα τεχνικά ζητήµατα, γίνεται εκτενής αναφορά στα αντίστοιχα κεφάλαια του βιβλίου. Φιλοδοξία µείωσης εκποµπών: µόνο 38% των προµηθευτών έχουν στόχους µείωσης των ρύπων, έναντι 82% των µελών του CDP. Η επιτυχία των προµηθευτών µακροπρόθεσµα θα εξαρτηθεί κυρίως από το αν αυτοί που θέτουν σήµερα καλούς βραχυπρόθεσµους στόχους θα µπορέσουν να τους πετύχουν και να τους διατηρήσουν µακροπρόθεσµα, καθώς και από το πόσο γρήγορα οι προ- µηθευτές που δεν έχουν θέσει στόχους θα αποκτήσουν τέτοιους. Αν τίποτα δεν αλλάξει, οι συνολικές εκποµπές από όλους τους προµηθευτές µαζί πιθανώς θα αυξηθούν αργά αντί να µειωθούν. Ικανότητα αναφορών: Οι προµηθευτές δείχνουν αυξηµένη προθυµία να δώσουν στη δηµοσιότητα πληροφορίες σε µεγάλο βαθµό ελεγµένες από τρίτους για τις εκποµπές τους, ιδίως όσον αφορά εκείνες που παράγουν ή άµεσα ελέγχουν οι ίδιοι (62%) ή που συνδέονται µε την ηλεκτρική ενέργεια που αγοράζουν από τρίτους (63%), αλλά πολύ λιγότερο για τις εκποµπές των δικών τους προµηθευτών (µόνο 8%). Πρακτικές εφαρµογής: Τα προγράµµατα µείωσης των εκπο- µπών που χρησιµοποιούνται περισσότερο περιλαµβάνουν αυξήσεις στην ενεργειακή απόδοση, βελτιώσεις διεργασιών και χρήση ανανεώσιµης ενέργειας. Οι προµηθευτές έχουν επιτύχει να καταστήσουν το ζήτηµα της κλιµατικής αλλαγής θέµα υψηλής προτεραιότητας σε επίπεδο διοικητικού συµβουλίου, επιλέγοντας σε ποσοστό 60% ένα µέλος του ή κάποιο άλλο υψηλό στέλεχος για να αναλάβει τη συνολική ευθύνη σχετικά µε την κλιµατική αλλαγή και τις δραστηριότητες περικοπής εκποµπών. υστυχώς είναι αµφι- [20]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ σβητήσιµη η µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα και το βάθος της δέσµευσης των προγραµµάτων των προµηθευτών στο σύνολό τους. Έτσι, µόνο 28% των προµηθευτών έχουν προγράµµατα κινήτρων για τους εργαζόµενους προκειµένου να προωθήσουν τις µειώσεις εκποµπών, και µόνο 33% έχουν στρατηγική σχετικής εµπλοκής των δικών τους προµηθευτών. Γενικότερα, σύµφωνα µε την έκθεση του CDP, ενώ µερικοί προµηθευτές των επιχειρήσεων-µελών του έχουν εξαιρετικές επιδόσεις και είναι υποδείγµατα και καταλύτες αλλαγής, αυτοί χρειάζονται γενικά να βελτιώνουν τις ικανότητές τους γρήγορα και συνεχώς για να µπορέσουν να γεφυρώσουν το χάσµα που τους χωρίζει από τις επιχειρήσεις-µέλη του CDP. Η συνεργασία και η κοινή χρήση βέλτιστων πρακτικών από επιχειρήσεις-µέλη και από τους προµηθευτές τους θα είναι κρίσιµα στοιχεία για την αναβάθ- µιση της διαχείρισης των εκποµπών και της κλιµατικής αλλαγής. Σε αυτή την Εισαγωγή στην ελληνική µετάφραση του βιβλίου δεν θα έπρεπε να λείψει µια, έστω σύντοµη, αναφορά στην περίπτωση της χώρας µας. Σύµφωνα µε την τελευταία Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος µε τίτλο «Τracking progress towards Kyoto and 2020 targets in Europe» (EEA Report No 7/2010 10 ), όπου παρέχονται, µεταξύ άλλων, στοιχεία για τις τάσεις στην Ελλάδα όσον αφορά τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, οι συνολικές εκπο- µπές (σε µεγατόνους CO 2 eq) αυξήθηκαν από τους 103,3 το 1990 στους 131,9 για να πέσουν στους 126,9 το 2008, σηµειώνοντας αύξηση στο διάστηµα 1990-2008 κατά 23,6 µεγατόνους CO 2 eq 10. http://www20.gencat.cat/docs/canviclimatic/home/politiques/politiques% 20europees/Les%20emissions%20de%20GEH%20a%20la%20UE/Tracking% 20progress%20towards%20Kyoto%20and%202020%20targets%20in%20 Europe.pdf [21]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ (ποσοστό αύξησης 22,8%). Οι εκποµπές αυτές δεν περιλαµβάνουν την επίδραση της χρήσης γης, αλλαγής της χρήσης γης και δασοκοµίας, καθώς και των διεθνών θαλάσσιων και εναέριων µεταφορών. Κατά κεφαλήν οι εκποµπές το 2008 ήταν 10,2 τόνοι CO 2 eq. και η χώρα κατατασσόταν 11 η στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχοντας µερίδιο 2,6%. Οι εκποµπές ανά κύρια πηγή κατανέµονται ως εξής: παραγωγή ενέργειας 46,7%, κατανάλωση ενέργειας (χωρίς τις µεταφορές) 17,4%, µεταφορές 17,9%, βιοµηχανικές διεργασίες 8,4%, γεωργία 7%, απόβλητα 2,3%. Όσον αφορά τα κύρια αέρια του θερµοκηπίου, οι εκποµπές κατανέµονται ως εξής: διοξείδιο του άνθρακα 86,5%, µεθάνιο 6,2% και οξείδιο του αζώτου 5,6%. Σύµφωνα µε την Έκθεση, βασικοί συντελεστές που επηρέασαν τις τάσεις στον ενεργειακό τοµέα ήσαν η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, που οφείλεται στην οικονοµική µεγέθυνση της περιόδου 1990-2007, η σηµαντική αύξηση του κλάδου των υπηρεσιών και η εισαγωγή φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστηµα της Ελλάδας. Η σηµαντική αύξηση των εκποµπών από τις οδικές µεταφορές συνδέεται άµεσα µε την αύξηση του στόλου των οχηµάτων αλλά και µε την αύξηση της µεταφορικής δραστηριότητας. Οι εκποµπές από τις βιοµηχανικές διεργασίες το 2008, που αντιστοιχούσαν, όπως αναφέρθηκε, σε ποσοστό 8,4 % του συνόλου των εκποµπών, παρουσίασαν αύξηση 10,69 % σε σχέση µε τα επίπεδα του 1990. Αντίθετα, µείωση των ρύπων παρατηρήθηκε στο γεωργικό τοµέα που οφείλεται κυρίως στη µείωση των εκποµπών Ν 2 Ο από γεωργικά εδάφη, λόγω της µείωσης στη χρήση συνθετικών αζωτούχων λιπασµάτων. Πιο βραχυπρόθεσµα, τη διετία 2007-2008, οι εκποµπές µειώθηκαν σε όλους τους βασικούς κλάδους, περιλαµβανοµένων των µεταφορών. Αναλυτικότερα στοιχεία για τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου στην Ελλάδα περιλαµβάνονται στην Έκθεση «5th National [22]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Communication to the United Nations Framework Convention on Climate Change» του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής 11 καθώς και στις Εθνικές Απογραφές Εκπο- µπών Αερίων του Θερµοκηπίου ετών 2005-2009 12. Ποιες είναι οι προοπτικές για το κλίµα στην Ελλάδα λόγω της κλιµατικής αλλαγής και ποιες προβλέπεται να είναι οι επιπτώσεις της; Μελέτη που αναφέρεται στις κλιµατικές αλλαγές και στις επιπτώσεις τους στην περιοχή της Μεσογείου, περιλαµβανοµένης της Ελλάδας, ως αποτέλεσµα µιας πιθανής αύξησης της µέσης παγκόσµιας θερµοκρασίας κατά 2 C δίνει αξιοσηµείωτα στοιχεία 13. Οι προβλέψεις αναφέρονται στην περίοδο 2031 2060 και, σύµφωνα µε αυτές, αναµένεται µεταξύ άλλων ότι στις χερσαίες περιοχές η υπερθέρµανση θα είναι µεγαλύτερη από την παγκόσµια µέση. Η αύξηση της θερµοκρασίας θα είναι περίπου 2 C την άνοιξη και το χειµώνα και θα φτάνει τους 4 C το θέρος. Αναµένεται ένας επιπλέον µήνας θερινών ηµερών και 2 4 εβδοµάδες τροπικών νυκτών (ελάχιστη θερµοκρασία άνω των 20 C). Στις χερσαίες περιοχές αναµένεται κατά ένα µήνα αύξηση των κυµάτων καύσωνα και µείωση των νυκτών µε παγετό. Στο βόρειο τµήµα της Μεσογείου η εκτεταµένη µείωση των θερινών βροχοπτώσεων θα αποζηµιωθεί από την αύξηση των χειµερινών βροχοπτώσεων. Οι συνέπειες των κλιµατικών αλλαγών στη γεωργία, την ενέργεια, τον τουρισµό και τα φυσικά οικοσυστήµατα (δασικές πυρκαγιές) θα είναι σηµα- 11. http://www.ypeka.gr/linkclick.aspx?fileticket=mrbywry12lu%3d&tabid= 472&language=el-GR 12. http://www.ypeka.gr/default.aspx?tabid=470&language=el-gr 13. Giannakopoulos, C., et al., Climatic changes and associated impacts in the Mediterranean resulting from a 2 C global warming, Glob. Planet. Change (2009), doi:10.1016/j.gloplacha.2009.06.001 [23]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ ντικές. Όσον αφορά τη γεωργία, σοδειές των οποίων ο αυξητικός κύκλος πραγµατοποιείται κυρίως το φθινόπωρο και το χειµώνα είτε δεν θα αλλάξουν είτε θα αυξηθούν. Σε αντίθεση, οι σοδειές του θέρους θα µειωθούν σηµαντικά, λόγω επιµήκυνσης της περιόδου ξηρασίας το θέρος και αυξηµένης βροχόπτωσης το χειµώνα και το φθινόπωρο. Σε µεγάλο τµήµα της λεκάνης της Μεσογείου ένας ακόµα µήνας επικινδυνότητας θα προστεθεί όσον αφορά τις δασικές πυρκαγιές. Τα επίπεδα ενεργειακής ζήτησης αναµένεται να υποχωρήσουν σηµαντικά κατά την περίοδο του (θερµότερου) χειµώνα στα χερσαία εδάφη, ενώ θα αυξηθούν πολύ σχεδόν παντού το θέρος. Εξαιρετικά υψηλές θερµοκρασίες το θέρος στη Μεσόγειο σε συνδυασµό µε βελτιωµένες κλιµατικές συνθήκες στη Βόρεια Ευρώπη µπορεί να οδηγήσουν το θερινό τουρισµό σε βαθµιαία µείωση και την άνοιξη και το φθινόπωρο σε αύξηση. Το Σεπτέµβριο 2009 δηµοσιεύθηκε επιστηµονική µελέτη για τις επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα, που εκπονήθηκε από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών για λογαριασµό του WWF Ελλάς 14. Στη µελέτη επιχειρείται η πρόβλεψη επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής στο άµεσο µέλλον (2021-2050) για τον ελλαδικό χώρο. Για το σκοπό αυτό, η Ελλάδα χωρίζεται σε περιοχές ανά κατηγορία ενδιαφέροντος (αστικές, γεωργικές κλπ) και για κάθε περιοχή εξετάζονται σχετικοί κλιµατικοί δείκτες. Η µελέτη καταλήγει σε συµπεράσµατα ανάλογα µε τα παραπάνω. Όπως ση- µειώνεται στα Συµπεράσµατα της µελέτης, στο προσεχές µέλλον, δηλαδή την περίοδο 2020-2050, οι κλιµατικές συνθήκες εµφανίζονται µεταβαλλόµενες στη συντριπτική πλειονότητα προς το χειρότερο, σε σχέση µε την περίοδο αναφοράς (1961-1990). 14. WWF Ελλάς, Το αύριο της Ελλάδας: επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα κατά το άµεσο µέλλον, Αθήνα, Σεπτέµβριος 2009. [24]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Τέλος, τον Ιούνιο 2011, δηµοσιεύθηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος µια πολύ σηµαντική Έκθεση για τις περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα. Συντάκτης της Έκθεσης είναι η Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιµατικής Αλλαγής, µια Επιτροπή µε ευρεία διεπιστη- µονική σύνθεση 15. Στα «Προλεγόµενα και σύνοψη των ευρηµάτων της Έκθεσης», που υπογράφει ο Καθηγητής και µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών Χ. Ζερεφός, γίνεται αναφορά στους κινδύνους που απειλούν το φυσικό και το ανθρώπινο περιβάλλον της. Αναφέρεται συγκεκριµένα το εξαιρετικά µεγάλο µήκος ακτογραµµής (περίπου 16.300 χλµ), σηµαντικό µέρος της οποίας (περίπου 1.000 χλµ) αποτελούν περιοχές υψηλής ευπάθειας στην κλιµατική αλλαγή, ενώ περίπου το 20% αποτελεί ακτές µε µέτρια έως υψηλή ευπάθεια στις αναµενό- µενες, βάσει των εκτιµήσεων, εξελίξεις. Η ευπάθεια έγκειται στον κίνδυνο ανόδου της µέσης στάθµης της θάλασσας στην Ελλάδα, που εκτιµάται ότι θα κυµανθεί µέχρι το 2100 µεταξύ 0,2 και 2 µέτρων. Πολλοί κλάδοι της οικονοµίας, µεταξύ των οποίων ο τουρισµός, οι χρήσεις γης και οι µεταφορές θα υποστούν τις συνέπειες των µακροχρόνιων µεταβολών της στάθµης της θάλασσας αλλά και των παροδικών ακραίων καταστάσεων. Το συνολικό κόστος εξαιτίας των ανθρωπογενών µεταβολών της στάθµης της θάλασσας εκτιµάται ότι θα ανέλθει σε πολλές δεκάδες εκατοµµύρια ευρώ ετησίως. 15. Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιµατικής Αλλαγής (2011), «Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα», Έκδοση Τράπεζας της Ελλάδος, Ιούνιος 2011, ISBN 978-960-7032-49-2. [25]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ Γενικότερα, εκτός από τις µεταβολές στη στάθµη της θάλασσας, τα κλιµατικά χαρακτηριστικά µπορούν να µεταβληθούν λόγω της κλιµατικής αλλαγής από παράκτιου µεσογειακού τύπου σε χαρακτηριστικά ακόµη και αλπικού τύπου στις κεντρικές και βόρειες περιοχές της χώρας. ιαχρονικά, όπως αναφέρεται στα «Προλεγό- µενα», κατά τον περασµένο αιώνα οι βροχοπτώσεις µειώθηκαν κατά περίπου 20% στη υτική Ελλάδα και 10% στην Ανατολική Ελλάδα, ενώ αναµένεται ότι κατά το τέλος του 21 ου αιώνα, λόγω της ανθρωπογενούς παρέµβασης: η βροχή θα µειωθεί σε επίπεδο επικράτειας µεταξύ 5% και περίπου 19% η θερµοκρασία του αέρα θα αυξηθεί µεταξύ περίπου 3 έως 4,5 C η ένταση των Ετησίων Ανέµων θα αυξηθεί κατά 10%. Γενικά, προβλέπονται σηµαντικές µεταβολές πολλών κλιµατικών παραµέτρων, όπως η υγρασία, η νεφοκάλυψη, ο αριθµός των ηµερών κατά τις οποίες η µέγιστη θερµοκρασία θα υπερβαίνει τους 35 C και ο αριθµός των τροπικών νυκτών, που θα αυξηθούν, και ο αριθµός των ηµερών µε νυκτερινό παγετό (θα µειωθεί σηµαντικά). Μεταξύ των συνεπειών των παραπάνω κλιµατικών αλλαγών είναι η αύξηση της χρονικής διάρκειας της βλαστητικής περιόδου, η αυξανόµενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη το καλοκαίρι και η µείωση των ενεργειακών απαιτήσεων για θέρµανση που προβλέπεται για τη χειµερινή περίοδο, η σηµαντική αύξηση του αριθµού των ηµερών µε εξαιρετικά αυξηµένο κίνδυνο δασικών πυρκαγιών, η µείωση της αφθονίας των ειδών και της βιοποικιλότητας κλπ. Γενικότερα, οι επιπτώσεις για όλους τους τοµείς της εθνικής οικονοµίας θα είναι αρνητικές και, σε πολλές περιπτώσεις, εξαιρετικά αρνητικές. Η κλιµατική αλλαγή θα έχει σηµαντικές επιπτώσεις στον ελληνικό τουρισµό, το δοµηµένο περιβάλλον, τις µεταφορές, την υγεία, την εξορυκτική βιοµηχανία και άλλους κλάδους. [26]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Όσον αφορά τις εκτιµήσεις των οικονοµικών επιπτώσεων, στα «Προλεγόµενα» αναφέρεται ότι εκπονήθηκαν εξειδικευµένες µελέτες για τρία σενάρια: Το δυσµενέστερο σενάριο από πλευράς έντασης της ανθρωπογενούς κλιµατικής µεταβολής, που αντιστοιχεί σε ανυπαρξία κάθε δράσης για µείωση των ανθρωπογενών εκποµπών των αερίων που το προκαλούν (Σενάριο Μη ράσης). Το σενάριο, σύµφωνα µε το οποίο η Ελλάδα µειώνει συνεχώς και δραστικά τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου, στο πλαίσιο αντίστοιχης παγκόσµιας προσπάθειας, µε αποτέλεσµα η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας να περιοριστεί στους 2 C (Σενάριο Μετριασµού). Το σενάριο, σύµφωνα µε το οποίο ασκείται πολιτική προσαρµογής προκειµένου να µετριαστούν οι ζηµίες εξαιτίας της κλιµατικής αλλαγής (Σενάριο Προσαρµογής). Ο Πίνακας 2 δείχνει για κάθε ένα από αυτά τα σενάρια τις οικονοµικές συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής όσον αφορά την ετήσια µείωση του ΑΕΠ και το συνολικό σωρευτικό κόστος. Όλες οι προβλέψεις είναι εξαιρετικά δυσοίωνες, ιδίως αν ληφθούν υπόψη τα µεγάλα οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει και θα συνεχίσει να αντιµετωπίζει η χώρα, αφού συνδέονται µε πολύ µεγάλη µείωση του ΑΕΠ και τεράστιο σωρευτικό κόστος εξαιτίας των συνεπειών της κλιµατικής αλλαγής. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η θεµελιώδης αναθεώρηση του σηµερινού πρότυπου παραγωγής και κατανάλωσης στην Ελλάδα αποτελεί κατεπείγουσα ανάγκη και όρο επιβίωσης της χώρας. Η αναθεώρηση αυτή, για να έχει πρακτικές συνέπειες, απαιτεί παράλληλη ενεργό συµ- µετοχή και δράση σε όλα τα επίπεδα: δηµόσιου τοµέα, επιχειρήσεων και πολιτών. [27]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ Πίνακας 2 Οικονοµικές συνέπειες της κλιµατικής αλλαγής Σενάριο Ετήσια µείωση ΑΕΠ (2050) % Ετήσια µείωση ΑΕΠ (2100) % Συνολικό σωρευτικό κόστος* δις Μη δράσης 2 6 701 Μετριασµού - - 436 Προσαρµογής 2,3 3,7 577** * Εκφρασµένο ως µείωση του ΑΕΠ του έτους βάσης (σε σταθερές τιµές του 2008) για το χρονικό διάστηµα έως το 2100 ** Συνολικό κόστος για την ελληνική οικονοµία από τις εναποµένουσες ζηµίες λόγω της κλιµατικής αλλαγής ( 510 δισ.) + κόστος που συνεπάγονται για την οικονοµία τα µέτρα προσαρµογής Ειδικότερα η συµβολή των επιχειρήσεων στην προσπάθεια για πρόληψη και αντιµετώπιση των συνεπειών της κλιµατικής αλλαγής µπορεί να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Ήδη σχετικές πρωτοβουλίες αναλαµβάνονται στα πλαίσια του κινήµατος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, όπου δραστηριοποιούνται µεµονωµένα ή συλλογικά ελληνικές επιχειρήσεις. Στις πρωτοβουλίες για συλλογική προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης από την επιχειρηµατική κοινότητα ανήκει και το δίκτυο Athens Green, που ιδρύθηκε πρόσφατα. Στα πλαίσια του δικτύου, 360 επιχειρήσεις στην περιοχή της Αττικής θέτουν ως σκοπό τους να µειώσουν τις εκποµπές CO 2 κατά 1.000.000 τόνους στην περιοχή. Το δίκτυο «φιλοδοξεί να προσφέρει καινοτόµες υπηρεσίες και να συµβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών». Πιο συγκεκριµένα, οι στόχοι περιλαµβάνουν: Μείωση αποτυπώµατος άνθρακα (Carbon Footprint) ηµιουργία του πρώτου εθελοντικού συστήµατος ανταλλαγής ρύπων στην Ελλάδα (Carbon Fund) [28]
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Υλοποίηση περιβαλλοντικών δράσεων στην Αττική αξιοποιώντας τα έσοδα από το παραπάνω σύστηµα. Κλείνοντας αυτό τον Πρόλογο στην Ελληνική Έκδοση ενός βιβλίου, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η σχέση ανάµεσα στην επιχείρηση και τις εφοδιαστικές αλυσίδες από τη µια και την κλι- µατική αλλαγή από την άλλη, κρίνεται σκόπιµο να επαναληφθεί αυτό που επισηµαίνεται ως τελικό συµπέρασµα στον Επίλογο του βιβλίου: µια ριζική αποµάκρυνση από τις τρέχουσες κυρίαρχες αξίες και τα πρότυπα ζωής, προς τη βιωσιµότητα, φαίνεται να είναι επιβεβληµένη για τη σωτηρία του ανθρώπινου πολιτισµού και του πλανήτη. Τα τρέχοντα πρότυπα παραγωγής ενέργειας και µεταποίησης, κατανάλωσης, µεταφορών, χρήσης γης και κατασκευής υποδοµών και κτιρίων πρέπει να αλλάξουν δραστικά, παντού και, βεβαίως, στη χώρα µας. Συντονισµένα και αποφασιστικά µέτρα από το ευρύ κοινό (τα άτοµα και τους οργανισµούς τους), σε συνδυασµό µε πρωτοβουλίες από φωτισµένους παγκόσµιους ηγέτες, µπορούν να βοηθήσουν να περιοριστεί η σοβαρότητα ορισµένων επιπτώσεων της κλιµατικής αλλαγής και ακόµη και να επιβραδύνουν το ρυθµό της επιδείνωσης του κλίµατος. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόµη µια σαφής απάντηση στο ερώτηµα «πώς, µε ποιους ό- ρους ακριβώς, µε ποιες καινοτόµες πολιτικές µπορεί να πραγµατοποιηθεί και να υιοθετηθεί από την ανθρώπινη κοινωνία η ριζική, δραµατική αλλαγή που είναι αναγκαία;». Καθηγητής Κώστας Π. Παππής Ιούνιος 2011 [29]
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΠΠΗΣ [30]