Βόρειο Ιράκ (Κούρδοι)

26 Ιουλίου 2009 www.geostrategy.gr Βόρειο Ιράκ (Κούρδοι) Γεωγραφία του Κουρδιστάν «Το Κουρδιστάν, δηλαδή η γη των Κούρδων, είναι μια στρατηγικής σημασίας περιοχή στην καρδιά της Μέσης Ανατολής. Σήμερα, το Κουρδιστάν περιλαμβάνει σημαντικά τμήματα της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας. Τα τμήματα αυτά δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια δύο διαφορετικών γεγονότων: Πρώτον, το 1514, όταν το Κουρδιστάν διαιρέθηκε μεταξύ της Οθωμανικής και της Περσικής Αυτοκρατορίας, μετά τη «μάχη του Chaldiran». Δεύτερον, το 1920-1923, όταν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι μετέβαλαν περαιτέρω το χάρτη του Κουρδιστάν «τεμαχίζοντας» το Οθωμανικό Κουρδιστάν σε τρία τμήματα (Βόρειο Ιράκ, Ανατολική Συρία και Ν.Α. Τουρκία). Η συνολική έκταση των τεσσάρων αυτών περιοχών υπολογίζεται σε 230.000-300.000 τετραγωνικά μίλια. Στην Τουρκία βρίσκεται το 43% της συνολικής έκτασης του Κουρδιστάν, στο Ιράν το 31%, στο Ιράκ το 18%, στη Συρία το 6% και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (κυρίως στην Αρμενία και στο Αζερμπαϊτζάν) το 2%» 1. Κουρδικός Πληθυσμός Όπως και για τις περισσότερες απάτριδες εθνότητες της Μέσης Ανατολής, οι εκτιμήσεις του συνολικού πληθυσμού των Κούρδων διαφέρουν σημαντικά. Οι εθνικιστές Κούρδοι υπερβάλλουν για το μέγεθος του πληθυσμού τους, ενώ οι κυβερνήσεις των γειτονικών χωρών τον ελαχιστοποιούν. Αν και δεν υπάρχουν επίσημες απογραφές σχετικές με τον κουρδικό πληθυσμό, εντούτοις, αρκετές πηγές συμφωνούν ότι ο πληθυσμός των Κούρδων υπερβαίνει τα 30 εκατομμύρια και τουλάχιστον το 1/3 απ αυτούς ζουν εκτός της γης των Κούρδων (Κουρδιστάν), εξαιτίας κυρίως της μακρόχρονης συγκρουσιακής κατάστασης, των βίαιων διωγμών και της φτώχιας. Περισσότεροι απ τους μισούς Κούρδους ζουν στην Τουρκία, περίπου το 1/4 στο Ιράν και λιγότερο από το 1/6 στο Ιράκ. Οι υπόλοιποι ζουν στη Συρία (περίπου 1,5 εκατομμύριο) και στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (περίπου μισό εκατομμύριο). 1 Ελεύθερη μετάφραση από: Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, 2001, σσ. 3-4 1

ΚΟΥΡΔΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΕΡΙΞ ΤΟΥ ΚΟΥΡΔΙΚΟΥ ΙΡΑΚ Τουρκία >15.000.000 Ιράν ~7.500.000 Ιράκ >6.000.000 Συρία ~1.500.000 Χώρες Πρώην Σοβιετικής Ένωσης ~500.000 ΣΥΝΟΛΟ ~30.000.000 Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι παρά τις προσπάθειες της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας, να παρουσιάσουν ελαχιστοποιημένο τον κουρδικό πληθυσμό, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι οι Κούρδοι αποτελούν την τρίτη μεγαλύτερη εθνότητα στη Μέση Ανατολή μετά τους Άραβες και τους Ιρανούς και παγκοσμίως τη μεγαλύτερη εθνότητα χωρίς δικό τους κράτος. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση Κούρδων απαντάται στις μεγαλουπόλεις της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ, της Συρίας, των Δημοκρατιών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και στο νότιο Τουρκμενιστάν. Σημαντική συγκέντρωση κουρδικού πληθυσμού σημειώνεται στη Γερμανία (περισσότεροι από 600.000), στο Ισραήλ (περισσότεροι από 100.000) και στο Λίβανο (75.000-100.000). Κουρδικός πληθυσμός άνω των 10.000 απαντάται στην Αυστραλία, στον Καναδά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Φιλανδία, στη Γαλλία, στην Ελλάδα, στη Σουηδία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. ΛΟΙΠΟΣ ΚΟΥΡΔΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΔΙΑΣΠΟΡΑ) Γερμανία >600.000 Ισραήλ >100.000 Λίβανος 75.000-100.000 Αυστραλία >10.000 Καναδάς >10.000 Ηνωμένο Βασίλειο >10.000 Φιλανδία >10.000 Γαλλία >10.000 Ελλάδα >10.000 Σουηδία >10.000 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής >10.000 ΣΥΝΟΛΟ >855.000 Επομένως, ο συνολικός κουρδικός πληθυσμός παγκοσμίως ανέρχεται σε περισσότερους από 31.000.000 Κούρδους. Ανθρωπολογικά, οι Κούρδοι διαθέτουν χαρακτηριστικά της μεσογειακής φυλής, όμοια με τους νοτιο-ευρωπαίους και των κατοίκων της Ανατολικής Μεσογείου 2. 2 Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, 2001, σ. 4, διαθέσιμο: http://www.slis.indiana.edu/faculty/meho/kurds-and-kurdistan.pdf (21/12/2008). 2

Κουρδική Κοινωνία «Ακόμη και σήμερα, η κουρδική κοινωνία παραμένει οργανωμένη σε φυλές. Επομένως, οι Κούρδοι πρωτίστως παραμένουν άμεσα αφοσιωμένοι στην οικογένεια, την οποία θεωρούν ως «το θεμέλιο λίθο του κοινωνικού συστήματος», και δευτερευόντως στη φυλή (τη μεγαλύτερη ομάδα της κουρδικής κοινωνίας). Η συνοχή της κουρδικής φυλής βασίζεται σε ένα κράμα από δεσμούς αίματος και αφοσίωσης στις τοπικές αρχές, συνδυαζόμενης με βαθιά θρησκευτική πίστη» 3. Κουρδική Γλώσσα Οι Κούρδοι ομιλούν διάφορες διαλέκτους της κουρδικής γλώσσας, οι οποίες μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες: Την «ομάδα Kurmanji», που ομιλείται πάνω από το 75% του συνολικού κουρδικού πληθυσμού και η οποία χωρίζεται σε δύο κύριες υποομάδες: - Την «υποομάδα Bahdinani» (ή βόρεια Kurmanji), που είναι η πλέον ευρέως ομιλούμενη διάλεκτος 4, και - Την «υποομάδα Sorani» (ή κεντρική Kurmanji). Την «ομάδα Pahlawani», η οποία ομιλείται από τους υπόλοιπους Κούρδους και που και αυτή χωρίζεται σε δύο κύριες υποομάδες: - Την «υποομάδα Dimili» (ή Zaza ή Hawrami), και - Την «υποομάδα Gorani» (ή Kerman-shahi ή νότια Kurmanji). Όλες αυτές οι διάλεκτοι διαχωρίζονται περαιτέρω σε μικρότερες υποδιαλέκτους και στο σύνολό τους ανήκουν στον ιρανικό κλάδο της οικογένειας των ινδο-ευρωπαϊκών γλωσσών. ΚΟΥΡΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Ιρανικός Κλάδος της οικογενειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών ομάδα Kurmanji ομάδα Pahlawani υποομάδα Bahdinani ή βόρεια Kurmanji υποομάδα Sorani ή κεντρική Kurmanji υποομάδα Dimili» (ή Zaza ή Hawrami υποομάδα Gorani ή Kerman-shahi ή νότια Kurmanji «Στην προσπάθειά τους να καταστείλουν την κουρδική οντότητα, η Τουρκία, το Ιράν, το Ιράκ, η Συρία και η πρώην Σοβιετική Ένωση δεν χρησιμοποίησαν μόνο 3 Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, 2001, σ. 4. 4 Η «υποομάδα Bahdinani» ή «βόρεια Kurmanji» ομιλείται από τους περισσότερους Κούρδους στην Τουρκία, από αρκετούς Κούρδους στο Ιράν και στο Ιράκ καθώς και σχεδόν από το σύνολο των Κούρδων της Συρίας. 3

την πολιτική πίεση και την οικονομική εκμετάλλευση, αλλά στοχοποίησαν και την κουρδική κουλτούρα. Ίσως το σημαντικότερο απ όλα αυτά είναι η στοχοποίηση της κουρδικής γλώσσας. Μετά τη δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας, το 1923, ο Ataturk αποφάσισε να αντικαταστήσει το αραβικό αλφάβητο με το αντίστοιχο λατινικό. Συνεπώς, οι Κούρδοι της Τουρκίας υποχρεώθηκαν να πράξουν το ίδιο και να προσαρμόσουν τους τροποποιημένους λατινικούς χαρακτήρες στη γλώσσα τους, που συμπτωματικά ταίριαζαν περισσότερο στην κουρδική γλώσσα. Όμως, την επόμενη χρονιά (1924), λήφθηκαν μέτρα από τις τουρκικές αρχές, που απαγόρευαν τη χρήση της κουρδικής γλώσσας, τόσο στο γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο. Συγκεκριμένα, τα μέτρα εξασφάλιζαν την παροχή εκπαίδευσης μόνο στην τουρκική γλώσσα ή μόνο σε όσους μιλούσαν τουρκικά. Η κατοχή εγγράφων στην κουρδική αποτελούσε σοβαρό έγκλημα και προβλεπόταν ποινή μακρόχρονης φυλάκισης. Οι Κούρδοι του Ιράκ και του Ιράν συνέχισαν να χρησιμοποιούν την τροποποιημένη περσο-αραβική αλφάβητο. Στο Ιράν, η κουρδική γλώσσα απαγορεύεται δια νόμου. Μόνο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, οι Κούρδοι άρχισαν να εκδίδουν δειλά-δειλά κάποια έντυπα και να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Στο Ιράκ, η κουρδική γλώσσα, η κουρδική λογοτεχνία και κάποιες άλλες μορφές πολιτιστικής έκφρασης κατοχυρώθηκαν με το Σύνταγμα του 1932. Η κατάσταση αυτή βελτιώθηκε περαιτέρω μετά το 1958, όταν η κουρδική γλώσσα αναγνωρίσθηκε επίσημα ως η δεύτερη γλώσσα της χώρας, γεγονός που επέτρεψε τη χρήση και τη μελέτη της στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Όμως, ότι πέτυχαν οι Κούρδοι στο Ιράκ ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων αγώνων και όχι γενναιοδωρία της κυβέρνησης της Βαγδάτης. Στη Συρία, αν και περίπου το 90% των Κούρδων χρησιμοποιεί την κουρδική γλώσσα σε κάθε δραστηριότητα της καθημερινότητάς τους, εντούτοις, η χρήση της κουρδικής γλώσσας αντίκειται στο νόμο ακόμη και σήμερα. Παρά την ανοχή που επέδειξε η συριακή κυβέρνηση, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, προς την κουρδική μειονότητα, εντούτοις, συνεχίζει να απαγορεύει τη δημόσια χρήση της κουρδικής γλώσσας. Στην πρώην Σοβιετική Ένωση, πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, η κατάσταση ήταν σχετικά καλύτερη. Όμως, μετά τον πόλεμο, η αφομοίωση των Κούρδων, η πολιτιστική τους απομόνωση και η δυσχερής τους κατάσταση στην Αρμενία, στο Αζερμπαϊτζάν και στη Γεωργία εμπόδισαν τη διατήρηση της γλώσσας τους. Δεδομένων των δυσμενών συνθηκών για την επιβίωση και χρήση της κουρδικής γλώσσας στο Κουρδιστάν, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η κουρδική ομιλείται με ελάχιστους ή και καθόλου περιορισμούς, μόνο σε άλλες χώρες πλην των προαναφερόμενων. Και φυσικά, το καλύτερο παράδειγμα είναι οι Κούρδοι της Ευρώπης, οι οποίοι χρησιμοποιούν την κουρδική γλώσσα στην εκπαίδευση, σε δημοσιεύματα, σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, καθώς και σε άλλες μορφές έκφρασης» 5. Κουρδικός Εθνικισμός 6 «Μέχρι πρόσφατα, αρκετοί Κούρδοι, ειδικά όσοι ζουν σε αγροτικές περιοχές, πέρα από την πίστη στη φυλή τους, μόνο ευκαιριακά εξέφρασαν αφοσίωση σε κάποιο έθνος ή κράτος ή οποιαδήποτε άλλη οντότητα. Το γεγονός αυτό ισχύει και σήμερα, αλλά σταθερά παρουσιάζει φθίνουσα τάση. 5 Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, 2001, σσ. 5-6 6 Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, 2001, σ. 5 4

Από τη δεκαετία του 60, οι κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές αλλαγές, που έχουν βιώσει οι Κούρδοι όπως η μηχανοποίηση της γεωργίας, η βιομηχανοποίηση, οι εξεγέρσεις, η αστικοποίηση, τα μεταναστευτικά ρεύματα, οι πολιτικές κινητοποιήσεις, ο εκσυγχρονισμός της παιδείας και οι μαζικές επικοινωνίες έχουν διαβρώσει τη φυλετική δομή της κουρδικής κοινωνίας και την ωθούν πλέον στην ανάπτυξη ενός ευρύτερου κουρδικού εθνικισμού. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι από το 25% των Κούρδων της Τουρκίας ζούν σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, στην Άγκυρα, στη Σμύρνη και στις άλλες τουρκικές μεγαλουπόλεις. Πολλοί από τους Κούρδους που ξενιτεύτηκαν άφησαν το Κουρδιστάν είτε οικειοθελώς (για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους) είτε δια της βίας (εξαιτίας πολιτικών δυσχερειών και κρατικής τρομοκρατίας, που είχαν τη μορφή μαζικών εκκενώσεων, ερημοποίησης χωριών, δολοφονιών και φυλακίσεων). Οι Κούρδοι μετανάστες στις τουρκικές και ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις απέκτησαν πολιτική συνείδηση και η αντίληψη περί της ταυτότητάς τους αλλά και της εθνικής τους αλληλεγγύης έχει ενισχυθεί 7. Αυτού του είδους η βελτίωση του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι των Κούρδων έχει αποτελέσει τη ζωτική πηγή της ανάπτυξης του κουρδικού κινήματος στην Τουρκία. Η κοινωνική και οικονομική παραμέληση του Κουρδιστάν από τις τοπικές κυβερνήσεις καθώς και η παρατεταμένη πολιτιστική και πολιτική καταπίεση, που ασκούνται κατά του τοπικού κουρδικού πληθυσμού, αποτέλεσαν τους αποφασιστικούς παράγοντες στην εμφάνιση και υπόθαλψη του κουρδικού εθνικισμού. Ιρακινό Κουρδιστάν Το Ιρακινό Κουρδιστάν 8 συνιστά αυτόνομη περιοχή του ομοσπονδιακού Ιράκ, που συνορεύει προς βορρά με την Τουρκία, προς ανατολάς με το Ιράν, προς δυσμάς με τη Συρία και προς νότο με το υπόλοιπο Ιράκ. Οι Κούρδοι το ονομάζουν και «Νότιο Κουρδιστάν», προκειμένου να το προσδιορίσουν γεωγραφικά ως τμήμα του «μείζονος Κουρδιστάν», που επεκτείνεται πέραν των ιρακινών συνόρων. Πρωτεύουσα του Ιρακινού Κουρδιστάν είναι η πόλη του Arbil 9 (Αρμπίλ ή Ερμπίλ ή Άρβηλα στην ελληνική γλώσσα). Η λέξη «Κουρδιστάν» σημαίνει «γη των Κούρδων», ενώ η λέξη «Κούρδος» προέρχεται από τη λατινική λέξη Cordueni ή Corduene 10. 7 Martin van Bruinessen, Kurdish Society, Ethnicity, Nationalism and Refugee Problem, in The Kurds: A Contemporary Overview, edited by Philip G. Kreyenbroek and Stefan Sperl (London: Routledge, 1992), σσ. 48-54. 8 Ιρακινό Κουρδιστάν ή Iqlĩm Kurdistãn al- Irāq, διαθέσιμο: http://en.wikipedia.org/wiki/iraqi_kurdistan 9 Arbil ή Erbil ή Irbil ή Hewlêr (στην κουρδική γλώσσα), διαθέσιμο: http://en.wikipedia.org/wiki/erbil 10 Ρωμαϊκή επαρχία (βόρεια Μεσοποταμία, δηλαδή η σημερινή νοτιο-ανατολική Τουρκία και τμήμα του Βορείου Ιράκ), διαθέσιμο: http://en.wikipedia.org/wiki/corduene 5

Για τέσσερις αιώνες και μέχρι το 1926, η περιοχή, που ονομάζουμε σήμερα Ιρακινό Κουρδιστάν, τελούσε υπό τη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα περισσότερα εδάφη του αποτελούσαν τμήμα της επαρχίας της Μοσούλης (Vilayet of Mosul), τα σύνορα της οποίας συχνά επαναχαράσσονταν. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία και η Βρετανία (απ την πλευρά των νικητών του πολέμου) υπέγραψαν συμφωνία και η περιοχή πέρασε στην κυριαρχία της Βαγδάτης. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Ιράκ από το Κόμμα Baath του Σαντάμ Χουσσεΐν, η περιοχή ονομαζόταν «Κουρδική Αυτόνομη Περιοχή» (Kurdish Autonomous Region). Σήμερα, στο Ιρακινό Κουρδιστάν, που αποτελείται από τρεις επαρχίες, κυβερνά η «Περιφερειακή Κουρδική Κυβέρνηση» (Kurdistan Regional Government, KRG) 11. Γιαννακόπουλος Βασίλειος 11 http://www.krg.org/ 6