ΤΙΤΛΟΣ Ι ΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Η «Επανάληψη» ΗΜΙΟΥΡΓΟΣ/ΟΙ Αρβανίτη Μικέτα Νικήτα Μαρία Παπαζώη Εύα ΤΑΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ Το διδακτικό σενάριο µπορεί να αξιοποιηθεί από µαθητές της Πέµπτης (Ε ) και της Έκτης (ΣΤ ) τάξης του ηµοτικού Σχολείου. ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ-ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Εξυπηρετούνται επιδιώξεις της θεµατικής ενότητας/άξονα του µαθήµατος των ΤΠΕ για τις τάξεις Ε και ΣΤ : «ιερευνώ, ανακαλύπτω και λύνω προβλήµατα µε ΤΠΕ» «Προγραµµατίζω τον υπολογιστή». ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το διδακτικό σενάριο είναι συµβατό µε το Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών, αφού υπηρετεί αρκετούς από τους στόχους που αναφέρονται στο ΑΠΣ για τις ΤΠΕ, στην ενότητα «ιερευνώ, ανακαλύπτω και λύνω προβλήµατα µε ΤΠΕ», και συγκεκριµένα στην υποενότητα «Προγραµµατίζω τον υπολογιστή». ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Επανάληψη, δοµές επανάληψης, εντολή, προγραµµατισµός, Scratch, ηµοτικό σχολείο, ΤΠΕ. ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Οι µαθητές πρέπει να έχουν µια στοιχειώδη εξοικείωση µε την εκπαιδευτική διαδικασία µε φύλλα εργασίας, µε τη συνεργασία σε οµάδες και µε τη χρήση του υπολογιστή. Ακόµη, πρέπει να έχουν εργαστεί πάνω στο οπτικό προγραµµατιστικό περιβάλλον του Scratch σε 2-3 προηγούµενα µαθήµατα και να έχουν δηµιουργήσει συνεργατικά κάποια προγράµµατα µε αυτό. Τέλος, πρέπει να έχουν µια στοιχειώδη εξοικείωση µε τη χρήση εφαρµογών πλοήγησης στο ιαδίκτυο. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ & ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ Το διδακτικό σενάριο υλοποιείται από τον εκπαιδευτικό της Πληροφορικής. Προαιρετικά, µπορεί να υπάρξει συνεργασία εκπαιδευτικού Πληροφορικής και εκπαιδευτικού τάξης, στην περίπτωση που ο δεύτερος επιθυµεί να διδάξει σε κάποιο από τα µαθήµατά του µια ενότητα η οποία να περιέχει την έννοια της επανάληψης (π.χ. τις ενότητες του αναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήµατος από τα «Φυσικά» της ΣΤ ). Οι µαθητές χωρίζονται σε οµάδες των 2-3 ατόµων ανάλογα µε τον αριθµό των υπολογιστών που είναι διαθέσιµοι, αλλά και λόγω των πλεονεκτηµάτων της οµαδοσυνεργατικής εργασίας έναντι της ατοµικής. Ο αριθµός των υπολογιστών καλό είναι να είναι τέτοιος ώστε να µη σχηµατίζονται οµάδες άνω των 4 µαθητών. Προαιρετική αλλά χρήσιµη είναι η ύπαρξη υπολογιστή τάξης συνδεδεµένου µε διαδραστικό πίνακα. Σε κάθε υπολογιστή είναι εγκατεστηµένο το Scratch και όλοι οι υπολογιστές είναι συνδεδεµένοι στο ιαδίκτυο. Τα φύλλα εργασίας διατίθενται και σε εκτυπώσιµη και σε ψηφιακή µορφή.
Ι ΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΤΠΕ Άξονας γνωστικού αντικειµένου: «ιερευνώ, ανακαλύπτω και λύνω προβλήµατα µε ΤΠΕ» «Προγραµµατίζω τον υπολογιστή». Μέσω του σεναρίου, επιδιώκεται ο µαθητής να µπορεί: - να αναγνωρίζει τις βασικές συνιστώσες ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος οπτικού προγραµµατισµού - να περιγράφει µε λεκτικό τρόπο τα βήµατα απλών αλγορίθµων που καλείται να υλοποιήσει στο εκπαιδευτικό περιβάλλον οπτικού προγραµµατισµού - να διατυπώνει απλές εντολές στο εκπαιδευτικό περιβάλλον οπτικού προγραµµατισµού - να ορίζει ενέργειες και σενάρια που πρέπει να εκτελεστούν για να επιτευχθούν επιθυµητά γεγονότα - να εξηγεί γιατί ένα αντικείµενο του προγραµµατιστικού περιβάλλοντος συµπεριφέρεται µε συγκεκριµένο τρόπο - να κωδικοποιεί έναν αλγόριθµο σε προγραµµατιστικό περιβάλλον και να αναπτύσσει µικρές εφαρµογές χρησιµοποιώντας ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον οπτικού προγραµµατισµού - να αντιλαµβάνεται την αναγκαιότητα και τη χρησιµότητα της δοµής επανάληψης - να χρησιµοποιεί εντολές επανάληψης στα προγράµµατα που αναπτύσσει ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ Μέσω του σεναρίου επιδιώκεται ο µαθητής να οικειοποιηθεί δεξιότητες: - επικοινωνίας (οµιλία, ακρόαση, διάλογος, επιχειρηµατολογία, κλπ) - συνεργασίας µε άλλους µαθητές σε οµαδικές εργασίες - δηµιουργικής σκέψης - κριτικής επεξεργασίας πληροφοριών - επίλυσης προβληµατικών καταστάσεων - λήψης αποφάσεων ΑΛΛΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ή ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Μέσω του σεναρίου επιδιώκεται ο µαθητής να: - κατανοεί και να συνδέει τη γλώσσα προγραµµατισµού µε τη γλώσσα και τους κώδικες επικοινωνίας στην καθηµερινή ζωή - εάν το σενάριο αξιοποιηθεί και από τον εκπαιδευτικό τάξης, προσαρµοσµένο ανάλογα στην ενότητα που θέλει να διδάξει (π.χ. «οι χτύποι της καρδιάς», «η αναπνοή», κλπ), προκύπτουν επιπλέον διδακτικοί στόχοι, αντίστοιχοι των διδασκόµενων ενοτήτων. ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΙΑΡΚΕΙΑ Η εκτιµώµενη διάρκεια είναι 3 διδακτικές ώρες. Ι ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΦΟΡΜΗΣΗ: Τι σηµαίνει η λέξη «επανάληψη»; Πού και πότε τη συναντάµε στην καθηµερινή µας ζωή; Πότε µας είναι απαραίτητη;; Η συζήτηση περί επανάληψης µπορεί να ξεκινήσει είτε µε µια ερώτηση όπως: «Κάθε πότε ανατέλλει ο ήλιος, παιδιά;», είτε κάνοντας κάτι επαναληπτικά (π.χ. να ρίχνουµε ένα µολύβι κάτω και να το πιάνουµε για 3-4 φορές) προκειµένου να τραβήξουµε την προσοχή των παιδιών. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: Το διδακτικό σενάριο στηρίζεται σε αρχές και πρότυπα των θεωριών µάθησης του Γνωστικού και Κοινωνικού Εποικοδοµισµού, της Ανακαλυπτικής
µάθησης και της Εγκαθιδρυµένης Γνώσης. Ο εκπαιδευτικός και οι µαθητές έχουν ενεργό και αλληλεπιδραστικό ρόλο µε τη µάθηση. Η µάθηση είναι µια κοινωνικοπολιτισµική διεργασία που λαµβάνει χώρα µέσω της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης µε άλλους ανθρώπους. Οι µαθητές ανακαλύπτουν αρχές ή αναπτύσσουν δεξιότητες µέσω αλληλεπιδραστικών υπολογιστικών περιβαλλόντων µάθησης. Προάγεται µια περισσότερο ανοικτή διδακτική-µαθησιακή διαδικασία και δίνεται έµφαση όχι στη µετάδοση αλλά στην καθοδήγηση µιας κοινωνικά βασισµένης εξερεύνησης σε ένα πλούσιο σε νοήµατα περιβάλλον. Οι δραστηριότητες πραγµατοποιούνται σε ένα οµαδοσυνεργατικό πλαίσιο διδασκαλίας (συνεργατική διερευνητική µάθηση). Οι µαθητές χωρίζονται σε οµάδες, όπου όλες έχουν τον ίδιο ρόλο. Ωστόσο, θα µπορούσε να έχει καθεµιά διαφορετικό ρόλο (να αναλαµβάνουν διαφορετικά τµήµατα των δραστηριοτήτων η καθεµιά) και όλες µαζί να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Θα µπορούσε επίσης να υπάρξει συνεργασία τάξεων ή σχολείων αξιοποιώντας το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ή µια διαδικτυακή πλατφόρµα επικοινωνίας. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καθοδηγητικός, διαµεσολαβητικός και διευκολυντικός. ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ - ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΑΞΗΣ ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: Πριν την έναρξη του σεναρίου, ο εκπαιδευτικός φροντίζει να επιβεβαιώσει ότι τα απαραίτητα αρχεία για τις δραστηριότητες βρίσκονται αποθηκευµένα σε όλους τους υπολογιστές, στους φακέλους που χρησιµοποιούν οι µαθητές. Επίσης, η διάταξη των θρανίων πρέπει να είναι τέτοια ώστε να επιτρέπει την εργασία σε οµάδες, ενώ παράλληλα να επιτρέπει την κίνηση του εκπαιδευτικού προκειµένου αυτός να συντονίζει, να διευκολύνει, να καθοδηγεί και να διαµεσολαβεί καθόλη τη διάρκεια του σεναρίου. Η εξοικείωση των µαθητών µε τη χρήση του υπολογιστή, µε την πλοήγηση στο ιαδίκτυο και µε το Scratch έχουν προηγηθεί είτε σε περασµένα σχολικά έτη είτε σε περασµένα µαθήµατα της ίδιας σχολικής χρονιάς. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΟΡΕΙΑ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ: Ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να εντάξει τα παιδιά στο θέµα της «επανάληψης», µε το οποίο σκοπεύουν να ασχοληθούν µε την εφαρµογή αυτού του σεναρίου. Οι δραστηριότητες ξεκινούν από απλά παραδείγµατα που θα οδηγήσουν τελικά στην κατανόηση της δοµής της επανάληψης. Φύλλο εργασίας 1 (1 ώρα) Πρώτη Εργασία Οι µαθητές χωρίζονται σε οµάδες και τους ζητείται να ανταλλάξουν απόψεις για το τι πιστεύουν ότι είναι η επανάληψη και να σκεφτούν παραδείγµατα από δραστηριότητες όπου παρουσιάζεται η δοµή της επανάληψης στο φυσικό κόσµο και στην καθηµερινότητα. Στη συνέχεια τους διανέµεται µία δραστηριότητα κατά την οποία δίνονται κόµικς που παρουσιάζουν µε βάση απλά παραδείγµατα τις βασικές µορφές της επανάληψης. Ζητείται από τους µαθητές να δουλέψουν στις οµάδες τους και να προσπαθήσουν να ξεχωρίσουν κάποιες βασικές διαφορές ανάµεσα στα κόµικ που αφορούν την έννοια της επανάληψης και να προσδιορίσουν σε τι αναφέρεται κάθε περίπτωση. Οι µαθητές συµπληρώνουν την πρώτη εργασία στο εκτυπωµένο φύλλο εργασίας. Τα κόµικς έχουν κατασκευαστεί µέσω του διαδικτυακού εργαλείου Pixton (www.pixton.com).
εύτερη Εργασία Στη συνέχεια ζητείται από τις οµάδες των µαθητών να αντιστοιχίσουν περιπτώσεις από την καθηµερινότητα µε την κατάλληλη µορφή επανάληψης, µέσα από µία δραστηριότητα πολλαπλών επιλογών. Η δραστηριότητα αυτή µπορεί να γίνει είτε πάνω στο εκτυπωµένο φύλλο εργασίας, είτε ψηφιακά, µέσω της ιστοσελίδας στην οποία το φύλλο εργασίας προτρέπει τους µαθητές να επισκεφτούν. Η ψηφιακή αυτή δραστηριότητα πολλαπλής επιλογής έχει κατασκευαστεί µέσω του διαδικτυακού εργαλείου kubbu (www.kubbu.com). Φύλλο εργασίας 2 (2 ώρες) Πρώτη Εργασία Ζητείται από τις οµάδες των µαθητών να ανοίξουν το Scratch, να αναζητήσουν τις εντολές επανάληψης και στη συνέχεια να τις αντιστοιχίσουν µε τα κόµικς που είχαν δει στο πρώτο φύλλο εργασίας. εύτερη Εργασία Στη συνέχεια ζητείται από τις οµάδες των µαθητών να ανοίξουν ένα πρόγραµµα που είχαν δηµιουργήσει οι ίδιοι στο Sctatch σε περασµένο µάθηµα και το οποίο είναι ατελές καθώς απαιτεί τη χρήση της µιας επαναληπτικής δοµής από τις τρεις («Για πάντα»). Μέσα από το φύλλο εργασίας και την αλληλεπίδραση των µαθητών µε το πρόγραµµα, γίνεται αισθητή η αναγκαιότητα της χρήσης της επαναληπτικής δοµής στο πρόγραµµα. Σταδιακά ζητείται από τους µαθητές να χρησιµοποιήσουν την επαναληπτική δοµή που απαιτείται σε δύο σηµεία του προγράµµατος. Τρίτη Εργασία Στη συνέχεια ζητείται από τις οµάδες των µαθητών να ανοίξουν ένα πρόγραµµα που είχαν δηµιουργήσει οι ίδιοι στο Sctatch σε περασµένο µάθηµα και το οποίο είναι ατελές καθώς απαιτεί τη χρήση της µιας επαναληπτικής δοµής από τις τρεις («Επανάλαβε Χ φορές»). Μέσα από το φύλλο εργασίας και την αλληλεπίδραση των µαθητών µε το πρόγραµµα, γίνεται αισθητή η αναγκαιότητα της χρήσης της επαναληπτικής δοµής στο πρόγραµµα. Σταδιακά ζητείται από τους µαθητές να χρησιµοποιήσουν την επαναληπτική δοµή που απαιτείται και µε τον κατάλληλο αριθµό επαναλήψεων σε ένα σηµείο του προγράµµατος. Τέταρτη Εργασία Στη συνέχεια ζητείται από τις οµάδες των µαθητών να ανοίξουν ένα πρόγραµµα που έχει δηµιουργηθεί από τον εκπαιδευτικό στο Sctatch και το οποίο είναι ατελές καθώς απαιτεί τη χρήση της µιας επαναληπτικής δοµής από τις τρεις («Επανάλαβε ώσπου»). Μέσα από το φύλλο εργασίας και την αλληλεπίδραση των µαθητών µε το πρόγραµµα, γίνεται αισθητή η αναγκαιότητα της χρήσης της επαναληπτικής δοµής στο πρόγραµµα. Σταδιακά ζητείται από τους µαθητές να χρησιµοποιήσουν την επαναληπτική δοµή που απαιτείται και µε την κατάλληλη συνθήκη σε πέντε σηµεία του προγράµµατος. Από τους µαθητές αναµένεται να παραχθούν ολοκληρωµένα τα προγράµµατα στο Scratch, συµπληρωµένα τα φύλλα εργασίας και σωστές προφορικές ανακοινώσεις σχετικά µε τα θέµατα των φύλλων εργασίας. Στα προσδοκώµενα µαθησιακά αποτελέσµατα περιλαµβάνεται η επίτευξη των στόχων όπως αυτοί αναφέρθηκαν στην ενότητα «ιδακτικοί στόχοι».
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Οι διαδικασίες αξιολόγησης που θα χρησιµοποιήσουµε για να διαπιστώσουµε το βαθµό επίτευξης των στόχων που είχαµε θέσει αρχικά είναι η παρατήρηση του τρόπου εργασίας των µαθητών, η επίδοσή τους στις ασκήσεις των φύλλων εργασίας, η συζήτηση µαζί τους και η δοµή των προγραµµάτων που ολοκλήρωσαν στο Scratch. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Για το παρόν διδακτικό σενάριο τα φύλλα εργασίας που χρησιµοποιούνται είναι δύο: το πρώτο αφορά στη θεωρία περί επανάληψης, και το δεύτερο αφορά στις δοµές επανάληψης στο Scratch.