ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔO 2005-2010

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔO 2005-2010 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κος ΓΚΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΒΑΛΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 1

Περιεχόμενα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 6 Εισαγωγή... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ... 10 1.1. Ιστορική αναδρομή... 10 1.2. Ταξινόμηση και Βασικές Λειτουργίες των Πιστωτικών Ιδρυμάτων... 11 1.3. Παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος και την ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων... 13 1.4. Οι μακροοικονομικές εξελίξεις... 15 1.5. Θεσμικό πλαίσιο... 16 1.5.1. Ίδρυση και Λειτουργία Πιστωτικών Ιδρυμάτων... 16 1.5.2. Εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων... 18 1.6. Τα Χαρακτηριστικά του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος... 19 1.7. Δομή του τραπεζικού συστήματος... 19 1.7.1. Φορείς που δραστηριοποιούνται στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα... 19 1.7.2. Τραπεζικά καταστήματα και εναλλακτικά δίκτυα διανομής χρηματοπιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την ευρωζώνη και την Ελλάδα... 24 1.7.3. Μετοχολόγιο των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αθηνών εμπορικών τραπεζών... 26 1.7.4. Χρηματιστηριακές εξελίξεις... 26 1.7.5. Κεφαλαιοποίηση ελληνικών τραπεζών... 28 1.8. Βασικοί οικονομικοί δείκτες των ελληνικών τραπεζών... 29 2

1.8.1. Λόγος δανείων προς καταθέσεις... 29 1.8.2. Δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας... 29 1.8.3. Αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα ελληνικών τραπεζών... 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ... 33 2.1. Τραπεζικό σύστημα και ΑΕΠ... 33 2.2. Βαθμός χρέωσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων... 33 2.3. Καθυστερήσεις αποπληρωμής δανείων από νοικοκυριά... 35 2.4. Χρηματοδότηση και δανεισμός επιχειρήσεων... 37 2.5. Μερίσματα που καταβάλλουν οι τράπεζες στους μετόχους τους... 38 2.6. Συμβολή του τραπεζικού συστήματος στα φορολογικά έσοδα... 38 2.7. Εταιρική κοινωνική ευθύνη: Περιβαλλοντική πολιτική και κοινωνική προσφορά... 40 2.8. Η διεθνής δραστηριότητα των ελληνικών τραπεζών... 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔO 2005-2010... 45 3.1. Ο τραπεζικός τομέας... 45 3.1.1. Διάρθρωση ενεργητικού-παθητικού... 46 3.1.2. Ανθεκτικότητα... 48 3.1.3. Κεφαλαιακή επάρκεια... 51 3.2. Παρουσίαση ανάλυση ανά τραπεζικό όμιλο.... 55 3.2.1. Κερδοφορία... 55 3.2.2. Αποτελεσματικότητα... 56 3.2.3. Σύνθεση Εσόδων... 58 3.3. Αμοιβαία κεφάλαια... 63 3.3.1. Χαρακτηριστικά των Αμοιβαίων Κεφαλαίων... 63 3.3.2. Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα... 64 3

3.3.3. Κατηγορίες Αμοιβαίων Κεφαλαίων... 64 3.3.4. Εξελίξεις στην Ελληνική Αγορά Αμοιβαίων Κεφαλαίων... 64 3.4. Ασφαλιστικές εταιρείες... 66 3.4.1. Λειτουργίες και Είδη Ασφαλιστικών Εταιρειών... 66 3.4.2. Bασικές κατηγορίες των ασφαλιστικών εταιρειών... 67 3.4.3. Ο Ασφαλιστικός Κλάδος στην Ελλάδα σήμερα... 67 3.5. Ανώνυμες εταιρείες επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία... 69 3.5.1. Ανώνυμες Εταιρείες Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία... 69 3.5.2. Ο Κλάδος των ΑΕΕΑΠ στην Ελλάδα Σήμερα... 69 3.6. Ανώνυμες εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου... 71 3.6.1. Βασικά Χαρακτηριστικά των Α.Ε.Ε.Χ.... 71 3.6.2. Πλεονεκτήματα των Α.Ε.Ε.Χ.... 71 3.6.3. Ο Κλάδος των Α.Ε.Ε.Χ. στην Ελλάδα Σήμερα... 72 3.7. Εταιρείες χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing)... 73 3.7.1. Βασικά Χαρακτηριστικά... 73 3.7.2. Η Ελληνική Αγορά των Εταιρειών Leasing... 73 3.8. Εταιρείες πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring)... 75 3.8.1. Βασικά Χαρακτηριστικά... 75 3.8.2. Το factoring στην Ελλάδα σήμερα... 75 3.9. Εταιρείες κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμέτοχων - Venture Capital. 77 3.9.1. Βασικά Χαρακτηριστικά... 77 3.9.2. Οι Εταιρείες Κεφαλαίου Επιχειρηματικών Συμμετοχών στην Ελλάδα 77 3.10. Εταιρείες παροχής πιστώσεων... 78 3.10.1. Βασικά Χαρακτηριστικά... 78 3.11. Οι Εταιρείες Παροχής Πιστώσεων στην Ελλάδα... 79 4

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 82 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.4.1 - Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών. 16 Πίνακας 1.7.1 - Κατανομή πιστωτικών ιδρυμάτων που παρέχουν στην Ελλάδα υπηρεσίες εξ αποστάσεως... 21 Πίνακας 1.7.2 - Λοιπές εταιρείες του χρηματοπιστωτικού συστήματος - Η κατανομή τους, ανά κατηγορία επιχειρήσεων... 23 Πίνακας 1.7.3 - Αριθμός καταστημάτων τραπεζών (2003-2010)... 24 Πίνακας 1.7.4 - Δείκτες μετοχών Χρηματιστηρίου Αθηνών - Γενικός Δείκτης & Τραπεζικός Δείκτης... 27 Πίνακας 2.1.1 - Συμμετοχή ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών στο ΑΕΠ... 33 Πίνακας 2.2.1 - Λόγος συνολικών πιστώσεων προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις προς το ΑΕΠ... 34 Πίνακας 2.2.2 - Λόγος συνολικών χορηγήσεων στεγαστικών δανείων προς νοικοκυριά προς το ΑΕΠ... 34 Πίνακας 2.2.3 - Λόγος λοιπών δανείων προς νοικοκυριά (καταναλωτικά δάνεια & πιστωτικές κάρτες) προς το ΑΕΠ... 35 Πίνακας 2.4.1 - Ετήσιος ρυθμός αύξησης των υπολοίπων χρηματοδότησης των επιχειρήσεων... 37 Πίνακας 2.4.2 - Ποσοστά αύξησης των υπολοίπων χρηματοδότησης των επιχειρήσεων... 37 Πίνακας 2.6.1 - Φόροι που καταβάλλουν οι τραπεζικοί όμιλοι (ποσά σε εκατ.)40 Πίνακας 3.2.1.1 - Κέρδη προ φόρων (ROA)... 55 Πίνακας 3.2.2.1 - Συνολική λειτουργική αποτελεσματικότητα... 57 Πίνακας 3.2.3.1 - Έσοδα από τόκους / Συνολικά Έσοδα... 59 Πίνακας 3.2.3.2 - Έσοδα από προμήθειες / Συνολικά Έσοδα... 61 Πίνακας 3.2.3.3 - Αποτελέσματα από χρηματοοικονομικές πράξεις / Συνολικά έσοδα... 62 5

Πίνακας 3.4.1 - Αποδόσεις Αμοιβαίων Κεφαλαίων 2005-2010... 65 Πίνακας 3.6.1 - Οι Ελληνικές ΑΕΕΑΠ (Δεκέμβριος 2010)... 70 Πίνακας 3.7.1 - Οι Ελληνικές Α.Ε.Ε.Χ.... 73 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1.7.1 - Μέση μετοχική σύνθεση (%) πιστωτικών ιδρυμάτων... 26 Διάγραμμα 1.7.2 Εξέλιξη των ATHEX & FTSE/XA το έτος 2010... 28 Διάγραμμα 1.8.1 - Κεφαλαιακή επάρκεια ελληνικών εμπορικών τραπεζών και των ομίλων τους... 29 Διάγραμμα 1.8.2 - Κεφαλαιακή επάρκεια ελληνικών εμπορικών τραπεζών και των ομίλων τους... 30 Διάγραμμα 3.1.1 - Κύρια μεγέθη ελληνικών τραπεζικών ομίλων (δις. Ευρώ)... 47 Διάγραμμα 3.1.2 - Διάρθρωση του ενεργητικού των ελληνικών εμπορικών τραπεζών σε ενοποιημένη βάση σε %... 48 Διάγραμμα 3.1.3 - Διάρθρωση εσόδων ελληνικών εμπορικών τραπεζών και ομίλων... 49 Διάγραμμα 3.1.4 - Διάρθρωση του παθητικού των ελληνικών εμπορικών τραπεζών σε ενοποιημένη βάση... 49 Διάγραμμα 3.1.5 - Ανάλυση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων και εξέλιξη της κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών εμπορικών τραπεζών... 52 Διάγραμμα 3.1.6 - Κατανομή σταθμισμένου ενεργητικού ανά κίνδυνο σε ενοποιημένη βάση... 52 Διάγραμμα 3.1.7 - Κεφαλαιακή επάρκεια και συντελεστής μόχλευσης ελληνικών τραπεζικών ομίλων... 53 Διάγραμμα 3.1.8 - Αριθμός τραπεζικών ομίλων και μερίδιό τους στο σταθμισμένο ενεργητικό ανά εύρος δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας... 54 Διάγραμμα 3.2.1.1 - ROA (μετά φόρων)... 56 Διάγραμμα 3.2.2.1 - Συνολική λειτουργική αποτελεσματικότητα... 58 Διάγραμμα 3.2.3.1 - Έσοδα από τόκους / Συνολικά Έσοδα... 60 Διάγραμμα 3.2.3.2 - Έσοδα από προμήθειες / Συνολικά Έσοδα... 61 Διάγραμμα 3.2.3.3 - Αποτελέσματα από χρηματοοικονομικές πράξεις / Συνολικά έσ.... 63 6

Διάγραμμα 3.5.1 - Αριθμός Ασφαλιστικών Εταιρειών ανά Κατηγορία... 68 Διάγραμμα 3.5.2 - Συνολική Παραγωγή Πρωτασφαλίστρων και Δικαιωμάτων του Ασφαλιστικού Κλάδου... 69 Διάγραμμα 3.6.1 - Συνολικές Επενδύσεις των ΑΕΕΑΠ σε ακίνητα... 70 Διάγραμμα 3.8.1 - Ετήσια Παραγωγή Συμβάσεων Εταιρειών Leasing στην Ελλάδα την Περίοδο 1999-2009 (σε εκατ. ευρώ)... 74 Διάγραμμα 3.9.1 - Ανάπτυξη Εργασιών Factoring στην Ελλάδα 2006-2010... 76 7

Εισαγωγή Το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα υπήρξε πρωτοπόρος κλάδος στη διαδικασία μετασχηματισμού και σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας. Μέρος της οικονομικής προόδου που έχει επιτελεστεί τα τελευταία χρόνια μπορεί να αποδοθεί σε αυτόν. Οι ελληνικές τράπεζες πλέον ανήκουν στο πιο δυναμικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας. Σήμερα όμως οι ελληνικές τράπεζες έχουν να αντιμετωπίσουν την πρόκληση του ολοένα και αυξανόμενου διεθνοποιημένου ανταγωνισμού στα πλαίσια του ενοποιημένου χρηματοπιστωτικού χώρου που δημιουργεί η έλευση του ενιαίου νομίσματος, η σημαντική πρόοδος στον τομέα των νέων τεχνολογιών και η απελευθέρωση των αγορών χρηματοπιστωτικών προϊόντων. Η εργασία μας έχει ως σκοπό να παρουσιάσει αναλυτικά το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μία πολύ ενδιαφέρουσα πενταετία η οποία στις αρχές τις έχουμε να κάνουμε με χρονιές όπου το χρηματοπιστωτικό σύστημα βρισκόταν σε τροχιά ανάπτυξης ενώ προς τέλος άρχισε να επηρεάζετε τόσο από την παγκόσμια οικονομική κρίση που γεννήθηκε με την κατάρρευση οικονομικών κολοσσών της Αμερικής αλλά τόσο και από την ελληνική οικονομική κρίση χρέους που μέχρι σήμερα ταλαιπωρεί την χώρα μας και έχει οδηγήσει τις ελληνικές τράπεζες σε τεράστιες αλλαγές. - Ποια ήταν η κατάσταση πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης; - Πόσο επηρεάστηκε ο χρηματοπιστωτικός κλάδος από την παγκόσμια οικονομική κρίση; - Πως μπορεί να εξέλθει της κρίσης αυτής και - Ποια η κατάσταση του στο τέλος του 2010; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που σκοπεύει η εργασία μας να δώσει απάντηση. Για να επιτύχουμε τον παραπάνω σκοπό στόχο χωρίσαμε την εργασία μας σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο μας κεφάλαιο πραγματοποιούμε μία πρώτη γνωριμία με το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, την διάρθρωση αυτού καθώς και τους όρους λειτουργίας του. Ακόμα παρουσιάζουμε το θεσμικό πλαίσιο του συστήματος καθώς και μία πρώτη γνωριμία με τους βασικούς οικονομικούς δείκτες των ελληνικών τραπεζών. 8

Στο δεύτερο κεφάλαιο στην συνέχεια αναλύεται η οικονομική δραστηριότητα του καθαρά τραπεζικού συστήματος. Μετράμε το τραπεζικό σύστημα ως προς το Α.Ε.Π. του κράτους αλλά και το μέγεθος της χρηματοδότησης δανεισμού της ελληνικής επιχείρησης αλλά και της ελληνικής οικογένειας. Τέλος η εργασία μας κλείνει με το τρίτο κεφάλαιο όπου παρουσιάζονται όλοι οι τομείς που συνθέτουν το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα ενώ πρωτίστως αναλύουμε και συγκρίνουμε τα κυριότερα τραπεζικά ιδρύματα μεταξύ τους. Τραπεζικός τομέας, Αμοιβαία κεφάλαια, ανώνυμες εταιρείες επενδύσεων ακίνητης περιουσίας, ασφαλιστικές εταιρείες και όλος γενικά ο χρηματοπιστωτικός κλάδος παρουσιάζεται μέσα από σχετικά οικονομικά ευρήματα. Τέλος η εργασία μας κλείνει με την παρουσίαση των συμπερασμάτων που προέκυψαν ύστερα από την μελέτη αλλά και την εν γένει τριβή μας με το θέμα της εργασίας μας, τόσο πριν όσο και κατά την διάρκεια της συγγραφής της. Αυτό που μας κέντρισε το ενδιαφέρον στην συγκεκριμένη εργασία, στο συγκεκριμένο θέμα είναι η ότι αυτή η 5ετία καλύπτει χρονιές εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους άρα και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν θα είναι ίσως κάτι εντελώς «φρέσκο» ερευνητικά. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ 1.1. Ιστορική αναδρομή Αν αναζητήσουμε την γένεση των τραπεζών αυτή χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ιστορικές μαρτυρίες και περιγραφές αναφέρουν τη χρήση ισοδύναμων επιταγών από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, προς διευκόλυνση των συναλλαγών των εμπόρων και των καραβανιών. Οι τράπεζες όπως της γνωρίζουμε σήμερα πρωτοεμφανίστηκαν στην περιοχή που αντιστοιχεί στη σημερινή Β. Ιταλία τον 13ο-14ο αιώνα μ.χ.. Βέβαια είχαν σχετικά μικρό εύρος παρεχόμενων υπηρεσιών κατά την εποχή εκείνη, αλλά η βασική λειτουργία τους παρέμεινε αναλλοίωτη: διαμεσολάβηση μεταξύ αυτών που έχουν κεφάλαιο και αυτών που αναζητούν (Προβόπουλος Γ., 1995). Η πραγματική άνθηση του τραπεζικού τομέα παρατηρήθηκε στη Μ. Βρετανία κατά τους επόμενους αιώνες. Η ανάδειξη της χώρας σε μια ισχυρή ναυτική δύναμη και μετέπειτα σε μια αχανή αυτοκρατορία, με αποικίες και εδάφη στο σύνολο του γνωστού κόσμου, επέβαλε την ανάπτυξη των τραπεζικών προϊόντων και την τελειοποίηση των προσφερόμενων υπηρεσιών προκειμένου να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές στο σύνολο των ελεγχόμενων εδαφών. Με την πάροδο των ετών, οι τράπεζες εξελίχθησαν σε παγκόσμια ιδρύματα, τα οποία κατείχαν ή/και διαχειρίζονταν σημαντικό πλούτο. Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα (παγκόσμιοι πόλεμοι, το οικονομικό κραχ του 1929, ο υπερπληθωρισμός των εμπλεκόμενων στους πολέμους κρατών, οι πετρελαϊκές κρίσεις κλπ), παρατηρείται μια οργανωμένη προσπάθεια, από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη, καθορισμού του πλαισίου δράσης των τραπεζών και της νομισματικής πολιτικής. Ενδεικτικά, αναφέρεται η υιοθέτηση και μετέπειτα απώλεση του χρυσού κανόνα, η εμφάνιση διαφόρων σχολών νομισματικής και οικονομικής πολιτικής (Keynesian, Neo-classicals, monetarists) κ.α. (Προβόπουλος Γ., 1995). Η τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα και η χαραυγή του 21 ου βρίσκει τις τράπεζες σε μια πρωτοφανή και αδιάκοπη ανάπτυξη. Η υλοποίηση των επιμέρους 10

θεωριών της παγκοσμιοποίησης συνεπάγεται την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, την εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε κεφάλαιο για κάθε ενδιαφερόμενο, την ανάπτυξη πρωτογενών και δευτερογενών αγορών για κάθε είδους τραπεζική ή χρηματοπιστωτική εργασία (ομολογίες, μετοχές, παράγωγα, τιτλοποιημένα δάνεια κ.α.) (Προβόπουλος Γ., 1995). Ωστόσο, η προσωρινή χρηματοοικονομική ουτοπία διακόπτεται κάπως απρόσμενα και βίαια. Η κατάρρευση μερικών εκ των μεγαλύτερων επενδυτικών τραπεζών στην Αμερική πυροδοτεί αλυσιδωτές αντιδράσεις στην παγκόσμια οικονομία και αποτελεί την αφορμή για μια παρατεταμένη παγκόσμια κρίση, τα σημάδια της οποίας όχι μόνο είναι ακόμα ορατά, αλλά για ορισμένες χώρες η υφιστάμενη συγκυρία αποτελεί τη κρισιμότερη καμπή. 1.2. Ταξινόμηση και Βασικές Λειτουργίες των Πιστωτικών Ιδρυμάτων Στην συνέχεια θα πραγματοποιήσουμε μία κατηγοριοποίηση των πιστωτικών ιδρυμάτων και παρουσίαση της κύριας αποστολής τους και των βασικών τους λειτουργιών. Ο χρηματοπιστωτικός χώρος, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί στο πέρασμα του χρόνου και οι σημαντικές μεταβολές που έχουν σημειωθεί, καθιστούν δύσκολη την προσπάθεια ταξινόμησης των πιστωτικών ιδρυμάτων σε κατηγορίες, πλην της διάκρισης των τραπεζών σε κεντρικές ή εκδοτικές και λοιπές τράπεζες. Η διάκριση, λοιπόν, γίνεται με το κριτήριο της επιλογής δραστηριοποίησης και εξειδίκευσης μιας τράπεζας σε συγκεκριμένο τομέα τραπεζικών εργασιών ή ορθότερα επενδυτικών υπηρεσιών, όπως αυτές αναφέρονται στο ν. 3606/2007 (Αγγελόπουλος, 2008). Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικές κατηγορίες τραπεζών (σημ. ότι εξαίρεση αποτελούν οι συνεταιριστικές τράπεζες, η λειτουργία των οποίων διέπεται από συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο). - Αγροτικές Τράπεζες, βασική αποστολή των οποίων είναι η στήριξη και χρηματοδότηση της ανάπτυξης του γεωργικού τομέα. Σχετική τράπεζα 11

στη χώρας μας είναι η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία ιδρύθηκε το 1929. - Τράπεζες Επενδύσεων, οι οποίες δραστηριοποιούνται στη χρηματοδότηση μεγάλων επιχειρήσεων, είτε μέσω δανείων τακτής λήξεως και ομολογιακών δανείων, είτε μέσω εισαγωγής μετοχών στα χρηματιστήρια και στη χρηματοδότηση μεγάλων έργων. Στη χώρα μας λειτουργούν (Αγγελόπουλος, 2008): o η Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΒΑ), η οποία ιδρύθηκε το 1964 και το 2001 εξαγοράστηκε από την Τράπεζα Πειραιώς από την οποία απορροφήθηκε το 2003 o η Ελληνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιομηχανικής Ανάπτυξης (ΕΤΕΒΑ), η οποία ιδρύθηκε το 1961 και το 2002 συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα o η Τράπεζα Επενδύσεων, η οποία ιδρύθηκε το 1962 και το 2004 συγχωνεύτηκε με την Εμπορική Τράπεζα - Κτηματικές Τράπεζες, κύρια δραστηριότητα των οποίων αποτελεί η χορήγηση στεγαστικών δανείων. Στη χώρα μας λειτούργησαν η Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος (ίδρυση το 1927) και η Εθνική Στεγαστική Τράπεζα, οι οποίες, αφού συγχωνεύτηκαν μεταξύ τους, απορροφήθηκαν από την Εθνική Τράπεζα το 1998. - Ναυτιλιακές Τράπεζες, οι οποίες εξειδικεύονται στη χρηματοδότηση της ναυτιλίας, τόσο της ποντοπόρου, όσο και της ακτοπλοΐας. - Εμπορικές Τράπεζες, η συνηθέστερη μορφή τραπεζών, τα λεγόμενα Πιστωτικά Ιδρύματα. Στη χώρα μας σήμερα λειτουργούν 13 ελληνικές Εμπορικές Τράπεζες, οι μεγαλύτερες - βάσει μεριδίου αγοράς - εκ των οποίων είναι η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η Alpha Bank, η Eurobank και η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος. - Ειδικά Πιστωτικά Ιδρύματα, πρόκειται για ειδικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς οι οποίοι καλύπτουν συγκεκριμένες ανάγκες της οικονομίας και οι οποίοι έχουν εξαιρεθεί από την εφαρμογή του ν. 2076/92. Στην Ελλάδα αυτοί οι οργανισμοί είναι: - Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, το οποίο ιδρύθηκε το 1919 12

- Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, το οποίο ιδρύθηκε το 2002 (Αγγελόπουλος, 2008) 1.3. Παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος και την ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων Παρακολουθώντας το πλήθος των τραπεζών στη χώρα μας και δεδομένου του μεγέθους του συναρτήσει του πληθυσμού της χώρας μας, κρίνεται σκόπιμο να εξετάσουμε τους παράγοντες που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και γιγάντωση ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος (Αγγελόπουλος, 2008). Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σύγχρονο τραπεζικό γίγνεσθαι, όλες οι προαναφερθείσες μορφές τραπεζών διατηρούν συνεργασία μεταξύ τους σε περιορισμένο ή ευρύτερο επίπεδο. Επομένως, κατανοώντας πώς ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα μπορεί να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί, μας δίνεται η δυνατότητα να εντοπίσουμε καλύτερα τη σχέση ανάμεσα στα επιμέρους πιστωτικά ιδρύματα αλλά και τις όποιες διαφορές ή ομοιότητες. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη, επιτυχία και βιωσιμότητα ενός πιστωτικού ιδρύματος παρουσιάζονται κάτωθεν (Αγγελόπουλος, 2008): Έτη δραστηριοποίησης: Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως όσα περισσότερα έτη δραστηριοποιείται ένα ίδρυμα τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να είναι ισχυρότερο σε θέματα μεγέθους, κεφαλαιακής επάρκειας, ρευστότητας, οργάνωσης, εμπειρίας, διείσδυσης στην αγορά, αλλά και εμπιστοσύνης προς τον εκάστοτε δυνητικό πελάτη. Φιλοσοφία διοίκησης - πολιτική ανάπτυξης εκάστου ιδρύματος: Ο ρυθμός ανάπτυξης εξαρτάται πρωτίστως από την πολιτική που ακολουθεί το εκάστοτε ίδρυμα. Για παράδειγμα, μια συντηρητική πολιτική ανάπτυξης δύναται να εμπεριέχει χαμηλό ρίσκο, ωστόσο, δεν περιμένει κανείς να επιφέρει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Απεναντίας, μια επιθετική πολιτική ανάπτυξης, με τη δημιουργία επεκτάσεων σε επίπεδο δικτύου, εξαγορών και συγχωνεύσεων, αν και εμπεριέχει σημαντικό 13

ρίσκο, είναι πιθανό σε περίπτωση που ευοδωθεί να ενισχύσει καταλυτικά ένα ίδρυμα σε ό, τι αφορά το μέγεθος, την ισχύ, την παρουσία και ούτω καθ' εξής. Συνθήκες αγοράς δραστηριοποίησης: Σημαντικό ρόλο για την περαιτέρω ανάπτυξη ή όχι ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, αποτελεί το οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται καθώς και τα επιμέρους χαρακτηριστικά του: η πληθυσμιακή βάση, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η ύπαρξη ή όχι ανταγωνισμού και ο βαθμός έντασής του. Ταυτόχρονα, στα ίδια πλαίσια, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ιδιοσυγκρασία του πληθυσμού, ο οποίος άλλωστε είναι ως ένα βαθμό και ο τελικός καταναλωτής (ιδιαίτερα για τις εμπορικές τράπεζες) (Αγγελόπουλος, 2008). Βαθμός κρατικού παρεμβατισμού: Σε θεωρητικό επίπεδο, όσο μεγαλύτερος είναι ο κρατικός παρεμβατισμός μιας κυβέρνησης ή ενός κράτους, τόσο χαμηλότερο είναι το ποσοστό ταχείας ανάπτυξης. Ειδικότερα για τον τραπεζικό τομέα, ο οποίος υπόκειται σε τακτικούς ελέγχους από το κράτος μέσω της Κεντρικής Τράπεζας, αλλά και στα πλαίσια της Βασιλείας ΙΙ (ένα ρυθμιστικό σύνολο κανόνων για τη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, εκτενής αναφορά για το οποίο θα ακολουθήσει), το ανωτέρω γίνεται εύκολα αντιληπτό. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη ενός ιδρύματος και η απότομη γιγάντωση του, δε συνεπάγεται απαραίτητα υγιή ανάπτυξη. Λαμβάνοντας υπόψη την ισχύουσα νομοθεσία αλλά και το βαθμό ευαισθησίας της οικονομίας σε περιπτώσεις κλυδωνισμού μιας τράπεζας, το διοικητικό συμβούλιο εκάστοτε οργανισμού οφείλει να υιοθετήσει μια σωστή φόρμουλα ανάπτυξης, που να μεγιστοποιεί το κέρδος για τους μετόχους αλλά ταυτόχρονα να εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του ιδρύματος μακροπρόθεσμα. Πρόσβαση σε κεφάλαια: Ο συγκεκριμένος παράγοντας αποτελεί ιδιαίτερη σχέση. Μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της σωστής αναλογίας όλων των υπολοίπων παραγόντων που εξετάσαμε, ωστόσο, ταυτόχρονα, μπορεί να είναι και ο λόγος που θα επιτευχθεί η ανάπτυξη, παρά την απουσία των παραπάνω. Συνοπτικά θα αναφέρουμε ότι «πρόσβαση σε κεφάλαια» συνεπάγεται ρευστότητα και ρευστότητα συνεπάγεται ανάπτυξη για ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. 14

Απήχηση, φήμη, αξιοπιστία: Δεδομένης της ιδιαιτερότητας στη λειτουργία ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος και ιδιαιτέρως μιας εμπορικής τράπεζας (αξιοποίηση καταθέσεων για δανειοδοτήσεις και διατήρηση μόνο ενός μέρους για κάλυψη των απαιτήσεων των καταθετών), η αξιοπιστία και η εμπιστοσύνη στο όνομα μιας τράπεζας αποτελεί την κινητήρια δύναμη οποιασδήποτε αναπτυξιακής πολιτικής. Τόσο η απήχηση όσο και η φήμη ενός πιστωτικού ιδρύματος είναι στενά συνυφασμένη με το βαθμό αξιοπιστίας του αλλά και της εμπιστοσύνης που τυγχάνει από το καταθετικό κοινό (Αγγελόπουλος, 2008). Από την σκοπιά των διεθνών οικονομιών υπήρξε μια σημαντική αλλαγή τα τελευταία έτη. Το κρίσιμο χαρακτηριστικό γνώρισμα του 20ού αιώνα, και ειδικά της τελευταίας δεκαετίας, είναι η σημαντική μετακίνηση του πληθυσμού, η ανάπτυξη της επιστήμης, η επέκταση της πληροφορικής, η μεταφορά της γνώσης, τα επαναστατικά προϊόντα, οι αλλαγές της πληροφορικής, και σημαντικότερο η παγκοσμιοποιημένη οικονομία και το εμπόριο. Σε αυτό το περιβάλλον, οι επιχειρήσεις ανεξάρτητα από τον επιχειρηματικό ή οικονομικό κλάδο που συγκαταλέγονται συμπεριφέρονται όπως οι ζωντανοί οργανισμοί και καθοδηγούνται από τους διάφορους μοχλούς αλλαγής. Αυτοί οι μοχλοί αλλαγής έχουν βιβλιογραφικά ταξινομηθεί σε εξωτερικούς παράγοντες που ελέγχονται κυρίως από τρίτους π.χ. τους πελάτες, τα προϊόντα και προμηθευτές, και σε εσωτερικούς παράγοντες που ελέγχονται από τη διοίκηση και το προσωπικό μιας επιχείρησης. 1.4. Οι μακροοικονομικές εξελίξεις Το 2010 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μειώθηκε κατά 4,5%. Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης κατά το 2010 διαμορφώθηκε στο 10,5%, έναντι του 15,4% που είχε καταγραφεί για το 2009 (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Το δημόσιο χρέος ανήλθε στο 142,8% του ΑΕΠ έναντι του 127,1% που είχε καταγραφεί για το 2009. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κυμάνθηκε στο 11,8% του ΑΕΠ το 2010 έναντι του 14,0% το προηγούμενο έτος. Ο πληθωρισμός (Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή) έφθασε το 4,7%, αρκετά υψηλότερος από τον αντίστοιχο του 2009 (1,3%), σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 15

Τέλος, στον τομέα της απασχόλησης, το ποσοστό της ανεργίας το 2010 εμφανίστηκε αυξημένο στο επίπεδο του 12,6% έναντι του 9,5% το 2009, με τάση περαιτέρω αύξησης, σύμφωνα και πάλι με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Πίνακας 1.4.1 - Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών 2009 2010 ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή) -2,0-4,5 Έλλειμμα (-) / Πλεόνασμα (+) Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -15,4-10,5 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 127,1 142,8 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (%) -14,0-11,8 Πληθωρισμός (ΕΔΤΚ) (%) 1,3 4,7 Ανεργία (%) 9,5 12,6 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Μάιος 2011 1.5. Θεσμικό πλαίσιο Ο νόμος 3601/1.8.2007, ο οποίος ενσωμάτωσε τις οδηγίες 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ, αντικατέστησε και συμπλήρωσε τις προϊσχύουσες διατάξεις της τραπεζικής νομοθεσίας σχετικά με την ίδρυση και λειτουργία, καθώς και με το καθεστώς εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων. 1.5.1. Ίδρυση και Λειτουργία Πιστωτικών Ιδρυμάτων Βάσει του νόμου 3601/2007 (άρθρο 5) Τα πιστωτικά ιδρύματα επιτρέπεται να ιδρύονται και να λειτουργούν μόνο με τη μορφή ανώνυμης εταιρείας ή με τη μορφή αμιγούς πιστωτικού συνεταιρισμού. Τα πιστωτικά ιδρύματα που ιδρύονται και λειτουργούν στην Ελλάδα οφείλουν να έχουν και την πραγματική κεντρική διοίκησή τους στην Ελλάδα. Ο πιστωτικός συνεταιρισμός που λαμβάνει άδεια λειτουργίας ως πιστωτικό ίδρυμα, συναλλάσσεται με τα μέλη του, με άλλα πιστωτικά ιδρύματα καθώς και με το Ελληνικό Δημόσιο. Για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδας, το αρχικό κεφάλαιο πρέπει να είναι τουλάχιστον 18.000.000 για τα πιστωτικά ιδρύματα, τουλάχιστον 9.000.000 για τα υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που 16

εδρεύουν σε τρίτη χώρα και τουλάχιστον 6.000.000 για πιστωτικά ιδρύματα με τη μορφή πιστωτικών συνεταιρισμών. Αυτά τα ποσά μπορούν να αναπροσαρμοσθούν με απόφαση της Τράπεζας της Ελλάδος σε ποσά όχι μικρότερα των 5.000.000. Το αρχικό κεφάλαιο μπορεί να καλύπτεται από μετρητά και λοιπά στοιχεία. Επίσης, το ύψος των ιδίων κεφαλαίων καθ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος δεν πρέπει να είναι κατώτερο του ελάχιστου απαιτούμενου αρχικού κεφαλαίου. Για τη λήψη άδειας λειτουργίας πιστωτικού ιδρύματος, οι ενδιαφερόμενοι προβαίνουν στις ακόλουθες ενέργειες (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011): α. Υποβολή σχετικής αίτησης στην Τράπεζα της Ελλάδος από εξουσιοδοτημένη ιδρυτική επιτροπή και κάλυψη του αρχικού κεφαλαίου. β. Γνωστοποίηση στην Τράπεζα της Ελλάδος των μετόχων με ποσοστό συμμετοχής ίσο ή μεγαλύτερο του 5% του μετοχικού κεφαλαίου του υπό ίδρυση πιστωτικού ιδρύματος, των δέκα μεγαλύτερων μετόχων και το ποσοστό συμμετοχής ή των δικαιωμάτων ψήφου καθενός στο πιστωτικό ίδρυμα καθώς και των φυσικών προσώπων που ασκούν μέσω γραπτών ή άλλων συμφωνιών ή μέσω κοινής δράσης τον έλεγχο του πιστωτικού ιδρύματος. γ. Γνωστοποίηση στην Τράπεζα της Ελλάδος δύο τουλάχιστον προσώπων, υπεύθυνων για τον καθορισμό του προσανατολισμού της δραστηριότητας του πιστωτικού ιδρύματος και τα οποία θα συμμετέχουν ως μέλη στο Διοικητικό Συμβούλιο του πιστωτικού ιδρύματος, των λοιπών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των επικεφαλής των λειτουργιών του πιστωτικού ιδρύματος. δ. Υποβολή στην Τράπεζα της Ελλάδος του προγράμματος επιχειρηματικής δραστηριότητας στο οποίο αναφέρονται το είδος και η έκταση των εργασιών, το χρονοδιάγραμμα επίτευξης των στόχων του πιστωτικού ιδρύματος, η διάρθρωση του ομίλου στον οποίο πιθανόν να ανήκει το πιστωτικό ίδρυμα, καθώς και το πλαίσιο της οργανωτικής του δομής, του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου και των διαδικασιών που απαιτούνται για τη συμμόρφωση με το άρθρο 26 του νόμου 3601/2007 (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 17

1.5.2. Εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων Η εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων αφορά τον έλεγχο της φερεγγυότητας, της ρευστότητας, της κεφαλαιακής ρευστότητας, της κεφαλαιακής επάρκειας και της συγκέντρωσης κινδύνων, την επάρκεια της εταιρικής διακυβέρνησης, περιλαμβανομένων των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου και διαχείρισης κινδύνων, καθώς και τις στρατηγικές και τις διαδικασίες για τη διασφάλιση της διατήρησης των ιδίων κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυμάτων στο επίπεδο που απαιτείται για την κάλυψη των κινδύνων που αναλαμβάνουν (http://www.bankofgreece.gr/pages/el/bank/responsibilities.aspx#te1). Από 01.01.2008 τα πιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να ακολουθούν τους κανόνες που έθεσε τον Ιούνιο του 2006, η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία. Ειδικότερα η Επιτροπή της Βασιλείας δημοσίευσε το τρίτο και οριστικό συμβουλευτικό κείμενο για την αναθεώρηση του υφιστάμενου πλαισίου για την κεφαλαιακή επάρκεια των πιστωτικών ιδρυμάτων. Αυτό το πλαίσιο βασίζεται σε 3 αλληλένδετους και συμπληρωματικούς πυλώνες, οι οποίοι συμβάλλουν στην ασφάλεια και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Πυλώνας Ι: υπολογισμός των ελάχιστων κεφαλαιακών απαιτήσεων για την κάλυψη των αναλαμβανομένων κινδύνων αγοράς, πιστωτικού και λειτουργικού. Στο πλαίσιο αυτού του πυλώνα τα πιστωτικά ιδρύματα, για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών τους απαιτήσεων, δύνανται να επιλέγουν μεταξύ των μεθοδολογιών που βασίζονται σε προκαθορισμένους συντελεστές, που έχουν καθοριστεί ανά κατηγορία κινδύνου και των μεθοδολογιών που βασίζονται σε εσωτερικά υποδείγματα των πιστωτικών ιδρυμάτων (http://www.probank.gr/uploaded/downloads/pylwnasiii20101.pdf). Πυλώνας ΙΙ: εποπτικές διαδικασίες ανασκόπησης και αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Στο πλαίσιο αυτού του πυλώνα τα πιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να διαθέτουν αξιόπιστες, αποτελεσματικές και ολοκληρωμένες στρατηγικές και διαδικασίες για την αξιολόγηση και διατήρηση σε διαρκή βάση του ύψους, της σύνθεσης και της κατανομής των ιδίων κεφαλαίων που θεωρούν κατάλληλα για την κάλυψη της φύσης και του επιπέδου των κινδύνων τους οποίους έχουν αναλάβει ή τους 18

οποίους ενδέχεται να αναλάβουν. Επίσης, αυτές οι στρατηγικές και διαδικασίες θα πρέπει να υπόκεινται σε τακτική εσωτερική επανεξέταση και αξιολόγηση από τα πιστωτικά ιδρύματα ώστε να εξασφαλιστεί ότι παραμένουν πλήρεις και αναλογικές προς τη φύση, την κλίμακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων του πιστωτικού ιδρύματος. Πυλώνας ΙΙΙ: πειθαρχία της αγοράς μέσω της δημοσιοποίησης στοιχείων σχετικά με την διάρθρωση των αναλαμβανομένων κινδύνων και της κεφαλαιακής επάρκειας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Στο πλαίσιο αυτού του πυλώνα, τα πιστωτικά ιδρύματα οφείλουν να δημοσιοποιούν τουλάχιστον σε ετήσια βάση στοιχεία και πληροφορίες, όσον αφορά την οικονομική τους θέση και την ακολουθούμενη από αυτά πολιτική συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις δημοσιοποίησης που εκάστοτε θεσπίζει η Τράπεζα της Ελλάδος καθώς και πολιτικές αξιολόγησης των δημοσιοποιήσεων όσον αφορά ιδίως την καταλληλότητα, την επαλήθευση και τη συχνότητά τους (http://www.probank.gr/uploaded/downloads/pylwnasiii20101.pdf). 1.6. Τα Χαρακτηριστικά του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος Οι οικονομικές, τεχνολογικές και θεσμικές εξελίξεις ήταν τέτοιες σε μέγεθος και ουσία, που επέφεραν σημαντικές αλλαγές στη δομή και λειτουργία του τραπεζικού τομέα, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και πρακτικής, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα, η σταδιακή ωρίμανση της αγοράς, η απελευθέρωση της περιόδου 1990-1996, η παρουσία ξένων και γενικά νέων 1.7. Δομή του τραπεζικού συστήματος 1.7.1. Φορείς που δραστηριοποιούνται στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα Παρατηρούμε ότι λόγω της παγκοσμιοποίησης της τραπεζικής αγοράς, της ελεύθερης κυκλοφορίας ανθρώπων, επιχειρήσεων και κεφαλαίων και των δυνατοτήτων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία επικοινωνιών, οι έλληνες συναλλασσόμενοι μπορούν σήμερα να αναζητούν και να επιλέγουν 19

χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες από έναν πολύ μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και τους ανά τον κόσμο ανταποκριτές ή συνεργάτες τους. Στοιχεία για τις κατηγορίες φορέων παροχής τραπεζικών υπηρεσιών στην Ελλάδα δημοσιεύει η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ). Πρόσφατες σχετικές δημοσιεύσεις περιέχουν πίνακες και καταλόγους σύμφωνα με τους οποίους τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες προσφέρονται σήμερα στην Ελλάδα 467 πιστωτικούς οργανισμούς. Τους οργανισμούς αυτούς η ΤτΕ ταξινομεί ως εξής (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011): - 62 πιστωτικά ιδρύματα με έδρα ή υποκατάστημα στην Ελλάδα, - 351 πιστωτικά ιδρύματα με έδρα σε άλλο κράτος μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), που παρέχουν στην Ελλάδα υπηρεσίες χωρίς επί τόπου παρουσία τους, και - 54 λοιπές εταιρείες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. (α) Πιστωτικά ιδρύματα με έδρα ή υποκατάστημα στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΤτΕ, τον Απρίλιο του 2011, ήταν στην Ελλάδα εγκατεστημένα και λειτουργούσαν 65 πιστωτικά ιδρύματα (έναντι 65 τον Νοέμβριο του 2010), εκ των οποίων (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011): - 34 πιστωτικά ιδρύματα (18 εμπορικές και 16 συνεταιριστικές τράπεζες) που έχουν καταστατική έδρα στην Ελλάδα, έχουν αδειοδοτηθεί και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος και υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης (κοινοτικό διαβατήριο) σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 3601/2007, - 22 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, επίσης, υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης (κοινοτικό διαβατήριο) του ν. 3601/2007, εποπτευόμενα από τις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους καταγωγής των πιστωτικών ιδρυμάτων, - 5 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, καθώς δεν υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης, και 20

- 1 πιστωτικό ίδρυμα που έχει εξαιρεθεί από την εφαρμογή του ν. 3601/2007, δηλαδή το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. Έως το τέλος Απριλίου 2011 αποχώρησαν από τη χώρα μας τρία υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων με έδρα σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ένα πιστωτικό ίδρυμα άρχισε να λειτουργεί ως υποκατάστημα πιστωτικού ιδρύματος με έδρα σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (β) Πιστωτικά ιδρύματα που παρέχουν στην Ελλάδα υπηρεσίες εξ αποστάσεως Επιπλέον των παραπάνω πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν μόνιμη εμπορική παρουσία στην Ελλάδα, τραπεζικές υπηρεσίες (πληρωμών ή χρηματοδότησης) προς ελληνικά φυσικά ή νομικά πρόσωπα δύνανται, επίσης, να παρέχουν, και παρέχουν, 351 πιστωτικά ιδρύματα (έναντι 334 τον Απρίλιο του 2010), τα οποία εδρεύουν σε άλλο κράτος μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ). Τα εν λόγω πιστωτικά ιδρύματα εποπτεύονται από τις αρμόδιες αρχές της χώρας καταγωγής τους και, κατά τα προβλεπόμενα από τον ν. 3601/2007, έχουν απλώς γνωστοποιήσει στην Τράπεζα της Ελλάδος «ενδιαφέρον παροχής υπηρεσιών χωρίς εγκατάσταση» (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Η κατανομή τους αναλόγως χώρας προέλευσης ήταν, τον Μάιο 2011, η εξής (εντός παρενθέσεων οι αντίστοιχοι αριθμοί για τον Απρίλιο 2010): Πίνακας 1.7.1 - Κατανομή πιστωτικών ιδρυμάτων που παρέχουν στην Ελλάδα υπηρεσίες εξ αποστάσεως Χώρα προέλευσης Αριθμός ιδρυμάτων Χώρα προέλευσης Αριθμός ιδρυμάτων Αυστρία 28 (27) Κύπρος 7 (5) Βέλγιο 6 (5) Λιχνενστάιν 3 (3) Γαλλία 40 (38) Λουξεμβούργο 33 (34) Γερμανία 46 (43) Μάλτα 7 (5) Γιβραλτάρ 6 (5) Νορβηγία 2 (2) Δανία 4 (5) Ολλανδία 26 (25) Εσθονία 1 (1) Ουγγαρία 2 (2) Ηνωμένο Βασίλειο 79 (75) Πολωνία 1 (1) 21

Ιρλανδία 30 (29) Πορτογαλία 3 (3) Ισλανδία 1 (1) Σουηδία 3 (4) Ισπανία 6 (6) Τσεχία 1 (1) Ιταλία 9 (8) Φινλανδία 7 (6) Σύνολο 351 (334) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Πίνακες Εποπτευομένων Ιδρυμάτων, Μάιος 2011 Στο χρονικό διάστημα Απρίλιος 2010 - Μάιος 2011 ο αριθμός των πιστωτικών ιδρυμάτων αυτής της κατηγορίας αυξήθηκε κατά 5%, με σημαντικότερη συμβολή στην ανωτέρω αύξηση να παρουσιάζουν τα πιστωτικά ιδρύματα από Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Γαλλία. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το 70% των πιστωτικών ιδρυμάτων που παρέχουν στην Ελλάδα εξ αποστάσεως χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες είναι εγκατεστημένα και λειτουργούν σε κράτη μέλη της ευρωζώνης (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Μεταξύ των κρατών μελών της ευρωζώνης μόνο πιστωτικά ιδρύματα εγκατεστημένα στη Σλοβενία και Σλοβακία δεν έχουν γνωστοποιήσει μέχρι σήμερα σχετικό ενδιαφέρον στην Τράπεζα της Ελλάδος. (γ) Λοιπές εταιρείες του χρηματοπιστωτικού συστήματος Επιπλέον των προαναφερθέντων (υπό α και β) πιστωτικών ιδρυμάτων, στην Ελλάδα λειτουργούν άλλες 54 εταιρείες (έναντι 57 τον Απρίλιο του 2010) του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι οποίες εξειδικεύονται στην παροχή συγκεκριμένων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (εκτός της αποδοχής καταθέσεων από το κοινό, υπηρεσία που σύμφωνα με τη νομοθεσία επιτρέπεται να παρέχεται μόνον από τα πιστωτικά ιδρύματα) και εποπτεύονται, επίσης, από την Τράπεζα της Ελλάδος. Η κατανομή τους, ανά κατηγορία επιχειρήσεων, έχει ως εξής (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011): 22

Πίνακας 1.7.2 - Λοιπές εταιρείες του χρηματοπιστωτικού συστήματος - Η κατανομή τους, ανά κατηγορία επιχειρήσεων Αριθμός Εταιρειών Ανταλλακτήρια Συναλλάγματος 10 (13) Εταιρείες Χρηματοδοτικής Μίσθωσης 12 (12) Εταιρείες Πρακτορείας Επιχειρηματικών Απαιτήσεων 5 (5) Εταιρείες Παροχής Πιστώσεων 4 (4) Ιδρύματα Ηλεκτρονικού Χρήματος (χωρίς εγκατάσταση) 11 (10) Χρηματοδοτικά Ιδρύματα (χωρίς εγκατάσταση) 2 (2) Ιδρύματα Πληρωμών 7 (11) Αντιπρόσωποι Ιδρυμάτων Πληρωμών 3 Σύνολο 54 (57) Με εξαίρεση τα ανταλλακτήρια συναλλάγματος, ο αριθμός των εταιρειών λοιπών κατηγοριών παρουσιάστηκε αμετάβλητος ως προς τους απόλυτους αριθμούς των δραστηριοποιούμενων εταιρειών. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει το έντονο ενδιαφέρον διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών για την ελληνική αγορά και τον έντονο μεταξύ τους ανταγωνισμό στην παροχή εξειδικευμένων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Επίσης, από τον Μάιο του 2011, δύο ανταλλακτήρια συναλλάγματος και τέσσερις εταιρείες παροχής πιστώσεων που έχουν πάρει άδεια από την Τράπεζα της Ελλάδος και ασκούν δραστηριότητα σύμφωνα με τις ΠΔ/ΤΕ αριθμ. 2641/2011 και 2622/2010, αντίστοιχα, δύνανται να παρέχουν κάποιες από τις υπηρεσίες πληρωμών της παραγράφου 3, του άρθρου 4 του ν. 3862/2010. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί πως, τον Μάιο του 2011, δεκαπέντε (15) τράπεζες, από εννέα ευρωπαϊκές χώρες, διατηρούσαν στη χώρα μας γραφεία αντιπροσωπείας (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 23

1.7.2. Τραπεζικά καταστήματα και εναλλακτικά δίκτυα διανομής χρηματοπιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την ευρωζώνη και την Ελλάδα Η τάση αύξησης του αριθμού των τραπεζών στην Ελλάδα, συνοδεύτηκε και με αύξηση του αριθμού των καταστημάτων των τραπεζών κατά την εξαετία 2003-2008, η οποία ήταν διαρκής και υπερδιπλάσια έναντι της ευρωζώνης (Πίνακας 2). Η εν λόγω τάση αύξησης των καταστημάτων των πιστωτικών ιδρυμάτων διακόπηκε κατά τη διάρκεια του 2010. Σύμφωνα με τον κατάλογο καταγραφής της παρουσίας του τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα (γνωστό ως ευρετήριο HEBIC), στο τέλος Δεκεμβρίου 2010 ο αριθμός των καταστημάτων των τραπεζών στην Ελλάδα, χωρίς να υπολογίζονται τα καταστήματα της Τράπεζας της Ελλάδος, ανέρχονταν σε 4.183 (http://www.onair24.gr/news/category/5/content/18786). Ωστόσο, σε σχέση με το 2008, η ποσοστιαία μεταβολή στον αριθμό των τραπεζικών καταστημάτων αυξήθηκε κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά εν μέρει την προτίμηση της πελατείας των τραπεζών στην Ελλάδα για την πραγματοποίηση τραπεζικών συναλλαγών κυρίως μέσω των καταστημάτων τους, τις προσπάθειες των εγκατεστημένων στη χώρα μας τραπεζών να αυξήσουν τα σημεία φυσικής εξυπηρέτησης της πελατείας τους και τη διεύρυνση του δικτύου καταστημάτων τους σε γεωγραφικές περιοχές της χώρας με χαμηλά ποσοστά αστικοποίησης (ορεινές περιοχές, νησιωτική Ελλάδα, κ.λπ.). Πίνακας 1.7.3 - Αριθμός καταστημάτων τραπεζών (2003-2010) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Μεταβολή (%) 2003-2008 Μεταβολή (%) 2009-2010 Ελλάδα 3.300 3.403 3.543 3.699 3.850 4.095 4.264 4.183 24-2 Ευρωπαϊκή Ένωση 206.956 211.442 214.925 228.601 233.581 238.117 μ.δ.** μ.δ. 15 μ.δ. (ΕΕ-27) Ευρωζώνη (ΕΕ-15) 168.730 168.476 169.644 181.499 183.981 186.363 μ.δ. μ.δ. 10 μ.δ. Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Structural Indicators for the EU Banking Sector, January 2010 * Στοιχεία ευρετηρίου HEBIC **Μη διαθέσιμα στοιχεία 24

Παράλληλα με τη διαχρονική αύξηση του αριθμού καταστημάτων, σημαντική και συστηματική υπήρξε και κατά τη διάρκεια του 2010 η προσπάθεια των εγκατεστημένων στη χώρα μας τραπεζών να αναπτύξουν εναλλακτικά δίκτυα διανομής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, όπως αυτόματες ταμείο λογιστικές μηχανές (ΑΤΜ), τηλεφωνική τραπεζική (phone banking) και ηλεκτρονική τραπεζική (e-banking). Η προσπάθεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα τη διατήρηση του αριθμού των ΑΤΜ 2010: 7.580, 2009: 7.624, 2008: 7.575, 2007: 7.270 2006: 6.667, όσο και την αναβάθμιση και διεύρυνση των υπηρεσιών που παρέχονται μέσω αυτών, καθώς, πέραν των παραδοσιακών υπηρεσιών κατάθεσης και ανάληψης μετρητών και ερώτησης υπολοίπου, είναι πλέον δυνατή η πραγματοποίηση ποικίλων τραπεζικών συναλλαγών, όπως η μεταφορά κεφαλαίων σε λογαριασμούς τρίτων, η πληρωμή οφειλών από πιστωτικές κάρτες, καθώς και η πληρωμή λογαριασμών λοιπών επιχειρήσεων (π.χ. κοινής ωφέλειας). Εντυπωσιακή υπήρξε, τέλος, λαμβανομένων υπόψη των αναλογιών, η συνεχιζόμενη αύξηση των εγγεγραμμένων χρηστών στις υπηρεσίες ηλεκτρονικής τραπεζικής που έχουν αναπτύξει οι ελληνικές τράπεζες. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕΤ, στο πρώτο εξάμηνο του 2010, περισσότερα από 1.929.800 (2009: 1.719.800) φυσικά και νομικά πρόσωπα ήταν εγγεγραμμένοι χρήστες σε υπηρεσίες ηλεκτρονικής τραπεζικής, σημειώνοντας ετήσια αύξηση 12%. Η αξία των εγχρήματων συναλλαγών, συμπεριλαμβανομένων των ενδοτραπεζικών, διατραπεζικών και χρηματιστηριακών συναλλαγών, παρουσίασε ετήσια αύξηση 8% (ήτοι περίπου 19,7 δισ. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2010 έναντι 18,3 δισ. ευρώ στο τέλος Ιουνίου 2009) (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 25

1.7.3. Μετοχολόγιο των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αθηνών εμπορικών τραπεζών Το μετοχολόγιο των δεκατριών (13) εισηγμένων σήμερα στο Χρηματιστήριο Αθηνών εμπορικών τραπεζών, συντίθεται από ιδιώτες, έλληνες και ξένους θεσμικούς επενδυτές, ασφαλιστικά ταμεία, καθώς και φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα, χαρακτηρίζεται από έντονη διασπορά, καθώς και από ενισχυμένη διαπραγματευσιμότητα σε καθημερινή βάση. Διάγραμμα 1.7.1 - Μέση μετοχική σύνθεση (%) πιστωτικών ιδρυμάτων Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, οι θεσμικοί επενδυτές, έλληνες και ξένοι, καταλαμβάνουν ποσοστό που προσεγγίζει το 45% της μετοχικής σύνθεσης των τραπεζών με τους ιδιώτες μετόχους να ακολουθούν με 37% και το Δημόσιο μαζί με τα ασφαλιστικά ταμεία να καταλαμβάνουν ποσοστό 18% επί της μετοχικής σύνθεσης (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 1.7.4. Χρηματιστηριακές εξελίξεις Ως συνέχεια των ιδιαίτερα αρνητικών επιπτώσεων της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης στις τιμές των μετοχών τόσο του τραπεζικού κλάδου όσο και των λοιπών κλάδων στο Χρηματιστήριο Αθηνών (ΧΑ) κατά τα δύο προηγούμενα έτη, το 2010 η υποχώρηση των τιμών υπήρξε έντονη, λόγω κυρίως της αβεβαιότητας που κυριάρχησε σε ότι αφορά την πορεία της ελληνικής οικονομίας (http://isfm.ch/oikonomiki_krisi.htm). Η υποχώρηση των τιμών των μετοχών του τραπεζικού κλάδου οδήγησε σε πτώση της χρηματιστηριακής αξίας του συνόλου των εισηγμένων ελληνικών εμπορικών 26

τραπεζών η οποία στο τέλος του 2010 κάλυπτε το 26% περίπου του συνόλου της αγοράς έναντι 33% στο τέλος του 2009, ενώ η μέση ημερήσια αξία των συναλλαγών εμφάνισε μείωση 32% περίπου σε σχέση με το 2009. Οι εξελίξεις αυτές οφείλονται κυρίως στις πιέσεις που δέχονται οι ελληνικές τράπεζες στη ρευστότητά τους, αλλά και στην κερδοφορία τους λόγω της εγχώριας οικονομικής κατάστασης (http://isfm.ch/oikonomiki_krisi.htm). Παράλληλα με τα ανωτέρω, τα κεφάλαια που αντλήθηκαν από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις τράπεζες το 2010 μέσω του Χρηματιστηρίου Αθηνών διαμορφώθηκαν σε 3.192,5 εκατ. έναντι 3.823,6 εκατ. το 2009, παρουσίασαν δηλαδή μείωση της τάξης του 16,5%, έναντι της αντίστοιχης μείωσης κατά 18,4% των κεφαλαίων που αντλήθηκαν από το σύνολο των εισηγμένων εταιρειών ( 3.472,2 το 2010 έναντι 4.255,2 το 2009). Ωστόσο, το γεγονός ότι το σύνολο των κεφαλαίων που άντλησαν οι εταιρείες του χρηματοπιστωτικού τομέα ανέρχεται στο 92% του συνόλου των αντληθέντων κεφαλαίων μέσω του Χρηματιστηρίου Αθηνών, αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στις μετοχές των εταιρειών του τραπεζικού τομέα (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Πίνακας 1.7.4 - Δείκτες μετοχών Χρηματιστηρίου Αθηνών - Γενικός Δείκτης & Τραπεζικός Δείκτης Μήνας ΑΤΗΕΧ Γενικός δείκτης Χ.Α. FTSE / XA Τραπεζικός δείκτης Χ.Α. Ιαν. 10 2.048 2.315 Φεβρ. 10 1.913 2.113 Μαρτ. 10 2.067 2.258 Απρ. 10 1.870 1.962 Μάιος 10 1.551 1.535 Ιούν. 10 1.434 1.364 Ιούλ. 10 1.682 1.845 Αύγ. 10 1.555 1.660 Σεπτ. 10 1.471 1.482 Οκτ. 10 1.547 1.558 Νοεμ. 10 1.420 1.293 Δεκ. 10 1.414 1.251 Πηγή: Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 135, Φεβρουάριος2011 27

Διάγραμμα 1.7.2 Εξέλιξη των ATHEX & FTSE/XA το έτος 2010 Πηγή: Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 135, Φεβρουάριος2011 1.7.5. Κεφαλαιοποίηση ελληνικών τραπεζών Η κεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, εξαιρουμένης της Τράπεζας της Ελλάδος, στο τέλος Δεκεμβρίου 2010 ανήλθε στα 14 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχούσε στο 26% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών, έναντι της αντίστοιχης κεφαλαιοποίησης στο τέλος Δεκεμβρίου 2009 η οποία ανερχόταν στα 28 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχούσε, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, στο 33% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Παρά την τρέχουσα οικονομική συγκυρία, οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να διατηρούν την εμπιστοσύνη των επενδυτών, ελλήνων και ξένων, κατέχοντας την πρώτη θέση στις επενδυτικές επιλογές τους, έναντι άλλων κλάδων του ελληνικού χρηματιστηρίου (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 28

1.8. Βασικοί οικονομικοί δείκτες των ελληνικών τραπεζών 1.8.1. Λόγος δανείων προς καταθέσεις Η συνεχής μείωση των καταθέσεων κατά περίπου 40 δισ. από τις αρχές του 2010 συνέβαλε στην άνοδο του δείκτη δανείων προς καταθέσεις άνω του 100%. Ειδικότερα, ο λόγος χορηγήσεων προς καταθέσεις και συμφωνίες επαναγοράς το 2010 ανήλθε σε 105%, αυξημένος σε σχέση με το 2009 (2009: 91%). Βάσει των στοιχείων της Τράπεζας Ελλάδος, το 2010 το υπόλοιπο των καταθέσεων και συμφωνιών επαναγοράς νοικοκυριών και επιχειρήσεων σε Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα έφθασε τα 245,3 δισ. (2009: 278,9 δισ.). Την ίδια χρονιά, το υπόλοιπο των χορηγήσεων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά ανήλθε στα 257,7 δισ. (2009: 249,5 δισ.) (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). 1.8.2. Δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας (ΔΚΕ) των εγχώριων τραπεζών και των ομίλων τους ενισχύθηκε το 2010, εν μέσω ιδιαίτερα αρνητικών οικονομικών συνθηκών, στο 13,8% από 13,2% το 2009 για τις τράπεζες και στο 12,2% από 11,7% για τους τραπεζικούς ομίλους, ενώ ο δείκτης βασικών κεφαλαίων αυξήθηκε ελαφρώς, στο ίδιο διάστημα, σε 12,2% από 12,0% για τις τράπεζες και στο 10,9% από 10,7% για τους τραπεζικούς ομίλους, εξαιτίας της αύξησης των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων τους και της μείωσης του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Διάγραμμα 1.8.1 - Κεφαλαιακή επάρκεια ελληνικών εμπορικών τραπεζών και των ομίλων τους Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2010, Απρίλιος 2011 29

Διάγραμμα 1.8.2 - Κεφαλαιακή επάρκεια ελληνικών εμπορικών τραπεζών και των ομίλων τους Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2010, Απρίλιος 2011 Κατά συνέπεια, και παρά τις πολλαπλές αντίξοες συνθήκες της ελληνικής οικονομίας, το εγχώριο τραπεζικό σύστημα κατάφερε να βελτιώσει την κεφαλαιακή του βάση και να διατηρήσει την κεφαλαιακή του επάρκεια σε επίπεδο υψηλότερο των ελάχιστων απαιτούμενων. 1.8.3. Αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα ελληνικών τραπεζών Οι ελληνικές τράπεζες παρουσίασαν το 2010 σημαντική μείωση των προ φόρων κερδών. Ειδικότερα, οι τραπεζικοί όμιλοι το 2010 εμφάνισαν ζημίες της τάξης των 800 εκατ. έναντι κερδών της τάξης των 1,3 δισ. περίπου για το προηγούμενο έτος. Η μεγάλη αυτή μείωση ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων, όπως, μεταξύ άλλων (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011): - της πολιτικής σχηματισμού αυξημένων προβλέψεων που ακολουθήθηκε και το 2010, με αποτέλεσμα το ποσό των προβλέψεων να αγγίζει περίπου τα 7 δισ., - της μείωσης των λειτουργικών εσόδων, τα οποία μειώθηκαν σε σύγκριση με το 2009 κατά 10,7% σε επίπεδο τραπεζών και κατά 7,5% σε επίπεδο ομίλων, - της καταγραφής ζημιών από χρηματοοικονομικές πράξεις, Ειδικότερα, όπως συνοψίζονται και στον Πίνακα κατωτέρω: 30

- Η μετά από φόρους και προβλέψεις αποδοτικότητα του σταθμισμένου με βάση τον κίνδυνο ενεργητικού και των μέσων ιδίων κεφαλαίων σε επίπεδο τραπεζικών ομίλων διαμορφώθηκε, τον Δεκέμβριο του 2010 σε -0,3% (2008: 0,7%, 2009: 0,15%) και -4,16% (2008: 9,9%, 2009: 2,26%), αντίστοιχα. Σε επίπεδο τραπεζών οι ίδιοι δείκτες διαμορφώθηκαν σε - 0,55% και -8,64% αντίστοιχα (2008: 0,2% και 3,2%, 2009: -0,09% και - 1,66%). - Ο δείκτης αποτελεσματικότητας (λειτουργικά έξοδα προς λειτουργικά έσοδα) παρουσίασε μικρή επιδείνωση, όπως προκύπτει από την αύξηση του σχετικού δείκτη, τόσο σε επίπεδο τραπεζικών ομίλων όσο και σε επίπεδο τραπεζών από 54,9% το 2009 σε 58,2% το 2010 και από 57,7% σε 62,3% το 2010, αντίστοιχα. - Το καθαρό επιτοκιακό περιθώριο παρέμεινε κάτω του 3% και ειδικότερα σε επίπεδο τραπεζικών ομίλων διαμορφώθηκε από 2,9% το 2008 και 2,65% το 2009 σε 2,68% το 2010, ενώ σε επίπεδο τραπεζών από 2,2% το 2008 και 1,87% το 2009 σε 1,97% το 2010 (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2011). Δείκτες αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των ελληνικών εμπορικών τραπεζών και ομίλων με μετοχές εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών Ποσοστά % Τραπεζικοί όμιλοι Τράπεζες Δεκ. 2008 Δεκ. 2009 Δεκ. 2010 Δεκ. 2008 Δεκ. 2009 Δεκ. 2010 Δείκτης αποδοτικότητας του σταθμισμένου με βάση τον κίνδυνο ενεργητικού (μετά από φόρους) Δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (μετά από φόρους) 0,7 0,15-0,3 0,2-0,09-0,55 9,9 2,26-4,16 3,2-1,66-8,64 31

Καθαρό επιτοκιακό περιθώριο 2,9 2,65 2,68 2,2 1,87 1,97 Δείκτης αποτελεσματικότητας 56,1 54,90 58,20 60,0 57,70 62,30 Τράπεζα της Ελλάδος, Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2010, Απρίλιος 2011 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2.1. Τραπεζικό σύστημα και ΑΕΠ Η άμεση συμμετοχή του τραπεζικού συστήματος στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας παραμένει κατά την περίοδο 2004-2010 σταθερά κοντά στο 5%, παρουσιάζοντας την περίοδο 2004-2009 σημαντική αύξηση της τάξης του 11% (από 4,33% το 2004 σε 4,81% το 2009), σε σταθερές τιμές προηγούμενου έτους, ενώ το 2010 επανήλθε κοντά στα επίπεδα του 2004. Τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύουν τη σημαντική συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας, ακόμα και σε δυσμενείς περιόδους, όπως αυτή που διανύουμε. Σημειώνεται ότι η συμβολή αυτή αναφέρεται αποκλειστικά στην «άμεση» συμβολή, χωρίς να υπολογίζονται (www.hba.gr) : (α) η με άλλους τρόπους θετική συμβολή σε συνολικά οικονομικά μεγέθη (πχ φορολογικά έσοδα, απασχόληση κ.λπ.), και (β) τα κάθε τύπου πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα από την «έμμεση» συμβολή του τραπεζικού τομέα στην ελληνική οικονομία. Πίνακας 2.1.1 - Συμμετοχή ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών στο ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές προηγούμενου έτους) Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Ποσοστό συμμετοχής τραπεζικού τομέα στο ΑΕΠ (%) 2004* 2005* 2006* 2007* 2008* 2009* 2010* 7.024 7.371 8.039 9.153 9.548 9.948 8.663 4,33 4,32 4,43 4,71 4,70 4,81 4,34 *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) 2.2. Βαθμός χρέωσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων Ένας γενικά αποδεκτός δείκτης προσδιορισμού της τάσης δανεισμού των νοικοκυριών και επιχειρήσεων μιας χώρας είναι ο λόγος των συνολικών πιστώσεων26 που έχουν χορηγηθεί σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, προς το ΑΕΠ 33

της χώρας αυτής. Όπως προκύπτει από τα τελευταία δημοσιευμένα συγκρίσιμα στατιστικά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο λόγος αυτός για την Ελλάδα εξακολούθησε να είναι, και το 2010, από τους χαμηλότερους μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ- 27) και της ευρωζώνης (ΕΕ-15), ενώ η αύξησή του οφείλεται κυρίως στην κατά 2,1%, σε τρέχουσες τιμές, μείωση του ΑΕΠ το 2010 έναντι του 2009 (www.hba.gr). Στην Ελλάδα, ο λόγος που αφορά την κατηγορία στεγαστικών δανείων έναντι του ΑΕΠ, εμφανίζεται σημαντικά χαμηλότερος, έναντι των αντίστοιχων μέσων όρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης, ενώ αντίθετη τάση παρατηρείται στον λόγο των λοιπών δανείων προς νοικοκυριά έναντι του ΑΕΠ. Συμπερασματικά, το 2010 στην Ελλάδα, ο λόγος των συνολικών πιστώσεων, αλλά και επιμέρους, των στεγαστικών δανείων προς το ΑΕΠ εξακολουθούσε να είναι σημαντικά χαμηλότερος σε σχέση με τους αντίστοιχους λόγους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ευρωζώνη στο τέλος του 2008 (www.hba.gr). Πίνακας 2.2.1 - Λόγος συνολικών πιστώσεων προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις προς το ΑΕΠ 2006 2007 2008 2009 2010 Μεταβολή (π.μ.) (2008-2006) Μεταβολή (π.μ.) (2010-2009) Ελλάδα 78% 87% 91% 97% 112% +13 +15 ΕΕ-27 147% 157% 154% μ.δ. μ.δ. +7 μ.δ. ΕΕ-15 128% 143% 138% μ.δ. μ.δ. +10 μ.δ. Πηγή: European Central Bank, Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) Πίνακας 2.2.2 - Λόγος συνολικών χορηγήσεων στεγαστικών δανείων προς νοικοκυριά προς το ΑΕΠ 2006 2007 2008 2009 2010 Μεταβολή (π.μ.) (2008-2006) Μεταβολή (π.μ.) (2010-2009) Ελλάδα 24,5% 28% 27%31 33,9% 35%32 +2,5 +1,1 ΕΕ-27 41% 41% 38% μ.δ. μ.δ. -3% μ.δ. ΕΕ-15 38% 39% 38% μ.δ. μ.δ. 0% μ.δ. Πηγή: European Central Bank, Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) 34