Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τ Μ Η Μ Α Ν Ο Μ Ι Κ Η Σ Κ Λ Α Δ Ο Σ Δ Ι Ε Θ Ν Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν B Ε Τ Ο Σ Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ω Ν Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν Α Κ Α Δ Η Μ Α Ϊ Κ Ο Ε Τ Ο Σ 2006 2007 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Αθηνά Βρύζα Διπλωματική Εργασία στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο Διδάσκων Καθηγητής : Λεωνίδας Παπαδόπουλος Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο (Διδασκ. Καθηγητές: Ε. Βασιλακάκης, Α. Γραμματικάκη Αλεξίου, Ζ. Παπασιώπη Πασιά) Συγκριτικό Δίκαιο (Διδασκ. Καθηγήτριες : Χ. Δεληγιάννη Δημητράκου, Γ. Κραβαρίτου) Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 2007 1

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Εισαγωγή I. H διεύρυνση της έννοιας «απειλή κατά της ειρήνης» και των εξουσιοδοτήσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας για τη χρήση βίας Α. Το θεωρητικό- νομικό υπόβαθρο Β. Συλλογική ασφάλεια και ανθρωπιστική επέμβαση a) γενικές παρατηρήσεις β) η μονομερής στρατιωτική επέμβαση, ακόμη και για ανθρωπιστικούς λόγους, παραμένει απαγορευμένη από το διεθνές δίκαιο γ) εξαιρέσεις στην απαγόρευση χρήσης βίας : ο μηχανισμός της συλλογικής ασφάλειας ΙΙ. Η προαγωγή του ανθρωπιστικού δικαίου μέσα από τις αποφάσεις του ΣΑ Μέρος Α : Η διεύρυνση της έννοιας «απειλή κατά της ειρήνης» έτσι όπως αποτυπώνεται στη νομολογία του ΣΑ Εισαγωγικά- Οι αποφάσεις 43/131, 45/100, 45/101 και 45/102 της Γενικής Συνέλευσης ως πρόδρομοι της μετέπειτα ενεργοποίησης του ΣΑ Α. Η Απόφαση 688 ως η πρώτη εκδήλωση της διεύρυνσης της έννοιας «απειλή κατά της ειρήνης» Β. οι αποφάσεις του ΣΑ οι σχετικές με την κατάσταση στη Σομαλία και τη Βοσνία- Ερζεγοβίνη Γ. Η απόφαση 794 (1992) του ΣΑ για τη Σομαλία Δ. Η ανθρωπιστική κρίση της Ρουάντα 2

Ε. Η πολιτική κρίση της Αϊτής και οι επιπτώσεις της ως μοχλός ενεργοποίησης του ΣΑ Στ. Αποφάσεις του ΣΑ για Σιέρα Λεόνε, Γουινέα- Μπισσάου, Λίβανο και Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. B Μέρος : Κατηγοριοποίηση των μέτρων που λαμβάνει το Συμβούλιο Ασφαλείας στο πλαίσιο της προαγωγής του ΔΑΔ. Α. Τα κλασικά μέτρα του ΣΑ Β. Τα νέα μέτρα α ) τα μέτρα του ΣΑ που υποβοηθούν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ι)υποχρέωση παραχώρησης ελεύθερης πρόσβασης στην ανθρωπιστική βοήθεια ιι) Υποχρέωση διασφάλισης της προστασίας των ανθρωπιστικών εφοδιοπομπών ιιι) Οι «ζώνες διαφυγής» β ) Τα μέτρα του ΣΑ που προωθούν τον σεβασμό του ΔΑΔ ι) τα «διακηρυκτικά» μέτρα ιι) τα «λειτουργικά» μέτρα - Η ίδρυση των δύο ad hoc ποινικών δικαστηρίων Επίλογος Βιβλιογραφία- Αρθρογραφία Συντομογραφίες Παράρτημα 3

Εισαγωγή Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο αποτελεί τμήμα του Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και αποτελείται από κανόνες που σε καιρό ένοπλων συγκρούσεων έχουν ως στόχο να προστατεύσουν τα άτομα που δεν λαμβάνουν ή δεν λαμβάνουν πλέον, μέρος στις εχθροπραξίες και να περιορίσουν τις μεθόδους και τα μέσα που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών. 1 Ο καθηγητής και ενεργό μέλος της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού 2 Jean Pictet περιέγραφε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο (ΔΑΔ στο εξής) σαν «το σκέλος του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου που εμπνέεται από το συναίσθημα της ανθρωπιάς και επικεντρώνεται στην προστασία της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ένα σύνολο διεθνών κανόνων με προέλευση από το εθιμικό και το συμβατικό δίκαιο που προορίζεται ειδικά για να ρυθμίσει τα προβλήματα ανθρωπιστικού δικαίου που προκύπτουν από τις ένοπλες συρράξεις, διεθνείς ή όχι, και περιορίζει για λόγους ανθρωπιστικούς το δικαίωμα των μερών της σύγκρουσης να χρησιμοποιούν μεθόδους και μέσα πολέμου της επιλογής τους για να προστατεύσουν άτομα και αγαθά που επηρεάζονται ή μπορεί να επηρεασθούν από τη σύγκρουση.» Στόχος του ΔΑΔ είναι να διασφαλίσει τα συμφέροντα των εμπολέμων, προσπαθώντας να συγκεράσει την στρατιωτική αναγκαιότητα με τις αρχές του ανθρωπισμού. Το ΔΑΔ αποτελείται κυρίως από δύο κλάδους : το Δίκαιο της Γενεύης, που έχει ως στόχο του να διαφυλάξει το στρατιωτικό προσωπικό που δεν λαμβάνει πλέον μέρος στη μάχη και τα άτομα που δεν αναμειγνύονται ενεργά στις εχθροπραξίες, ειδικότερα τους αμάχους, και το Δίκαιο της Χάγης, που θέτει κανόνες για τα δικαιώματα και τις 1 ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ., Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, εκδ. Σιδέρης, Αθήνα 1999, σελ.623 2 Η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού είναι ένας διεθνής ανθρωπιστικός οργανισμός και ιδρύθηκε το 1863 από Ελβετούς πολίτες μεταξύ των οποίων και ο Henry Dunant (Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 1901) 4

υποχρεώσεις των εμπολέμων στη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων και περιορίζει τα μέσα βλάβης των αντιπάλων. Οι δυο αυτοί κλάδοι που συχνά δεν διακρίνονται μεταξύ τους, επικαλύπτονται πολλές φορές από τα δύο Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ στο εξής) δεν είναι μέρος των Συνθηκών της Γενεύης. Επιπλέον, ο ΟΗΕ δεν διαθέτει οργανωμένες στρατιωτικές δυνάμεις παρά μόνο στρατό «δανεισμένο» από τα κράτη τα εξουσιοδοτημένα για αυτό τον σκοπό. Επομένως ο ΟΗΕ έχει τη δυνατότητα να εκχωρήσει αρμοδιότητες για την διατήρηση της ειρήνης είτε στα Κράτη μέλη ( πόλεμος του Κόλπου το 1991), είτε σε περιφερειακούς διεθνείς οργανισμούς (ΝΑΤΟ στο Κόσοβο το 1999). Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών στις 6 Αυγούστου 1999 εξέδωσε μια κανονιστική εγκύκλιο σχετική με τον σεβασμό του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου από τις δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ), θέτοντας μια σειρά από κανόνες «η απαρίθμηση των οποίων είναι ενδεικτική και όχι εξαντλητική» 3 Ta πρώτα χρόνια ζωής τους τα ΗΕ δεν ασχολήθηκαν με το εφαρμοστέο σε περίοδο πολέμου δίκαιο. Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο, αλλά μονίμως ταραγμένο, πολύπλοκο και απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον, το ΣΑ των ΗΕ παρέμενε ωστόσο το μοναδικό πολιτικό όργανο της διεθνούς κοινότητας με αποφασιστικές εξουσίες παρέμβασης σε οικουμενικό επίπεδο παρόλο που είχε υποστεί φραγμούς δεδομένης της πολιτικής κατάστασης που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη και του Ψυχρού Πολέμου. 4 Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το ΣΑ απελευθερώθηκε από τους ιδεολογικούς ανταγωνισμούς που εμπόδιζαν ως ένα βαθμό τη λειτουργία και τη δράση του και μαζί με την «αναγέννησή» του αυτή τέθηκε εκ νέου σε λειτουργία το σύστημα της συλλογικής ασφάλειας. Το ΣΑ, δυνατό πια μετά από αυτή τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε άρχισε να ανακαλύπτει τις διαφορετικές 3 άρθρο 2 του ST/SGB/1999/13 4 ο καθηγητής Luigi Condorelli αναφέρει πως σήμερα, παρόλο που δεν υπάρχουν τα εμπόδια και οι φραγμοί που υπήρχαν για το ΣΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σήμερα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν και είναι άλλη φύσης. 5

και νέες δυνατότητες που του δίδονταν δεδομένων των αρμοδιοτήτων του. 5 Η εξέλιξη αυτή έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις ενόψει της συνειδητοποίησης από τα ΗΕ της αλληλεξάρτησης μεταξύ ειρήνης και διεθνούς ασφάλειας από τη μια και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την άλλη. 6 Το ΔΑΔ άρχισε σιγά σιγά να κάνει την εμφάνιση του στην αρένα των ΗΕ. Η εξέλιξη του ΔΑΔ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αργή και ατελής και συχνά μη αποτελεσματική. Όταν μειώθηκαν όμως οι εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου και ο ανταγωνισμός Δύσης- Ανατολής και αναγνωρίστηκε το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου δημιουργήθηκαν τότε πιο πρόσφορες συνθήκες για επαναπροσδιορισμούς και συμπληρώσεις. 7 Σε αυτό συνέβαλε και η Συνδιάσκεψη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που έγινε στη Τεχεράνη το 1968 όπου και υπογράφηκε σχετική Διακήρυξη 8 αλλά σαφώς η αρχή έγινε με το ψήφισμα 237 του ΣΑ ένα χρόνο πριν. Με το Ψήφισμα 237 που ψηφίστηκε ενόψει του «πολέμου των 6 ημερών» το ΣΑ ζήτησε από τα μέρη να σεβαστούν τα δικαιώματα των αιχμαλώτων και των αμάχων πληθυσμών όπως αποτυπώνονται στις Συμβάσεις της Γενεύης, κάνοντας έτσι την πρώτη 5 O Bedjaoui M. αναφέρει πως «μετά από σαράντα χρόνια εξουθενωτικών ανταγωνισμών και παράλυσης του Συμβουλίου Ασφαλείας το ίδιο μεταβλήθηκε σε κέντρο των ελπίδων για την αυγή μιας νέας έννομης τάξης στην οποία θα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Σε BEDJAOUI MOHAMMED, Nouvel ordre mondial et contrôle de légalité des actes de Conseil de Sécurité, Bruxelles 1994 6 Έτσι, κατά τη διάρκεια της συνέλευσης του ΣΑ στις 31 Ιανουαρίου 1992 με την παρουσία των Πρωθυπουργών των Κρατών- Μελών, αναγνωρίστηκε πως «η ειρήνη και η διεθνής ασφάλεια δεν υπάρχουν μόνο εν απουσία πολέμου και συγκρούσεων. Υπάρχουν και άλλες απειλές μη στρατιωτικής φύσης που για την ειρήνη και την ασφάλεια, που έχουν τις πηγές τους στην αποσταθεροποίηση που μπορεί να υπάρξει στους τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας, του ανθρωπισμού και της οικολογίας», ONU, Doc S/23500 7 ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ., Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, εκδ. Σιδέρης,Αθήνα 1999, σελ.623 ενώ υποστηρίζει πως υπάρχουν ακόμη περιοχές που δεν καλύπτονται νομικά και καταστάσεις που δεν ξεπεράστηκε η ατολμία. 8 Η Διακήρυξη της Τεχεράνης αποτελεί σημαντική προσπάθεια σύνδεσης του ΔΑΔ με το δίκαιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στα πλαίσια της Συνόδου υιοθετήθηκε και σειρά ψηφισμάτων ενώ το πιο ενδεικτικό είναι αυτό της 12 Μαΐου 1968 που επισημαίνει τη χρήση εκτεταμένης βίας, συμπεριλαμβανομένων μαζικών σφαγών, εκτελέσεων, βασανιστηρίων, απάνθρωπης μεταχείρισης κρατουμένων που καταπατούν βάναυσα τα ανθρώπινα δικαιώματα και διαπιστώνει την ανάγκη προσαρμογής των Συμβάσεων της Χάγης 1899 και 1907 στα σύγχρονα δεδομένα του πολέμου ενώ καλεί τη Γενική Συνέλευση των ΗΕ να μελετήσει σχέδια μέτρων που θα μπορούσαν να ληφθούν για την εξασφάλιση εφαρμογής των κανόνων του ΔΑΔ. 6

αναφορά σε ψήφισμά του στο ανθρωπιστικό δίκαιο. Η ανθρωπιστική δράση του ΣΑ, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 90, έθεσε σε λειτουργία το μηχανισμό της συλλογικής ασφάλειας ενώ σήμερα το ΣΑ διαδραματίζει ένα αυξανόμενα σημαντικό ρόλο στο πεδίο του ανθρωπιστικού δικαίου. Η έννοια και το περιεχόμενο της Συλλογικής Ασφάλειας γνώρισε μια διεύρυνση που περιέλαβε όχι μόνο τις εσωτερικές συγκρούσεις σε ένα κράτος αλλά ακόμη και την επέμβαση σε κρίσεις που μπορεί να βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο. Το ΣΑ είτε διοχετεύει τη δράση του μέσω του Κεφαλαίου VI είτε του Κεφαλαίου VII του Χάρτη σε μια ένοπλη σύρραξη, έχει σήμερα την τάση, πολύ περισσότερο από ότι στο παρελθόν, να τονίζει στα εμπλεκόμενα μέρη την ανάγκη σεβασμού του ανθρωπιστικού δικαίου. Εξάλλου, το «δίκαιο της Γενεύης», που αφορά τις συγκρούσεις διεθνούς χαρακτήρα δεν διαθέτει καμιά διάταξη σχετική με την εφαρμογή του ανθρωπιστικού δικαίου σε συγκρούσεις μη διεθνούς χαρακτήρα. Οι παραβιάσεις του κοινού άρθρου 3 των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 και οι διατάξεις του Δεύτερου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως σοβαρές παραβάσεις stricto sensu και επομένως δεν μπορούν να τιμωρηθούν παρά μόνο με την σύσταση για υποχρέωση να σταματήσουν και όχι με την τιμωρία των αυτουργών των παραβιάσεων αυτών. Από την άλλη πλευρά η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε περιοχές που έχει ξεσπάσει κρίση μπορεί να δοθεί μόνο με την συγκατάθεση της χώρας υποδοχής της. 9 Το ενδιαφέρον του ΣΑ για τα ζητήματα ανθρωπιστικού δικαίου γίνεται ακόμη πιο εμφανές από την αύξηση του αριθμού των ψηφισμάτων και των αποφάσεων που υιοθετεί. Το κύριο όργανο των ΗΕ, επιφορτισμένο με την εγκαθίδρυση της ειρήνης και της συλλογικής ασφάλειας, συμμετέχει στην αναγνώριση και την ανάπτυξη του ΔΑΔ. Η αυξημένη ενασχόληση του ΣΑ με τα ζητήματα ανθρωπιστικού δικαίου 9 Άρθρα 9, 143 και 59 της Σύμβασης της Γενεύης του 1949 περί προστασίας των πολιτών εν καιρώ πολέμου 7

εξηγείται σύμφωνα με τον καθηγητή Dupuy P-M. : «ενόψει μιας διεθνούς κατάστασης βαθιά αποσταθεροποιημένης εξαιτίας της κατάρρευσης των σοσιαλιστικών κρατών, οι ΗΠΑ καταρχήν, και σε μικρότερο βαθμό η Γαλλία και τα υπόλοιπα μόνιμα μέλη του ΣΑ με εξαίρεση την Κίνα, εκδήλωσαν την θέλησή τους να διαδραματίσουν ένα ρόλο ενεργό στα πλαίσια των ΗΕ.» 10 Το ΣΑ διαθέτει την εξουσία για τη λήψη αποφάσεων στα πλαίσια του Κεφαλαίου VII του Χάρτη, που του επιτρέπει να υιοθετεί ψηφίσματα το περιεχόμενο των οποίων είναι υποχρεωτικό για όλα τα κράτη μέλη είτε συμμετέχουν σε μια σύγκρουση είτε όχι. Η νομιμότητα των επεμβάσεων ανθρωπιστικού χαρακτήρα του ΣΑ αμφισβητείται σήμερα όλο και λιγότερο και τα ψηφίσματα του υιοθετούνται με ισχυρές πλειοψηφίες, αν όχι με ομοφωνία ενώ οι επιχειρήσεις ανθρωπιστικού χαρακτήρα εμφανίζονται σήμερα ως η κυριότερη μορφή επέμβασης του ΣΑ σε περιπτώσεις κρίσεων. Η διεύρυνση της έννοιας «απειλή κατά της ειρήνης» έδωσε τη δυνατότητα στο ΣΑ να παρεμβαίνει νομικά και να υιοθετεί ψηφίσματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα με ευθεία αναφορά στο Κεφάλαιο VII του Χάρτη. Το ΣΑ διαβεβαιώνει έτσι πως μια μαζική και σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό ενός κράτους, συνιστά μια τέτοια απειλή, όπως απειλή κατά της ειρήνης συνιστά και κάθε παραβίαση του ΔΑΔ. Υπάρχουν βέβαια συγγραφείς οι οποίοι δεν δέχονται πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πως το ΣΑ έχει μόνο μια διακριτική εξουσία χαρακτηρισμού μιας κατάστασης ως απειλούσας την ειρήνη, κάνουν όμως μια πολιτική ερμηνεία του Χάρτη και όχι νομική. 11 Θεωρούν πως είναι ξεκάθαρα διαχωρισμένοι οι δύο τομείς και πως το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο διέπει αποκλειστικά τις σχέσεις που αφορούν την προστασία των θυμάτων των ενόπλων συρράξεων ενώ οι Διεθνείς 10 DUPUY (P-M), Droit International Public, Dalloz, Paris 2ieme ed, p.246 11 COMBACAU (J), Le chapitre VII de la Charte : résurrection ou métamorphose?» στο Les nouveaux Aspects du droit international, colloque de la faculté des sciences juridiques de Tunis, ed Pedone, 1994 όπως αναφέρεται στον KERBRAT Yann, La référence au Chapitre VII de la Charte des Nations Unies dans les résolutions à caractère humanitaire du Conseil de sécurité,120 p. Paris 1995( L.G.D.J., Travaux et recherches,université Panthéon- Assas II) 8

Συμβάσεις, στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν ένα πιο διευρυμένο πεδίο σε ότι αφορά τους αποδέκτες του. Αυτό που είναι αδιαμφισβήτητο είναι πως οι δύο αυτοί τομείς έχουν ως βάση δυο απαράλλακτες αρχές : την αρχή του απαραβίαστου του δικαιώματος στη ζωή, στη σωματική και ηθική ακεραιότητα και την αρχή της μη διάκρισης σε σχέση με τη φυλή, την ιθαγένεια, τη θρησκεία. Η ενασχόληση του ΣΑ όμως με το ΔΑΔ έχει και άλλες προεκτάσεις. Το ΣΑ προσπάθησε να διαδραματίσει ρόλο μεσολαβητή ανάμεσα στις χώρες για τη μείωση και τον περιορισμό των εξοπλισμών και την απαγόρευση των πυρηνικών και βιολογικών όπλων. Παρόλο που ο αποτελεσματικός διεθνής έλεγχος είναι δυστυχώς περιορισμένος, το ΣΑ επιφορτίστηκε με τον σημαντικό ρόλο της εφαρμογής και επιβολής των διατάξεων των δύο Συνθηκών για τον αφοπλισμό : την Συνθήκη για τα Βιολογικά Όπλα του 1972, που απαγόρευε την παραγωγή βιολογικών όπλων και προέβλεπε την καταστροφή αυτών που ήδη υπήρχαν και την Συνθήκη για τα Χημικά Όπλα του 1993. Και οι δυο συνθήκες βρίσκονται σε ισχύ (159 κράτη μέλη έχουν υπογράψει την πρώτη και 182 τη δεύτερη). Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούμε αρχικά στη διεύρυνση που γνώρισε η έννοια της «απειλής κατά της ειρήνης» και των εξουσιοδοτήσεων για χρήση βίας και θα ερευνήσουμε τη νομική της θεμελίωση κάτι που θα μας οδηγήσει να εξετάσουμε τα ψηφίσματα του ΣΑ που συνέβαλαν στην παραπάνω διεύρυνση και στην ανάπτυξη του ανθρωπιστικού δικαίου εν γένει. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε μια κατηγοριοποίηση των μέτρων του ΣΑ διακρίνοντας σε κλασικά και νέα μέτρα και δίνοντας έμφαση σε αυτό της δημιουργίας των δύο ad hoc ποινικών δικαστηρίων. 9

I. H διεύρυνση της έννοιας «απειλή κατά της ειρήνης» και των εξουσιοδοτήσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας για τη χρήση βίας Α. το θεωρητικό- νομικό υπόβαθρο Τα ψηφίσματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα του ΣΑ δεν ήταν τα πρώτα που υπέδειξαν ως απειλή κατά της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας τις μαζικές προσβολές των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στα ψηφίσματά του τα σχετικά με τη Νότια Ροδεσία (217/1965 και 221/1966) και υποκύπτοντας στις μακρόχρονες πιέσεις που για το λόγο αυτό του ασκούσε η ΓΣ, το ΣΑ αναγνώρισε πως οι παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορούν να αποτελέσουν απειλή κατά της ειρήνης. Το έκανε για πρώτη φορά στην υπόθεση της Νοτίου Αφρικής όπου το Συμβούλιο συνέδεσε την απειλή κατά της ειρήνης με την πολιτική του Apartheid 12. Επιπλέον η υπόθεση των κατεχόμενων αραβικών εδαφών, ο πόλεμος Ιράν- Ιράκ και ο πόλεμος του Κόλπου έδωσαν την ευκαιρία στο ΣΑ να επέμβει και να καλέσει τα μέρη να σεβαστούν τους κανόνες του ανθρωπιστικού δικαίου. Το πεδίο της συλλογικής ασφάλειας δεν περιορίζεται πια στην παραδοσιακή έννοια της διατήρησης της ειρήνης καθώς περιλαμβάνει πια και άλλες μορφές αυτής από τις επεμβάσεις για την αποτροπή κρίσεων που βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο ως την εγκαθίδρυση μιας σταθερούς ειρήνης από τις εξουσιοδοτημένες στρατιωτικές δυνάμεις. Παρατηρείται πως το ΣΑ κατευθύνει τις ενέργειές του, όχι μόνο στο διεθνές πλαίσιο αλλά και στις εσωτερικές συγκρούσεις ενώ η έννοια της απειλής κατά της ειρήνης περιλαμβάνει πια κυρίως την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. 12 S/Res 392 (1976), 19 Ιουνίου 1976 «η πολιτική του apartheid αποτελεί έγκλημα εναντίον της συνείδησης και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου και παραβιάζει την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια» 10

Η διάκριση ανάμεσα στα ψηφίσματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα του ΣΑ τα οποία αναφέρονται ή όχι στο Κεφάλαιο VII του Χάρτη είναι δύσκολη διότι η αναφορά μπορεί να είναι έμμεση ή να προκύπτει από το ίδιο το περιεχόμενο του ψηφίσματος. Το ΣΑ δεν αναφέρει ποτέ ευθέως τα συγκεκριμένα άρθρα του Χάρτη. Αυτή η παράλειψη ευθείας αναφοράς στη νομική βάση των ψηφισμάτων δικαιολογείται από την ανάγκη να επιτευχθεί η μεγαλύτερη δυνατή αποδοχή τους από τα κράτη- μέλη, τα οποία δεν επιθυμούν τη δημιουργία κάποιου «προηγούμενου» με την υιοθέτηση κάποιου ψηφίσματος. Εξάλλου, πρόκειται για περιπτώσεις εξαιρετικά πολυδιάστατες και πολύπλοκες στις οποίες το ΣΑ πρέπει να ενεργήσει άμεσα και αποτελεσματικά χωρίς τις περισσότερες φορές, να διαθέτει μια ξεκάθαρη δικαιική θεωρητική βάση. 13 Στα ψηφίσματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα του ΣΑ με βάση το Κεφάλαιο VII του Χάρτη φαίνεται υποχρεωτική η αναφορά στα άρθρα 41 και 42 για την δικαιολόγηση της κατάστασης που απειλεί την ειρήνη και τη διεθνή ασφάλεια πριν από τη λήψη οποιοδήποτε μέτρου. Το ΣΑ πολλές φορές προχωρά στη λήψη κάποιου μέτρου χωρίς προηγουμένως να διαπιστώσει την απειλή της ειρήνης, παραπέμποντας προφανώς σε κάποια προηγούμενη διαπίστωση, σε προηγούμενο ψήφισμα του που διατηρεί την ισχύ του. Σκοπός και χρησιμότητα της διαπίστωσης είναι να επιστήσει την προσοχή στους αποδέκτες του ψηφίσματος και τη διεθνή κοινότητα εν γένει για την έκρυθμη κατάσταση και να τους θέσει προ των ευθυνών τους, έτσι ώστε να ενεργήσουν με τρόπους που υποδεικνύει ή επιβάλλει το Συμβούλιο. Στην περίπτωση του ψηφίσματος 781 που αποφάσιζε την δημιουργία μιας εναέριας ζώνης πάνω από τη Βοσνία- Ερζεγοβίνη για την απαγόρευση κάθε είδους πτήσεων, το ΣΑ δεν διαπίστωσε την απειλή της ειρήνης, ούτε αναφέρθηκε ευθέως στο Κεφάλαιο VII αλλά χρησιμοποίησε μια φόρμουλα sui generis : ενεργώντας στα πλαίσια 13 TORELLI (M.), La dimension humanitaire de la sécurité internationale», στο ACADEMIE DE DROIT INTERNATIONAL DE LA HAYE (Ed), Le développement du rôle du Conseil de Sécurité, Colloque des 21-23 juillet 1993, Dordrecht- Boston-London, M.Nijhoff, 1993, σελ 169-250 11

των διατάξεων του ψηφίσματος 770 (1992)», παραπέμποντας δηλαδή σε προηγούμενη απόφασή του. Η πρακτική του ΣΑ υποδεικνύει πως στα περισσότερα ψηφίσματα με τα οποία αποφασίζεται η λήψη μέτρων εξαναγκασμού, το ΣΑ δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη διάταξη βάσει της οποίας ενεργεί, αλλά κατά κανόνα τονίζει ότι ενεργεί δυνάμει του Κεφαλαίου VII του Χάρτη και επικαλείται την ύπαρξη στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεωντης απειλής της ειρήνης, είτε σπανιότερα της διατάραξης της ειρήνης, ενώ ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει διαπιστώσει για τις ανάγκες του Κεφαλαίου VII- επιθετική πράξη. Η μελέτη των ψηφισμάτων του ΣΑ με ανθρωπιστικό περιεχόμενο καταδεικνύει πως η χρησιμοποίηση της έννοιας της «απειλής κατά της ειρήνης» δεν εξαρτάται ούτε από τη βαρύτητα της κρίσης που ξέσπασε ούτε από την έκταση της έντασης της αντίδρασης του ΣΑ. 14 Όπως σημειώνει και ο καθηγητής Sorel, «στο μέτρο που οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται, διευρύνονται και διεθνοποιούνται, ο χαρακτηρισμός στα ψηφίσματα παραμένει ο ίδιος, απειλή κατά της ειρήνης» 15 Έτσι, για παράδειγμα,μετά από την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και την κατοχή του, το ΣΑ, στο ψήφισμα 660 (1990) δεν χρησιμοποίησε τον όρο «επίθεση» αλλά μίλησε για «διατάραξη της ειρήνης». Παρομοίως, ενώ οι συγκρούσεις στην Πρώην Γιουγκοσλαβία αποκτούσαν διεθνή χαρακτήρα και η «επίθεση» ήταν εμφανής, το Συμβούλιο, στο ψήφισμα 757 (1992) χρησιμοποίησε και πάλι τον όρο «απειλή κατά της ειρήνης». Η άρνηση αυτή του ΣΑ να χρησιμοποιήσει τον όρο «επίθεση» δεν εκπλήσσει. Από τη διατύπωση του άρθρου 39 του Χάρτη, το όλο σύστημα του Χάρτη και κυρίως του Κεφαλαίου VII προκύπτει ότι το Συμβούλιο είναι το όργανο του ΟΗΕ που έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να 14 Αντίθετος ο καθηγητής Combacau J, Le pouvoir de sanction de l ONU. Etude théorique de la coercition non militaire, Paris, Pedone, 1974 15 SOREL J.M., L élargissement de la notion de menace contre la paix στο. Le Chapitre VII de la Charte des Nations Unies et les nouveaux aspects de la sécurité collective, Colloque SFDI de Rennes (2-4 juine 1994), Paris, Pedone 12

αποφαίνεται για την ύπαρξη των καταστάσεων που ενεργοποιούν τις διατάξεις του Κεφαλαίου VII. Η διαπίστωση του άρθρου 39 είναι υποχρεωτική προκειμένου το Συμβούλιο να λάβει τα μέτρα εξαναγκασμού των άρθρων 41 και 42. 16 Παρατηρείται, βέβαια, πως η διατύπωση του άρθρου 39 είναι γενική και δεν περιλαμβάνει ούτε ορισμό, ούτε τα αντικειμενικά κριτήρια που θα μας επέτρεπαν να διακρίνουμε τις καταστάσεις που απειλούν την ειρήνη από αυτές που είναι ικανές να την απειλήσουν. Στη Συνδιάσκεψη του Σαν Φραντσισκο πολλά ήταν τα Κράτη που ζήτησαν να είναι ο Χάρτης περισσότερο λεπτομερής όσον αφορά τις συνθήκες ενεργοποίησης του Κεφαλαίου VII αλλά και όσον αφορά τον ορισμό της «επίθεσης» και των κριτηρίων που θα δικαιολογούσαν μια επέμβαση. Οι προτάσεις αυτές απορρίφθηκαν δεδομένων των επίπονων αλλά άκαρπων συνομιλιών που πραγματοποιήθηκαν στα Ηνωμένα Έθνη με αφορμή τον ορισμό της «επίθεσης» ενώ η απόφαση της Γεν. Συνέλευσης 3314 (XXIX) παρόλο που διατύπωσε μια σειρά από πράξεις- όχι εξαντλητική- που συγκροτούν τις προϋποθέσεις της «επίθεσης» δεν διευκρινίζει σε καμία περίπτωση την έννοια «απειλή κατά της ειρήνης» Η απουσία από τον Χάρτη των κριτηρίων που επιτρέπουν τον καθορισμό μιας κατάστασης ως «απειλή κατά της ειρήνης» πρέπει να παραλληλιστεί με την απουσία κάθε μηχανισμού ερμηνείας του Χάρτη. Κάθε όργανο των ΗΕ διαθέτει την εξουσία να ερμηνεύει τις διατάξεις του Χάρτη που αφορούν τη δράση του και απολαμβάνει επομένως της αρμοδιότητας της αρμοδιότητας(kompetenzkompetenz) 17. Επομένως, 16 Τα μέτρα των άρθρων 41 και 42 εμπεριέχουν το στοιχείο του εξαναγκασμού, στρέφονται δηλαδή κατά ενός Κράτους, και αυτό τα διαφοροποιεί από τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ (εκτός του Κεφαλαίου VII του Χάρτη)που χαρακτηρίζονται από την συναίνεση του κράτους υποδοχής αυτών. Στην περίπτωση των στρατιωτικών μέτρων εξαναγκασμού χαρακτηριστικό τους είναι η δυνατότητα τερματισμού τους οποτεδήποτε επιτευχθεί ο σκοπός τους, κατά την κρίση του ΣΑ ανεξαρτήτως της συναίνεσης του αρχικά συναινέσαντος κράτους το οποίο θα μπορούσε στο μεταξύ να την αποσύρει. 17 BEDJAOUI (M), Un contrôle de légalité des actes du Conseil de sécurité est-il possible? στο Le Chapitre VII de la Charte des Nations Unies et les nouveaux aspects de la sécurité collective, Colloque SFDI de Rennes (2-4 juine 1994), Paris, Pedone 13

το άρθρο 39 δεν αποτελεί εμπόδιο για τον χαρακτηρισμό από το ΣΑ μιας ανθρωπιστικής κρίσης ή των παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου ως απειλή κατά της ειρήνης. Σύμφωνα με το άρθρο 24 παράγραφος 2 του Χάρτη «το ΣΑ κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του θα ενεργεί σύμφωνα με τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών.» Πρόκειται για τον μοναδικό νομικό περιορισμό στην ευρεία διακριτική ευχέρεια του ΣΑ κατά τη διαπίστωση της ύπαρξης απειλής κατά της ειρήνης, διατάραξής της ή επιθετικής πράξης. Το άρθρο 24 παράγραφος 2 παραπέμπει έτσι αυτόματα στο άρθρο 1 παράγραφος 1 του Χάρτη που διατυπώνει πως ένας από τους σκοπούς των ΗΕ είναι η «διατήρηση της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας και για τον λόγο αυτό πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την πρόληψη και την αποτροπή των απειλών κατά της ειρήνης και την καταστολή των επιθετικών ενεργειών ή των άλλων διαταράξεων της ειρήνης». Η παραπομπή βέβαια, αυτή δεν καθορίζει ακριβώς την έκταση της εξουσίας του ΣΑ για τον χαρακτηρισμό μιας κατάστασης ως «απειλή κατά της ειρήνης». Επιπλέον το άρθρο 1 παράγραφος 3 θέτει ως έναν από τους σκοπούς των ΗΕ την επίτευξη διεθνούς συνεργασίας με την επίλυση διεθνών προβλημάτων ( ) ανθρωπιστικής φύσεως, και με την προαγωγή κaι ενθάρρυνση του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών ( ) Επομένως, η διεύρυνση από το ΣΑ της έννοιας της απειλής κατά της ειρήνης με σκοπό να εμπίπτει και σε ανθρωπιστικές κρίσεις και παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, θεμελιώνει την νομική της βάση στον Χάρτη των ΗΕ. Στη διάταξη αυτή στηρίζεται η «συνταγματικότητα» της επέκτασης της έννοιας και αντιστοίχως και η επέκταση των «σιωπηρών εξουσιών» που απολαμβάνει το ΣΑ. 18 Oι 18 Ο προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων του ΟΗΕ δεν έχει και δεν πρέπει να έχει στατικό χαρακτήρα. Η αναγκαιότητα αυτή αναγνωρίσθηκε από το Διεθνές Δικαστήριο στη Γνωμοδότηση για τη υπόθεση Νομιμότητα της χρήσης πυρηνικών όπλων από ένα Κράτος σε ένοπλη σύρραξη : «σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο,ο Οργανισμός πρέπει να θεωρείται ότι έχει εκείνες τις εξουσίες, οι οποίες, αν και δεν προβλέπονται ρητά στο 14

αρμοδιότητες του Οργανισμού απορρέουν από την ερμηνεία των διατάξεων της ιδρυτικής του πράξης 19 ή όταν αυτό δεν καθίσταται δυνατό από τις επιταγές του Χάρτη για επίτευξη των στόχων του Οργανισμού 20 και ένας από τους στόχους αυτού, όπως είδαμε παραπάνω είναι η επίλυση «των διεθνών ανθρωπιστικών κρίσεων». Το άρθρο 2 παράγραφος 7 του Χάρτη θέτει την αρχή της μη επέμβασης στις «υποθέσεις που ανήκουν ουσιαστικώς στην εσωτερική αρμοδιότητα οποιουδήποτε κράτους». Ούτε η διάταξη αυτή αποτελεί εμπόδιο στον χαρακτηρισμό μιας εσωτερικής κρίσης ανθρωπιστικού χαρακτήρα ή των παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου εν γένει ως «απειλή κατά της ειρήνης». Εξάλλου, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου η αρχή αυτή της μη επέμβασης καλύπτει όλα τα όργανα και τις δραστηριότητες του Οργανισμού, χωρίς όμως «να παρεμποδίζει την εφαρμογή εξαναγκαστικών μέτρων κατά το Κεφάλαιο VII του Χάρτη». Το εύρος των ζητημάτων «που ανήκουν στην εσωτερική δικαιοδοσία» των κρατών είναι ευμετάβλητο τόσο από το γεγονός των ποικιλόμορφων συναφθεισών Συνθηκών, όσο και από την εξελικτική πορεία του εθίμου και των αναγνωρισμένων από τη διεθνή κοινότητα κανόνων. Σε κάθε περίπτωση, η αρχή της μη επέμβασης σε ζητήματα που ανήκουν στην εσωτερική δικαιοδοσία των κρατών έχει καθιερωθεί τόσο από τις επαναλαμβανόμενες αποφάσεις της ΓΣ (2131, ΧΧ, 2625, XXV και 36/103), όσο και από τη διεθνή νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου (απόφαση για τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δραστηριότητες στη Νικαράγουα) 21. Αναφερόμενος στην κρίση του Διεθνούς Χάρτη, του παραχωρούνται ως αναγκαία συνέπεια, επειδή είναι ουσιώδεις για την εκπλήρωση των καθηκόντων του» (1996 ICJ Rep.79 παρ 25) 19 Υπόθεση Νοτιο- δυτικής Αφρικής, CIJ, 11 ιουλίου 1950 20 Υπόθεση Επανόρθωση των ζημιών, CIJ 1949 Rep. 182-183 21 Το ΔΔ αναφέρει στην απόφαση : «Το Δικαστήριο δεν μπορεί να αποδεχθεί τη δημιουργία ενός νέου κανόνα που επιτρέπει την ανάμειξη /επέμβαση ενός κράτους σε ένα άλλο, με τη δικαιολογία ότι το τελευταίο επέλεξε ένα ιδεολογικό ή ένα ειδικό πολιτικό σύστημα (..)Η αρχή της Κυριαρχίας των Κρατών επιτρέπει σε καθένα από αυτά να αποφασίζει ελεύθερα. Βάσει των ανωτέρω, κάθε Κράτος επιλέγει τόσο το πολιτικό, οικονομικό,κοινωνικό και πολιτιστικό του σύστημα, όσο και τη διαπλοκή του στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων. Η επέμβαση είναι αθέμιτη, όταν οι επιλογές επηρεάζονται από εξαναγκαστικά μέτρα», CIJ, Recueil 1986, σελ 109 15

Δικαστηρίου για την Νικαράγουα ο καθηγητής Eisemann υπενθυμίζει οτι σύμφωνα με τους δικαστές της Χάγης «η προσφορά αυστηρά ανθρωπιστικής βοήθειας σε πρόσωπα ή δυνάμεις που βρίσκονται σε άλλη χώρα δε θα μπορούσε να θεωρηθεί ως παράνομη επέμβαση ή από κάθε άλλη άποψη αντίθετη στο διεθνές δίκαιο» 22 Ενδεικτικό της θέσης των ΗΕ απέναντι στην αντιμετώπιση των κρίσεων ανθρωπιστικού χαρακτήρα και της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,και ένας ακόμη παράγοντας που μας επιτρέπει να θεμελιώσουμε την αρμοδιότητα του ΣΑ να χαρακτηρίζει μια πράξη παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου ως «απειλή κατά της ειρήνης είναι το παρακάτω: Το άρθρο VIII της Συνθήκης των ΗΕ του 1948 για πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας προβλέπει: «Κάθε Μέρος της σύμβασης μπορεί να απευθύνεται στα αρμόδια όργανα των Ηνωμένων Εθνών ώστε να ενεργήσουν σύμφωνα με τον Χάρτη και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη και την κατάργηση κάθε πράξης γενοκτονίας ή κάθε άλλης πράξης που αναφέρεται στο άρθρο ΙΙΙ.» Καταλήγουμε επομένως στο συμπέρασμα πως τα άρθρα του Χάρτη δεν εμποδίζουν μια τέτοια διεύρυνση και δεν την καθιστούν «αντισυνταγματική». Αντιθέτως. Τόσο το άρθρο 24 όσο και τα άρθρα 39 και 42 επιτρέπουν στο ΣΑ να εξουσιοδοτεί τα κράτη- μέλη να χρησιμοποιούν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, τις οποίες κρίνει το ίδιο ως απαραίτητες, για την διατήρηση και την επαναφορά της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας 22 ΕISEMANN (P.M), «Devoir d ingérence et non- intervention : de la nécessité de remettre quelques pendules à l heure», Relations Internationales et stratégiques, no 3, 1991, σελ 67-75 16

Β. Συλλογική ασφάλεια και ανθρωπιστική επέμβαση a) γενικές παρατηρήσεις Το «δικαίωμα» υπέρ του λαού ο οποίος υποφέρει και έχει δικαίωμα βοήθειας, ή η «υποχρέωση» επέμβασης που βαρύνει τα Κράτη, τους Διεθνούς Οργανισμούς, τους ΜΚΟ, καταλαμβάνει σήμερα πρωτεύουσα θέση στις συνομιλίες των κρατών στο πλαίσιο των ΗΕ 23 αν και βρισκόμαστε κατά μία άποψη μπροστά σε ένα πεδίο του διεθνούς δικαίου in statu nascendi που παραμένει απροσδιόριστο. 24 Μπορεί η έννοια «ανθρωπιστική ανάμειξη» να είναι απροσδιόριστη και ετερογενής, το δικαίωμα, ωστόσο, παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας δεν είναι νεοπαγές. Σαν γενική βάση αναφοράς μπορεί να τεθεί το άρθρο 28 της Οικουμενικής Διακήρυξης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το οποίο προβλέπει ότι «καθένας έχει το δικαίωμα σε μια κοινωνική και διεθνή τάξη μέσα στην οποία τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη να μπορούν να πραγματώνονται σε όλη τους την έκταση». Αποφάσεις της ΓΣ έρχονται να υπενθυμίσουν ότι «καθένας έχει δικαίωμα σε μια κοινωνική και διεθνή τάξη που του επιτρέπει να απολαμβάνει πλήρως τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις ουσιώδεις ελευθερίες παγκοσμίως αναγνωρισμένες» 25. Δεν μπορεί a priori να υποστηριχθεί ότι το διεθνές δίκαιο απαγορεύει stricto sensu παρόμοιες πρακτικές. 26 Αντιθέτως, στην υπόθεση των στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δραστηριοτήτων στη Νικαράγουα το Διεθνές Δικαστήριο επιβεβαίωνε : «δεν είναι αμφίβολο ότι 23 Στην αγγλική αρθρογραφία συναντάμε τους όρους right to interfere, right to intervene, duty of meddling, duty of intrusion ενώ στη γαλλική συναντάμε τους όρους obligation d assistance, droit d assistance, devoir d ingérence (humanitaire), devoir d intervention, droit d intervention humanitaire. 24 ROBERTS (A), Humanitarian war: military intervention and human rights, International Affairs, 69, 1993 και ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ (Γ), Ανθρωπιστική επέμβαση στις διεθνείς σχέσεις: νεότερες ερμηνείες. Εκδ Παπαζήση, 2000 25 45/102 «προαγωγή της διεθνούς συνεργασίας στον ανθρωπιστικό τομέα», 14 Δεκεμβρίου 1990 26 ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ (Γ) βλ υπος. 21 17

η παροχή μιας απολύτως ανθρωπιστικής βοήθειας σε άτομα ή δυνάμεις που βρίσκονται σε μια άλλη χώρα, όποιες και αν είναι οι πολιτικές τους προσχωρήσεις ή οι στόχοι τους, δεν μπορεί να θεωρείται ως μια παράνομη επέμβαση ή αντίθετη με το διεθνές δίκαιο». 27 Η δυσκολία έγκειται όμως στον προσδιορισμό και το εύρος της υποχρέωσης των Κρατών. Από μια πρώτη ανάγνωση των διεθνών Συμβάσεων που διακανονίζουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο φαίνεται πως δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα και ακόμη περισσότερο την υποχρέωση επέμβασης ακόμη και αν αυτή πραγματοποιείται για ανθρωπιστικούς λόγους. Σκεπτικισμό ως προς την ανθρωπιστική επέμβαση έχουν κατά καιρούς εκφράσει πολλοί θεωρητικοί. 28 Μάλιστα, οι ενστάσεις που διατυπώθηκαν προσκρούουν στην πρακτική των ΗΕ καθώς στο Χάρτη η απαγόρευση της χρήσης βίας αποτελεί θεμελιώδη αρχή και το άρθρο 2 παράγραφος 7 υπαγορεύει την παραπάνω αρχή και για τον ίδιο τον Οργανισμό. Μετά το 1945 ήταν πολυάριθμες οι στρατιωτικές επεμβάσεις, σε διαφορετικού τύπου περιστάσεις κάθε φορά, τις οποίες τα ΗΕ καταδίκαζαν με σχεδόν επαναληπτικά όμοιες διατυπώσεις. 29 Ενώ την ίδια αρχή προέβαλαν αρκετές διακηρύξεις των ΗΕ, όπως για παράδειγμα η Διακήρυξη για τις Αρχές του Διεθνούς Δικαίου που αφορούν τις Φιλικές Σχέσεις και τη Συνεργασία ανάμεσα στα Κράτη σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. 30 Στο προοίμιο της Διακήρυξης αυτής η ΓΣ ανάγει στο επίπεδο καθολικής διεθνούς υποχρέωσης τη μη επέμβαση στις υποθέσεις άλλων κρατών, επαναβεβαιώνει την αρχή της κυρίαρχης ισότητας και υπενθυμίζει το καθήκον των κρατών να απέχουν στις διεθνείς τους σχέσεις όχι μόνο από στρατιωτικό αλλά και από πολιτικό, οικονομικό και κάθε άλλης 27 Recueil de la CIJ. 1986, παρ. 242. 28 VINCENT (R.J.), Non- intervention and international order, Princeton University Press, 1974, ROBERTS (A) βλ υπος.21 29 VINCENT (R.J.), βλ υπος. 22 30 A/RES/2625 (XXXV), 2/10/1970, Declarations on Principles of International Law concerning friendly relations and co-operation among states in accordance with the Charter of the United Nations 18

μορφής εξαναγκασμό που στρέφεται ενάντια στην πολιτική ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα οποιουδήποτε κράτους. Η πλειοψηφία των ανθρωπιστικών επεμβάσεων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου κατευθύνονταν εναντίον δικτατορικών καθεστώτων που παραβίαζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα των πληθυσμών. 31 Οι εξουσιοδοτημένες από τα ΗΕ, από την άλλη πλευρά, ανθρωπιστικές επεμβάσεις στην αρχή της δεκαετίας του 90 κατευθύνονταν εναντίον αδύναμων κρατών στα οποία οι πληθυσμοί τους υπήρξαν θύματα της εξουσίας διαφορετικών κάθε φορά δυνάμεων. Σκοπός αυτής της «νέας γενιάς» ανθρωπιστικών επεμβάσεων ήταν να καταστεί δυνατή η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας με αποτέλεσμα η στρατιωτική παρουσία στις επεμβάσεις αυτές να αποτελεί μέρος μιας εκτενούς ανθρωπιστικής επιχείρησης που περιελάμβανε και πολυάριθμους κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς. Η νέα αυτή «αναληφθείσα υποχρέωση» του ΣΑ αναφορικά με τη θέληση των ΗΕ να θέσουν τέλος στον ανθρώπινο πόνο, κατά τη δεκαετία του 90, χαρακτηρίστηκε από τον Weiss ως «ανθρωπιστική παρόρμηση» (humanitarian impulse). 32 Επρόκειτο για μια χωρίς προηγούμενο «ιστορική στιγμή» για τη διεθνή κοινότητα όπου για πρώτη φορά τα ζητήματα ανθρωπιστικού δικαίου διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στη διεθνή πολιτική κατάσταση. 33 Παρόλα αυτά δεν πρέπει να διαβλέψουμε καταστάσεις όπως αυτή της επέμβασης του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο το 1999 που μείωσαν την αρχική αισιοδοξία της νομικής θεωρίας για τον ενεργό ρόλο του ΣΑ και έθεσαν ερωτηματικά σχετικά με τη νομιμότητα της ανθρωπιστικής επέμβασης. 31 Ως τέτοιες αναφέρονται η επέμβαση της Ινδίας στο Ανατολικό Πακιστάν (Μπαγκλαντες 1971) μετά τη γενοκτονία που συντελέστηκε από τα στρατεύματα του Πακιστάν στο Ανατολικό Μπενγκαλ, του Βιετνάμ στην Καμπότζη (1978-79), της Τανζανίας στην Ουγκάντα (1979), της Γαλλίας στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία (1980). 32 WEISS (T.G.), «The humanitarian impulse», στο The UN Security Council : from the Cold War to the 21 st Century, London, Boulder 2004. 33 WEISS (T.G), βλ. υποσημ, 31 19

β) η μονομερής στρατιωτική επέμβαση, ακόμη και για ανθρωπιστικούς λόγους, παραμένει απαγορευμένη από το διεθνές δίκαιο Όπως είδαμε προηγουμένως το Διεθνές Δικαστήριο στην περίφημη απόφασή του για τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές επιχειρήσεις στη Νικαράγουα δεν θεώρησε εκτός διεθνούς δικαίου την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε άτομα ή δυνάμεις άλλου κράτους. Είναι άλλωστε ευρέως παραδεκτό ότι κάθε Κράτος έχει δικαίωμα αντίδρασης σε παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η «υποχρέωση» αυτή απορρέει από τον Χάρτη του ΟΗΕ και κυρίως το άρθρο 55 που προσδιορίζει ότι «τα Ηνωμένα Έθνη θα ευνοήσουν ( ) τον παγκόσμιο και αποτελεσματικό σεβασμό των δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών». Οι Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 στο κοινό άρθρο 1 διατυπώνουν : «τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να σεβασθούν και να εξασφαλίσουν τον σεβασμό της παρούσας Σύμβασης σε κάθε περίπτωση» ενώ ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός υπενθυμίζει ότι η προηγούμενη διάταξη εκφράζει μια υποχρέωση ανάμειξης, υπό ορισμένες περιστάσεις, ή σε κάθε περίπτωση το τέλος του «δικαιώματος στην αδιαφορία». 34 Η Γαλλία, μάλιστα είχε προτείνει στη Συνδιάσκεψη του Σαν Φραντσίσκο μια τροποποίηση στο προσχέδιο του Χάρτη η οποία θα παρείχε εξουσιοδότηση στα κράτη να επεμβαίνουν σε άλλα, ακόμη και χωρίς εξουσιοδότηση του ΣΑ, όταν οι κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν ικανές να απειλήσουν την ειρήνη. Η πρόταση αυτή απορρίφθηκε καθώς άφηνε μεγάλα περιθώρια ασάφειας και αποτελούσε μια αόριστη εξαίρεση στο άρθρο 2 παρ 4 η 34 SANDOZ (Y), Droit ou devoir d ingérence, droit à l assistance, de quoi parle- t- on?», Revue Internationale de Croix- Rouge(RIRC), No 795, Μάιος- Ιούνιος 1992 20

οποία στερούνταν ξεκάθαρων κριτηρίων και διαδικασιών απόφασης για το ποιος θα επικαλεστεί αυτήν την εξαίρεση και σε ποιες περιπτώσεις. Το επιχείρημα, σύμφωνα με το οποίο η απαγόρευση χρήσης βίας δεν αφορά τις «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» στηρίζεται σε μια ερμηνεία του άρθρου 2 παράγραφος 4 του Χάρτη που διατυπώνει : Όλα τα μέρη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε Κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη με τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών To Διεθνές Δικαστήριο επιβεβαίωσε τον εθιμικό χαρακτήρα της παραπάνω αρχής. 35 Ta όργανα που είναι αρμόδια για την ερμηνεία του ανωτέρω άρθρου είναι η Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας στο πλαίσιο άσκησης των αρμοδιοτήτων τους. Εκ πρώτης συνάγουμε ότι η απαγόρευση της προσφυγής στη βία ισχύει μόνο στις διεθνείς σχέσεις. Εμμέσως, υποθέτουμε ότι επιτρέπεται ή τουλάχιστον είναι θεμιτή σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις στις οποίες δεν απειλούνται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη με τους σκοπούς του ΟΗΕ. Δύο εξαιρέσεις επιτρέπονται ρητά, η πρώτη συνδέεται με το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας και η δεύτερη είναι η συλλογική ή πολυεθνική δράση που εντάσσεται στο Κεφάλαιο VII του Χάρτη και ειδικότερα στα άρθρα 42 και 53. 36 To επιχείρημα που χρησιμοποιείται από τους υποστηρικτές του δικαιώματος επέμβασης συνίσταται στο ότι «η χρήση βίας από ένα Κράτος μπορεί να θεωρηθεί παράνομη μόνο αν αποδειχθεί πως τέθηκε σε λειτουργία ενάντια στην εδαφική ακεραιότητα ή ενάντια στην πολιτική ανεξαρτησία ή ενάντια σε κάποιον από τους σκοπούς του ΟΗΕ, 35 Υπόθεση στρατιωτικών και παραστρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον της Νικαράγουα, CIJ, Recueil 1986. 36 Αναλυτικά για την εξαίρεση της συλλογικής ασφάλειας παρακάτω. 21

υποθέσεις οι οποίες δεν εφαρμόζονται σε περίπτωση χρήσης βίας που στοχεύει να προστατεύσει το ανθρώπινο είδος από τους κινδύνους που το απειλούν.» 37 Ο καθηγητής Teson αναφέρει πως «αν μια αυθεντική ανθρωπιστική επέμβαση δεν καταλήγει σε εδαφική κατάκτηση ή πολιτική καθυπόταξη είναι διαστρεβλωτικό να υποστηρίζουμε ότι απαγορεύεται από το άρθρο 2 παρ.4» 38 H έρευνα των πρακτικών των συνεδριάσεων πριν την τελική διαμόρφωση του άρθρου καταδεικνύει όμως ότι οι συντάκτες του αρχικά δεν επιθυμούσαν την αναλυτική αναφορά («εδαφική ακεραιότητα, πολιτική ανεξαρτησία») και τελικώς προστέθηκαν στο άρθρο τα παραπάνω όχι για να για να περιορίσουν την έκταση της απαγόρευσης χρήσης βίας που θέτει το άρθρο αλλά αντιθέτως για να την ενισχύσουν. 39. Εξάλλου, μια τελολογική ερμηνεία του άρθρου 2 παράγραφος 4 επιβεβαιώνει πως το περιεχόμενο του άρθρου αυτού περιλαμβάνει μια γενική απαγορευτική διάταξη που βρίσκει έρεισμα στο άρθρο 2 παράγραφος 3 του Χάρτη: Τα μέλη του Οργανισμού oφείλουν να διακανονίζουν τις διεθνείς τους διαφορές δια ειρηνικών μέσων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η διεθνής ειρήνη, ασφάλεια και δικαιοσύνη να μην τίθεται σε κίνδυνο. Τα άρθρα 2 παράγραφος 4 και 2 παρ.3 διαμορφώνουν έτσι τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, το πρώτο με μια αρνητική διατύπωση (η απαγόρευση της χρήσης βίας) και το δεύτερο με θετική διατύπωση (υποχρέωση για χρησιμοποίηση ειρηνικών μέσων ). Στο προοίμιο του Χάρτη αναφέρεται ξεκάθαρα : 37 BETTATI (M), Un droit d ingérence», RGDIP, 95, 1991, σελ. 649 και PEREZ VERA (E), L a protection d humanité en droit international, RBDI, vol 5, 1969. 38 TESON (F), Humanitarian Intervention :an enquiry into Law and Morality, Transnational Publishers,Irvington- on Hudson, 1997 39 PAYE (O), Sauve qui veut?, editions Bruylant, 1996, BROWNLIE (I), The use of force in self. Defense, BYBIL, 1961, σελ 233-236. 22

Εμείς οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών αποφασισμένοι όπως σώσωμεν τας επερχόμενας γενεάς από τη μάστιγα του πολέμου, η οποία δύο φορές σε διάστημα μιας γενιάς επεσώρευσε άφατον θλίψιν στην ανθρωπότητα, όπως διακηρύξουμε εκ νέου πίστη στα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, στην αξιοπρέπεια και αξία του ανθρώπου( ) Η χρήση κάθε είδους βίας επομένως είναι αντίθετη με τον σκοπό της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Εξάλλου το άρθρο 33 του Χάρτη, συμπληρώνει το άρθρο 2 παρ. 3, και απαριθμεί τα ειρηνικά μέσα διακανονισμού των διαφορών των λαών και δεν περιλαμβάνει καμία εξαίρεση σχετική με την στρατιωτική επέμβαση για ανθρωπιστικούς λόγους. 40 Καταλήγουμε επομένως στο συμπέρασμα ότι ο Χάρτης καταδικάζει κάθε μονομερή στρατιωτική επέμβαση στο μέτρο που απειλεί την ειρήνη και την διεθνή ασφάλεια, χωρίς να ενδιαφέρει ο στόχος της επέμβασης. Το άρθρο 2 παρ 4 δεν μπορεί να ερμηνευθεί παρά μόνο από κοινού με το άρθρο 2 παρ.3. Είναι λανθασμένο να γίνεται ανάλυση του άρθρου 2 παρ. 4 ανεξαρτήτως του πλαισίου του, δηλαδή του συνόλου των σχετικών διατάξεων του Χάρτη που αφορούν τη διατήρηση της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν αποδεχθούμε την αρχή σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται η παραβίαση ενός από τους σκοπούς των ΗΕ προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος άλλος, κάτι που υποδηλώνει κάποια συγκεκριμένη ιεραρχία σκοπών του Οργανισμού, συμπεραίνουμε πως προέχει η διατήρηση της ειρήνης από την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. 41 40 Άρθρο 33 του Χάρτη : «τα ενδιαφερόμενα μέρη σε κάθε διαφορά η οποία μπορεί να να θέσει σε κίνδυνο τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, θα επιζητούν πρωτίστως τη λύση της διαφοράς δια διαπραγματεύσεων, έρευνας, μεσολάβησης συνδιαλλαγής, διαιτησίας, δικαστικού διακανονισμού, προσφυγής σε τοπικές οργανώσεις ή διευθετήσεις, ή άλλων ειρηνικών μέσων της εκλογής τους. Το Συμβούλιο Ασφαλείας θα καλεί τα διαφωνούντα μέρη, όποτε κρίνει αυτό αναγκαίο, να λύουν τις διαφορές τους δια αυτών των μέσων. 41 PAYE (O), βλ υποσημ 32. 23

Τα ανθρωπιστικά κίνητρα που δικαιολογούν τη χρήση βίας παρουσιάζονταν πάντα ως ένα είδος παγκόσμιας συνείδησης και αλτρουισμού για την ανθρωπότητα. Γιατί όμως η διεθνής Κοινότητα να εμπιστεύεται το ειρηνικό μέλλον της ανθρωπότητας σε Κράτη που ενεργούν μονομερώς χωρίς τη συγκατάθεση της ; γ) εξαιρέσεις στην απαγόρευση χρήσης βίας : ο μηχανισμός της συλλογικής ασφάλειας Όπως είδαμε προηγουμένως ο κανόνας της απαγόρευσης χρήσης βίας δεν εξαιρεί από το πεδίο του τις μονομερείς στρατιωτικές επεμβάσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η καταφυγή στη βία απαγορεύεται εντελώς στις διεθνείς σχέσεις. 42 Ενόψει του άρθρου 42 το Συμβούλιο Ασφαλείας «δύναται να αναλάβει από αέρος, θαλάσσης ή δια στρατιωτικών δυνάμεων ξηράς, τη δράση την αναγκαία για να διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια». Παρατηρείται ότι αφήνεται στο ΣΑ ένα εξαιρετικά μεγάλο εύρος εκτίμησης της κατάστασης και χρησιμοποίησης στρατιωτικών μέσων και μόνη προϋπόθεση είναι η διαπίστωση από το ίδιο της «απειλής κατά της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας». Δεν πρόκειται φυσικά για κάποια αβλεψία ή κάποιο νομικό κενό από πλευράς των συντακτών του Χάρτη, αλλά ο κύριος στόχος ήταν να δοθεί στο κύριο όργανο των ΗΕ η ευχέρεια και ελαστικότητα να αντιμετωπίζει και να αποφασίζει σε κάθε νέα και εξαιρετική κατάσταση που προκύπτει και απειλεί την ειρήνη και τη διεθνή ασφάλεια. Η ελευθερία που το ΣΑ διαθέτει στην περίπτωση αυτή είναι σχεδόν απεριόριστη. 42 Υπάρχουν δύο κατηγορίες εξαιρέσεων,η πρώτη αφορά στον ίδιο τον κανόνα και περιλαμβάνει την νόμιμη άμυνα και τον μηχανισμό συλλογικής ασφάλειας ενώ η δεύτερη κατηγορία πηγάζει από το γενικό διεθνές δίκαιο και από αυτό που οι συντάκτες της Επιτροπής διεθνούς δικαίου ονομάζουν «περιστάσεις που αποκλείουν το άδικο»(συγκατάθεση κράτους, κατάσταση ανάγκης, κατάσταση εξαιρετικού κινδύνου) 24

Η δυνατότητά του αυτή, μπορεί να αναλυθεί ως ένα «δικαίωμα επέμβασης» καθώς περιλαμβάνει και την ανάμειξη του ΣΑ στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κράτους. Η παραπάνω έκφραση δεν είναι ενδεχομένως ακριβής αφού τα ίδια τα κράτη, με την επικύρωση του Χάρτη, προσέφεραν στο ΣΑ το δικαίωμα να επεμβαίνει σε περιπτώσεις που απειλούνται η ειρήνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα των κρατών μελών του Οργανισμού. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον ίδιο τον μηχανισμό της συλλογικής ασφάλειας ως ένα «δίκαιο επέμβασης» στο μέτρο που το ΣΑ υποχρεούται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να τον θέτει σε λειτουργία. Αυτό άλλωστε υποδεικνύει και το άρθρο 24 του Χάρτη. Για να εξασφαλισθεί ταχεία και αποτελεσματική δράση των Ηνωμένων Εθνών, τα Μέλη αυτών αναθέτουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας την κύρια ευθύνη για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και συμφωνούν ότι κατά την εκτέλεση των εκ της ευθύνης ταύτης καθηκόντων του το Συμβούλιο Ασφαλείας ενεργεί εξ ονόματός αυτών. Η ευθύνη του ΣΑ περιλαμβάνει την υποχρέωση δράσης του σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, εν ανάγκη και με τη χρησιμοποίηση στρατιωτικών μέσων, ακόμη και στο πεδίο που ανήκει στην εσωτερική δικαιοδοσία των κρατών- μελών. Τα άρθρα 52 και 53 του Χάρτη προβλέπουν τη δυνατότητα για κάποιους περιφερειακούς οργανισμούς να εφαρμόζουν μέτρα εξαναγκασμού. Οι προϋποθέσεις όμως εφαρμογής των άρθρων αυτών παραμένουν αυστηρές, ώστε να θεωρείται πως το δικαίωμα επέμβασης εναπόκειται ουσιαστικά στο ίδιο το ΣΑ. 43 Το ΣΑ δεν επιτρέπει σε ένα περιφερειακό οργανισμό να δράσει παρά μόνο αν υπάρχει απειλή κατά 43 Άρθρο 53 : «το ΣΑ θα χρησιμοποιεί, όπου το θεωρεί επιβεβλημένο, τις τοπικές συμφωνίες ή οργανώσεις για την εφαρμογή των μέτρων εξαναγκασμού λαμβανομένων υπο την εξουσία του. Ουδεμία όμως ενέργεια εξαναγκαστική θα λαμβάνεται δυνάμει τοπικών συμφωνιών ή τοπικών οργανώσεων άνευ της εξουσιοδοτήσεως του Συμβουλίου Ασφαλείας ( )» 25

της ειρήνης, διατάραξή της ή επιθετική πράξη και εάν το ίδιο βρίσκεται σε αδυναμία να δράσει. Εξάλλου το άρθρο 54 υποχρεώνει τους περιφερειακούς οργανισμούς να ενημερώνουν πλήρως το ΣΑ για κάθε ενέργεια που ανέλαβαν ή μελετούν. Τα δραματικά γεγονότα στο Κόσοβο που ξεκίνησαν με τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς κατά γιουγκοσλαβικών στόχων τον Μάρτιο του 1999 δεν μπορούν φυσικά να ενταχθούν στο πλαίσιο του άρθρου 53, πολύ περισσότερο να συνεισφέρουν στη διαμόρφωση κάποιου εθιμικού διεθνούς κανόνα νόμιμης ανθρωπιστικής επέμβασης χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση του ΣΑ. 44 Σε κάθε περίπτωση, εφόσον οι διατάξεις μιας συνθήκης υπερισχύουν ενός διεθνούς εθίμου, ένας τέτοιος εθιμικός κανόνας επέμβασης δεν θα είναι αρκετός για να «παραμερίσει» το άρθρο 2 παρ. 4. 45 Όταν ένα κράτος λοιπόν, διαπράττει σοβαρές και συστηματικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η διεθνής κοινότητα δικαιούται να παρέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις του, για να τερματίσει την παραβίαση. Στις περιπτώσεις αυτές το κρίσιμο ερώτημα δεν αφορά μόνο την ίδια την επέμβαση αλλά κυρίως το ποιος αποφασίζει, με ποια διαδικασία και σε ποια έκταση κάθε φορά. Το ΝΑΤΟ, στην περίπτωση αυτή προσπάθησε να θεμελιώσει νομικά την επέμβαση αυτή ανατρέχοντας σε κάποια «σιωπηρή εξουσιοδότηση» του ΣΑ και στην απόφαση 1199 της 23 ης Σεπτεμβρίου 1998 η οποία υπογράμμιζε την «ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων των κατοίκων του Κοσόβου» και επιβεβαίωνε ότι η «επιδείνωση της κατάστασης στο Κόσοβο αποτελούσε απειλή για την 44 MOLIER (G), Humanitarian intervention and the responsibility to protect after 9/11, NILR, 2006. Αντίθετος ο Jack Goldsmith, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο αναφέρει : «αυτοί που επικρίνουν τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς το πράττουν βασιζόμενοι σε ένα συμπαγές φάσμα νομικών κανόνων, πολλοί,ωστόσο, θεωρούν ότι υπάρχει ένας εθιμικός κανόνας για αυτό που αποτελεί εξαίρεση και που δεν είναι άλλος από την ανθρωπιστική παρέμβαση» 45 BYERS (M)- CHESTERMAN (S), Changing the rules about rules? Unilateral humanitarian intervention and the future of international law, στο Humanitarian Intervention, ethical, legal and political dilemmas, Cambridge, 2004, σελ177-203 26

ειρήνη και τη διεθνή ασφάλεια» 46 Το νομικό υπόβαθρο της επέμβασης είναι κάτι περισσότερο από αμφισβητήσιμο. Στην πραγματικότητα, το ΣΑ δεν εξουσιοδοτεί την χρήση βίας από τα κράτη ούτε με την απόφαση 1199, ούτε με την 1203 47 αλλά ούτε και με την 1244 48. Αυτές οι διαφορετικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, που κατευθύνθηκαν σαφώς εκτός του άρθρου 53, έφεραν το ΣΑ ενώπιον μιας πράξης τετελεσμένης, οπου οι επιλογές του ήταν δύο : είτε να νομιμοποιήσει την επέμβαση είτε να την καταδικάσει ευθέως. Το ΣΑ όμως δεν προέβη σε καμία από τις παραπάνω λύσεις, και αν συμφωνούν όλοι πως δεν καταδίκασε ευθέως την επέμβαση οι διαφωνίες εντείνονται ως προς το αν την νομιμοποίησε. Η ισχυρή πλειοψηφία της θεωρίας συμφωνεί πως το ΣΑ δεν νομιμοποίησε ποτέ αναδρομικά την επέμβαση του ΝΑΤΟ. 49 Οι πρώτοι εμπνευστές της ιδέας της «ανθρωπιστικής επέμβασης» προσδοκούσαν μία στρατιωτική δράση, πάντα όμως σε ένα πλαίσιο συλλογικό, που θα έθετε τέλος στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Arntz έγραφε το 1876, σε μια περίοδο που κανένας διεθνής οργανισμός δεν είχε ακόμη δημιουργηθεί : «μία χώρα από μόνη της δεν μπορεί να σφετερίζεται το δικαίωμα της επέμβασης. Το δικαίωμα αυτό δεν μπορεί να ασκηθεί παρά μόνο στο όνομα της ανθρωπότητας όπως αντιπροσωπεύεται από όλα τα υπόλοιπα κράτη ή από έναν μεγάλο αριθμό κρατών που θεωρούνται πολιτισμένα και συνεδριάζουν για να καταλήξουν σε μια συλλογική απόφαση» 50 46 στις παραγράφους 16 και 17 της απόφασης αυτής αναφέρεται πως το ΣΑ «σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των αρχών του Βελιγραδίου θα εξετάσει περαιτέρω τη δράση του» 47 απόφαση 1203 της 24 ης Οκτωβρίου 1998 δεν αναφέρει κάποια μορφή ανθρωπιστικής επέμβασης και διαπιστώνει πως το ΣΑ παραμένει να εξετάζει το ζήτημα. Στη συνέχεια ξεκαθαρίζει πως οποιαδήποτε απόφαση που θα εμπεριέχει ανθρωπιστική απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται αποκλειστικά από το ΣΑ σε μεταγενέστερη σύνοδό του» 48 απόφαση 1244 της 10 ης Ιουνίου 1999 49 GESLIN (A), Le pouvoir d habilitation du Conseil de sécurité : la délegation des pouvoirs du conseil aux organisations internationales», RBDI, 2004/2, BYERS (M)- CHESTERMAN (S), βλ υποσημ 44, 50 όπως αναφέρεται στους CORTEN (O) KLEIN (P), Droit d ingérence ou obligatιon de réaction?, editions Bruyant,1996, σελ. 199 27