ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: (σελ.: 22-29) Άλλοι λαοί 4 ος αι. 11 ος αι. 1 Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ. Σελ. 22-25 & από το βιβλίο 4 ος -5 ος αι.: 6 ος αι. 7 ος α. Γερμανικά φύλα: Γότθοι, Οστρογότθοι, Βησιγότθοι) εγκαταστάθηκαν προσωρινά στα Βαλκάνια και ανέπτυξαν με το Βυζάντιο σχέσεις που είχαν μικρή διάρκεια. Μιλήσαμε για τα γερμανικά φύλα στο προηγούμενο κεφάλαιο. Σλάβοι: βρέθηκαν εγκατεστημένοι στις αρχές του 6ου αι. βόρεια του Δούναβη 1 από όπου άρχισαν τις επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου. Στα τέλη του 6 ου και στις αρχές του 7 ου αι. οι Σλάβοι πέρασαν στην επιρροή των Αβάρων. Οργάνωσαν στον γεωγραφικό χώρο της σημερινής ηπειρωτικής Ελλάδας αυτόνομες κοινότητες, τις σκλαβηνίες (7ος 8ος αι.), που κατά τους επόμενους αιώνες αφομοιώθηκαν από το Βυζάντιο. Άβαροι: Κατάγονται από τους Ούννους, είχαν ιδρύσει προς τα τέλη του 6ου αι. μια πανίσχυρη αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη και ενεργούσαν συχνά επιθέσεις στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου, παρασύροντας μαζί τους και τους Σλάβους. Οι δύο επιδρομείς πολιόρκησαν αρκετές φορές, αλλά χωρίς αποτέλεσμα τη Θεσσαλονίκη. Βούλγαροι: φύλο ασιατικής προέλευσης με καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση. Κατέλαβαν την περιοχή μεταξύ Δούναβη και Αίμου (χάρτης σελ. 25). Στα τέλη του 7 ου αι. ίδρυσαν κράτος ανάμεσα στον Δούναβη και την οροσειρά του Αίμου, που αναγνωρίστηκε από το Βυζάντιο. Από τις αρχές του 8 ου ως τις αρχές του 9 ου αι. το νέο αυτό κράτος συγκρούστηκε στρατιωτικά και σχετίστηκε εμπορικά με το Βυζάντιο, ενώ γύρω στον 9 ο αι. ασπάστηκε τον Χριστιανισμό. 1. «Δημοκρατία» στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε 2. «Δημοκρατία» για το Βυζάντιο σήμαινε 3. «Δημοκρατία» σήμερα σημαίνει I. Πολιτική κυριαρχία του Δήμου (λαού) που ασκείται με άμεσο τρόπο. II. Έννοια ισοδύναμη με την Αναρχία (Δήμοι-..σωματεία ). III. Έμμεση ή αντιπροσωπευτική (Κοινοβουλευτική) κυριαρχία του Δήμου (λαού). 1 Δούναβης: ο δεύτερος μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ευρώπης. Σχηματίζεται από δύο άλλους ποταμούς στην Γερμανία. Διασχίζει χώρες της κεντρικής Ευρώπης προτού εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο.
ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ 2 1. Η εξάπλωση των Αράβων Ισλάμ = η θρησκεία και ο πολιτισμός των μουσουλμάνων, ο μουσουλμανικός κόσμος. Μουσουλμάνος = οπαδός της θρησκείας του Μωάμεθ, μωαμεθανός. Κοράνι = το ιερό βιβλίο των Μωαμεθανών. Εγίρα = η φυγή του Μωάμεθ από τη Μέκκα και η εγκατάστασή του στη Μεδίνα το 622 μ.χ., από όπου αρχίζει και το μουσουλμανικό ημερολόγιο. Τζιχάντ (ιερός πόλεμος) = θρησκευτικός πόλεμος, ή πόλεμος για τη διάδοση ή υπεράσπιση του Ισλάμ. Χαλίφης = τίτλος των διαδόχων του προφήτη Μωάμεθ στην πολιτική και θρησκευτική αρχηγία του Ισλάμ. Χαλιφάτο = η εξουσία και το κράτος του χαλίφη. Φράγκοι: Μάχη Πουατιέ ή Μάχη της Τουρ (732) Γαλλία: = μάχη μεταξύ των ενωμένων δυνάμεων των Φράγκων και των Βουργουνδών υπό την ηγεσία του Κάρολου Μαρτέλου ενάντια στους Άραβες υπό που ήδη είχαν προωθηθεί και καταλάβει την Ισπανία. Η μάχη έληξε με νίκη των πρώτων. Ο Κάρολος, νικώντας κατά κράτος την αραβικό στρατό και διακόπτοντας την αραβική προέλαση στην καρδιά του δυτικού ευρωπαϊκού μεσαιωνικού χώρου, εδραίωσε την ισχύ του και αποκλήθηκε Μαρτέλος, δηλ. σφυροκόπος, από το ανελέητο σφυροκόπημα των αντιπάλων του. Κάρολος Μαρτέλλος: μαγιορδόμος* στα ανάκτορα των Μεροβιγγείων βασιλέων. Νίκησε (732) τους επιτιθέμενους μουσουλμάνους εξουδετερώνοντας τον ισλαμικό κίνδυνο από την Ευρώπη. Οι Άραβες: Πολύ σημαντική για την εξέλιξη του Βυζαντίου αποδείχτηκε η εμφάνιση των Αράβων. Ο λαός αυτός κατέκτησε τις βυζαντινές επαρχίες της Μέσης Ανατολής και της Β. Αφρικής και διεκδίκησε από το Βυζάντιο την κυριαρχία της Μεσογείου. Οι Άραβες ανέπτυξαν σημαντικό πολιτισμό, αξιοποιώντας παλαιότερους πολιτισμούς, και διέπρεψαν στο εμπόριο. Συγκρούστηκαν στα πεδία των μαχών με το Βυζάντιο, αλλά ανέπτυξαν μαζί του και εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις. * Ο Μαγιορδόμος είναι μεσαιωνικός τίτλος, και σημαίνει «κύριος του παλατιού», κάτι σαν πρωθυπουργός. **Οι Μεροβίγγειοι ήταν Φράγκοι (γερμανικά φύλα) στην περιοχή της Γαλατίας.
2. Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ 8 ος αι. 3 σημαίνει «υποταγή στον Θεό» και εκείνοι που αποδέχονται τη إ سال م) στάση υπακοής, εξάρτησης και αφοσίωσης στον Θεό ονομάζονται μουσλίμ (muslim), που σημαίνει «υποταγμένος στον Ύψιστο». Μεταπράτες 2 του διεθνούς εμπορίου Από τα μέσα του 8 ου αι. οι Άραβες και οι Εβραίοι δραστηριοποιήθηκαν στο διεθνές εμπόριο με επίκεντρο τις μεγάλες πόλεις και έγιναν, όπως ειπώθηκε, οι μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου. Σ αυτό συνέβαλαν 1. η γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου (Σαουδική Αραβία) μεταξύ Ανατολής και Δύσης 2. η εκμετάλλευση των ορυχείων χρυσού και αργύρου της Δυτ. Αφρικής και της Σαχάρας. Αίγυπτος Ερυθρά θάλασσα Σαουδική Αραβία Εμπόριο & καινοτομίες Οι εμπορικοί δρόμοι που συνέδεαν την Ανατολή με τη Μεσόγειο και ήταν σε χρήση στη διάρκεια του Μεσαίωνα: 1. Ο χερσαίος δρόμος του μεταξιού 2. Ο θαλάσσιος δρόμος, μέσω Ερυθράς θάλασσας Από τα μέσα του 9 ου αι. οι Άραβες ίδρυσαν εμπορικές αποικίες στις ακτές των Ινδιών, της ΝΑ Ασίας και της Κίνας. Μετέφεραν μπαχαρικά και άλλα είδη πολυτελείας, κυρίως μέσω Ιράκ, στις αραβικές και βυζαντινές αγορές, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Η ζήτηση που είχαν τα προϊόντα αυτά στις ακτές της Μεσογείου καθόριζε τις διεθνείς τιμές. Οι έμποροι του Ισλάμ υιοθέτησαν πολλές καινοτομίες οι οποίες διευκόλυναν σημαντικά τις συναλλαγές: 1. συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες, 2. επινόησαν την εμπορική επιταγή (τσεκ) 3. ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί 3 και τράπεζες). Οι επιδόσεις των Αράβων στα γράμματα και τις τέχνες επιδράσεις που δέχτηκαν από άλλους λαούς (ιδιαίτερα από τους αρχαίους Έλληνες και τους Βυζαντινούς- τρίτο παράθεμα και δύο πρώτα παραθέματα) Τέχνη Τα γράμματα και οι τέχνες αναπτύχθηκαν στο Ισλάμ με επίκεντρο μεγάλες πόλεις όπως ήταν η Κόρδοβα (Ισπανία) και η Βαγδάτη (Ιράκ), όπου ιδρύθηκαν βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια. Η αραβική λογοτεχνία ήταν της μόδας ακόμη και ανάμεσα στους χριστιανούς υπηκόους των αραβικών κρατών. Στις μεγάλες πόλεις υπήρχαν βιβλιοπωλεία για το ευρύ κοινό, ενώ πολλοί χαλίφηδες ήταν μανιώδεις συλλέκτες χειρογράφων. Οι Άραβες μετέφρασαν τα έργα των Ινδών, των Περσών και των Ελλήνων. Ιδίως οι μεταφράσεις των έργων του ελλήνων σοφών και κυρίως του Αριστοτέλη και των Νεοπλατωνικών επηρέασαν βαθιά την αραβική σκέψη και επιστήμη. Στην αρχή η τέχνη τους δανείστηκε τεχνικές, τεχνίτες και υλικά από το Βυζάντιο. Για θρησκευτικούς λόγους έμεινε προσηλωμένη στην ανεικονική τεχνοτροπία. Σημαντική προσφορά των Αράβων στην παγκόσμια τέχνη είναι τα αραβουργήματα, λεπτές δαντελωτές διακοσμητικές συνθέσεις, με ανεξάντλητη ποικιλία. 2 Μεταπράτης: Μεταπωλητής 3 Αργυραμοιβός: αυτός που εξαργυρώνει ξένα νομίσματα με αμοιβή του τη διαφορά (spread) μεταξύ της τιμής αγοράς και της τιμής πώλησης του νομίσματος (προμήθεια)
4 Χαρακτηριστικά δημιουργήματα της αραβικής τέχνης είναι τα τεμένη (τζαμιά). Ξεχωρίζουν αυτό της Κόρδοβας (Ισπανία) και το μεγάλο τέμενος της Δαμασκού (Συρία) αρχές 8ου αι., του οποίου τα μωσαϊκά με τις εξαίσιες φυτικές παραστάσεις κατασκευάστηκαν από βυζαντινούς τεχνίτες. Οι άραβες καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν επίσης λαμπρά έργα μικροτεχνίας από ελεφαντόδοντο και άλλα υλικά. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού Οι επιδράσεις που οι Άραβες άσκησαν στους υποτελείς ή τους γείτονες χριστιανικούς λαούς (δεύτερο παράθεμα) Η οφειλή της Δύσης και του Βυζαντίου στους Άραβες: Επιστήμη Τέχνες Καλλιέργειες Λέξεις «δάνεια» 4 1. Μαθηματικά: Οι Άραβες καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση 2. Γεωγραφία: οργάνωσαν μακρινά ταξίδια 3. Αστρονομία: υπολόγισαν ακριβώς την τροχιά του ήλιου και των πλανητών 4. Χημεία: ανακάλυψαν το θειικό οξύ και το οινόπνευμα, 5. Ιατρική: καθιέρωσαν νέα φάρμακα και πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις. 6. Εισήγαγαν στο Βυζάντιο και τη Δύση το χαρτί (κινεζική εφεύρεση), καλλιέργειες: (βερίκοκο, αγκινάρα, βαμβάκι, λεμόνι, ζαχαροκάλαμο). λέξεις: Η παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές γλώσσες δείχνει το μέγεθος της επίδρασης των Αράβων στη Δύση: Άλγεβρα, ζενίθ, 5 ναδίρ, 6 τζίφρα, 7 ταρίφα, 8 αλχημεία 9, αλκοόλ, 10 ρύζι, σιρόπι, τσεκ, 11 μουσελίνα, σαφράν (το φυτό κρόκος), κ.α. Επίσης μέσω των Αράβων έφτασε στην Ευρώπη το σκάκι, καθώς και το τάβλι. 1.Στο παράθεμα «Εμπορική επιστολή, σταλμένη από την Αλεξάνδρεια στο Παλαιό Κάιρο (τέλη 11ου αι.)» παρατηρήστε ποια προϊόντα έχουν ζήτηση, από ποιους και για ποια αγορά προορίζονταν. 2.Με βάση το παράθεμα «Παράπονα ενός ισπανού επισκόπου για την επίδραση της αραβικής λογοτεχνίας στη νεολαία (10ος αι.) και τις ιστορικές σας γνώσεις εξηγείστε γιατί παραπονείται ο ισπανός επίσκοπος. 3.Συμπληρώστε τα κενά: Οι Άραβες ί. Βιβλιοθήκες. Η αραβική λογοτεχνία έγινε της μόδας. Δημιουργήθηκαν β Πολλοί χαλίφιδες ήταν συλλέκτες βιβλίων. Οι Άραβες μετέφρασαν έργα Π.. και Ε.. (π.χ. Αριστοτέλη) Η τέχνη τους επηρεάστηκε από το Β, αλλά έμεινε στην α τεχνοτροπία. Δημιουργήθηκαν εξαιρετικά τ.. (τζαμιά) όπως της Κόρδοβας και της Δαμασκού. Φτιάχτηκαν εξαιρετικά έργα μ.. 4 Δάνειο συμβαίνει όταν μια ξένη λέξη χρησιμοποιείται σε μια γλώσσα. Παραδείγματα δανείων της ελληνικής γλώσσας: σουπερμάρκετ (από τα αγγλικά), φραπέ (από τα γαλλικά) τάληρο (από τα γερμανικά το οποίο δανειζόμενο στα αγγλικά στην Αμερική έγινε 'δολλάριο'), φαμίλια (από τα ιταλικά), κεφτές (από τα τουρκικά) 5 Ζενίθ: το ανώτατο σημείο 6 Ναδίρ: το κατώτατο σημείο 7 Τζίφρα: υπογραφή 8 Ταρίφα: το ελάχιστο κόστος διαδρομής 9 Αλχημεία: η χημεία του μεσαίωνα, που επιζητούσε να μεταβάλει τα κοινά μέταλλα σε χρυσάφι 10 Αλκοόλ: οινόπνευμα 11 Τσεκ: τραπεζική επιταγή
Υιοθέτησαν την ι. αρίθμηση (Μαθηματικά). Οργάνωσαν μακρινά ταξίδια (Γ..) Υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών (Α.). Ανακάλυψαν το θειικό οξύ και το οινόπνευμα (Χ ) Καθιέρωσαν νέα φάρμακα και έκαναν πολύπλοκες εγχειρήσεις (Ι ) Εισήγαγαν στο Βυζάντιο και στη Δύση χ. (από την Κίνα), β., α.., β., λ.., σ.. Πολλές αραβικές λέξεις υιοθετήθηκαν από τις ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως:. 5 Μουεζίνης στη Μέκκα καλεί τους πιστούς να προσευχηθούν Βιβλιογραφία Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία B Γυμνασίου https://www.google.gr http://el.wikipedia.org http://en.wikipedia.org http://www.komvos.edu.gr: Κέντρο ελληνικής γλώσσας http://users.sch.gr http://www.fhw.gr/chronos: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού http://odysseus.culture.gr: Υπ. Πολιτισμού http://ebooks.edu.gr http://www.ispania.gr