Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη Εγκώμια «Παρότι στην Ανατολή η καλλιέργεια της επίγνωσης για την πρόληψη και τη θεραπεία της κατάθλιψης ανήκει στις παραδοσιακές διαλογιστικές πρακτικές, στη Δύση αποτελεί μάλλον νέα στρατηγική. Αν σας βασανίζει η κατάθλιψη ή απλώς θέλετε να καταλάβετε καλύτερα πώς λειτουργεί ο νους και τα συναισθήματά σας, το βιβλίο αυτό είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο. Στην κοινωνία μας η κατάθλιψη έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις και θα επιθυμούσα να δω αυτή την πρακτική θεραπευτική προσέγγιση να κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος». Andrew Weil, MD, συγγραφέας του Οκτώ Εβδομάδες για την Τέλεια Υγεία «Μια επαναστατική θεραπευτική προσέγγιση. Για όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, το βιβλίο αυτό είναι ένας πραγματικά χρήσιμος οδηγός ώστε να ισορροπήσουν συναισθηματικά. Για τους επαγγελματίες στον χώρο της νοητικής υγείας, το βιβλίο αυτό είναι απαραίτητο. Το συνιστώ θερμά». Daniel Goleman, PhD, συγγραφέας του Συναισθηματική Νοημοσύνη «Μια ανεκτίμητη πηγή όχι μόνο για όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, αλλά και για εκείνους που γνωρίζουν καλά την υπονομευτική τάση των αρνητικών σκέψεων και της αυτο-αμφισβήτησης. Οι συγγραφείς του βιβλίου μελετούν τις αιτίες της κατάθλιψης και, εκτός από χρήσιμα εργαλεία για να την αντιμετωπίσουμε, μας παρέχουν επίσης καθοδήγηση και στήριξη». Sharon Salzberg, συγγραφέας του The Force of Kindness «Αν έπρεπε να διαλέξω μια ομάδα ατόμων που αξίζουν πραγματικά την προσοχή όσων υποφέρουν από χρόνια δυσαρέσκεια, σίγουρα θα διάλεγα τους συγγραφείς αυτού του βιβλίου. Εκτός του ότι όλοι τους είναι ολοκληρωμένοι επιστήμονες, καθένας τους ασχολείται προσωπικά με την επίγνωση την οποία διδάσκει. Το βιβλίο αυτό συνδυάζει τις επιστημονικές απόψεις και τον ενορατικό διαλογισμό με τόσο αποτελεσματικό τρόπο που όλοι μπορούν να κατανοήσουν χωρίς να απαιτείται κάποια εσωτερική πρακτική ή γνώσεις για την υγεία του νου. Όταν το διαβάσετε, θα το διαπιστώστε και μόνοι σας!» Marsha M. Linehan, PhD, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον
Ο ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΠΕΡΑΣΕΤΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Μετάφραση: Επιμέλεια κειμένων: Επιμέλεια - συντονισμός έκδοσης: Στοιχειοθεσία: Σχεδιασμός εξωφύλλου: Εκτύπωση: Βιβλιοδεσία: ΑΛΚΗΣΤΗ ΚΕΛΕΣΙΔΗ ΝΕΣΤΟΡΑΣ ΧΟΥΝΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΟΜΝ. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ PREVIEW Ε.Π.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΓΙΑΛΗΣ X. ΖΑXΑΡΟΠΟΥΛΟΣ - Δ. ΣΙΤΑΡΑΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΚΟΒΑΝΗΣ C 2009, για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο. Εκδόσεις ΑΛΚΥΩΝ, Μαυρομιχάλη 44, 106 80 Αθήνα, τηλ.: 210 36 27 170, 210 36 05 667, fax: 210 36 45 667 www.alkyonp.gr e-mail: info@alkyonp.gr ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: THE MINDFUL WAY THROUGH DEPRESSION I.S.B.N. 978-960-326-158-2
Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη Απαλλαγείτε από τη Χρόνια Δυσαρέσκεια MARK WILLIAMS JOHN TEASDALE ZINDEL SEGAL JON KABAT-ZINN
Περιεχόμενα Ευχαριστίες Εισαγωγή: Όταν η Χρόνια Δυσαρέσκεια Εξουθενώνει 9 15 ΜΕΡΟΣ Ι Νους, Σώμα και Συναίσθημα ΕΝΑ ΔΥΟ ΤΡΙΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΕΝΤΕ «Αχ, όχι πάλι!» Για ποιο λόγο η δυσθυμία δεν υποχωρεί Η θεραπευτική δύναμη της επίγνωσης: Στροφή προς την ελευθερία ΜΕΡΟΣ ΙΙ Στιγμή Προς Στιγμή Η καλλιέργεια της εγρήγορσης Mια πρώτη γεύση Αναπνοή: η πύλη προς την επίγνωση Ένας διαφορετικός τρόπος γνώσης Παρακάμπτοντας τις ιδεοληψίες του νου 29 55 81 105 134
ΕΞΙ ΕΠΤΑ ΟΚΤΩ ΕΝΝΕΑ ΔΕΚΑ ΕΝΤΕΚΑ ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ Ο Μετασχηματισμός της Δυστυχίας Επανασύνδεση με τον συναισθηματικό μας κόσμο συναισθήματα που μας αρέσουν, που μας δυσαρεστούν και συναισθήματα που δεν γνωρίζουμε καν ότι έχουμε Συμφιλίωση με τον συναισθηματικό μας κόσμο Αντιμετωπίζοντας τις σκέψεις ως δημιουργήματα του νου Εγρήγορση και καθημερινή ζωή: βρείτε χώρο για να ανασάνετε ΜΕΡΟΣ IV Ανακτήστε τη Ζωή Σας Πλήρης Ζωντάνια: απελευθερωθείτε από τη χρόνια δυσαρέσκεια Συγχώνευση: Ενσωματώστε την επίγνωση στη ζωή σας Βιβλιογραφία Λίγα λόγια για τους συγγραφείς 159 189 215 239 275 295 314 317
Ευχαριστίες Το βιβλίο αυτό δεν θα είχε γραφτεί χωρίς τη σημαντική βοήθεια και υποστήριξη μιας πληθώρας ανθρώπων στους οποίους οφείλουμε βαθιά ευγνωμοσύνη. Ευχαριστούμε όλους εκείνους που διάβασαν και ξαναδιάβασαν τα χειρόγραφα, για τη συνεισφορά τους στην αποσαφήνιση των απόψεων που θέλαμε να εκφράσουμε, όπως και για τις υποδείξεις τους: Jackie Teasdale, Trish Bartley, Ferris Urbanowski, Melanie Fennell, Phyllis Williams και Lisa Morrison. Εκτιμήσαμε ιδιαιτέρως τον επαγγελματισμό και τις ικανότητες όσων εργάζονται στις εκδόσεις Guilford Press, οι οποίοι συνεισέφεραν στην παραγωγή του βιβλίου, και ειδικότερα τους Barbara Watkins, Chris Benton, Kitty Moore, Anna Brackett, και Seymour Weingarten. Ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όσους επένδυσαν στο έργο μας και με αυτό τον τρόπο μάς βοήθησαν και μας στήριξαν: Wellcome Trust, U.K. Medical Research Council, Centre for Addiction and Mental Health (Clarke Division) και National Institute of Mental Health. Με χαρά ευχαριστούμε επίσης τους συναδέλφους και καθηγητές που μας καθοδήγησαν με τη σοφία και τις γνώσεις τους έτσι ώστε να συνεχίσουμε να εξελίσσουμε τη διδασκαλία της επίγνωσης, και ειδικότερα τους Christina Feldman, Ferris Urbanowski και Antonia Sumbundu. Καθένας μας οφείλει πολλά στην οικογένειά του και ειδικότερα στις συζύγους μας, Phyllis, Jackie, Lisa, και Myla, για την αγάπη και την απεριόριστη υποστήριξή τους μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο αυτό.
Θέλουμε, επίσης, να ευχαριστήσουμε τους συμμετέχοντες στα μαθήματά μας, οι οποίοι, με κουράγιο, υπομονή και θέληση να μοιραστούν τις ανακαλύψεις τους, μας επέτρεψαν να δημοσιοποιήσουμε τις εμπειρίες τους. Τέλος, η συνεργασία για το βιβλίο αυτό υπήρξε απολαυστική για όλους μας: στην αναμεταξύ μας συντροφιά, κατά την ανάγνωση των κειμένων και τη σοφία του καθενός, ανακαλύψαμε και επανειλημμένα εκτιμήσαμε τον απόλυτο συντονισμό που υπήρχε μεταξύ μας, όπως και μια βαθιά αίσθηση για έναν κοινό άθλο. * * * Οι εκδότες και συγγραφείς που ακολουθούν υπήρξαν ιδιαιτέρως γενναιόδωροι και μας επέτρεψαν να αναδημοσιεύσουμε τα πρωτότυπα έργα τους: Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, για τα κριτήρια που αφορούν τη διάγνωση σοβαρών καταθλιπτικών κρίσεων, από το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4η έκδοση (Washington, DC: American Psychiatric Association, 2000). Philip C. Kendall και Steven D. Hollon, για τα κεφάλαια «Automatic Thoughts of People Currently Depressed», και «Cognitive Self-Statements in Depression: Development of an Automatic Thoughts Questionnaire» από το Cognitive Therapy and Research, 4, 383-395 (1980). Marie Åsberg, για το «Exhaustion Funnel» (αδημοσίευτη εργασία). J.M. Dent & Sons, τμήμα του The Orion Publishing Group, για το «The Bright Field» του R.S. Thomas, Collected Poems 1945-1990 (London: Phoenix, 1995). Random House, Inc., για το Γράμματα σ έναν νέο Ποιητή («Letters to a Young Poet») του Rainer Maria Rilke (New York: Modern Library, 1984).
Threshold Productions για τον Ξενώνα («The Guest House»), του Τζελαλαντίν Ρουμί (San Francisco: Harper, 1997). Farrar, Straus και Giroux για το Αγάπη πέρα από την Αγάπη («Love after Love») του Derek Walcot από τη Συλλογή Ποιημάτων (Collected Poems) 1948-1984 (New York: Farrar, Straus & Giroux, 1986).
Ο ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΠΕΡΑΣΕΤΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Εισαγωγή Όταν η Χρόνια Δυσαρέσκεια Εξουθενώνει Η κατάθλιψη πονάει. Είναι η «απειλητική σκιά» μέσα στη νύχτα, που μας στερεί τη χαρά ο ανήσυχος νους που μας κρατά ξάγρυπνους. Είναι ο δαίμονας του μεσημεριού, ορατός μόνο σε αυτόν που υποφέρει. Εσείς που διαλέξατε και ξεφυλλίζετε τώρα αυτό το βιβλίο, μάλλον συμφωνείτε πως οι παραπάνω περιγραφές είναι κάθε άλλο παρά υπερβολικές. Όποιος γνωρίζει τι σημαίνει κατάθλιψη ξέρει ότι το άγχος που προκαλεί είναι εξουθενωτικό, η δυσαρέσκεια μεγάλη και η απόγνωση μοιάζει με άβυσσο. Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από απελπισία, αδιαφορία, εξάντληση, όπως και από μια διάχυτη μελαγχολία συναισθήματα που οφείλονται στον ανεκπλήρωτο πόθο για ευτυχία. Καθένας μας θα έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να μη βρεθεί ποτέ σε μια τέτοια κατάσταση. Εντούτοις, οτιδήποτε κι αν κάνουμε δεν έχει αποτελέσματα... που να διαρκούν τουλάχιστον. Το λυπηρό είναι ότι αν η κατάθλιψη σας επισκεφτεί μια φορά, κάποια στιγμή θα επιστρέψει ακόμα κι αν περάσουν μήνες. Αν σας έχει ήδη συμβεί, ή αν για κάποιο λόγο δεν μπορείτε να νιώσετε χαρά, είναι πολύ πιθανόν να καταλήξετε στην πεποίθηση ότι δεν αξίζετε, ότι είστε αποτυχημένοι. Σε μια προσπάθεια να βρείτε ένα βαθύτερο νόημα, να κατανοήσετε γιατί νιώθετε τόσο άσχημα, οι σκέψεις σας πολύ πιθανόν επαναλαμβάνονται. Αν δεν βρεθεί μια ικανοποιητική
16 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη απάντηση, ίσως νιώσετε ακόμα πιο άδειοι και απελπισμένοι. Στο τέλος, πείθεστε ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά με εσάς. Αν όμως στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο; Αν, όπως οι περισσότεροι που επανειλημμένως υποφέρουν από καταθλιπτικές κρίσεις, έχετε γίνει θύμα των δικών σας λογικών, ή και ηρωικών ακόμα, προσπαθειών να απελευθερωθείτε όπως κάποιος που, καθώς παλεύει να βγει, χώνεται ακόμα πιο βαθιά μέσα στην κινούμενη άμμο; Γράψαμε το βιβλίο αυτό για να σας βοηθήσουμε να καταλάβετε γιατί συμβαίνει αυτό και τι μπορείτε εσείς οι ίδιοι να κάνετε. Θα μοιραστούμε μαζί σας πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις, οι οποίες υπήρξαν καθοριστικές για να κατανοήσουμε τα πράγματα εκείνα που τρέφουν την κατάθλιψη ή τη χρόνια δυσαρέσκεια: Στα αρχικά στάδια, όταν η διάθεση αρχίζει να πέφτει, επιζήμιο ρόλο δεν παίζει η ίδια η διάθεση, αλλά ο τρόπος που αντιδρούμε. Οι καθ έξιν απόπειρές μας να βγούμε από τη δυσάρεστη αυτή θέση, αντί να μας απελευθερώνουν, μας κρατούν δέσμιους του πόνου από τον οποίο προσπαθούμε να ξεφύγουμε. Με άλλα λόγια, όταν αρχίζουμε να πέφτουμε, τίποτα απ όσα κάνουμε δεν φαίνεται να μας βοηθά, επειδή οι απόπειρες να ξεφορτωθούμε την κατάθλιψη με τον τρόπο που λύνουμε συνήθως τα υπόλοιπα προβλήματά μας προσπαθώντας, δηλαδή, να «διορθώσουμε» το «λάθος» μέσα μας απλώς μας σπρώχνει ακόμα πιο βαθιά. Η ξαγρύπνια στις 3 τη νύχτα με σκέψεις για την κατάσταση της ζωής μας... η αυτοκριτική για την «αδυναμία» μας όταν νιώθουμε να μας κυριεύει η θλίψη... οι μάταιες προσπάθειες να πείσουμε τον εαυτό μας να πάψει να νιώθει έτσι δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο πιο κάτω. Όποιος έχει μείνει
Εισαγωγή 17 ξάγρυπνος τις νύχτες, ή εκείνος που η μελαγχολία έχει υποσκελίσει καθετί άλλο στη ζωή του, γνωρίζει πολύ καλά πόσο ανέλπιδες είναι αυτές οι προσπάθειες. Ωστόσο, όλοι γνωρίζουμε πόσο εύκολα παγιδευόμαστε στις συνήθειες αυτές του νου. Στις σελίδες που ακολουθούν θα βρείτε μια σειρά από πρακτικές τις οποίες μπορείτε να ενσωματώσετε στην καθημερινότητά σας, έτσι ώστε να απελευθερωθείτε από τις νοητικές συνήθειες που σας κρατούν δέσμιους της δυστυχίας. Η μέθοδος αυτή, επίσης γνωστή ως βασισμένη στη λογική γνωσιακή ψυχοθεραπεία (MBCT), συνδυάζει τις πιο σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις με μορφές διαλογισμού, τις οποίες αποδέχονται τόσο η συμβατική ιατρική όσο και η ψυχολογία. Η καινοφανής και ριζοσπαστική αυτή σύνθεση των διαφορετικών τρόπων να αντιμετωπίζουμε και να γνωρίζουμε τον νου και το σώμα, ίσως σας βοηθήσει να αλλάξετε ριζικά τη σχέση σας με τις αρνητικές σας σκέψεις και τα αρνητικά συναισθήματα. Μέσα από την αλλαγή αυτή, θα μπορέσετε να βρείτε τρόπους για να δραπετεύετε από την καθοδική δίνη της διάθεσής σας, ώστε να μην καταλήγετε στην κατάθλιψη. Οι έρευνές μας έδειξαν πως η μέθοδος που παρουσιάζουμε σε αυτό το βιβλίο μπορεί να μειώσει στο μισό τον κίνδυνο υποτροπιασμού σε άτομα που υπέφεραν τρεις ή περισσότερες φορές στη ζωή τους από κατάθλιψη. Όσοι άντρες και γυναίκες συμμετείχαν στις μελέτες μας, υπέφεραν από περιοδικές κρίσεις κλινικής κατάθλιψης. Δεν χρειάζεται ωστόσο να διαγνωστείτε επισήμως ως καταθλιπτικοί για να ωφεληθείτε από το βιβλίο αυτό. Πολλοί άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από την απελπισία και τον πόνο της κατάθλιψης δεν ζητούν ποτέ επαγγελματική βοήθεια, αν και γνωρίζουν πως είναι φυλακισμένοι σε μια χρόνια δυσαρέσκεια η οποία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή τους. Αν νιώθετε επανειλημμένως να σας βασανίζουν η απελπισία, η αδράνεια και η θλίψη, ελπίζουμε ότι σε αυτό το βιβλίο θα εντοπίσετε τρόπους που θα σας βοηθήσουν
18 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη να απαλλαγείτε από τις αρνητικές διαθέσεις σας και να απολαύσετε πραγματική χαρά στη ζωή σας. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς ακριβώς θα βιώσετε τη βαθιά, υγιή αλλαγή στη σχέση σας με την αρνητικότητα και πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, επειδή ο καθένας μας διαφέρει. Ο μόνος τρόπος για να γνωρίσει κάποιος πραγματικά τα οφέλη από μια τέτοια προσέγγιση, είναι να αναστείλει προσωρινά την κρίση του και να αφοσιωθεί στη διαδικασία ολόψυχα επί ένα εκτεταμένο χρονικό διάστημα στη συγκεκριμένη περίπτωση, για οκτώ εβδομάδες και να δει τι θα συμβεί. Αυτό ακριβώς ζητάμε και από όσους συμμετέχουν στα προγράμματά μας. Πέρα από τις πρακτικές διαλογισμού, σας ενθαρρύνουμε να πειραματιστείτε με την καλλιέργεια της υπομονής, της επιμονής, της αυτο-αποδοχής, και της δεκτικότητας του νου. Οι ιδιότητες αυτές θα σας βοηθήσουν να αποδεσμευτείτε από την «έλξη» της κατάθλιψης, υπενθυμίζοντάς σας ότι καλά θα κάνετε να σταματήσετε τις προσπάθειες να λύσετε το πρόβλημα όταν δεν αισθάνεστε καλά. Για την ακρίβεια, ο συνηθισμένος τρόπος να επιλύνουμε προβλήματα, σχεδόν πάντα επιδεινώνει την κατάσταση. Ως επιστήμονες και γιατροί, καταλήξαμε σε νέες απόψεις ως προς το τι θεωρείται αποτελεσματικό και τι όχι στην αντιμετώπιση της περιοδικής κατάθλιψης. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 70, η επιστήμη αναζητούσε μια αποτελεσματική θεραπεία για τα περιστατικά οξείας κατάθλιψης για την ισοπεδωτική εκείνη πρώτη κρίση, η οποία εκδηλώνεται συχνά ως απόρροια ενός καταστροφικού γεγονότος. Η ίαση εντοπίστηκε στα αντικαταθλιπτικά, τα οποία συνεχίζουν να ωφελούν πολλούς ανθρώπους που υποφέρουν από κατάθλιψη. Αργότερα, διαπιστώθηκε πως μολονότι η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται, πολύ συχνά επανέρχεται και οι πιθανότητες να συμβεί αυτό αυξάνουν ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισής της. Το γεγονός
Εισαγωγή 19 αυτό άλλαξε ριζικά την αντίληψή μας για την κατάθλιψη και τη χρόνια δυσαρέσκεια. Αποδείχτηκε τελικά ότι τα αντικαταθλιπτικά, ναι μεν «επιδιορθώνουν» την κατάθλιψη, μόνο όμως για το διάστημα της χορήγησής τους. Όταν οι ασθενείς τα σταματούν, η κατάθλιψη επιστρέφει ίσως, μάλιστα, και μετά από αρκετούς μήνες. Σε κανέναν ασθενή δεν αρέσει η ιδέα να παίρνει αντικαταθλιπτικά όλη του τη ζωή, αλλά και οι γιατροί επίσης δεν συμφωνούν με τη διά βίου χορήγηση φαρμάκων. Έτσι, λοιπόν, στις αρχές της δεκαετίας του 90 αρχίσαμε να μελετάμε τις πιθανότητες για ανάπτυξη μιας εντελώς νέας προσέγγισης στο θέμα. Αρχικά, λοιπόν, σκοπός μας ήταν να ανακαλύψουμε τις αιτίες για την επανεμφάνιση της κατάθλιψης. Κάθε φορά που καταθλιβόμαστε, οι συνδέσεις ανάμεσα στη διάθεση, στις σκέψεις, στο σώμα και στη συμπεριφορά μας ενισχύονται, διευκολύνοντας έτσι μια νέα καταθλιπτική κρίση. Στη συνέχεια, αρχίσαμε να ερευνούμε πιθανές λύσεις. Γνωρίζαμε ότι μια ψυχολογική θεραπεία, γνωστή ως γνωσιακή ψυχοθεραπεία είχε αποδειχτεί ιδιαιτέρως αποτελεσματική σε βαριά περιστατικά κατάθλιψης, και μάλιστα προστάτεψε πολλούς από υποτροπιασμούς. Κανείς μας, όμως, δεν ήξερε πώς ακριβώς λειτουργεί. Έπρεπε, λοιπόν, να μάθουμε όχι απλώς από θεωρητικό ενδιαφέρον, αλλά επειδή οι πρακτικές επιπτώσεις από την απάντηση θα ήταν τεράστιες. Μέχρι τότε, όλες οι θεραπείες, τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα άλλά και η γνωσιακή ψυχοθεραπεία απευθύνονταν σε άτομα που ήδη υπέφεραν από κατάθλιψη. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι αν καταφέρναμε να προσδιορίσουμε το καθοριστικό συστατικό της γνωσιακής ψυχοθεραπείας, θα μπορούσαμε ίσως να διδάξουμε τις δεξιότητες αυτές σε άτομα ενόσω είναι ακόμα καλά. Αντί να περιμένουμε τις καταστροφικές επιπτώσεις από ένα νέο επεισόδιο, ελπίζαμε ότι θα καταφέρναμε να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο
20 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη να χρησιμοποιεί τις δεξιότητες αυτές πριν εμφανιστεί η κρίση, παρεμποδίζοντας έτσι ολοσχερώς την εκδήλωσή της. Το παράξενο είναι πως οι ατομικές μας έρευνες μας οδήγησαν τελικά στην κλινική χρήση διαλογιστικών πρακτικών, οι οποίες προσανατολίζονται στην καλλιέργεια μιας συγκεκριμένης μορφής επίγνωσης, γνωστής ως εγρήγορσης ρίζες της οποίας συναντάμε στις παραδόσεις της Ασίας. Ο Δρ. Τζον Καμπάτ-Ζιν και οι συνάδελφοί του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, επεξεργάστηκαν τις πρακτικές αυτές που εδώ και χιλιάδες χρόνια αποτελούν κομμάτι της βουδιστικής κουλτούρας ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε σύγχρονα ιατρικά περιβάλλοντα. Το 1979, μάλιστα, ο Δρ. Καμπάτ-Ζιν εφάρμοσε στη σχολή ένα πρόγραμμα για τη μείωση του στρες, που σήμερα είναι γνωστό ως ΜΑΒΕ (MBSR) μείωση του άγχους με βάση την εγρήγορση το οποίο στηρίζεται σε διαλογισμό με πρακτικές εγρήγορσης και εφαρμόζεται σε περιπτώσεις άγχους, πόνου και χρόνιων παθήσεων. Η εγρήγορση περιγράφεται επίσης ως «ολόψυχη προθυμία», επειδή στην πραγματικότητα αφορά τη συμπονετική επίγνωση. Η ΜΑΒΕ αποδείχτηκε εξαιρετικά αποτελεσματική σε ασθενείς με χρόνιες και εξουθενωτικές παθήσεις, καθώς επίσης και με ψυχολογικά προβλήματα, όπως το άγχος και ο πανικός. Τα οφέλη παρατηρήθηκαν όχι μόνο στον τρόπο αίσθησης, σκέψης και συμπεριφοράς των ατόμων, αλλά και σε αλλαγές στα πρότυπα εγκεφαλικής δραστηριότητας που σήμερα γνωρίζουμε ότι αποτελούν τη βάση των αρνητικών συναισθημάτων. Παρά τον αρχικό δισταγμό των συναδέλφων και των ασθενών μας στην πρότασή μας να συμπεριλάβουμε τον διαλογισμό στις προληπτικές τεχνικές κατά της κατάθλιψης, αποφασίσαμε τελικά να τον δοκιμάσουμε. Σύντομα διαπιστώσαμε ότι ο συνδυασμός της Δυτικής γνωσιακής επιστήμης με τις ανατολίτικες πρακτικές ήταν ακριβώς αυτό που χρειάζεται για να σπάσει ο
Εισαγωγή 21 κύκλος της περιοδικής κατάθλιψης όπου έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε διαρκώς τι δεν κάναμε σωστά, ή πόσο δεν μας αρέσουν τα πράγματα ως έχουν. Όταν η κατάθλιψη αρχίζει να μας παρασύρει, συχνά για ευνόητους λόγους αντιδρούμε προσπαθώντας να ξεφορτωθούμε τα συναισθήματά μας, καταπιέζοντάς τα ή στρεφόμενοι σε άλλου είδους σκέψεις. Στη διαδικασία αυτή ανασύρονται από το παρελθόν πράγματα για τα οποία μετανιώσαμε, και αφυπνίζονται ανησυχίες για το μέλλον. Δοκιμάζουμε διάφορες λύσεις, αλλά πριν καν το καταλάβουμε αρχίζουμε να νιώθουμε άσχημα επειδή δεν βρίσκουμε τρόπο να απαλύνουμε τα οδυνηρά συναισθήματα που μας βασανίζουν. Χανόμαστε συγκρίνοντας το πού βρισκόμαστε με το πού θα θέλαμε να είμαστε, και πολύ γρήγορα φτάνουμε να ζούμε βυθισμένοι σχεδόν ολοσχερώς στις σκέψεις μας. Απορροφιόμαστε. Χάνουμε την επαφή με τον κόσμο, με τους ανθρώπους γύρω μας, ακόμα και με εκείνους που αγαπάμε και μας αγαπούν. Αποστερούμε από τον εαυτό μας την εμπειρία της ζωής. Είναι πολύ φυσικό, λοιπόν, να νιώθουμε αποθάρρυνση και ίσως μάλιστα καταλήξουμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα απολύτως που μπορούμε να κάνουμε. Εδώ ακριβώς είναι που η συμπονετική διαλογιστική επίγνωση μπορεί να παίξει ιδιαιτέρως σημαντικό ρόλο. ΠΩΣ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΩΦΕΛΗΘΕΙΤΕ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ Οι πρακτικές εγρήγορσης που παρουσιάζουμε θα σας βοηθήσουν να αντιμετωπίζετε με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο τους ατελείωτους κύκλους των νοητικών ελιγμών, οι οποίοι αυξάνουν τον κίνδυνο κατάθλιψης. Για την ακρίβεια, μπορούν να σας βοηθήσουν να αποδεσμευτείτε εντελώς από το μοτίβο τέτοιων νοη-
22 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη τικών δραστηριοτήτων. Η καλλιέργεια της εγρήγορσης θα σας βοηθήσει να αφήσετε πίσω σας τη θλίψη από το παρελθόν και τις ανησυχίες για το μέλλον. Ο νους γίνεται περισσότερο ευέλικτος και δεκτικός σε νέες προοπτικές. Η εξάσκηση της εγρήγορσης εμποδίζει τη φυσιολογική δυσαρέσκεια που όλοι μας νιώθουμε όταν μας κυριεύει η κατάθλιψη, βοηθώντας μας να επανακτήσουμε την ικανότητα επικοινωνίας με εσωτερικές και εξωτερικές πηγές μάθησης, ωρίμανσης, και θεραπείας πηγές που ίσως ποτέ δεν ξέραμε ότι διαθέτουμε. Μια ζωτικής σημασίας εσωτερική πηγή που συχνά αγνοούμε ή θεωρούμε δεδομένη, είτε νιώθουμε κατάθλιψη είτε όχι, είναι το ίδιο μας το σώμα. Όταν χανόμαστε μέσα σε σκέψεις, προσπαθώντας να απαλλαγούμε από τα συναισθήματά μας, δίνουμε ελάχιστη προσοχή στις αισθήσεις που προέρχονται από το σώμα μας. Οι αισθήσεις όμως αυτές μάς δίνουν άμεσες πληροφορίες για τη συναισθηματική και τη νοητική μας κατάσταση και αποδεικνύονται ιδιαιτέρως χρήσιμες όταν αναζητούμε τρόπους να απαλλαγούμε από την κατάθλιψη. Όταν εστιαζόμαστε στις πληροφορίες αυτές, όχι μόνο παρακάμπτουμε τη νοητική παγίδα που μας οδηγεί στο παρελθόν ή στο μέλλον, αλλά αποκτάμε τη δύναμη να μεταμορφώσουμε το ίδιο το συναίσθημα. Στο 1ο Μέρος του βιβλίου, εξετάζουμε πώς, νους, σώμα και συναισθήματα συνεργάζονται για να εντείνουν και να συντηρούν την κατάθλιψη, όπως επίσης και τους τρόπους για να βγούμε από τον φαύλο αυτό κύκλο. Είναι ανακουφιστικό να συνειδητοποιούμε πως όλοι βασανιζόμαστε από τα πρότυπα της συνήθειας του τρόπου, δηλαδή, που σκεφτόμαστε, νιώθουμε και πράττουμε πρότυπα τα οποία περιορίζουν τη χαρά της ζωής και τις δυνατότητές μας. Δεν φαντάζεστε πόση δύναμη αποκτάμε όταν ζούμε τη στιγμή με πλήρη επίγνωση. Ενώ τα πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα έχουν τη δύναμη να μας πείσουν, στην πραγματικότητα, δεν έχουν από μόνα τους
Εισαγωγή 23 πρακτική εφαρμογή, κυρίως επειδή απευθύνονται μονάχα στην κοινή λογική μας. Στο 2ο Μέρος, λοιπόν, θα ανακαλύψετε τι χάνετε όταν βυθίζεστε και πελαγοδρομείτε μέσα στους ελιγμούς του νου, οι οποίοι στόχο έχουν να «επιδιορθώνουν» τη δυστυχία που νιώθουμε, παρεμποδίζοντας κατ αυτό τον τρόπο την επαφή μας με άλλες πλευρές της ύπαρξης και της διάνοιάς μας, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η δύναμη της εγρήγορσης. Σε αυτό το σημείο, ίσως σας φαίνεται κάπως αφηρημένη η άποψη αυτή, τι δηλαδή μπορεί να σημαίνει η καλλιέργεια της εγρήγορσης σε ό,τι αφορά τον ίδιο σας τον νου, το σώμα και τα συναισθήματα. Γι αυτό, το συγκεκριμένο μέρος σχεδιάστηκε ώστε να σας βοηθήσει να εξελίξετε τη δική σας πρακτική εγρήγορσης και να διαπιστώσετε από μόνοι σας πόσο βαθιά μεταμορφωτική και απελευθερωτική μπορεί να είναι. Στο 3ο Μέρος θα μάθετε πώς να ραφινάρετε την πρακτική σας και κατόπιν να την εφαρμόζετε στις αρνητικές σκέψεις, στα συναισθήματα, στις σωματικές αισθήσεις και συμπεριφορές, που όλες μαζί διαμορφώνουν την έλικα η οποία μετατρέπει τη δυσαρέσκεια σε κατάθλιψη. Στο 4ο Μέρος όλα συνενώνονται σε μια κοινή στρατηγική, σύμφωνα με την οποία μαθαίνετε πώς να ζείτε με μεγαλύτερη πληρότητα και αποτελεσματικότητα, αντιμετωπίζοντας όλες τις προκλήσεις της ζωής, και ειδικότερα το φάσμα της περιοδικής κατάθλιψης. Θα διαβάσετε ιστορίες ανθρώπων που, χρησιμοποιώντας τις πρακτικές της εγρήγορσης για να ξεπεράσουν τα δικά τους περιστατικά κατάθλιψης, ωρίμασαν και άλλαξαν, όπως επίσης και ένα συστηματικό και εύκολο πρόγραμμα οκτώ εβδομάδων, για να συναρμολογήσετε όλα τα στοιχεία και τις πρακτικές που περιγράφονται στο βιβλίο. Ελπίζουμε ότι το βιβλίο και οι πρακτικές θα σας φέρουν σε επαφή με την έμφυτη ικανότητά σας να διακρίνετε τη σοφία που διαθέτετε και να θεραπεύεστε με εύκολο και εφικτό τρόπο.
24 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη Υπάρχουν αμέτρητοι τρόποι για να απολαύσετε τα οφέλη αυτής της μεθόδου. Δεν χρειάζεται απαραιτήτως να δεσμευτείτε από την αρχή και να ακολουθήσετε όλο το πρόγραμμα των οκτώ εβδομάδων αν και τα οφέλη, όπως θα διαπιστώσετε, είναι τεράστια όταν τελικά πάρετε την απόφαση. Δεν χρειάζεται καν να αντιμετωπίζετε πρόβλημα με την κατάθλιψη για να ωφεληθείτε από τις πρακτικές επίγνωσης που περιγράφονται εδώ. Τα συνήθη και αυτόματα πρότυπα του νου που εξετάζουμε, κυριολεκτικά πλήττουν όλους μας εκτός κι αν μάθουμε πώς να τα διαχειριζόμαστε. Ίσως απλώς θέλετε να μάθετε περισσότερα για τον νου σας και το εσωτερικό συναισθηματικό σας τοπίο. Μπορεί επίσης να νιώσετε περιέργεια και να θελήσετε να πειραματιστείτε με κάποιες πρακτικές εγρήγορσης, ξεκινώντας, για παράδειγμα, από το 2ο Μέρος και κατόπιν ακολουθώντας ολόψυχα το πρόγραμμα των οκτώ εβδομάδων για να δείτε τι θα συμβεί. Πριν συνεχίσουμε, θέλουμε να σας προειδοποιήσουμε για δύο πράγματα. Πρώτον, οι διάφορες διαλογιστικές πρακτικές που περιγράφουμε συχνά χρειάζονται κάποιο χρόνο πριν φανερώσουν το πλήρες δυναμικό τους. Αυτός είναι και ο λόγος που ονομάζονται «πρακτικές» απαιτούν επανάληψη και φιλοπράγμονα και δεκτικό νου. Μην προσδοκάτε αποτελέσματα απλώς και μόνο επειδή επενδύσατε χρόνο και ενέργεια. Αξίζει πραγματικά τον κόπο να πειραματιστούμε με το είδος αυτό μαθητείας, κι ας είναι για τους περισσότερους πρωτόγνωρο. Όλα όσα αναγράφονται στο βιβλίο έχουν σκοπό να στηρίξουν τις προσπάθειές σας. Δεύτερον, καλό θα ήταν να μη δεσμευτείτε σε όλο το πρόγραμμα αν αυτή τη στιγμή περνάτε κρίση κατάθλιψης. Ίσως θα ήταν καλύτερα να περιμένετε λίγο και να προσεγγίσετε αυτή τη νέα μέθοδο όταν θα έχει περάσει η κρίση και οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας θα έχουν ισορροπήσει, όταν ο νους και το πνεύμα σας θα έχουν ξαλαφρώσει από το αβάσταχτο βάρος ενός οξέος καταθλιπτικού επεισοδίου.
Εισαγωγή 25 Όποτε κι αν ξεκινήσετε, ακολουθήστε τις ασκήσεις και εξασκηθείτε στον διαλογισμό με υπομονή, επιμονή, αγάπη για τον εαυτό και δεκτικότητα. Σας προσκαλούμε να παραμερίσετε την τάση που όλοι έχουμε, να προσπαθούμε να εξαναγκάσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο και, αντιθέτως, να τους επιτρέψετε να υφίστανται ως έχουν αυτή τη στιγμή. Απλώς έχετε εμπιστοσύνη στην ικανότητά σας να μαθαίνετε, να ωριμάζετε και να θεραπεύεστε καθώς προχωράτε δεσμευτείτε, όμως, σαν να εξαρτάται η ζωή σας από τις πρακτικές, πράγμα που εξάλλου ισχύει, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Τα υπόλοιπα θα πάρουν τον δρόμο τους.
ΜΕΡΟΣ Ι Νους, Σώμα και Συναίσθημα
ΕΝΑ «Αχ, όχι πάλι!» Για Ποιο Λόγο η Δυσθυμία δεν Υποχωρεί Η Άλις στριφογυρνούσε στο κρεβάτι της. Δεν μπορούσε να κοιμηθεί. Η ώρα ήταν 3:00 το πρωί και δυο ώρες πριν είχε ξυπνήσει απότομα. Ο νους της αμέσως έπιασε δουλειά γυρίζοντας στα γεγονότα της προηγούμενης ημέρας, σ εκείνη τη σύσκεψη με τον προϊστάμενό της. Αυτή τη φορά, όμως, υπήρχε και κάποιος που σχολίαζε όσα είχαν διαδραματιστεί: η δική της εσωτερική φωνή, που την βομβάρδιζε με ένα σωρό επικριτικές ερωτήσεις: «Γιατί να το παρουσιάσω έτσι; Πρέπει να του φάνηκα πολύ ανόητη. Κι εκείνος τι εννοούσε όταν είπε ότι οι επιδόσεις μου είναι ικανοποιητικές αλλά όχι αρκετά καλές ώστε να δικαιολογούν αύξηση; Και το τμήμα της Κριστίν, τι δουλειά έχει με την παρουσίαση; Αυτό είναι δική μου δουλειά... για την ώρα, τουλάχιστον. Μήπως αυτό εννοούσε όταν είπε ότι θέλει να αξιολογήσει την πορεία της δουλειάς μου; Μάλλον σκέφτεται να την αναθέσει σε κάποιον άλλο. Το ήξερα πως η παρουσίασή μου δεν ήταν αρκετά καλή όχι μόνο δεν θα πάρω αύξηση, αλλά μπορεί και να χάσω τη δουλειά μου. Αν το είχα προβλέψει...» Η Άλις δεν μπορούσε να ξανακοιμηθεί. Όταν τελικά χτύπησε το ξυπνητήρι, οι σκέψεις της είχαν προχωρήσει: τη θέση
30 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη της απελπισίας από την υποτιθέμενη απόλυσή της πήρε το αδιέξοδο στο οποίο θα έφταναν αυτή και τα παιδιά της, αν αναγκαζόταν να βρει άλλη δουλειά. Σηκώθηκε από το κρεβάτι κακόθυμη και με το ζόρι κατευθύνθηκε στο μπάνιο. Ήδη, έβλεπε νοερά να την απορρίπτουν από τη μια πιθανή δουλειά στην άλλη. «Δεν φταίνε αυτοί. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί νιώθω συνεχώς τόσο χάλια. Γιατί με πνίγουν τα πάντα; Όλοι οι άλλοι φαίνεται να τα πηγαίνουν μια χαρά. Μάλλον δεν μπορώ απλώς να αντεπεξέλθω με τη δουλειά και το σπίτι ταυτοχρόνως. Τι ήταν αυτό που μου είπε χτες ο προϊστάμενός μου;» Στον νου της ξανάρχισε να παίζει η ίδια κασέτα. Ο Τζιμ δεν είχε προβλήματα με τον ύπνο. Μάλλον το αντίθετο. Δυσκολευόταν να μείνει ξύπνιος. Τον παρακολουθούμε να κάθεται μέσα στο αυτοκίνητό του στο πάρκινγκ της εταιρείας όπου εργάζεται, νιώθοντας το βάρος της ημέρας να τον ακινητοποιεί στο κάθισμα. Το σώμα του είναι βαρύ, σαν μολύβι. Το μόνο που καταφέρνει είναι να λύσει τη ζώνη ασφαλείας. Κάθεται ακίνητος, φρακαρισμένος, αδυνατώντας να πιάσει το χερούλι της πόρτας, να την ανοίξει και να πάει στο γραφείο του. Ίσως θα τον βοηθούσε να σκεφτεί ξανά το πρόγραμμα της ημέρας... αυτό πάντα πετύχαινε. Όχι, όμως, σήμερα. Κάθε ραντεβού, κάθε σύσκεψη, κάθε τηλεφώνημα που πρέπει να κάνει του φέρνει έναν κόμπο στον λαιμό και με κάθε προσπάθεια να καταπιεί, ο νους του απομακρύνεται από την ατζέντα της ημέρας και στρέφεται στην ερώτηση που κάθε πρωί τον τυραννά: «Γιατί νιώθω τόσο χάλια; Τα έχω σχεδόν όλα μια τρυφερή σύζυγο, σπουδαία παιδιά, ασφάλεια στη δουλειά, ένα πανέμορφο σπίτι... Τι μου συμβαίνει; Γιατί
Για Ποιο Λόγο η Δυσθυμία δεν Υποχωρεί 31 δεν μπορώ να επιβληθώ στον εαυτό μου; Και γιατί μου συμβαίνει συνεχώς αυτό; Η Γουέντι και τα παιδιά βαρέθηκαν να με βλέπουν έτσι. Δεν θα με ανεχτούν για πολύ ακόμα. Αν μπορούσα να βρω τι μου συμβαίνει, τα πράγματα θα άλλαζαν. Αν ήξερα γιατί νιώθω τόσο άσχημα, θα έλυνα το πρόβλημα και θα συνέχιζα τη ζωή μου όπως όλοι. Αυτό που μου συμβαίνει είναι εντελώς παράλογο». Το μόνο που θέλουν η Άλις και ο Τζιμ, είναι να νιώσουν ευτυχισμένοι. Η Άλις υποστηρίζει ότι υπάρχουν στη ζωή της χαρούμενες στιγμές, μόνο που δεν διαρκούν. Κάτι της προκαλεί πανικό, και γεγονότα για τα οποία παλαιότερα αδιαφορούσε, σήμερα της προκαλούν απόγνωση, πριν καν καταλάβει τι συνέβη. Ο Τζιμ έχει κι εκείνος ευτυχισμένες στιγμές τις περιγράφει, όμως, ως περιόδους που τις χαρακτηρίζει η απουσία του πόνου, παρά η παρουσία της χαράς. Δεν έχει ιδέα τι είναι αυτό που κάνει τον ακαθόριστο πόνο να υποχωρεί και κατόπιν να επιστρέφει. Το μόνο που ξέρει είναι ότι δεν μπορεί καν να θυμηθεί την τελευταία φορά που διασκέδασε γελώντας με την οικογένεια ή τους φίλους του. Καθώς οι εικόνες της ανεργίας διαδέχονται η μια την άλλη στο μυαλό της Άλις, ένας βαθύς φόβος ότι δεν θα μπορεί να κάνει αυτά που πρέπει για τον εαυτό της και τα παιδιά της, καραδοκεί στην άκρη του νου της. Όχι πάλι, σκέφτεται αναστενάζοντας. Θυμάται πολύ καθαρά τι συνέβη όταν ανακάλυψε ότι ο Μπαρτ την απατούσε και τον έδιωξε από το σπίτι. Είχε φυσικά νιώσει λύπη και θυμό, αλλά και ταπείνωση εξαιτίας της συμπεριφοράς του. Την είχε απατήσει κι εκείνη ένιωσε να «χάνει» τη μάχη να σώσει τη σχέση τους. Στη συνέχεια, ένιωσε παγιδευμένη ως μόνη μητέρα. Στην αρχή έδειξε θάρρος για χάρη των παιδιών. Στην αρχή όλοι γύρω της την στήριζαν, ήρθε όμως μια στιγμή
32 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη όπου πίστεψε ότι τον είχε ξεπεράσει. Δεν μπορούσε πια να ζητά τη βοήθεια των φίλων και των συγγενών της. Τέσσερις μήνες αργότερα, ένιωθε όλο και πιο θλιμμένη και μελαγχολική, έχασε το ενδιαφέρον της για την παιδική χορωδία που διηύθυνε, δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί στη δουλειά της, και ένιωθε ενοχές επειδή πίστευε πως ήταν «κακή μητέρα». Έχασε τον ύπνο της, έτρωγε «συνεχώς», και τελικά επισκέφτηκε τον οικογενειακό της γιατρό, ο οποίος διέγνωσε κατάθλιψη. Ο γιατρός τής συνέστησε να πάρει αντικαταθλιπτικά, τα οποία βελτίωσαν τη διάθεσή της. Μέσα σε λίγους μόλις μήνες βρήκε τον παλιό, καλό της εαυτό μέχρι εννέα μήνες αργότερα, όταν σε ένα ατύχημα το καινούριο της αυτοκίνητο καταστράφηκε ολοσχερώς. Αν και η ίδια βγήκε με λίγες μόνο μελανιές, είχε γλιτώσει τον θάνατο παρά τρίχα. Συνεχώς σκεφτόταν το ατύχημα και αναρωτιόταν πώς ήταν δυνατόν να φανεί τόσο απρόσεκτη, σε τι κίνδυνο είχε εκτεθεί, και ότι τα παιδιά της παραλίγο θα είχαν μείνει ορφανά. Με τις σκοτεινές σκέψεις να δυναμώνουν, κάλεσε τον γιατρό της και του ζήτησε να της ξαναγράψει αντικαταθλιπτικά. Πολύ γρήγορα άρχισε να νιώθει καλύτερα. Στα πέντε χρόνια που ακολούθησαν, το μοτίβο αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φορές και κάθε που παρατηρούσε τα σημάδια του επερχόμενου κενού μέσα της, ένιωθε όλο και μεγαλύτερο τρόμο. Η Άλις δεν πίστευε ότι θα άντεχε για πολύ ακόμα. Ο Τζιμ δεν είχε ποτέ του διαγνωστεί ως καταθλιπτικός δεν είχε καν μιλήσει στον γιατρό του για τις θλιβερές σκέψεις που κυρίευαν τον νου του, ή για τη σταθερά κακή του διάθεση. Επιβίωνε και όλα στη ζωή του πήγαιναν μια χαρά. Δεν θα έπρεπε καν να παραπονιέται! Καθόταν στο αυτοκίνητό του περιμένοντας κάτι να τον παρακινήσει ν ανοίξει την πόρτα και να προχωρήσει. Δοκίμασε να σκεφτεί τον κήπο του και τις όμορφες τουλίπες που σύντομα θα άνθιζαν, η σκέψη όμως αυτή τού θύμισε ότι δεν είχε καθαρίσει καλά τον κήπο το φθινόπωρο και τώρα
Για Ποιο Λόγο η Δυσθυμία δεν Υποχωρεί 33 θα είχε πολλή δουλειά. Ένιωσε καταρρακωμένος. Σκέφτηκε τη γυναίκα και τα παιδιά του, η ιδέα όμως να συμμετέχει στις συζητήσεις τους κατά τη διάρκεια του δείπνου τον έκανε να θέλει να πάει για ύπνο νωρίς, όπως έκανε άλλωστε και το προηγούμενο βράδυ. Είχε σκοπό να σηκωθεί νωρίς για να τελειώσει τις εκκρεμότητες της προηγούμενης ημέρας, αλλά δεν κατάφερνε να ξυπνήσει. Ίσως έμενε στο γραφείο για να τελειώσει, ακόμα κι αν του έπαιρνε ως τα μεσάνυχτα... Η Άλις υποφέρει από σοβαρή υποτροπιάζουσα καταθλιπτική διαταραχή. Ο Τζιμ, πάλι, ίσως υποφέρει από δυσθυμία, ένα είδος ήπιας κατάθλιψης μια μάλλον χρόνια παρά οξεία κατάσταση. Η διάγνωση δεν παίζει μεγάλο ρόλο. Το πρόβλημα της Άλις και του Τζιμ, αλλά και πολλών άλλων, είναι ότι θέλουν απεγνωσμένα να νιώσουν ευτυχισμένοι αλλά δεν έχουν ιδέα πώς να το καταφέρουν. Γιατί κάποιοι από μας νιώθουμε συνεχώς τόσο χάλια; Γιατί κάποιοι από μας νιώθουμε ότι ποτέ δεν είμαστε ευχαριστημένοι, αλλά απλώς σερνόμαστε στη ζωή, νιώθοντας διαρκώς μελαγχολικοί και δυσαρεστημένοι, κουρασμένοι και αδιάφοροι, με ελάχιστο ενδιαφέρον για τα πράγματα που κάποτε μας έκαναν χαρούμενους και έδιναν αξία στη ζωή μας; Για τους περισσότερους, η κατάθλιψη ξεκινά ως αντίδραση σε ένα τραγικό γεγονός, ή σε μια αλλαγή στη ζωή μας. Τα γεγονότα που πιθανόν προκαλούν την κατάθλιψη είναι απώλειες, ταπεινώσεις, αλλά και ήττες, που μας αφήνουν να νιώθουμε παγιδευμένοι στις συνθήκες της ζωής. Η Άλις έπαθε κατάθλιψη μετά τη διάλυση της σχέσης της με τον Μπαρτ. Στην αρχή την έτρεφε η αγανάκτηση και αντιμετώπισε το ότι θα ήταν μόνη-γονέας με υπέρμετρο ζήλο. Αυτό όμως ήταν όλο κι όλο που μπορούσε να κάνει όταν γύριζε στο σπίτι από τη δουλειά, κι έτσι σταμάτησε να βγαίνει παρέα με τους συναδέλφους της μετά το γραφείο, να δειπνεί με τη μητέρα της, ακόμα και να μιλάει στο τηλέφωνο με την αδελφή της, η οποία ζούσε σε μια πολιτεία εκεί κοντά.
34 Ο Συνειδητός Δρόμος για να Ξεπεράσετε την Κατάθλιψη Σύντομα την κατέβαλε η μοναξιά, ενώ η διαρκής αίσθηση εγκατάλειψης τελικά την τσάκισε. Η απώλεια του Τζιμ ήταν λίγο πιο ήπια και λιγότερο οφθαλμοφανής. Λίγους μήνες αφότου πήρε προαγωγή στην εταιρεία όπου εργάζεται, ο Τζιμ διαπίστωσε ότι δεν είχε πλέον ελεύθερο χρόνο να περνά με τους φίλους του και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον σύλλογο κηπουρικής, επειδή όλο και πιο συχνά αναγκαζόταν να μένει ως αργά στη δουλειά. Συνειδητοποίησε, επίσης, ότι δεν απολάμβανε τον νέο του ρόλο ως επόπτη. Τελικά, ζήτησε να επιστρέψει σε μια θέση παρόμοια με εκείνη που είχε παλιά. Η αλλαγή τον ανακούφισε, αλλά κανείς δεν πρόσεξε ότι ο Τζιμ δεν ήταν ευτυχισμένος πια ούτε καν ο ίδιος. Κυκλοφορούσε μονίμως αφηρημένος και συχνά φαινόταν να τον απασχολεί κάτι. Στον νου του είχε αρχίσει να αμφισβητεί την απόφασή του, ανέλυε υπερβολικά κάθε επαφή με τους προϊσταμένους του, ώσπου τελικά άρχισε να κατηγορεί τον εαυτό του επειδή ένιωθε ότι είχε «προδώσει τις προσδοκίες» της εταιρείας του, αλλά και τις δικές του. Ποτέ του δεν είπε τίποτα, αλλά προσπάθησε να αγνοήσει τις σκέψεις του εκείνες στα χρόνια που ακολούθησαν, όμως, αποτραβήχτηκε όλο και περισσότερο, είχε όλο και πιο συχνά προβλήματα με την υγεία του και, σύμφωνα με τη σύζυγό του, «δεν ήταν πια ο άντρας που κάποτε γνώριζα». Η απώλεια είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής. Οι περισσότεροι, μετά από μια κρίση όπως αυτή που πέρασε η Άλις, αντιμετωπίζουμε τη ζωή ως έναν απίστευτο αγώνα και νιώθουμε να μας καταβάλλουν οι απογοητεύσεις από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο μας τον εαυτό όπως ακριβώς συνέβη με τον Τζιμ. Στην ιστορία, όμως, και των δύο υπάρχουν ενδείξεις που φανερώνουν γιατί ορισμένοι από εμάς μαστίζονται από τις μόνιμες επιδράσεις παρόμοιων δύσκολων εμπειριών.