ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΕ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα: Νέες Προοπτικές στην Μουσειακή Πολιτική Τάσεις της πρόσφατης πολιτισµικής πολιτικής για την πολιτισµική κληρονοµιά και οι επιπτώσεις τους σε πολιτισµικού θεσµούς όπως αυτούς των µουσείων (ιδιωτικών και δηµόσιων). Επιβλέπων: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΜΠΟΧΩΤΗΣ Σπουδάστρια: ΚΟΛΙΠΕΤΣΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΘΗΝΑ - 2004 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...4 SUMMARY...6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ...8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...12 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ...17 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑΣ...17 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...18 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...19 ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ...20 Η ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...23 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...28 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ...30 Η ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ...30 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Η ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Ε.Ε....33 Η ΤΑΣΗ ΑΠΟΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ...33 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ...40 4 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...44 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ...44 Η ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...46 ΟΙ ΥΛΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...48 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...49 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ...55 ΤΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...58 ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ :...60 Η ΈΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ PABLO PICASSO...60 ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΑΜΠΛΟ ΠΙΚΑΣΟ...61 Η ΈΚΘΕΣΗ ΤΟΥ SALVADOR DALI...62 ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΚΘΕΣΗ ΤΟΥ SALVADOR DALI...63 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ...64 5 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ...65 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ...65 Η ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...67 ΟΙ ΥΛΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...68 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...68 2

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ ΈΚΘΕΣΗ....70 ΟΙ ΠΕΡΙΟ ΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...72 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΛΙΘΟΙ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟΙ»...74 ΤΟ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ...75 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...76 ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑ ΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ...76 ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ...78 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...82 3

Νέες Προοπτικές στην Μουσειακή Πολιτική Τάσεις της πρόσφατης πολιτισµικής πολιτικής για την πολιτισµική κληρονοµιά και οι επιπτώσεις τους σε πολιτισµικού θεσµούς όπως αυτούς των µουσείων (ιδιωτικών και δηµόσιων). Περίληψη Οι γρήγορες αλλαγές που έχουν πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στον τοµέα της οικονοµίας, της πολιτικής και της τεχνολογίας έχουν επηρεάσει την διαδικασία ανάπτυξης και την δοµή των ευρωπαϊκών µουσείων. Η συνεχής ανάγκη «εκδηµοκρατισµού» και οι νέες εναλλακτικές για την ανεύρεση νέων χρηµατοδοτικών πόρων οδήγησαν τα µουσεία στην µελέτη και τον αναπροσδιορισµό της «σχέσης» τους µε το κοινό και την συνεπαγόµενη προσαρµογή τους στην διεθνή και ανταγωνιστική «αγορά».αυτές οι αλλαγές έχουν δηµιουργήσει και συνεχίζουν να δηµιουργούν- εντάσεις στον χώρο των µουσείων, αφού οδηγούµαστε στην επανεξέταση του ρόλου και της αξίας τους σε σχέση µε τη σύγχρονη κοινωνία. Όµως, η κυριότερη αναπροσαρµογή, η οποία προκαλείται από τις νέες επικρατούσες συνθήκες, έλαβε χώρα στην φιλοσοφία των µουσείων, στις νέες αρχές και µεθόδους της επιστήµης της µουσειολογίας και την επικοινωνιακή τους πολιτική µε το κοινό. Η επίδραση αυτή όχι µόνο επιβάλει τη ριζική αναδιάταξη του πλαισίου των µουσείων και των υπηρεσιών που παρέχονται από αυτά αλλά, επίσης, προκαλεί τη συνεργασία µε οµάδες ειδικών δίδοντας έµφαση στον εκπαιδευτικό και κοινωνικό ρόλο των µουσείων. Επιπροσθέτως, επιβάλει την συνειδητοποίηση του πολυδιάστατου ρόλου του σύγχρονου µουσείου όπως και τη προσαρµογή τους στην εκπλήρωση αυτού του ουσιαστικού αντικειµενικού στόχου. Η παρούσα εργασία θα επιχειρήσει να εξετάσει εάν αυτή η προβληµατική εφαρµόζεται στη Ελλάδα και πιο συγκεκριµένα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και στο Επιγραφικό Μουσείο, επίσης. 4

Όσον αναφορά, τη µεθοδολογία της εργασίας οι πληροφορίες συλλέχθηκαν µέσα από τη µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και από τις συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν από το διοικητικό και επιστηµονικό προσωπικό των εν λόγω µουσείων. Σχετικά µε τα συµπεράσµατα της παρούσας εργασίας, οι νέες τάσεις της µουσειολογίας εφαρµόζονται στο µουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και εφαρµόζονται και στο Επιγραφικό Μουσείο σε ορισµένους τοµείς, όσο το επιτρέπουν οι οικονοµικοί, γραφειοκρατικοί περιορισµοί. Λέξεις-Κλειδιά Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Επιγραφικό Μουσείο Μουσειολογία Το «σύγχρονο» µουσείο Μουσείο-Κοινωνική ιάσταση Μουσείο-Εκπαιδευτική ιάσταση Μουσείο-Επικοινωνία Μουσείο-Πολιτική ιάσταση Μουσεία-Ευρωπαϊκή Ένωση Αποκρατικοποίηση Μουσείων Μουσεία-Ελλάδα. 5

New Perspectives in the Policy of the Museums. Tendencies of the recent Cultural Policy regarding the Cultural Heritage and their impact on cultural institutions like important (private and public) Museums. Summary The rapid changes in the economy, politics and technology of our century have influenced the course of development and the structure of the European museums. The continuous need for democratization and new alternatives in financing have led museums to study and re-define their relationship with the public and to adjust to a new, international and competitive market. These changes have created and continue to create- tensions in the museums, since they stress the need for a reexamination of their value and role in modern society. However, the main change, that took place due to the new circumstances, has been realized in the philosophy of the museums, in the new principles and methods ruling their communication with the public. This impact not only imposes the radical reconstruction of the museum s mechanisms and services but it also provokes the collaboration of groups of experts by giving emphasis on the educational and social role of the museums. It also elaborates the awareness of the multidimensional role of contemporary museums as well as the efforts of adjustment to an essential objective. This essay attempts to examine if these considerations have been put into practice in Greece and more specifically, in the case of the Museum of Cycladic Arts and in the Epigraphic Museum as well. The methodology of this essay included the gathering information by the study of the corresponding bibliography and by the interviews given by the personnel and archaeologists of the museums under examination. 6

After the examination of these museums it has been concluded that the new principles of museology are applied in the case of the Museum of Cycladic Arts and there is the tendance to be applied and in the case of Epigraphic Museum as well, in spite of the economic and bureaucratic constraints of the last one. Κey-words Museum of Cycladic Arts Epigraphic Museum The modern museum Museum-social dimension Museum-educational dimension Museum-political dimension Museum-communication Museum-European Union Museums-Greece 7

Νέες Προοπτικές στην Μουσειακή Πολιτική: Τάσεις της πρόσφατης πολιτισµικής πολιτικής για την πολιτισµική κληρονοµιά και οι επιπτώσεις τους σε πολιτισµικούς θεσµούς όπως αυτούς των µουσείων (ιδιωτικών και δηµόσιων). Πρόλογος Το αντικείµενο του έργου είναι η εξέταση σε αδρές γραµµές της αναδιαµόρφωσης των µεγάλων µουσείων και των νεοδηµιουργούµενων µουσείων, γεγονός στο οποίο ωθεί η πρόσφατη πολιτική σχετικά µε το πολιτισµικό παρελθόν. Αφορά καταρχάς την αναµόρφωση των ίδιων των µόνιµων συλλογών και των νέων εκθέσεων των µουσείων µε στόχο τη µεγαλύτερη προσέλευση του κοινού και τη µεγαλύτερη οικονοµική αποδοτικότητα των µουσείων. Η αναµόρφωση αυτή συνοδεύεται από µία µεγαλύτερη αναδιοργάνωση των µουσείων, που µε τη σειρά της προϋποθέτει θεσµικές και διοικητικές µεταρρυθµίσεις των µουσείων, ενώ οδηγεί σε διαφορετική σχέση µουσείου και κοινού, όπως και σε διοικητική αναδιάρθρωση στο εσωτερικό των µουσείων. Η συγκεκριµένη εργασία αποβλέπει στο να εξετάσει κατά πόσο οι προαναφερόµενες αλλαγές εφαρµόστηκαν ή εφαρµόζονται ήδη στον ελληνικό χώρο των µουσείων και πιο συγκεκριµένα στο µουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ιδιωτικό) και στο Επιγραφικό µουσείο (κρατικό) προκειµένου να επιτευχθούν οι αντικειµενικοί στόχοι που ήδη προαναφέρθηκαν. Όσον αναφορά την µεθοδολογία υλοποίησης της εργασίας οι πληροφορίες συλλέχθηκαν από την αντίστοιχη βιβλιογραφία και κατά βάση από τις συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν µε τους υπευθύνους και το ειδικό προσωπικό του µουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Επιγραφικού µουσείου αντίστοιχα. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας θα γίνει µία σύντοµη παρουσίαση του θεωρητικού πλαισίου σχετικά µε τον ρόλο της επιστήµης της Μουσειολογίας και της έννοιας του «σύγχρονου» µουσείου, όπως αυτή διαµορφώνεται από τις επιταγές της σύγχρονης µουσειακής πραγµατικότητας. 8

Στην συνέχεια του κεφαλαίου θα αναλυθούν σε αδρές γραµµές οι διάφορες διαστάσεις που εµπεριέχονται στην έννοια και στον ρόλο του µουσείου ως θεσµού µε µακραίωνη ιστορία και ιδιαίτερα στην εποχή µας. ηλαδή, η κοινωνική και η επικοινωνιακή του διάσταση, η εκπαιδευτική, όπως και η πολιτική διάσταση του µουσείου. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα παρουσιασθεί η διαφορετική οικονοµική διαχειριστική πολιτική των µουσείων, και θα προσπαθήσουµε να δούµε πως η εφαρµογή της πολιτικής «management» και των νόµων της «Αγοράς» µπορούν να εφαρµοστούν στα µουσεία, χωρίς ταυτόχρονα να υπάρξει διαστρέβλωση της αποστολής και του ρόλου τους προς την κοινωνία και τον πολιτισµό. Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιασθεί σε αδρές γραµµές η µουσειακή πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως όσον αναφορά την τάση αποκρατικοποίησης των κρατικών µουσείων και στην συνέχεια αυτού του κεφαλαίου θα επισηµανθεί η περίπτωση της Ελλάδας. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα αναλυθεί το µουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Θα ξεκινήσουµε στο πρώτο υποκεφάλαιο µε µία ιστορική αναδροµή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία θα εξετάσει τον σκοπό δηµιουργίας και σύστασης του Μουσείου και τις καταβολές του, ποια είναι η νοµική του µορφή, καθώς µία παρουσίαση της διοικητικής του συγκρότησης, δηλαδή µε ποιο τρόπο διοικείται από την αρχή σύστασης του µέχρι και σήµερα και αν παρατηρούνται κάποιες διαφοροποιήσεις αναφορικά µε αυτό το ζήτηµα µε την πάροδο του χρόνου λόγω της µετεξέλιξης της ίδιας της έννοιας του µουσείου. Ποιες είναι οι ειδικότητες που εργάζονται κατά βάση σε αυτό; Ποιες είναι οι σπουδές τους; Επίσης, θα παρουσιασθούν οι υλικές προδιαγραφές του Μουσείου, εάν δηλαδή υπάρχουν συγκεκριµένα συστήµατα συντήρησης και ασφάλειας των αντικειµένων, πυρασφάλεια, εργαστήριο, αίθουσα διαλέξεων, αίθουσες για περιοδικές εκθέσεις κ.α. ηλαδή, µε άλλα λόγια, θα αναλυθεί κατά πόσο «χωρικά» υπάρχει πιο συγκεκριµένη διαµόρφωση του µουσείου προκειµένου να φιλοξενήσει τις µόνιµες εκθέσεις του ή είναι ο πυρήνας µιας ευρύτερης πολιτιστικής δραστηριότητας, σύµφωνα µε την 9

ισχύουσα πολιτική του µουσείου όπου πέραν από τις κύριες και µόνιµες αίθουσες του ή µπορεί να εξοικονοµήσει χώρο έστω και συγκυριακά και άλλου τύπου πολιτιστικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις; Στο δεύτερο υποκεφάλαιο θα γίνει µία γενική επισκόπηση των οικονοµικών του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, κυρίως όσον αναφορά την οικονοµική του διαχείριση. Με άλλα λόγια θα προσπαθήσουµε να απαντήσουµε στο ερώτηµα για το πως το Μουσείο αποβλέπει στο να αυξήσει τα έσοδα του και εάν υπάρχουν οικονοµικές αλλαγές στην διαχείριση των εσόδων του. Εάν αποτελεί µία πολυδύναµη µονάδα ψυχαγωγίας και παιδείας και όχι µουσείο µε την παραδοσιακή αντίληψη του 19 ου αιώνα Επιπροσθέτως, θα εξετασθεί εάν οι νέου τύπου δραστηριότητες είναι ποσοτικές και εάν αντικατοπτρίζονται στα έσοδα από τα εισιτήρια και ποιες είναι οι πηγές των εσόδων του από άλλες δραστηριότητες. Υπάρχει πολιτική ή είναι αυτή «επιφανειακή». Θα γίνει αναφορά σε συγκεκριµένες περιπτώσεις κατά τις οποίες τα έσοδα του Μουσείου ήταν αυξηµένα και εάν συνδέεται αυτή η αύξηση των εσόδων µε κάποιες συγκεκριµένες δράσεις και πρωτοβουλίες του Μουσείου; Τέλος, θα γίνει αναφορά στις δαπάνες του Μουσείου. Στο τρίτο υποκεφάλαιο θα αναλυθεί το ερώτηµα για το ποια είναι η αντίληψη και η γενικότερη «πολιτική» του Μουσείου όσον αναφορά τις εκθέσεις. Θα επιχειρήσουµε να απαντήσουµε στο ερώτηµα για το ποιος ο ρόλος των εκθέσεων και των διαλέξεων σε σχέση µε τη γενικότερη πολιτιστική πολιτική και εξέλιξη του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και εάν υπάρχουν κάποιες αξίες και ιδέες που προβάλλονται µέσα από αυτές. Εποµένως, υπό αυτό το πρίσµα θα εξεταστεί εάν το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι ο πυρήνας ενός ευρύτερου συνόλου, καθώς και η δυναµική που αυτό µπορεί να αναπτύξει προς διάφορες κατευθύνσεις. Τι τύπου επαφή έχει το Μουσείο µε τον επισκέπτη του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης; Ποιοι παράγοντες «παίζουν» καθοριστικό ρόλο στην «συντήρηση» και «επιβίωση» του Μουσείου; Επίσης, σε αυτό το υποκεφάλαιο θα παρουσιασθεί ποιοι «παίζουν» ρόλο στο στήσιµο των εκθέσεων; Υπάρχει πρόβλεψη για την πρόσληψη ειδικού και εξειδικευµένου 10

προσωπικού; Υπάρχουν ειδικοί π.χ. για τις δηµόσιες σχέσεις, επικοινωνιολόγοι, µουσειολόγοι, υπεύθυνοι χορηγιών; Αφήνονται περιθώρια πρωτοβουλίας ή απλώς εκτελούν τις ιδέες κάποιου που είναι επικεφαλής; Ποιος ή ποιοι «παίζουν» καθοριστικό ρόλο στην επιλογή των εκθέσεων και µε ποια κριτήρια γίνεται αυτή η απόφαση; Στο τέταρτο υποκεφάλαιο θα παρουσιασθεί το θέµα των εκπαιδευτικών προγραµµάτων, και ποια η αντίληψη που επικρατεί σε σχέση µε αυτά και σε τι αποβλέπει µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα µέσω αυτών. Πόσο το Μουσείο φροντίζει για το µελλοντικό κοινό του; Στη συνέχεια θα αναφερθούµε σε δύο περιπτωσιακές µελέτες έκθεσης που οργάνωσε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης µε θέµα αρχικά τον ζωγράφο Picasso και στην συνέχεια, τον σουρεαλιστή ζωγράφο Salvador Dali. Στο τελευταίο υποκεφάλαιο θα αναφερθούµε στην σχέση του Μουσείου µε το ιαδίκτυο Κατά τον ίδιο τρόπο και την ίδια λογική θα γίνει και η ανάλυση του Επιγραφικού Μουσείου µε βάση τα στοιχεία που µπόρεσα να συλλέξω, αντιστοίχως, για το πέµπτο κεφάλαιο της εργασίας. Στο τέλος της παρούσας εργασίας θα καταλήξουµε σε ορισµένα συµπεράσµατα υπό το φως της εµπειρίας των δύο µουσείων που παρουσιάσθηκαν στα προγενέστερα κεφάλαια. 11

Εισαγωγή Τι θεωρείται πολιτιστική παράδοση και πολιτιστική κληρονοµιά. Πρόκειται για υλικά αγαθά - τοπία, κτίρια, µνηµεία, και αντικείµενα καθώς και για άυλα αγαθά όπως η γλώσσα, η λογοτεχνία καθώς και η χορευτική και µουσική παράδοση κάθε τόπου. Υπό αυτή την έννοια η πολιτιστική συνέχεια αποτελείται εξίσου από την υλική και από την άυλη κληρονοµιά και αντιπροσωπεύει την συλλογική και ιστορική µνήµη που δίνει υπόσταση σε όλες τις κοινωνίες. Ο πολιτιστικός αυτός πλούτος µεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και συνιστά ένα ενιαίο σύνολο που βοηθά τους ανθρώπους να συνδέσουν το παρόν µε το παρελθόν τους. Αποτελεί, επίσης, και το ζωτικό σηµείο που συνδέει την ανθρωπότητα µε το παρελθόν της και µας βοηθά να χαράξουµε την µελλοντική µας πορεία, καθώς τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά κάθε οµάδας, κάθε έθνους, δίδει «σχήµα» στην πολιτιστική πολυµορφία ολόκληρου του κόσµου, και η διαµορφωθείσα αυτή «σχέση» µεταξύ δηλαδή, πολιτιστικής ταυτότητας και πολιτιστικής πολυµορφίας αποτελεί δυναµικό παράγοντα του «παγκόσµιου πολιτισµού». 1 Όλη αυτή η προσπάθεια αποσκοπεί στην διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς για τις γενιές που θα έρθουν, για τον τόπο και για την ανθρωπότητα. Στοχεύει, επίσης, στην διαµόρφωση πολιτών σε εθνικό και παράλληλα και σε υπερεθνικό επίπεδο, που συνδιαλέγονται ουσιαστικά και γόνιµα µε το παρελθόν τους. 2 Η αµφισβήτηση ξεπερασµένων θεσµών, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, δεν άφησε ανέγγιχτο και το θεσµό του Μουσείου, που, από την εποχή της καθιέρωσης του - τον 18 ο αιώνα- µέχρι σήµερα, δεν γνώρισε και πολλές αλλαγές. Οι παραδοσιακές δραστηριότητες του της συλλογής, διατήρησης και έκθεσης αντικειµένων του έδωσε δίκαια τον χαρακτηρισµό «νεκροταφείο» ή «µαυσωλείο» της Τέχνης. Η κρίση του ίδιου του θεσµού και οι οικονοµικές και τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων 1 ιεθνές ίκτυο για την Πολιτιστική Πολιτική, 3 η Ετήσια Υπουργική ιάσκεψη, Σαντορίνη 26-28 Σεπτεµβρίου 2000, Αθήνα 2001,σελ.13-17, όπου αναφέρεται ότι η πολιτιστική ταυτότητα κάθε έθνους, κάθε οµάδας µε ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, δίνει σχήµα στην πολιτιστική πολυµορφία ολόκληρου του κόσµου, και η σχέση αυτή µεταξύ πολιτιστικής ταυτότητας και πολιτιστικής πολυµορφίας αποτελεί δυναµικό παράγοντα του παγκόσµιου πολιτισµού. Ο παράγων αυτός είναι αναγκαίος, «εκ των ών ουκ άνευ», η εξαφάνιση του οποίου θα επέφερε πνευµατική και πολιτιστική αποτελµάτωση. Παράλληλα οι κυβερνήσεις έρχονται αντιµέτωπες κατά την κατάρτιση των πολιτικών τους σε θέµατα πολιτισµού. Η στρατηγική τους αφορά την προστασία, την προαγωγή και την προώθηση της πολιτιστικής πολυµορφίας, ταυτότητας και κληρονοµιάς (σελ.30). 2 Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούµη, Φωτεινή Παπαντωνίου, Μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι και κοινό, σελ. 84. 12

δεκαετιών, άρχισαν να προωθούν νέες αντιλήψεις για τη σηµασία και τον ρόλο του Μουσείου σε µία συνεχώς µεταβαλλόµενη κοινωνία, όπου η πληροφόρηση παίρνει µία από τις πρώτες θέσεις ανάµεσα στους συντελεστές της οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης ενός λαού. 3 Λέγεται, επίσης, συχνά ότι τα µουσεία συνδέουν το παρελθόν µε το µέλλον, ότι ερµηνεύουν όσα προηγήθηκαν για να κατανοήσουµε καλύτερα όσα θα επακολουθήσουν. Όµως, τα µουσεία στην εποχή µας, αντιµετωπίζουν εντελώς νέου τύπου προβλήµατα: πρώτα από όλα, οικονοµικούς περιορισµούς, κατόπιν ένα µεγαλύτερο κοινό που ενδιαφέρεται να τα επισκεφθεί, και τέλος, γίνονται de facto κοµµάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε κάθε χώρα. 4 Είναι γεγονός ότι στην εποχή µας παρατηρείται µία χαρακτηριστική µεταβολή όσον αναφορά την ίδια την έννοια του µουσείου, της χρησιµότητας και λειτουργικότητας του, στοιχεία τα οποία οδήγησαν και στην γένεση της µουσειολογίας, «παρακλάδι» της επιστήµης της αρχαιολογίας. Χαρακτηριστικό της µεταβολής των αντιλήψεων αυτών, είναι η τάση µετατόπισης του κέντρου βάρους από τα αντικείµενα στους ανθρώπους, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται και στον ορισµό του ICOM, κατά αντιδιαστολή προς τον αρχικό, η έννοια του µουσείου δεν προσδιορίζεται µε βάση τις συλλογές του, οι οποίες στην εποχή µας γίνεται αποδεκτό ότι δεν αποτελούν το µόνο λόγο ύπαρξης (raison d etre) του µουσείου, αλλά µε βάση τις λειτουργίες του και µε έµφαση στον απώτερο σκοπό του, που είναι η εξυπηρέτηση της κοινωνίας και η ανάπτυξη της. Το µουσείο δεν νοείται πλέον ως απλός θεµατοφύλακας συλλογών, αλλά ως σύνθετος θεσµός µε επιστηµονικό, εκπαιδευτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και αναπτυξιακό κυρίως ρόλο. 5 Μέσα στο νέο αυτό πλαίσιο οι ποικίλες δραστηριότητες ενός µουσείου υποστηρίζεται ότι συνοψίζονται στις εξής βασικές: στη διαφύλαξη ή συντήρηση των αντικειµένων των συλλογών και στην επικοινωνία ή διάδοση, δηλαδή στο να καταστούν προσιτά 3 Πιστοφίδης Αλέξανδρος, 1986, Αρχαιολογία, τεύχος 20, σελ. 68-73. 4 Άρτεµις Ζενέτου, Μουσεία, προβλήµατα προκλήσεις και προοπτικές, σελ.132. 5 Βουδούρη 2003, σελ. 91. 13

στο κοινό (που περιλαµβάνει ιδίως την έκθεση, ερµηνεία και εκπαίδευση). Το ζητούµενο είναι η εξεύρεση µιας ισορροπίας µεταξύ των αλληλένδετων αλλά και αλληλοσυγκρουόµενων αυτών λειτουργιών, ειδικότερα ανάµεσα στην διαφύλαξη και την επικοινωνία, ισορροπία η οποία δεν είναι πάντα εύκολη στην πράξη 6. Υπό το πρίσµα των αλλαγών που πραγµατοποιούνται σχετικά µε την έννοια του µουσείου, από τη δεκαετία του 1980 εµφανίζεται στις ανεπτυγµένες χώρες, και λόγω της µείωσης των προερχόµενων από τις δηµόσιες και ιδιωτικές πηγές πόρων των µουσείων, ένας τύπος µουσείων προσανατολισµένων στην αγορά (market-oriented). Τα µουσεία αυτά, αξιοποιώντας τις τεχνικές διοίκησης και διαχείρισης επιχειρήσεων, επικοινωνίας και marketing, αναπτύσσουν τις εµπορικές τους δραστηριότητες, προωθούν θεαµατικές, εφήµερες εκδηλώσεις, αντιµετωπίζουν τον επισκέπτη ως καταναλωτή και τείνουν να µεταβληθούν σε επιχειρήσεις ψυχαγωγίας, στην οποία και δίνουν έµφαση. Αν και ο µη κερδοσκοπικός χαρακτήρας ως εννοιολογικό στοιχείο του µουσείου καθόλου δεν αποκλείει την πραγµατοποίηση εσόδων για την εξυπηρέτηση της αποστολής του, είναι αµφισβητήσιµο το κατά πόσον κάποιοι τουλάχιστον από τους οργανισµούς αυτού του τύπου εµπίπτουν στον ορισµό του µουσείου. 7 Παρά το γεγονός ότι τα µουσεία είναι «ανοιχτά» στο κοινό εδώ και πάνω από τριακόσια χρόνια, µόνο κατά τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια προσπάθησαν να κατανοήσουν πως να επικοινωνούν µε το κοινό καλύτερα. Τα πρώτα µουσεία προήλθαν από τις ακαδηµαϊκές «συλλογές αξιοπερίεργων αντικειµένων» και από τα πριγκηπικά θησαυροφυλάκια, όπου εθεωρείτο δεδοµένο ότι οι επισκέπτες διέθεταν το ίδιο επίπεδο γνώσεων και εκτιµούσαν τις συλλογές όσο και οι ίδιοι οι συλλέκτες. Το µουσείο αρχικά ήταν προσιτό µόνο σε λίγους εκλεκτούς, και χρησίµευε στο διαχωρισµό των µορφωµένων (επισκεπτών) από τους αµόρφωτους (µη-επισκέπτες). Το αποτέλεσµα ήταν να αποκτήσει το µουσείο τη δηµόσια εικόνα 6 Βουδούρη 2003, σελ. 92. 7 Βουδούρη 2003, σελ.93-95. Επισηµαίνεται ότι σήµερα συνυπάρχουν στο πλαίσιο και στο περιθώριο των κατευθύνσεων του ICOM, διάφορα µοντέλα µουσείου, ανάλογα µε το κέντρο βάρος τους: ναός, σχολείο, ερευνητικό ινστιτούτο, πολιτιστικό κέντρο ή επιχείρηση ψυχαγωγίας. 14

ενός σκονισµένου και νεκρού ιδρύµατος, εικόνα που διαδόθηκε µέσω εικονογραφήσεων, βιβλίων και ταινιών. 8 Μολονότι η ανάγκη των ανθρώπων να συλλέγουν και να επιδεικνύουν τους θησαυρούς τους είναι πολύ παλιά, το µουσείο, ως σύγχρονος θεσµός, για να εξυπηρετήσει πολλαπλές ανάγκες µιας κοινωνίας εθνικές και πολιτικές-είναι δηµιούργηµα του 18 ου αιώνα. Τα µουσεία όπου εκτίθενται τέχνεργα, και σε αυτήν κυρίως την κατηγορία αναφερόµαστε προσφέρονται για µία «συνοµιλία» µε τα υλικά κατάλοιπα ενός πολιτισµού. Η σχέση εκθέµατος και επισκέπτη από τη µια µεριά και η διαµόρφωση (ο σχεδιασµός) των χώρων από την άλλη είναι τα ζητούµενα για το πως µπορεί κανείς να οραµατισθεί το µουσείο του αύριο. Στην εποχή µας το µουσείο καλείται να γίνει ουσιαστικός «Οίκος Μουσών», δηλαδή χώρος γνώσης, διαπαιδαγώγησης, έµπνευσης, τέρψης και αναψυχής. 9 Όπως επισηµαίνουν και οι σύγχρονοι µελετητές, τα µουσεία στην εποχή µας ανεξαρτήτως της θεµατικής τους κατάταξης, θα πρέπει να δρουν ως «ζωντανοί οργανισµοί». Οι καιροί απαιτούν τα µουσεία να επινοήσουν δραστικότερους τρόπους προσέγγισης του κοινού, να επιδείξουν εξωστρέφεια, ευρύνοια, ελκυστικότητα και συνεργασία και µε άλλους τύπου πολιτιστικούς φορείς. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η κατά τον καλύτερο τρόπο αρχιτεκτονική διευθέτηση του χώρου των µουσείων, όπου ο εκθεσιακός χώρος αποτελεί µεν τον πυρήνα, πολύπλευροι όµως χώροι θα πρέπει να διαµορφωθούν µε τέτοιο τρόπο, ώστε να λειτουργήσουν ως: Χώροι για εκπαιδευτικά προγράµµατα και συναντήσεις Χώροι περιοδικών εκθέσεων Χώροι για εικαστικά και δηµιουργικά δρώµενα Auditoria για οµιλίες και διαλέξεις κτλ. Χώροι παραδοσιακής και ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης Χώροι πωλητηρίων για τις εκδόσεις του µουσείου, για εκµαγεία και άλλα συναφή προϊόντα και 8 Dr. N. Merriman 1999, σελ. 43-49. Το ότι τα µουσεία ενθαρρύνουν ή επιτρέπουν ακόµη, ως ένα βαθµό, κοινωνικούς διαχωρισµούς αποδεικνύεται από τις έρευνες των επισκεπτών τους οι οποίες δείχνουν σταθερά ότι το κοινό των περισσοτέρων (αλλά όχι όλων) αποτελείται από µορφωµένους και εύπορους, σε ποσοστό πολύ υψηλότερο από εκείνο που αναλογεί στο γενικό πληθυσµό. 9 Σταµπολίδης 1997, σελ. 225 15

Χώρος αναψυχής 10 Άλλη παράµετρος που απασχολούν τους ειδικούς για το µουσείο του αύριο είναι φυσικά και οι δυνατότητες που προσφέρονται από τα ηλεκτρονικά µέσα και τα διαδίκτυο για ευρεία πρόσβαση στο µουσειακό υλικό. Το περιεχόµενο του µουσείου µε τις νέου τύπου προσεγγίσεις που παρέχουν τα πολυµέσα (εικόνα, ήχο, ολογράµµατα, εικονική πραγµατικότητα) να µπορεί να φθάσει σε οποιοδήποτε δέκτηεπισκέπτη, χαρίζοντας του τη δυνατότητα παρουσίας σε µέρος που του είναι αδύνατο να ταξιδέψει, και τοιουτοτρόπως να προκληθούν ερεθίσµατα για µία δυνατότητα επίσκεψης του πραγµατικού µουσείου στο µέλλον. Βασικός παράγων, λοιπόν, για την εικόνα που θα προσλάβει το µουσείο στον επόµενο αιώνα είτε στην ζωντανή, πραγµατική, είτε στην ηλεκτρονική του µορφήείναι η διάρθρωση της δοµής του µε συστήµατα που θα εξυπηρετούν τη διαχείριση, την εκπαίδευση, την έρευνα και βέβαια την καλύτερη και αποτελεσµατικότερη για τον δέκτη παρουσίαση των συλλογών. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός απαιτείται η συνδροµή ανθρώπων από διάφορες ειδικότητες, επιστηµόνων που διαθέτουν γνώσεις, φαντασία, διορατικότητα και έχουν αποκτήσει νέες δεξιότητες από την τεχνολογία και τα πολυµέσα. 11 Σε γενικές γραµµές παρατηρείται µία τάση ανεξαρτοποίησης των κρατικών µουσείων υπό το φως της ευρωπαϊκής εµπειρίας, στοιχείο το οποίο επηρεάζει την ίδια την οργάνωση και την λειτουργία των αρχαιολογικών µουσείων, καθώς και την ίδια την οικονοµική αποδοτικότητα τους, και τον προϋπολογισµό τους. Μέσα, λοιπόν, από αυτό το πλαίσιο θα εξεταστεί αν τα τελευταία χρόνια υπάρχει µία «πολιτική» - όσον αναφορά το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Επιγραφικό Μουσείο - για οικονοµική αποδοτικότητα και αν ο επισκέπτης αντιµετωπίζεται ως «πελάτης». 10 Σταµπολίδης 1997, σελ. 225. 11 Σταµπολίδης 1997, σελ. 225-226. 16

1 ο Κεφάλαιο Ο Ρόλος της Μουσειολογίας Το πεδίο άσκησης της µουσειολογίας είναι αρκετά ευρύ και αναφέρεται τόσο σε ειδικά θέµατα (όπως π.χ.: µέθοδοι και συνθήκες αποθήκευσης, φωτισµού, ανάρτησης ή σήµανσης, έκταση των κειµένων και µέγεθος γραµµάτων στους υπότιτλους των εκθεµάτων) όσο και σε γενικότερα θέµατα, (όπως: ο ρόλος των µουσείων σήµερα, οι µηχανισµοί και οι διαδικασίες συµµετοχής τους στην κοινωνική πραγµατικότητα, η ύπαρξη ή η ισόρροπη συνύπαρξη διαφορετικών λειτουργιών σε ένα µουσείο και οι απόψεις εκθεσιακής πολιτικής και πρακτικής) 12, αλλά και σε ευρύτερα θέµατα φιλοσοφίας πολιτισµού, χάραξης πολιτιστικής στρατηγικής, µηχανισµών λειτουργίας θεσµικών πολιτιστικών οργάνων, κυβερνητικών νοµικών πλαισίων, διοικητικών σχηµάτων κ.ά. 13 Παράλληλα, οι αλµατώδεις εξελίξεις στον τοµέα της Πληροφορικής και της τεχνολογίας, η διεύρυνση των ορίων της έρευνας σηµατοδοτούν νέες συνθήκες και πρoοπτικές για τη µουσειακή πρακτική, της οποίας αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κοµµάτι. 14 Η Μουσειολογία αποτελεί ένα διεπιστηµονικό, πολυσυλλεκτικό επιστηµονικό πεδίο που χρειάζεται την συνδροµή και άλλων επιστηµών. 12 Τέτη Χατζηνικολάου, Το ICOM και οι «επαγγελµατίες» των Μουσείων. Μια πρώτη προσέγγιση, Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 71, Ιούνιος 1999, σελ.48-49. Αξίζει να γίνει αναφορά στην ύπαρξη του ICOM (International Council of Museums), ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται ως ένας επιστηµονικόςεπαγγγελµατικός οργανισµός στην υπηρεσία των µουσείων. Ιδρύθηκε το Νοέµβριο του 1946 στο Μουσείο του Λούβρου από εργαζόµενους στα µουσεία, τα οποία είχαν απειληθεί από τις καταστροφές του εύτερου Παγκοσµίου πολέµου. Ως επαγγελµατικός επιστηµονικός οργανισµός, δεν θα µπορούσε παρά να έχει ως κύριο µέληµά του την επισήµανση των προβληµάτων των µουσείων και των εργαζοµένων σε αυτά, καθώς και την ανάπτυξη του επιστηµονικού τοµέα της µουσειολογίας. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλλαν πολλά σεµινάρια, διεθνείς συναντήσεις, εργαστήρια και άλλες πρωτοβουλίες σε πολλές χώρες του κόσµου, που οδήγησαν σταδιακά στη εξειδίκευση του προσωπικού των µουσείων και στην δηµιουργία από το ICOM οµάδων εργασίας και επιτροπών µε ειδικό αντικείµενο. 13 Ματούλα Σκαλτσά, 1997, Η παρανόηση, σελ.222. 14 Κ. άλλας, Μουσειακή Πρακτική στην Εποχή της Πληροφορίας, 1993, IcofomStudy Series 22,σελ. 50. 17

Η έννοια του σύγχρονου Μουσείου Η έννοια του σύγχρονου µουσείου σηµατοδοτεί στην εποχή µας, ένα πολυδύναµο πολιτιστικό κέντρο που αναπτύσσει πλήθος δραστηριοτήτων, γεγονός που επηρεάζει και το κτιριολογικό πρόγραµµα των µουσείων, τη χωροταξική τους κατανοµή, το χαρακτήρα τους και τη στελέχωσή τους. Αυτό προϋποθέτει ότι σε ένα σύγχρονο µουσείο θα πρέπει να υπάρχουν αίθουσες για τις περιοδικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες του, αίθουσες οι οποίες να στεγάζουν τα εκπαιδευτικά προγράµµατα, χώροι αναψυχής του µουσείου που πρέπει να υποδέχεται το κοινό, πωλητήριο, δηλαδή το βιβλιοπωλείο και την αίθουσα µικροαντικειµένων που πρέπει να υπάρχει σε κάθε µουσείο. Στην ίδια λογική θα πρέπει να κινούνται και οι µόνιµες εκθέσεις. Οι µόνιµες εκθέσεις έχουν αποµακρυνθεί από την αντίληψη της γερµανικής γλυπτοθήκης. Η επίδειξη µεµονωµένων αντικειµένων δεν µπορεί να εξοικειώσει τον επισκέπτη µε αυτό που λέγεται πολιτιστική κληρονοµιά. Χρειάζονται ευρύτερες συνθέσεις οι οποίες να έχουν έντονο παιδαγωγικό χαρακτήρα, χωρίς όµως να καταφεύγουν στον στείρο διδακτισµό. Οι µόνιµες εκθέσεις συνδέονται µε την αναλογία µεταξύ των αποθεµάτων των αποθηκών των µουσείων και των εκτεθειµένων αντικειµένων από την άλλη. Οι αποθήκες χρειάζονται τις δικές τους συστηµατικές ανασκαφές προκειµένου να δείξουν τον πλούτο τους, ενώ η «εναλλαγή, η αξιοποίηση όλου αυτού του δυναµικού, επιτρέπει στο µουσείο να είναι πάντα στην πρώτη γραµµή της επικαιρότητας. ιότι όταν επαφιόµεθα σε µόνιµες εκθέσεις µακρότατης διάρκειας, περιορίζουµε και τις επικοινωνιακές δυνατότητες του µουσείου και το ενδιαφέρον του κοινού για τις µόνιµες συλλογές του. Παράλληλα, οι περιοδικές εκθέσεις ενός µουσείου θα πρέπει να έχουν τον δικό τους χώρο και να ξεπερνούν τα όρια της χρονικής ταυτότητας του µουσείου. Τα νέα µουσεία πρέπει κατά κάποιο τρόπο να είναι διαχρονικά. Άλλη παράµετρος είναι οι παράπλευρες εκδηλώσεις ενός µουσείου ώστε να καταστεί ένας ευχάριστος και λειτουργικός χώρος υποδοχής για πολιτιστικές εκδηλώσεις, πέρα από τον εκθεσιακό χαρακτήρα και τα χρονικά του όρια. ηλαδή διαλέξεις, µικρές µουσικές εκδηλώσεις, σύνθετα οπτικοακουστικά θεάµατα και ακροάµατα. 15 15 Βενιζέλος, 1997 σελ. 12-13 18

Η Κοινωνική ιάσταση του Μουσείου Ο ρόλος του µουσειακού ιδρύµατος είναι ένας ρόλος απόλυτα κοινωνικός. Τα µουσεία ιδρύονται και υπάρχουν εξ ονόµατος της κοινότητας τόσο στην πιο περιορισµένη όσο και στην πιο πλατιά της έννοια. 16 Το µουσείο είναι ένας µη-επικερδής θεσµός µε διάρκεια, ο οποίος τίθεται στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξης της, και «ανοιχτό» προς το κοινό. Σκοπός του µουσείου είναι η απόκτηση, συντήρηση, η έρευνα, η επικοινωνία και η «έκθεση» των υλικών κατάλοιπων του ανθρώπινου είδους και της εξέλιξης αυτού. Τα µουσεία ως «καθρέφτης» των κοινωνιών του παρελθόντος και του παρόντος, δείχνουν την πρόοδο και ανάπτυξη αυτών, όπως και τον δεσµό τους µε τις άλλες κοινωνίες επηρεάζοντας την εξέλιξη του πολιτισµού και προσφέροντας νέα πολιτισµικά αγαθά. ιότι τα µουσεία λειτουργούν µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο ως «reservoir» της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, και πάντα διασώζουν µέρος της ταυτότητας των κοινωνιών, όχι µόνο παρουσιάζοντας την ιστορία τους αλλά και τρέχοντα γεγονότα, όπως και επικοινωνούν µέσω των αρχαιολογικών αντικειµένων του παρελθόντος, σχεδίων και άλλων δραστηριοτήτων. 17 Για όλους τους προαναφερθέντες λόγους τα µουσεία θα πρέπει να γίνουν όσο το δυνατόν πιο «ζωντανοί» τόποι κοινωνικής συναναστροφής και ανταλλαγής απόψεων. Στον 20 ο αιώνα ένα στοιχείο που απείλησε και ταυτόχρονα έδωσε ώθηση στα µουσεία ήταν η εµφάνιση της «κοινωνίας του ελεύθερου χρόνου». Ιδιαίτερα σε κοινωνίες όπως αυτές των Η.Π.Α. όπου υπάρχει πληθώρα ιδιωτικών µουσείων που ανταγωνίζονται όχι µόνο µεταξύ τους αλλά και µε πληθώρα άλλων µορφών διασκέδασης, έγινε κατανοητό ότι τα µουσεία για να επιβιώσουν θα πρέπει να δώσουν έµφαση στη επικοινωνιακή τους διάσταση, υπηρετώντας παράλληλα, την επιστηµονική και παιδευτική τους αποστολή. 16 A. εληβορριάς, Symposium Museums, Space and Power, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 17-23 Mαίου 1993, IcofomStudy Series 22, σελ. 20-21. 17 Museums 2000, Politics, people, professionals and profit, edited by Patrick J. Boylan, σελ.12-25. 19

Η σηµαντική τοµή που συντελέσθηκε κατά την διάρκεια του 20 ου αιώνα, στο χώρο των µουσείων ήταν το σταδιακό τους άνοιγµα από τους λίγους και εκλεκτούς επισκέπτες στους οποίους απευθύνονταν αρχικά, σε όλο και περισσότερες κοινωνικές κατηγορίες επισκεπτών. Ο εκδηµοκρατισµός αυτός συνοδεύθηκε και διευκολύνθηκε από την ανάπτυξη της µουσειακής επικοινωνίας: Πρόκειται για έναν σχετικά καινούργιο κλάδο της επιστήµης της Μουσειολογίας, που ξεκίνησε από µικρής κλίµακας δηµογραφικές έρευνες για να εξελιχθεί σε έναν σύνθετο κλάδο, που περιλαµβάνει µελέτες τόσο πρακτικές όσο και θεωρητικές. Μουσείο και Επικοινωνία Η επικοινωνία είναι µια από τις πιο θεµελιώδεις λειτουργίες των µουσείων και των πινακοθηκών. Συνίσταται στην µετάδοση πληροφοριών, µηνυµάτων και εµπειριών, µε σαφή και αποτελεσµατικό τρόπο, σε διαφορετικές κοινωνικές οµάδες και άτοµα, µε ποικίλες προσδοκίες και αναζητήσεις και ενδιαφέροντα. Συνδέεται άµεσα µε τις υπόλοιπες λειτουργίες του µουσείου (συλλογή, έρευνα, διαχείριση αντικειµένων και συλλογών, κ.λ.π.), ορίζει και καθορίζει τη δηµόσια εικόνα του µουσείου, επηρεάζει τις αντιλήψεις και τη στάση των ανθρώπων προς αυτό, και συνεπώς την απόφαση τους να το επισκεφθούν ή όχι. 18 Η επικοινωνιακή στρατηγική ενός µουσείου περιλαµβάνει δραστηριότητες που πραγµατοποιούνται εντός και εκτός του φυσικού του χώρου. 19 Στην πρώτη περίπτωση περιλαµβάνονται: εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράµµατα, διαλέξεις και ξεναγήσεις, δραµατοποίηση, 20 οργάνωση ποικίλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, εργαστήρια που 18 Μάρλεν Μούλιου, Αλεξάνδρα Μπούνια, Μουσείο και Επικοινωνία, Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος, 72, Σεπτέµβριος 1999, σελ.42. 19 Πιστοφίδης Αλέξανδρος, Το Οικοµουσείο, Αρχαιολογία, τεύχος 20, Αύγουστος 1986, σελ. 68-73.Αξίζει να αναφερθούµε στην περίπτωση του οικοµουσείου και τη συµβολή του στην πολιτιστική, κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη. Ο τίτλος Οικοµουσείο δόθηκε το 1975 και συµβολίζει την αρµονική συµβίωση Μουσείου και Περιβάλλοντος. Με το οικοµουσείο εκφράζεται η ιδέα του υπαίθριου µουσείου, που ενσωµατώνει παλιά βιοµηχανικά κτίρια και άλλα υλικά κατάλοιπα και παρουσιάζει την τοπική κληρονοµιά. 20 Μερικά µουσεία έχουν εισάγει «ζωντανές ερµηνείες» ή δραµατοποιήσεις στους εκθεσιακούς χώρους του µουσείου, µε στόχο να ζωντανέψουν το παρελθόν. Π.χ. το Καναδικό Μουσείο Πολιτισµού (Canadian Museum of Civilization) χρησιµοποιεί τακτικά θεατρικά προγράµµατα ως µία από τις κύριες µεθόδους ερµηνείας, ενώ το Μουσείο Μεταφορών του Λονδίνου (London Transport Museum) απασχολεί ηθοποιούς σε µόνιµη βάση για να ενσαρκώνουν ορισµένους ιστορικούς ρόλους στις αίθουσές του. 20

επιτρέπουν στους επισκέπτες να «πιάσουν» 21 και να «χρησιµοποιήσουν» αντικείµενα από τις µουσειακές συλλογές ή κυρίως αντίγραφα αυτών, ή που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων που σχετίζονται µε το θέµα και τα αντικείµενα του µουσείου (π.χ. χρήση κεραµικού πηλού), περιήγηση στις συλλογές µε τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας (εικονική πραγµατικότητα, πολυµέσα κ.ά.), επίσκεψη στους µέχρι στο παρελθόν χώρους του µουσείου (αποθήκες, εργαστήρια συντήρησης). Εξίσου σηµαντικές είναι οι δράσεις που µπορεί να αναπτύξει ένα µουσείο εκτός του φυσικού του χώρου, προκειµένου να επικοινωνήσει µε ανθρώπους που δεν µπορούν να επισκεθούν το µουσείο (π.χ. άτοµα τρίτης ηλικίας, µειονότητες κ.λ.π.). Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται: η οργάνωση εκθέσεων και εργαστηρίων/εκπαιδευτικών προγραµµάτων σε εναλλακτικούς µουσειακούς χώρους (εµπορικά κέντρα, σχολεία, νοσοκοµεία, φυλακές κ.ά.), οι µουσειοσκευές, τα µουσειολεωφορεία, η επαφή µε τοπικά και εθνικά µέσα ενηµέρωσης και η συνεργασία µε διάφορες κοινωνικές οµάδες για τη οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. 22 Επίσης, η επικοινωνία µπορεί να λάβει χώρα και µε την «στενή» έννοια όπως η διαφήµιση του µουσείου, η τοιχοκόλληση αφισών για τις εκδηλώσεις που το µουσείο µπορεί ενίοτε να πραγµατοποιήσει. Η έννοια της µουσειακής επικοινωνίας όµως δεν περιορίζεται µόνο από τις δραστηριότητες που ένα µουσείο µπορεί να οργανώσει. Αντίθετα η σωστή επικοινωνία θα πρέπει να αποτελεί τη βάση της ιδεολογίας που µουσείου, και εποµένως να επηρεάζει όλες τις αποφάσεις που λαµβάνονται σε όλα τα επίπεδα 21 Nick Merriman, Ανοίγοντας τα Μουσεία στο Κοινό, Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 72, Σεπτέµβριος 1999, σελ.45-46. Από τις µεγαλύτερες αλλαγές των τελευταίων ετών ήταν η αποδοχή του αιτήµατος των επισκεπτών να ακουµπούν / χρησιµοποιούν οι επισκέπτες ορισµένες κατηγορίες αντικειµένων. Πολλά µουσεία, ιδιαίτερα εκείνα που έχουν ανθεκτικά, αρχαιολογικά υλικά, όπως τα κεραµικά, διαθέτουν ειδικούς χώρους, όπου δίδεται στους επισκέπτες η δυνατότητα άµεσης επαφής µε τέτοιου είδους αντικείµενα µέσω της αφής και της χρήσης, ή γενικότερα «Κέντρα Ανακάλυψης». Π.χ. στο Κέντρο Αρχαιολογικών Πόρων (Archaeological Resource Centre) του Γιορκ, στην Μεγάλη Βρετανία, οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να κάνουν διαλογή αρχαιολογικού υλικού και να το κατατάξουν. Στο Κέντρο Φυσικής Ιστορίας του µουσείου του Λίβερπουλ, οι επισκέπτες πιάνουν βοτανικά και ζωικά δείγµατα τα εξετάζουν σε βίντεο-µικροσκόπια, ενώ «ερµηνευτές» κυκλοφορούν στις αίθουσες σε µόνιµη βάση για την εξυπηρέτηση του κοινού. 22 Στα Μουσεία της Γλασκόβης, στη Σκοτία, σχεδιάσθηκε ένα πρόγραµµα που ονοµάζεται το «Ανοιχτό Μουσείο», όπου οι εκθέσεις και οι συλλογές διαµορφώνονται σε συνεργασία µε τις οµάδες της κοινότητας που περιοδεύουν στις διάφορες τοπικές εκδηλώσεις. Επιπλέον, το µουσείο προσκαλεί τους δηµότες να συµµετάσχουν στον σχεδιασµό εκθέσεων. 21

διαχείρισης και διοίκησης του µουσείου. Ο στόχος είναι «να εδραιωθεί βαθιά µέσα στην κοινωνική συνείδηση η σηµασία του µουσείου ως φορέα αξιών και ποιότητας» 23. Για να επιτύχει το µουσείο του στόχους του δεν είναι πάντα απαραίτητο να καταφεύγει σε πολυδάπανες λύσεις: Κείµενα απλά, που εξηγούν τους ειδικούς όρους και τους χρησιµοποιούν µόνο όταν είναι απαραίτητοι. Χρήση χαρτών, εικόνων, γραφικών σχεδίων. Χρήση µοντέλων αναπαράστασης και ερµηνείας της αρχικής χρησιµοποίησης των αντικειµένων. Φροντίδα και για τη φυσική διάσταση της επίσκεψης (µε σχεδιασµό χώρων ξεκούρασης ή άνετης παρατήρησης των εκθεµάτων), µελέτη του τρόπου κυκλοφορίας των επισκεπτών και καλής οργάνωσης του χώρου. Με άλλα λόγια, σωστή φροντίδα των συλλογών, οργανωµένη καταγραφή των πληροφοριών για αυτές και δηµιουργική χρήση διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας είναι απαραίτητα βήµατα για ένα µουσείο που θέλει να είναι «ζωντανός οργανισµός». 24 Η µουσειακή επικοινωνία παράλληλα, έκανε κατανοητό το γεγονός ότι το κοινό δεν είναι µια αδιαφοροποίητη µάζα αλλά, αντιθέτως, απαρτίζεται από διαφορετικές επιµέρους κατηγορίες επισκεπτών και «εν δυνάµει» µελλοντικών επισκεπτών, µε διαφορετικές ανάγκες, τάσεις ζωής, αντιλήψεις, προσδοκίες και απαιτήσεις απέναντι στα µουσεία. Υπό το πρίσµα, λοιπόν, των σύγχρονων µουσειολογικών αντιλήψεων, το µουσείο εφόσον τίθεται στην υπηρεσία της κοινωνίας, οι επισκέπτες του θα πρέπει να έχουν λόγο στην λειτουργία τους. Αποτέλεσµα, στις µέρες µας να συναντάµε αρκετά παραδείγµατα ενηµέρωσης και ενεργού συµµετοχής του κοινού (empowered visitors), στους οποίους δίδεται η δυνατότητα να διεισδύουν ακόµα και στα παραδοσιακά «άδυτα» των µουσείων. Για παράδειγµα, το Μουσείο του Λούβρου συντήρησε ενώπιον επισκεπτών τον πίνακα «Ο εν Κανά Γάµος», ενώ το µουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Σικάγο µπαίνει στο 23 Μάρλεν Μούλιου, Αλεξάνδρα Μπούνια, σελ. 42. 24 Μαρία Οικονόµου, Μουσεία για τους Ανθρώπους ή για τα αντικείµενα, Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 72, Σεπτέµβριος 1999, σελ.53-55. 22

κόπο να εξηγήσει στους επισκέπτες του και τη χρήση εξειδικευµένων συσκευών όπως οι υδροθερµογράφοι. 25 Όλα αυτά τα στοιχεία προϋποθέτουν οργανωµένη φροντίδα και µέριµνα για τον επισκέπτη, καθώς και σωστή επικοινωνιακή πολιτική του µουσείου, η οποία ξεκινάει ήδη από τη σωστή παρουσίαση των εκθεµάτων, τη διευκόλυνση της προσπέλασης, την ικανοποίηση των προσδοκιών του. ιότι ένας επισκέπτης, πέρα από το να δει αξιόλογα εκθέµατα, περιµένει επίσης να νιώσει καλοδεχούµενος στον χώρο του µουσείου και ότι το µουσείο τον σέβεται και λαµβάνει υπόψη του τις ανάγκες του. Επίσης, σηµαίνει την οργάνωση των βοηθητικών χώρων κατά τρόπο ώστε να κάνουν άνετη και ευχάριστη την επίσκεψη στον χώρο του µουσείου. ηλαδή: Να υπάρχουν καθίσµατα και χώροι ανάπαυσης για τους κουρασµένους επισκέπτες, οι οποίοι διαφορετικά έχουν την τάση να στηρίζονται στις προθήκες Να υπάρχει τουλάχιστον ένας ψύκτης µε νερό, αν όχι ολόκληρο αναψυκτήριο ή εστιατόριο Σηµαίνει ακόµα εύκολη πρόσβαση στο µουσείο και στις υπηρεσίες του Να υπάρχουν πινακίδες που να οδηγούν µε σαφήνεια στο µουσείο Να υπάρχει πρόβλεψη για τους επισκέπτες µε ειδικές ανάγκες, όπως ράµπες για την οµαλή πρόσβαση των αναπήρων και αρκετός χώρος για την κίνηση τους µέσα στους διαδρόµους των µουσείων. Σύµφωνα µε την αρχαιολόγο-µουσειολόγο Ε. Βλάχου, «µόνο αν αρχίσουµε να δίνουµε σηµασία σε τέτοιες µικρολεπτοµέρειες θα βελτιώσουµε και την επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα». 26 Η Εκπαιδευτική ιάσταση του Μουσείου Την τελευταία δεκαετία σηµαντικές αλλαγές -όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή της παρούσας εργασίας- έχουν σηµειωθεί στον χώρο της Μουσειολογικής 25 Ελια Βλάχου, Επικοινωνώντας µε τους επισκέπτες: ύσκολη δουλειά, αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει (και στην Ελλάδα), Πρακτικά ιεθνούς Συµποσίου, Θεσσαλονίκη, 21-24 Νοέµβριου 1997, Η Μουσειολογία στον 21 ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, σελ.61-65. 26 Ο.π., σελ.64. 23

πραγµατικότητας. Είναι γεγονός ότι υπάρχει µία τάση αναδιαµόρφωσης και ανανέωσης στον χώρο των µουσείων. Γίνεται µια προσπάθεια σε όλον τον κόσµο τα Μουσεία να πάψουν να αποτελούν απλές εκθέσεις αντικειµένων και να πλησιάσουν περισσότερο τον επισκέπτη, το ευρύ κοινό. Με διάφορες εκδηλώσεις που οργανώνονται µέσα σε αυτά µετατρέπονται σε ένα χώρο ζωντανό, γεµάτο ερεθίσµατα για όλους. Ιδιαίτερα γίνεται προσπάθεια να ξυπνήσει το ενδιαφέρον των παιδιών για την ιστορία του πολιτισµού και της τέχνης. Τα µουσεία µετατρέπονται από στατικές «αποθήκες» αρχαιολογικών ευρηµάτων σε ένα δραστικό «περιβάλλον» προς µάθηση για τους επισκέπτες του. Με άλλα λόγια στην εποχή µας, δίδεται ιδιαίτερη έµφαση στον εκπαιδευτικό ρόλο που το µουσείο µπορεί να διαδραµατίσει. Η τάση αυτή συνεπάγεται νέες ιδέες και νέες προσεγγίσεις ώστε το µουσείο να ανταποκριθεί µε επιτυχία στην πραγµάτωση του στόχου που έχει τεθεί. Οι επισκέπτες των µουσείων αποτελούν το «κέντρο» βάρους στην νέα υπό διαµορφωθείσα µουσειολογική πραγµατικότητα. Αυτή η ριζικά νέα αντίληψη των πραγµάτων εµπεριέχει και µία σειρά από προκλήσεις. Σηµαίνει αναδιαµόρφωση και διατήρηση της παραδοσιακής αντίληψης για τον ρόλο του µουσείου, ανάµεσα δηλαδή στην έκθεση και την συντήρηση των αρχαιολογικών ευρηµάτων και την εποικοδοµητική «χρήση» τους για παιδευτικούς στόχους. 27 Η συλλογή αντικειµένων δεν αποτελεί πλέον αυτοσκοπό αλλά το µέσο προς ένα «τέλος» που είναι η δηµιουργία σχέσεων µε του ανθρώπους, όπως και δεσµών µε την εµπειρία τους. Η εκπαιδευτική διάσταση του ρόλου των µουσείων αποτελεί συνεπώς µία από τις πρωταρχικές λειτουργίες του ταυτόχρονα αποτελεί και τον λόγο ύπαρξης του ίδιου του µουσείου ( raison d être). Όπως αναφέρει και ο Nigel Pittman ο οποίος διετέλεσε ως υπεύθυνος του τµήµατος Μουσείων και Συλλογών της ιεύθυνσης Τεχνών της Αγγλίας «Η εκπαιδευτική 27 Eilean Hooper-Greenhill, Museums and their visitors, Routledge, (1994), σελ. 1. 24

διάσταση του µουσείου είναι τόσο σηµαντική ώστε να αφήνεται στα χέρια των διδασκόντων. Απαιτείται η συµβολή καθενός που εργάζεται στον χώρο των µουσείων...η πολιτική του κάθε µουσείου θα έπρεπε να είναι µία πολιτική εκπαίδευσης...η εκπαίδευση είναι συστατικό στοιχείο που καθορίζει και τον λόγο ύπαρξης αυτού». 28 Σύµφωνα, λοιπόν, µε τα προαναφερθέντα ο εκπαιδευτικός ρόλος του µουσείου νοείται ως η κινητήρια δύναµη η οποία καθορίζει την ίδια την γενικότερη πολιτική του µουσείου και διαµορφώνει και τους αντικειµενικούς στόχους του. ιότι η εκπαιδευτική διάσταση του µουσείου συνίσταται κυρίως στο να διδαχθεί κανείς από και να µάθει από τα αρχαιολογικά ευρήµατα και κατάλοιπα του παρελθόντος. Παράλληλα, τα µουσεία είναι υπεύθυνα για την εκπαίδευση που µπορούν να προσφέρουν όχι µόνο στο κοινό αλλά και για τη συνεχή µόρφωση και κατάρτιση του επιστηµονικού προσωπικού τους. 29 Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα των Μουσείων αποβλέπουν στη δηµιουργική επαφή των παιδιών µε τον αρχαίο πολιτισµό, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να συµµετέχουν ενεργά κατά την επίσκεψη τους στο µουσείο. Κατά αυτό τον τρόπο το Μουσείο µετατρέπεται σε χώρο φιλικό και οικείο, σε ένα χώρο µάθησης µέσα από το παιχνίδι. Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα αποκωδικοποιούν και στη συνέχεια ανασυνθέτουν την ιστορική πληροφορία µέσα από οργανωµένες δράσεις διαµεσολάβησης που αναδεικνύουν την αξία και το νόηµα του εκθέµατος σε γνώση κατανοητή για τον καθένα. Η ερµηνευτική αυτή του υλικού και του άυλου παρελθόντος µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως αφετηρία γνωριµίας µε την πολιτιστική κληρονοµιά στο µέτρο που µε την βοήθεια των εποπτικών µέσων πετύχει να ανασυνθέσει την ανθρώπινη δραστηριότητα που εµπεριέχεται στα εκθέµατα. Το Μουσείο ως «εκπαιδευτικός θεσµός» είναι σε θέση να προσφέρει πολύπλευρη γνώση των πολιτισµού σε όλα τα µήκη και τα πλάτη του κόσµου µας. 28 Pittman 1991:43 29 Eilean Hooper-Greenhill, The educational role of the Museum, Routledge, 229-230. 25

Βασική προϋπόθεση για τον σχεδιασµό του εκπαιδευτικού προγράµµατος είναι η επιστηµονική τεκµηρίωση και η ένταξη του αρχαιολογικού ευρήµατος στον ιστορικό κύκλο στον οποίο ανήκει. Οι θεµατικά οργανωµένες παρουσιάσεις που περιορίζουν τον όγκο της πληροφορίας και την οµογενοποιούν, προσφέρουν ένα κατευθυντήριο «νήµα» που βοηθάει τον επισκέπτη να προσανατολισθεί και του επιτρέπει να κατανοήσει το θέµα, προτρέποντας τον να επιστρέψει και πάλι στο µουσείο. Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα στηρίζονται στη συµµετοχή, την καθοδηγούµενη ενεργοποίηση του επισκέπτη, η οποία παροτρύνει την κριτική σκέψη και «ερεθίζει» την φαντασία. Μαθαίνουµε να «διαβάζουµε» τα αντικείµενα, να αναπτύσσουµε δεξιότητες (παρατηρητικότητα, περιγραφή, καταγραφή, ταξινόµηση, συσχέτιση της δοµής και της λειτουργίας ενός ευρήµατος ή/ και συνδυασµό αυτών µε τον συγκεκριµένο αρχαιολογικό χώρο) 30 Στην κατεύθυνση της συµµετοχής, τα εκπαιδευτικά προγράµµατα προσφέρουν ενίοτε εργαστήρια δραστηριοτήτων προκειµένου να προωθήσουν την εµπέδωση των αποκτηµένων γνώσεων και να ελέγξουν κατά αυτό τον τρόπο τον βαθµό επιτυχίας των στόχων που το πρόγραµµα έχει θέσει. Ο συνδυασµός γνώσης και συναισθηµατικής συµµετοχής που επιχειρείται στα εκπαιδευτικά προγράµµατα για τα παιδιά που συµµετέχουν σε αυτά θεωρείται ότι συντελεί στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας τους. Από την άλλη πλευρά διαπιστώνεται πόσο ελκυστική είναι για τα παιδιά η συµµετοχή τους, στο πλαίσιο αυτών των προγραµµάτων, σε καλλιτεχνικής φύσεως δραστηριότητες που δίνουν διέξοδο στην δηµιουργικότητά τους. Η διαµεσολάβηση των εκπαιδευτικών προγραµµάτων ανάµεσα στα αρχαιολογικά ευρήµατα και τον επισκέπτη πραγµατοποιείται, είτε µε τη µορφή γραπτού λόγου (εκπαιδευτικού φάκελοι, έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό, εποπτικοί πίνακες, προβολές), είτε µε την φυσική παρουσία του επιστήµονα δηλαδή τη χρήση του προφορικού λόγου. Ο συνδυασµός των δύο- η παροχή υλικού προετοιµασίας της επίσκεψης και εµπέδωσης 30 G. Durbin, Susan Morris-Sue Wilkinson, A Teacher Guide to Learning from objects, 1990, English Heritage 26

των γνώσεων και η αµεσότητα του διαµεσολαβητή φέρουν το επιθυµητό αποτέλεσµα. 31 Υπό αυτό το πρίσµα αφού τονίσθηκε η σηµαντική διάσταση του εκπαιδευτικού ρόλου του µουσείου- προτείνεται σύµφωνα µε τις νέες µουσειολογικές αντιλήψεις ότι τα µουσεία θα πρέπει: να εντείνουν τις δραστηριότητες τους προς αυτή την κατεύθυνση Η διεπιστηµονική συνεργασία και κατάρτιση κρίνεται αναγκαία Τα µουσεία θα πρέπει να πραγµατοποιούν συγκριτικές µελέτες όταν αναλαµβάνουν προγράµµατα για το κοινό Η εκπαιδευτική έρευνα και αξιολόγηση θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για το επιστηµονικό προσωπικό των µουσείων. Καθώς, η εκπαιδευτική τους διάσταση πηγάζει «έσωθεν» από την ίδια την φύση τους και µπορεί να προσφέρει ουσιαστική παιδεία προς όφελος της ίδιας της κοινωνίας, γενικότερα. 32 Αξίζει να αναφερθεί η προσπάθεια του Υπουργείου Πολιτισµού προς αυτή την κατεύθυνση µε τα εκπαιδευτικά προγράµµατα του που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του προγράµµατος «Μελίνα», και πιο συγκεκριµένα από το κέντρο Εκπαιδευτικών Προγραµµάτων της ιεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, αυτά που αναπτύσσονται από τη ιεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνηµείων, αυτά που αναπτύσσονται από τη ιεύθυνση Λαϊκού Πολιτισµού, καθώς και από µη κρατικά µουσεία όπως το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύµατος Γουλανδρή, το οποίο θα παρουσιασθεί σε επόµενο κεφάλαιο της εργασίας µας. 31 Στέλλα Χρυσουλάκη, Ερµηνεύοντας το παρελθόν: Εκπαιδευτικά Προγράµµατα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, Παιδεία και Αρχαιολογία σελ. 9-13. 32 Μuseums and Learning in the United Kingdom, A report to the Department of National Heritage, January 1997, 36-37. 27

Η Πολιτική ιάσταση του Μουσείου Τα µουσεία δεν είναι ουδέτερο έδαφος, δηλαδή χώρος απαλλαγµένος από πολιτιστικές, κοινωνικές και πολιτικές επιρροές. Αντιθέτως, εντάσσονται σε αυτό που ο Αλτούσερ ονοµάζει «εργαλεία κρατικής ιδεολογίας», δηλαδή ιδρύµατα που εκπροσωπούν την κυρίαρχη ιδεολογία. Κατά τον ίδιο τρόπο οι εκθέσεις δεν είναι «απλές αναπαραστάσεις δεδοµένων». Οι εκθέσεις αποτελούν µια µορφή ερµηνείας, η οποία µπορεί να επιχειρεί συνειδητά να διαδώσει ένα ιδεολογικό µήνυµα ή µπορεί έµµεσα να αντικατοπτρίζει ένα ιδεολογικό σύστηµα µέσω συγκεκριµένων εκθεσιακών στοιχείων ή κατασκευών. Είναι το συγκεκριµένο ιστορικό, κοινωνικό/πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο, µέσα στο οποίο δηµιουργείται κάθε έκθεση, εκείνο το οποίο καθορίζει όχι µόνο τη µορφή αλλά κυρίως και το είδος των µηνυµάτων-ηθεληµένων και αθέλητων- που αυτή προωθεί. Η έκθεση µε άλλα λόγια, είναι ένα «πολιτιστικό τεχνούργηµα», η ανάλυση του οποίου µπορεί να ανακαλύψει περισσότερα στοιχεία για την εποχή του, παρά για την εποχή την οποία παρουσιάζει, ενδεχοµένως. 33 Η ύπαρξη του µουσείου βρίσκεται σε αλληλόδραση µε τον χώρο και τον χρόνο. Ταυτόχρονα τα αντικείµενα που εκτίθενται αντιπροσωπεύουν και κάποιες, ενδεχοµένως, δοµές εξουσίας. 34 Παράλληλα, ο εθνικισµός και ο τοπικισµός άσκησαν επιρροή στην ανάπτυξη και διαµόρφωση των µουσείων. Για παράδειγµα η ελληνική αρχαιολογία του 19 ου αιώνα ήταν ταγµένη στον ιδεολογικό και πολιτικό στόχο του να αποδείξει τη διαχρονική συνέχεια του ελληνισµού. Για αυτό τον λόγο και η έκθεση των αρχαιοτήτων ήταν αντικείµενο-κεντρική, γραµµική, ταξινοµική, µη-πληροφοριακή, και γενικά αισθητικού χαρακτήρα προκειµένου µέσω των αρχαιολογικών ευρηµάτων να ισχυροποιήσει τη νοµιµοποίηση της απέναντι στα ευρωπαϊκά κράτη. 33 Ανδροµάχη Γκαζή, Η Έκθεση των Αρχαιοτήτων στην Ελλάδα (1829-1909). Ιδεολογικές αφετηρίες- Πρακτικές προσεγγίσεις, Αρχαιολογία και Τέχνες 73, εκέµβριος 1999, σελ.45-53. 34 Martin R. Scharer, Μουσεία, χώρος και εξουσία, IcofomStudy Series 22, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 17-23 Μαίου 1993, σελ.8. 28