Ονοματεπώνυμο: Ημερομηνία: Ενότητα 1 η «Το ταξίδι των λέξεων στο χρόνο» Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα Η γλώσσα κάθε λαού είναι ένα από τα κύρια στοιχεία της ταυτότητάς του και μέρος της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Η ελληνική γλώσσα έχει μια ιστορία 40 αιώνων, από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα, και αποτελεί τον κυριότερο συνδετικό κρίκο των σύγχρονων Ελλήνων με το ιστορικό τους παρελθόν. Τα παλαιότερα μνημεία της που έχουν αποκρυπτογραφηθεί είναι οι πινακίδες της γραμμικής γραφής Β' (1450-1200 π.χ.), γραμμένες σε συλλαβογραφικό αλφάβητο (κάθε γράμμα δηλώνει μία ή περισσότερες συλλαβές). Πριν από τη γραμμική Β' στον ελληνικό χώρο χρησιμοποιήθηκε η ιερογλυφική γραφή και η γραμμική Α', οι οποίες όμως δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί. Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου Το ελληνικό αλφάβητο που χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας εισήγαγαν οι Έλληνες από τους Φοίνικες κατά την περίοδο που οι δύο λαοί είχαν συνεχή επαφή και στενές σχέσεις κυρίως μέσω του εμπορίου (μεταξύ του 12ου και 9ου αι. π.χ.). Το φοινικικό αλφάβητο ήταν συμφωνογραφικό - συλλαβογραφικό, δηλαδή περιλάμβανε 21 συλλαβογράμματα, μόνο σύμφωνα, από τα οποία το καθένα αντιστοιχούσε και σε κάποιες συλλαβές, π.χ. π = π, πα, πε, πι, πο. Στο φοινικικό αλφάβητο υπήρχε επιπλέον το δίγαμμα (F) και το κόππα (ρ), ενώ έλειπαν τα γράμματα Ξ, Φ, X, Ψ, Ω. Οι Έλληνες προσάρμοσαν το αλφάβητο στις ανάγκες της γλώσσας τους και το μετέτρεψαν σε φωνολογικό, προσθέτοντας τα φωνήεντα. Έτσι, κάθε γράμμα αντιστοιχούσε σε έναν φθόγγο, φωνήεν ή σύμφωνο, οπότε η ανάγνωση και η εκμάθηση διευκολυνόταν κατά πολύ. Τα πρώτα σωζόμενα γραπτά μνημεία στο ελληνικό αλφάβητο είναι η επιγραφή του ποτηρίου του Νέστορος (περ. 740-720 π.χ.) και η επιγραφή της οινοχόης (τύπος αγγείου) του Αιπυλου (735-725 π.χ.).
Οι διάλεκτοι της Αρχαίας Ελληνικής Η αρχαία ελληνική γλώσσα περιλάμβανε αρκετές διαλέκτους που χρησιμοποιούνταν σε διάφορες ελληνικές περιοχές, τελικά όμως επικράτησε η αττική διάλεκτος των μεγάλων έργων της κλασικής εποχής, η οποία σταδιακά εξελίχθηκε, για να φτάσουμε στη Νέα Ελληνική. 1. Τα κείμενα / αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από διάφορες περιόδους της ιστορίας της γλώσσας μας. Αφού τα διαβάσετε, κυκλώστε λέξεις που χρησιμοποιούνται και σήμερα. πασι θεοις μέλι (ἀπό πινακίδα τῆς Κνωσοῦ, 14ος αἵ. π.χ.) αἰέν ἀριστεύειν καί ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων, μηδέ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν (8ος αἵ. π.χ., Ὁμήρου Ἰλιάδα, Ζ 208 9) ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πάσα γῆ τάφος (5ος αἵ. π.χ., Θουκυδίδης, Ἱστορίαι Β, 43) ἐγώ εἰμί ὁ ποιμήν ὁ καλός (1ος αἵ. μ.χ., Εὐαγγέλιον Κατά Ἰωάννην, Ἰ 11) Ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν ἐπέμφθη εἰπειν τή Θεοτόκω τό Χαῖρε (6ος αἵ. μ.χ., Ἀκάθιστος Ὕμνος, οἶκος ἅ ) τό ἠθικόν σύνορόν της ἐλευθερίας εἶναι τοῦτο τό ρητόν: μήν κάμης εἰς τόν ἄλλον ἐκεῖνο ὁπού δέν θέλεις νά σέ κάμουν. (18ος αἵ. μ.χ., Ρήγας Βελεστινλής, Τά Δίκαια τοῦ Ἀνθρώπου, ἄρθρο 6) Μάγεμα ἡ φύσις κι ὄνειρο στήν ὀμορφιά καί χάρη, ἡ μαύρη πέτρα ὁλόχρυση καί τό ξερό χορτάρι. Μέ χίλιες βρύσες χύνεται, μέ χίλιες γλῶσσες κραίνει: ὅποιος πεθάνει σήμερα, χίλιες φορές πεθαίνει. (19ος αἵ. μ.χ., Δ. Σολωμός, Ἐλεύθεροι πολιορκημένοι) Σχολιασμός αποσπάσματος από την ομιλία του Ξενοφώντα Ζολώτα στο Διεθνές Νομισματικό στις 26/9/1957. Ποιος, κατά τη γνώμη σας, ήταν ο σκοπός του ομιλητή; Έκπληξη προκάλεσε ο Ξενοφών Ζολώτας, ως αντιπρόσωπος της Ελλάδας, από τον απροσδόκητο λόγο του στις 26 Σεπτεμβρίου 1957, ενώπιον του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, σε μία από τις πιο ουσιαστικές του ενέργειες για την προβολή της ελληνικής γλώσσας. Ο εκλιπών, μίλησε ελληνικά και τον κατάλαβαν όλοι γιατί χρησιμοποίησε ατόφια την αγγλική γλώσσα!
Επακολούθησε ανυπόκριτος ενθουσιασμός και χειροκροτήματα από όρθιους τους συνέδρους. Την επομένη είχαν πρωτοσέλιδο το λόγο του οι New York Times και η Washington Post, περνώντας σε όλο τον κόσμο το μήνυμα, ότι η ελληνική γλώσσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργήσει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Μάλιστα, τόση ήταν η εντύπωση, που προκάλεσε η πρώτη αυτή ομιλία στα αγγλικά, ώστε ο τότε Πρόεδρος της Διεθνούς Τράπεζας, Γιουτζίν Μπλάκ, τον παρακάλεσε και σε επόμενη ετήσια συνεδρίαση του ΔΝΤ και της Διεθνούς Τράπεζας να μιλήσει πάλι αγγλικά, αλλά με ελληνικές λέξεις, κάτι, που επανέλαβε το 1959. Ο ίδιος ο Ξενοφών Ζολώτας ανέφερε σχετικά: Βέβαια τη δεύτερη φορά ο λόγος είχε περιεχόμενο ουσιαστικό. Αναφερόταν στην ουσία: για το νομισματικό και οικονομικό πρόβλημα της εποχής. Μάλιστα, δεν παρέλειψε να αναφέρει,ότι οι πατέρες της αμερικανικής ανεξαρτησίας, ο Ουάσιγκτον, ο Τζέφερσον, ο Ανταμς και άλλοι όταν συνέτασσαν το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, το 1787, είχαν προτείνει η γλώσσα του νέου κράτους να είναι η ελληνική, προς τιμή της γλώσσας του Έθνους εκείνου, που πρώτο γέννησε τη Δημοκρατία και τη διέδωσε στον κόσμο. Μία ψήφος, όμως ήταν αρκετή για να προκριθεί η αγγλική. Ο λόγος του 1957 Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous Organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and syntherized. Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is charateristic of our epoch. But, to my thesis we have the dynamism to program therepeutic practices as a prophylacis from chaos and catastrophe. In parallel a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my eucharistia to your Kyrie to the eugenic and generous American Ethnos and to the organizers and protagonists of this Ampitctyony and the gastronomic symposia.
Σκοπός του ομιλητή ήταν να καταδείξει ότι η Αγγλική και κατά συνέπεια οι ευρωπαϊκές γλώσσες (εφόσον έχουν κοινές ρίζες και παρόμοιες λέξεις με τα αγγλικά) κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο, την Αρχαία Ελληνική. Η Αρχαία Ελληνική γλώσσα αποτέλεσε πηγή άντλησης λέξεων για πάρα πολλές ξένες γλώσσες, άρα οι περισσότερες από αυτές έχουν δεσμούς συγγένειας, όπως και οι λαοί που τις μιλούν. Παράλληλα, ο Ξενοφών Ζολώτας φανέρωσε με τον πλέον σαφή τρόπο τη σημασία, τον πλούτο και την ιστορική συνέχεια της γλώσσας μας, αλλά και την καταλυτική επιρροή που άσκησε σε σύγχρονες γλώσσες, και μάλιστα στη διεθνή Αγγλική που σήμερα μιλιέται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ελληνική ρίζα ξενικών λέξεων: τουρνουά, τζίρος, φαντεζί, παρλάρω, πιάτσα, σκιτσάρω. τουρνουά < γαλλ. tournoi < ρ. tournoyer (= περιφέρομαι, περιπλανώμαι) < ρ. tourner (= γυρίζω) < λατ. tornare < tornus < α.ε. τόρνος (= εργαλείο με το οποίο τρυπούν ή στρογγυλεύουν τα ξύλα) τζίρος < ιταλ. giro < βεν. ziro (= γύρος, κύκλος επιχειρήσεων) < λατ. gyrus < α.ε. γύρος (= κύκλος, περιστροφή) φαντεζί < γαλλ. fantaisie < λατ. phantasia < α.ε. φαντασία παρλάρω < ιταλ. parlare (= μιλάω, φλυαρώ) < μεσαιων. λατ. parabolare < λατ. parabola < α.ε. παραβολή (= παροιμιώδης λόγος) πιάτσα < ιταλ. piazza (= πλατεία) < λατ. platea (= φαρδύς δρόμος) < α.ε. πλατεία (θηλ. του επιθ. πλατύς) σκιτσάρω < ιταλ. ρ. schizzare < ιταλ. schizzo (= σχέδιο) < λατ. schedium (= αυτοσχέδιο ποίημα, σχεδίασμα, γραμμικό σχέδιο) < α.ε. σχέδιος (= αυτοσχέδιος, προσωρινός) Λέξεις από το Προοίμιο της Ιλιάδας που χρησιμοποιούνται αυτούσιες στη Νέα Ελληνική Προοίμιο της Ιλιάδας Μήνιν αειδε, θεά, Πηληϊάδεω Άχιλιος ουλομένην, η μυρι Άχαιοϊς άλγε έθηκε, πολλάς δ Ιφθίμους ψυχάς Αϊδι προΐαψεν ήρώων, αυτούς δέ έλώρια τεύχε κύνεσσιν οιωνοισι τε πασι, Διός δ έτελείετο βουλή, έξ ου δή τά πρώτα διαστή την έρίσαντε Ατρείδης τε αναξ ανδρών και διος Αχιλλεύς. Μετάφραση Τη μάνητα, θεά, τραγούδα μας του ξακουστού Αχιλλέα, ανάθεμά τη, πίκρες που δωκε στους Αχαιούς περίσσιες και πλήθος αντρειωμένες έστειλε ψυχές στον Άδη κάτω παλικαριών, στους σκύλους ρίχνοντας να φάνε τα
κορμιά τους και στα όρνια ολούθε -έτσι το θέλησε να γίνει τότε ο Δίας- απ τη στιγμή που πρωτοπιάστηκαν και χώρισαν οι δυο τους, του Ατρέα ο γιος ο στρατοκράτορας κι ο μέγας Αχιλλέας. μηνιν (= οργή, ομόρρ.: μανία, μαίνομαι, μανιακός): π.χ. επέσυρε τήν μήνιν του δικαστή, θεά, μύρι[α] (μύριος, -α, -ον) ηρώων πασι (πας, πασα, παν) (= όλος, ολόκληρος, όλοι / καθένας, καθεμία, καθένα): π.χ. είναι γνωστό τοις πάσι (= σε όλους), βουλή έξ (έκ) τα πρώτα ανδρών Και αναξ (= βασιλιάς, ομορρ. ανάκτορο, ανακτορικός) Λέξεις που χρησιμοποιούνται στη Νέα Ελληνική ελαφρά τροποποιημένες Άχιληος (ο Άχιλλεύς): Αχιλλέας, Άχαιοίς Πολλας Ψυχας Αιδι: Άδης τεύχε[α] (= όπλα): τεύχος (= τμήμα βιβλίου, έκδοση περιοδικού) οιωνοίσι (ο οιωνός) (= αρπακτικό ή μαντικό πουλί): οιωνός (= προμήνυμα, σημάδι) Διός: Δίας έτελείετο (τελειούμαι): τελειώνω, τελειωμένος Ατρείδης: Ατρείδης (= γιος ή απόγονος του Ατρέα.
[6]