Ιστορική Γραμματική της ΑΕ Μάθημα 8 ο : Πρωτοελληνική Αρχαία Ελληνική: Κρητομυκηναϊκή Αλφάβητο

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ιστορική Γραμματική της ΑΕ Μάθημα 8 ο : Πρωτοελληνική Αρχαία Ελληνική: Κρητομυκηναϊκή Αλφάβητο"

Θαΐς Δυοβουνιώτης
6 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Ιστορική Γραμματική της ΑΕ Μάθημα 8 ο : Πρωτοελληνική Αρχαία Ελληνική: Κρητομυκηναϊκή Αλφάβητο Α. Φλιάτουρας Λέκτορας Ιστορικής Γλωσσολογίας ΤΕΦ / ΔΠΘ afliatouras@yahoo.com

2 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή Είναι η προδιαλεκτική αμάρτυρη περίοδος της ελληνικής γλώσσας ( π.χ.) μετά την απόσχιση από την ΙΕ. Δεν υπήρχε ακόμα διάκριση σε διαλέκτους.

3 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή: Φωνολογικές αλλαγές Τι συμπέρασμα βγάζετε για την εξέλιξη του μεσοφωνηεντικού *Ə; IE *pəter > πατήρ ΙΕ *dhə- > dhe- (θε-τός) ΙΕ *də- > dho- (δο-τός) Τι συμπέρασμα βγάζετε για την εξέλιξη τoυ *y σε όλες τις θέσεις; ΙΕ *yekwrot > ἧπαρ (πβ. λατ. jecur) ΙΕ *treyes > *trehes > τρεῖς (πβ. λατ. trēs) ΙΕ *Dyeus > *Ζηυς > Ζεύς

4 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή: Φωνολογικές αλλαγές Τι συμπέρασμα βγάζετε για την εξέλιξη του ΙΕ *w; IE *woikos > (F)οἶκος (πβ. λατ. vicus) Τι συμπέρασμα βγάζετε για την εξέλιξη των ΙΕ υγρών και έρρινων* lo, ro, mo, no; ΙΕ *gwlo > βαλ- (ἔ-βαλ-ον) ΙΕ *krod- > καρδ- (καρδ-ία) ΙΕ *ktno- > κταν- (ἔ-κταν-ον) ΙΕ *tmo- > ταμ- (ἔ-ταμ-ον) Τι συμπέρασμα βγάζετε για την εξέλιξη των ΙΕ ηχηρών δασεών *bh-, *dh-, *gh; ΙΕ *bhrāter > φρατήρ ΙΕ *dhə- > dhe- (θε-τός).

5 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή: Φωνολογικές αλλαγές Τι συμπέρασμα βγάζετε για τo IE -s-; ΙΕ *septmo- > ἑπτά (πβ. λατ. septem) ΙΕ *genesos > *γενεσος > *γενεhos > *γενεος > γένους. Τι συμπέρασμα βγάζετε για τους IE χειλουπερωϊκούς φθόγγους; IE*sekw- > ἕπ-ομαι ΙΕ *kwe- > τε ΙΕ *gwhen- > θεν- (θ=th) (πβ. θείνω) Τι συμπέρασμα βγάζετε για τα ληκτικά κλειστά σύμφωνα; *IE kwid- > *τιδ- > τι *σωματ- > σῶμα

6 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή: Συμπεράσματα Βασικές φωνολογικές μεταβολές: Το ΙΕ Ə (schwa) > a, e, o (βραχέα): IE *pəter > πατήρ, *dhə- > dhe- (θε-τός), *də- > dho- (δο-τός) Το ΙΕ *y: Στην αρχή της λέξης τράπηκε σε h- (δασεία): ΙΕ *yekwrot > ἧπαρ (πβ. λατ. jecur) Σε μεσοφωνηεντική θέση τράπηκε σε h- (δασεία) και αποβλήθηκε: ΙΕ *treyes > *trehes > τρεῖς (πβ. λατ. trēs) Σε συνδυασμό με σύμφωνο κατέληξε σε διάφορα συμφωνικά συμπλέγματα, λ.χ. στο dz (αποδίδεται γραφηματικά με ζ): ΙΕ *Dyeus > *Ζηυς > Ζεύς ΙΕ *w > σύμφωνο F (δίγαμμα) ή φωνήεν (u): IE *woikos > (F)οἶκος (πβ. λατ. vicus)

7 Πρωτοελληνική ή Προϊστορική Κοινή: Φωνολογικές αλλαγές ΙΕ * lo, ro, mo, no > ᾰλ / λᾰ, ᾰρ / ρᾰ, ᾰ / ᾰμ, ᾰ / ᾰν: ΙΕ *gwlo > βαλ- (ἔ-βαλ-ον), ΙΕ *krod- > καρδ- (καρδ-ία), ΙΕ *ktno- > κταν- (ἔ-κταν-ον), ΙΕ *tmo- > ταμ- (ἔταμ-ον) IE *bh-, *dh-, *gh- > ΠΕ *ph-, *th-, *kh- (αηχοποίηση): ΙΕ *bhrāter > φρατήρ ΙΕ *s- > *h- (σε μεσοφωνηεντική θέση το h- αποβλήθηκε): ΙΕ *septmo- > ἑπτά (πβ. λατ. septem), ΙΕ *genesos > *γενεσος > *γενεhos > *γενεος > γένους Οι χειλουπερωϊκοί φθόγγοι ανάλογα με το περιβάλλον τράπηκαν σε [p, t, k, b, d, g, ph, th, kh]: IE*sekw- > ἕπ-ομαι, ΙΕ *kwe- > τε, ΙΕ *gwhen- > θεν- (θ=th) (πβ. θείνω) Σίγηση ληκτικών κλειστών συμφώνων: *IE kwid- > *τιδ- > τι, *σωματ- > σῶμα Τα m, n αποβλήθηκαν προ [s + Σύμφωνο]: *τριακον-στός > τριακοστός Εισήχθη ο νόμος της τρισυλλαβίας.

8 Αρχαία Ελληνική: Κρητομυκήναϊκή Η Αρχαία Ελληνική είναι η περίοδος π.χ., οπότε η Προϊστορική Κοινή διασπάστηκε σε διαλέκτους (γνωστές ως αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι). Η αρχαιότερη μαρτυρημένη διάλεκτος και κατ της ελληνικής γλώσσας. επέκταση περίοδος Με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β το 1953 από τους Ventris & Chadwick, με την οποία γράφτηκε η κρητομυκηναϊκή διάλεκτος, τα όρια της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας μετατέθηκαν το π.χ. Χάσμα αποτελεί η περίοδος π.χ., οπότε δεν υπάρχει ιστορική μαρτυρία της ελληνικής γλώσσας για λόγους πιθανόν ιστορικού ατυχήματος και/ή χρήσης μη ανθεκτικών υλικών.

9 Κρητομυκηναϊκή: γραπτή αναπαράσταση Η Κρητομηκυναϊκή γράφτηκε με συλλαβογραφικό σύστημα γραφής, που ονομάζεται Γραμμική Β (εκτός από συλλαβογράμματα διέθετε και ιδεογράμματα). Το υλικό προέρχεται κυρίως από την Κνωσό, την Πύλο, τις Μυκήνες και τη Θήβα και περιλαμβάνει καταλόγους, κατά βάση με ανθρωπωνύμια, τοπωνύμια, όρους (ζώα, μέταλλα κλπ.). Διασώθηκαν λόγω του ανθεκτικού υλικού (πηλός). Η αποκρυπτογράφησή της βοήθησε την αποκρυπτογράφηση του Κυπριακού Συλλαβαρίου (6 ος π.χ. 4 ος π.χ.) Δεν έχουν ακόμα αναγνωσθεί μικρά κείμενα σε ιερογλυφική γραφή, μάλλον ελληνικά, εντοπισμένα κυρίως στην Κρήτη ( π.χ.), και η γραμμική Α (λ.χ. δίσκος της Φαιστού, π.χ.), που προηγείται της Γραμμικής B και θεωρείται είτε ως ένα στάδιο ανάμεσα στην ιερογλυφική γραφή και τη Γραμμική Β είτε ως παράλληλη εξέλιξη με την Γραμμική Β από κοινό τύπο γραμμικής γραφής.

10 Γραμμική Β

11 Γραμμική Α

12 Κυπριακό συλλαβάριο

13 Πέλεκυς Αρκαλοχωρίου: σε γραμμική Α (μοιάζει με τα σύμβολα του δίσκου της Φαιστού) και βοηθάει στην αποκρυπτογράφηση, καθώς έχει πολλά κοινά συλλαβογράμματα με τη Γραμμική Β

14 Κρητομυκηναϊκή: αρχαϊκά στοιχεία Η κρητομηκυναϊκή διατηρεί αρχαϊκά στοιχεία: Χειλουπερωϊκούς φθόγγους: qe (=τε) F: wa-na-ka (=Fἄναξ) Οργανική πτώση σε -pi και τοπική πτώση σε -e(i): te-u-ke-pi (=τεύχεσφι), po-de (=ποδ-εί) Γενική ενικού σε -οιο: te-o-jo (=θε-οῖο).

15 Κρητομυκηναϊκή: φωνολογικά χαρακτηριστικά Τι συμπεράσματα βγάζετε για τη γραφηματική δήλωση στην Κρητομηκυναϊκή; pa-te (=πατήρ) Ko-no-so (=Κνωσσός) po-me (=ποιμήν) ki-to (=χιτών), te-o (θε-ός), te-ke (θήκη) qe (=τε), e-qe-ta (ἑπέτας) me-ri (=μέλι) a-ke-ro (=ἄγγελος), pa-te (=πατήρ), pe-ma (σπέρμα) ku-ru-so (=χρυσός), ti-ri-po (= τρίπος)

16 Κρητομυκηναϊκή: φωνολογικά χαρακτηριστικά Φωνολογικά χαρακτηριστικά της συλλαβογραφικής γραφής: Έχει πέντε φωνήεντα χωρίς διάκριση ποσότητας: pa-te (=πατήρ), Ko-no-so (=Κνωσσός) Δεν δηλώνεται το υποτακτικό -i των διφθόγγων: po-me (=ποιμήν) Όλα τα κλειστά σύμφωνα δηλώνονται με τα p, t, k: Τα p, b, ph με p: Τα t, d, th με t: te-o (=θε-ός), te-ke (=θήκη) Τα k, g, gh με k: ki-to (=χιτών).

17 Κρητομυκηναϊκή: φωνολογικά χαρακτηριστικά Τα χειλουπερωϊκά δηλώνονται με q: qe (=τε), e-qe-ta (ἑπέτας) Τα υγρά l, r δηλώνονται με r: me-ri (=μέλι) Τα διπλά, τα ληκτικά και τα υγρά / έρρινα / s προ συμφώνου δε δηλώνονται: a-ke-ro (=ἄγγελος), pa-te (=πατήρ), pe-ma (σπέρμα) Στα συμφωνικά συμπλέγματα [κλειστό + σύμφωνο] η ποιότητα του δεύτερου συμφώνου μεταφέρεται στο πρώτο: ku-ru-so (=χρυσός), ti-ri-po (= τρίπος)

18 Άσκηση Να εντοπίσετε σε ποιες λέξεις αντιστοιχούν οι παρακάτω τύποι της κρητομηκυναϊκής στη Γραμμική Β και να εξηγηθεί η δήλωσή τους: a-ko-ro a-re-ka-sa-da-ra ko-no-so re-u-ko re-qo-me-no

19 Απάντηση a-ko-ro (=ἀγρός), διότι τα ληκτικά σύμφωνα δε δηλώνονται (=> -s δε δηλώνεται), στα συμπλέγματα [κλειστό + σύμφωνο] μεταφέρεται η ποιότητα του δεύτερου συμφώνου στο πρώτο (=> ko-ro). a-re-ka-sa-da-ra (= Αλεξάνδρα), διότι το υγρό r- δηλώνεται με l- και στα συμπλέγματα [κλειστό + σύμφωνο] μεταφέρεται η ποιότητα του δεύτερου συμφώνου στο πρώτο (=> ka-sa, da-ra) και το n- προ συμφώνου δε δηλώνεται. ko-no-so (=Κνωσσός), διότι τα ληκτικά σύμφωνα δε δηλώνονται και στα συμπλέγματα [κλειστό + σύμφωνο] μεταφέρεται η ποιότητα του δεύτερου συμφώνου στο πρώτο. re-u-ko (=λευκός), διότι το υγρό r- δηλώνεται με l- και τα ληκτικά σύμφωνα δε δηλώνονται. re-qo-me-no (=λειπόμενοι), διότι το υγρό r- δηλώνεται με l-, το υποτακτικό i των διφθόγγων δε δηλώνεται και οι χειλουπερωϊκοί φθόγγοι (q) διατηρούνται.

20 Αλφάβητο Οι παλαιότερες μαρτυρημένες μορφές αλφαβητικής γραφής στην ελληνική γλώσσα είναι οι επιγραφές στην επιγραφή του Διπύλου και στο ποτήρι του Νέστορα. Έχει υποτεθεί ως επικρατέστερη θεωρία ότι το ελληνικό αλφάβητο είναι εξέλιξη του φοινικικού αλφαβήτου με βάση τα εξής επιχειρήματα (η συγκεκριμένη υπόθεση είναι ακόμα υπό έρευνα): Η μορφή των γραμμάτων: παρόμοια ή εξελιγμένη μορφή του φοινικικού Η τάξη των γραμμάτων: παρόμοια με του φοινικικού Τα ονόματα των γραμμάτων: έχουν φοινικική ετυμολογία, λ.χ. aleph- (=ἄλφα) «βούς», beth- (βήτα) «οικία» κλπ. Η κατεύθυνση της γραφής: αρχικά έγραφαν «ἐπὶ τὰ λαιά» (από δεξιά προς τα αριστερά), όπως οι Φοίνικες, μετά «βουστροφηδόν» (προς τα αριστερά και στην επόμενη σειρά προς τα δεξιά κλπ.) και μετά «ἐς εὐθύ» (από αριστερά προς τα δεξιά) Αναφορές: από τον Ηρόδοτο για τα «Φοινικήια γράμματα».

21 Αλφάβητο Αν γίνει αποδεκτή η παραπάνω άποψη, τότε οι Έλληνες συνέβαλαν δραστικά στην εξέλιξη του φοινικικού αλφαβήτου: Παρέλαβαν 21 σύμβολα, όλα με συμφωνική φοινικικό ήταν συμφωνογραφικό σύστημα). Αλλά: αξία (το Το F (δίγαμμα) χάθηκε σταδιακά Το Q (κόππα: υπερωϊκή αλλοφωνική ποικιλία, το σημερινό [k]) συγχωνεύτηκε γραφηματικά με το Κ (=κάππα: ουρανική αλλοφωνική ποικιλία, το σημερινό [c]) Πβ. αρχικά QΟΡΕ, ΚΕΝΟΝ (δηλαδή Q + a, o, u vs. Κ + e, i). Πρόσθεσαν τα Ξ, Φ, Χ, Ψ, Ω και μετέτρεψαν κάποια γραφήματα σε φωνήεντα, δηλαδή μετέβαλαν το σύστημα γραφής σε φωνολογικό (διότι στην ελληνική η βασική συλλαβή έχει φωνήεν)

22 Αλφάβητο Η εισαγωγή του αλφαβήτου στην ελληνική πρέπει να έγινε οπωσδήποτε προ του 8 ου αι., αν όχι νωρίτερα, διότι μεταξύ άλλων: Στην επιγραφή του Διπύλου ήταν ήδη εξελιγμένο Τον 8 ο αι. π.χ. οι Χαλκιδείς μεταφέρουν αναπτυγμένο το δυτικό αλφάβητο στη Ν. Ιταλία, το οποίο αποτέλεσε στη συνέχεια τη βάση του λατινικού αλφαβήτου Η περίοδος της ακμής των εμπορικών σχέσεων Ελλήνων και Φοινίκων ήταν μεταξύ 12 ου και 9 ου αι. π.χ. Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου μοιάζουν με αυτά του φοινικικού αλφαβήτου μεταξύ 11 ου και 9 ου αι. π.χ. Το 776 π.χ. καταγράφονται τα ονόματα των νικητών στους Ολυμπιακούς αγώνες.

23 Είδη αλφαβήτου Αττικό Προ-σολώνειο (8 ος 6 ος π.χ.) Σολώνειο ( π.χ.) Περικλέους ( π.χ.) Ευκλείδειο (403 π.χ. σήμερα) Ιωνικό Κορινθιακό Δυτικό ή Χαλκιδικό (=> λατινικό αλφάβητο).

24 Αλφάβητο

Σχετικά έγγραφα

Θέµατα ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας I. Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας

Θέµατα ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας I Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας 1 Η παρουσίαση επιλογή σηµαντικών θεµάτων της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας κριτήριο: η επίδρασή τους και στις