«Προοπτικές αξιοποίησης του πρώην Στρατοπέδου Κόδρα. Η εµπειρία της εφαρµογής πρότασης ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισµού». ηµοσθ. Σαρηγιάννης Εύη έννη ρ. Πολιτικός Μηχανικός-Αντιδήµαρχος Καλαµαριάς Αρχιτέκτων Μηχανικός- ήµος Καλαµαριάς Ο χώρος του πρώην στρατοπέδου Κόδρα βρίσκεται στην άκρη της περιοχής που είναι γνωστή ως Καραµπουρνάκη στην Καλαµαριά και έχει έκταση 450 στρέµµατα. Πρόκειται για έναν από τους λίγους ελεύθερους χώρους µε ανάλογη έκταση, που έχουν αποµείνει στο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης. Το µέγεθός του, η ιδιαίτερα προνοµιακή του θέση, το φυσικό κάλλος, η σχέση µε τη θάλασσα και το κέντρο της πόλης, µε το οποίο υπάρχει οπτική επαφή, το αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς και η σχέση µε µία αναπτυσσόµενη και αναβαθµισµένη για τα Ελληνικά δεδοµένα περιοχή κατοικίας, καθιστούν τον χώρο ιδιαίτερης σηµασίας. Η περιοχή µαζί µε ορισµένες άλλες περιοχές της Θεσσαλονίκης, όπως ο Κεδρινός Λόφος (Σέιχ-Σου), η περιοχή ενδροποτάµου (στρατόπεδο Παπακυριαζή) και η παραλιακή ζώνη µετά το συνοικισµό του Φοίνικα, συµµετέχει σε ένα σύστηµα µεγάλων υπερτοπικών πόλων αναψυχής αθλητισµού και πολιτιστικών λειτουργιών, που το Ρυθµιστικό Σχέδιο του Π.Σ.Θ. φιλοδοξεί να δηµιουργήσει για την εξυπηρέτηση ολόκληρης της πόλης Πρόκειται δηλαδή για έναν από τους σπουδαιότερους ελεύθερους χώρους του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης από πλευράς µεγέθους, θέσης και φυσικής οµορφιάς. Θεσσαλονίκη, 2-4-2006 1
Κατά τους νεώτερους χρόνους η στρατηγική θέση της περιοχής καθόρισε και την χρήση της ως στρατοπέδου. Οι Τούρκοι πρώτοι έκτισαν στρατώνα και οχυρό τείχος. Την περίοδο 1915-1918 κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσµίου πολέµου, στο προϋπάρχον στρατόπεδο εγκαταστάθηκαν οι συµµαχικές δυνάµεις. Ο χώρος συνέχισε να έχει στρατιωτική χρήση µέχρι τη δεκαετία του 1990. Στις µονάδες του ιππικού που φιλοξενήθηκαν ανήκουν τα κτίσµατα των στάβλων. Σε ένα τµήµα του στρατοπέδου προς την οδό Σοφούλη στεγάστηκε το Ν.Α.Τ.Ο., το οποίο µέχρι και σήµερα λειτουργεί. Στους τελευταίους χρόνους και κυρίως την περίοδο 1950 1960 έγιναν σηµαντικές παρεµβάσεις που αλλοίωσαν τουλάχιστον περιµετρικά την περιοχή..τµήµα του στρατοπέδου αποδόθηκε στον ΑΟΟΑ για την κατασκευή του οικισµού των αξιωµατικών. Η κορυφή της τράπεζας ισοπεδώθηκε για να χρησιµεύσει ως νεκροταφείο µουλαριών. Το 1954 η διάνοιξη του παραλιακού δρόµου κατέστρεψε την ενότητα του στρατοπέδου µε την θάλασσα. Το 1955 στο ακρωτήριο, κτίστηκε το σηµερινό Κυβερνείο ως κατοικία του τέως Βασιλιά, έργο του Αρχιτέκτονα Ι. Χριστόπουλου. Το 1987 ο ήµος Καλαµαριάς απέκτησε Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο, το οποίο για το Στρατόπεδο Κόδρα έχει τον χαρακτηρισµό «ελεύθερος χώρος αστικού πρασίνου» και ειδικότερα στο λεκτικό διευκρινίζεται ότι θα πρέπει να γίνει: «Οργάνωση της περιοχής για την αναψυχή των κατοίκων µε την δηµιουργία υπερτοπικού πάρκου και πνευµατικού κέντρου στο στρατόπεδο Κόδρα». Ο λεκτικός καθορισµός ουσιαστικά αναφέρεται στον επιβαλλόµενο από το νόµο περί Ρ.Σ. υπερτοπικό πόλο αναψυχής αθλητισµού και πολιτισµού. 2
Η ηµοτική Αρχή είχε όλη την καλή πρόθεση να αναδείξει το χώρο του στρατοπέδου σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Ρυθµιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης. Το 1994 ενόψει της σταδιακής αποδέσµευσης του στρατοπέδου και της διαφαινόµενης απόδοσης στο ήµο Καλαµαριάς, το ηµοτικό Συµβούλιο µε την υπ. αριθµ. 617/94 απόφασή του, προκήρυξε πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισµό. Κατετέθησαν είκοσι συµµετοχές. Απονεµήθηκαν πέντε βραβεία, και εξαγοράσθηκαν τέσσερις µελέτες. Το πρώτο βραβείο απονεµήθηκε στην πρόταση των µελετητών της οµάδας που αποτελούσαν οι εξής: Μελετητές: Γιώργος Ζωϊδης Αρχιτέκτων Μηχανικός Στυλιανή Λεφάκη Ζωίδη Αρχιτέκτων Μηχανικός Κυριακή Ουδατζή Αρχιτέκτων Μηχανικός Συνεργάτες: ηµήτρης Παπανίκος Αρχιτέκτων Μηχανικός Ροδόπη Τσουµπανά Αρχιτέκτων Μηχανικός Με πρωτοβουλία του ήµου δηµιουργήθηκε έκθεση µε τις µελέτες που συµµετείχαν στον αρχιτεκτονικό διαγωνισµό, η οποία διήρκεσε επτά ηµέρες. Τον ίδιο χρόνο η ΙΣΤ Εφορεία σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και µε χρηµατοδότηση του ήµου άρχισε ανασκαφικές εργασίες οι οποίες συνεχίσθηκαν µε χρηµατοδότηση του Οργανισµού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Θεσσαλονίκη 1997». Μετά από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισµό εκπονήθηκε ένας µεγάλος αριθµός µελετών µε χρηµατοδότηση του ήµου και του ΟΠΠΕ Θεσσαλονίκη 1997 : Προκαταρκτική, προµελέτη, οριστική µελέτη και µελέτη εφαρµογής για τη χωροθέτηση χρήσεων γης στο πρώην στρατόπεδο Κόδρα. Προκαταρκτική µελέτη για τη στέγαση του Ιδρύµατος του Απόδηµου Ελληνισµού σε δύο παλαιά κτίσµατα. Μελέτη Εθνικής Χαρτοθήκης. ηµιουργία ανοικτού θεάτρου. 3
Μουσείο προιστορικών αρχαιοτήτων. Αξιοποίηση ανάπλαση παραλιακής περοχής ( από προέκταση οδού Αργοναυτών έως Ν.Ο.Θ.) Αξιοποίηση ανάπλαση παραλιακής περοχής πλαζ Αρετσούς ανοικτό κολυµβητήριο. Αξιοποίηση ανάπλαση παραλιακής περοχής πεζόδροµος, ποδηλατόδροµος. Μελέτη ανοικτού κολυµβητηρίου. Η διαµορφωθείσα κεντρική πρόταση του ήµου ήταν ότι οι υφιστάµενες εγκαταστάσεις του στρατοπέδου πρέπει να διατηρηθούν και να συντηρηθούν Όλα σχεδόν τα κτίρια χρήζουν εργασιών αποκατάστασης. Η αποµάκρυνση κάποιων και η πιθανή πρόσθεση νέων εγκαταστάσεων δεν θα πρέπει να αλλοιώσει την υπάρχουσα πυκνότητα και οµοιογένεια της κτιριακής υποδοµής. Τέλος κρίθηκε απαραίτητη η ένταξη των κτιρίων σε µία συνολική αρχιτεκτονική σύνθεση που δεν θα εξαντλείται απλώς σε επιµέρους υπαίθριες διαµορφώσεις, αλλά θα οργανώνει τα στρατιωτικά κτίρια σε ένα συνεκτικό και ζωντανό σύνολο. Με τα εφόδια του αρχιτεκτονικού διαγωνισµού και τη µελέτη «χωροθέτησης χρήσεων γης» ο ήµος προχώρησε στην αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου η οποία εγκρίθηκε µε την 12122/2761/13.5.1999 απόφαση του ΥΠΕΧΩ Ε. Για τον χώρο του στρατοπέδου προβλέπεται χαρακτηρισµός «ελεύθερου χώρου αστικού πρασίνου» στο µεγαλύτερο τµήµα και χαρακτηρισµοί «πολιτισµού αθλητισµού και ψυχαγωγίας» σε τµήµα αυτού. Ειδικότερα στο λεκτικό διευκρινίζεται ότι πρέπει να γίνει: «Καθορισµός χώρων πρασίνου, αθλητισµού, πολιτισµού και ψυχαγωγίας στην περιοχή του στρατοπέδου Κόδρα µετά από ειδική µελέτη». 4
Οι χαρακτηρισµοί ουσιαστικά έχουν πάλι αναφορά στο επιβαλλόµενο προς δηµιουργία από το νόµο περί Ρ.Σ. υπερτοπικό πόλο αναψυχής, αθλητισµού και πολιτισµού. Τον ίδιο χρόνο, δηλαδή το 1999 µεµονωµένοι πολίτες και σύλλογοι της περιοχής, προσέφυγαν στο Συµβούλιο της Επικρατείας και ζήτησαν την ακύρωση της απόφασης έγκρισης της αναθεώρησης του ΓΠΣ, ως προς το σηµείο που αφορούσε την περιοχή του στρατοπέδου. Το ΣΤΕ µε την 288/2003 απόφαση έκανε δεκτή την αίτηση και ακύρωσε την αναθεώρηση του ΓΠΣ. Το παρακάτω απόσπασµα από το σκεπτικό της απόφασης, κατά την άποψή µας ερµηνεύει την απόφαση. [Στο δε συνοδεύον αυτό διάγραµµα η περιοχή απεικονίζεται ως «ελεύθερος χώρος αστικό πράσινο». Με την ήδη προσβαλλοµένη απόφαση, περί τροποποιήσεως του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου Καλαµαριάς, µεταβάλλονται οι χρήσεις γης στην επίµαχη περιοχή µε «τον καθορισµό πολιτιστικών εγκαταστάσεων και χώρων αθλητισµού στην έκταση του στρατοπέδου Κόδρα µετά από ειδική µελέτη». Με την τροποποίηση αυτή επέρχεται αλλαγή του κυρίου προορισµού του χώρου ως χώρου πρασίνου πάρκου, ο οποίος είχε προβλεφθεί αρχικώς µε το ρυµοτοµικό ιάταγµα του έτους 1983, όπως επισηµαίνεται και στο υπ αριθµ. 5671/22-10-1997 έγγραφο του ασαρχείου Θεσσαλονίκης, στο οποίο αναφέρεται ότι η συγκατάθεση του ασαρχείου στην τροποποίηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου δίδεται υπό την προϋπόθεση ότι θα «διατηρηθεί ο κύριος χαρακτήρας του χώρου ως πρασίνου όπως προσδιορίστηκε µε το Π.. του έτους 1983 «περί τροποποιήσεως του ρυµοτοµικού σχεδίου Καλαµαριάς» και ο οποίος είχε διατηρηθεί τόσο µε το ρυµοτοµικό σχέδιο όσο και µε το τροποποιούµενο Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο. Συγκεκριµένα τα δύο αυτά σχέδια προέβλεπαν κύρια χρήση της περιοχής ως πάρκου, δηλαδή ως χώρου πρασίνου, όπως η κατηγορία αυτή νοείται στο βασικό ιάταγµα για τις κατηγορίες χρήσεως γης της 23-2-1987, µε τις εκεί µνηµονευόµενες δυνατότητες και περιορισµούς, όπως αναφέρονται 5
στην προηγούµενη σκέψη, ενώ η προσβαλλόµενη ρύθµιση αποσκοπεί προδήλως στη µεταβολή της βασικής πολεοδοµικής λειτουργίας της εκτάσεως σε χώρο πολιτιστικών και αθλητικών χρήσεων. Έτσι, όµως, η προσβαλλόµενη απόφαση είναι παράνοµη, ως παραβιάζουσα τις προπαρατεθείσες διατάξεις, και πρέπει να ακυρωθεί κατά τον βασίµως προβαλλόµενο λόγω ακυρώσεως.] Η απόφαση αυτή είχε σαν αποτέλεσµα να αναστείλει κάθε δραστηριότητα του ήµου µέσα στο Στρατόπεδο. Εντωµεταξύ µε το πρόγραµµα «ΕΛΛΑ Α 2004» είχε αρχίσει η κατασκευή δύο ολυµπιακών έργων. Ενός ανοικτού κολυµβητηρίου και ενός υπαίθριου χώρου στάθµευσης. Και οι δύο παρεµβάσεις ήταν σύµφωνες και µε τον αρχιτεκτονικό διαγωνισµό και µε την αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου. Με νέα αίτηση προς την Τριµελή Επιτροπή του Συµβουλίου της Επικρατείας οι προσφεύγοντες ζήτησαν να σταµατήσουν οι οικοδοµικές εργασίες διότι : «όλες οι οικοδοµικές εργασίες για την κατασκευή αθλητικών και πολιτιστικών εγκαταστάσεων καθώς και για οποιαδήποτε άλλη κατασκευή µεταβάλλει τις χρήσεις του κοινοχρήστου αυτού χώρου πρασίνου είναι παράνοµες, εφόσον δεν έχουν νοµοθετικό έρεισµα». Από πρόσφατες πληροφορίες (δεν έχει κοινοποιηθεί ακόµη η απόφαση) το Συµβούλιο της Επικρατείας µε απόφασή του δέχεται την κατασκευή του κολυµβητηρίου ως νόµιµη αλλά διατάσσει την αποξήλωση του υπαίθριου χώρου στάθµευσης, ο οποίος θα εξυπηρετούσε τη λειτουργία του κολυµβητηρίου. Ένα άλλο µεγάλο πρόβληµα είναι το ιδιοκτησιακό. Οι ιδιοκτήτες διάσπαρτων οικοπέδων συνολικής επιφάνειας 60 στρ. εντός στρατοπέδου πιέζουν τον ήµο και ζητούν την τακτοποίηση των ιδιοκτησιών τους ή µε εσωτερικό αναδασµό ή µε αποζηµίωση. Αν αναλογισθεί κάποιος ότι η αποζηµίωση ανέρχεται στο ποσό των 88.000.000 Ευρώ περίπου, είναι βέβαιο ότι δεν είναι δυνατόν να αντιµετωπισθεί από ένα ήµο του µεγέθους του ήµου Καλαµαριάς. 6
Η πολιτεία πρέπει να αναλογισθεί την ευθύνη της για την διάσωση ενός τέτοιου χώρου υπερτοπικής σηµασίας. Ο ήµος Καλαµαριάς κρατάει το όραµα του στρατοπέδου ως χώρου πολιτισµού αναπτύσσοντας κάθε χρόνο τις ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις «Παρά θιν αλός». Συµπέρασµα: Υπάρχει σοβαρός προβληµατισµός εάν είναι δυνατή η αξιοποίηση του στρατοπέδου Κόδρα σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις του Ρυθµιστικού Σχεδίου του Π.Σ.Θ.. Η διαχείριση και η αξιοποίηση των στρατοπέδων του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης αποτελούν σηµαντικά αναπτυξιακά έργα υπερτοπικής σηµασίας και ως τέτοια πρέπει να διαχειριστούν από την Πολιτεία µέσω της Περιφέρειας. 7