ΚΕΦ.2: Η οργάνωση της οικονομίας 2.1. Το Α.Ε.Π. και η οικονομική ευημερία Η οικονομία διακρίνεται σε : Μικρο-οικονομία: μελετά τις ατομικές επιλογές (παραγωγή προϊόντος, ζήτηση καταναλωτή, ποσότητα παραγωγής από επιχείρηση) Μακρο-οικονομία: μελετά τη συμπεριφορά και αλληλεξάρτηση των συνολικών μεγεθών της οικονομίας (συνολική παραγωγή, συνολικό εισόδημα) Εθνικοί λογαριασμοί: πίνακες με βασικά οικονομικά μεγέθη που συντάσσονται με κοινούς κανόνες για όλες τις χώρες. Βασικοί εθνικοί λογαριασμοί: Εγχώριο Προϊόν, Εθνικό εισόδημα, Εθνική Δαπάνη. Οι 3 αυτοί λογαριασμοί είναι το ίδιο πράγμα από 3 διαφορετικές πλευρές, και αποτυπώνονται στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.): συνολική αξία τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει η οικονομία σ ένα έτος, με συντελεστές παραγωγής που ανήκουν στους κατοίκους της χώρας (ντόπιους και ξένους) Τελικά αγαθά: αυτά που δεν επιδέχονται περεταίρω επεξεργασία και χρησιμοποιούνται όπως είναι στην κατανάλωση (ψωμί= τελικό, αλεύρι = ενδιάμεσο)
2.1. Το Α.Ε.Π. και η οικονομική ευημερία (συνέχεια) Καθαρό Εγχώριο Προϊόν= Α.Ε.Π. Αποσβέσεις Αποσβέσεις: η φθορά που υφίσταται ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός (κτίρια, μηχανήματα, αυτοκίνητα κλπ.) στη πορεία του χρόνου Κατά κεφαλήν εισόδημα: το εισόδημα που αντιστοιχεί κατά μ.ο. στους κατοίκους μιας χώρας.. ά ή ό ό Βοηθάει στο να έχουμε μία εικόνα της ανάπτυξης της χώρας, αλλά και να μπορούμε να κάνουμε σύγκριση με άλλες χώρες. Βασική αδυναμία του: δεν δείχνει τη διανομή του εισοδήματος στα επιμέρους άτομα. Σήμερα παρατηρείται άνιση διανομή του εισοδήματος παγκοσμίως σε όλες τις χώρες του κόσμου. Υπολογίζεται ότι το 8,4% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 84% του παγκόσμιου πλούτου. (βλ. διαγράμματα)
2.1. Το Α.Ε.Π. και η οικονομική ευημερία (συνέχεια) Το Α.Ε.Π. μετράει το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μία χώρα, άρα και την οικονομική ευημερία της χώρας. Εν τούτοις, παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες: δεν περιλαμβάνει αγαθά και υπηρεσίες που δεν είναι αντικείμενο συναλλαγής (οικιακή εργασία) δεν λαμβάνει υπόψη της τη σύνθεση της παραγωγής δεν λαμβάνει υπόψη της τη διανομή του προϊόντος δεν λαμβάνει υπόψη της την βελτίωση της ποιότητας δεν λαμβάνει υπόψη της την παραοικονομία, που μάλιστα υπολογίζεται στο 30% του Α.Ε.Π. στην Ελλάδα. Σημ.: Για να καταλάβουμε την έκταση της παραοικονομίας αρκεί ν αναφέρουμε πως το 2010 (προ κρίσης) η Ελλάδα κατατασσόταν στην 24 η θέση ανάμεσα σε 200 χώρες, ενώ αν υπολογιζόταν και η παραοικονομία θα έφθανε στην 16 η θέση. Βέβαια η παραπάνω θέση της χώρας ήταν πλασματική αφού στηρίχθηκε στον υπερδανεισμό.
2.2. Ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας Βασικοί φορείς του οικονομικού συστήματος είναι: τα νοικοκυριά οι επιχειρήσεις το κράτος ιδιωτικός τομέας (επιδιώκουν την μεγιστοποίηση της ατομικής ευημερίας) δημόσιος τομέας (επιδιώκει την μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας) Οι οικονομικές σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των 3 βασικών φορέων δημιουργούν το οικονομικό κύκλωμα:
2.2. Ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας (συνέχεια) Στο οικονομικό κύκλωμα παρατηρούμε τα εξής: η μορφή που το έχουμε είναι πιο απλή (δεν περιλαμβάνει συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων, ούτε μεταξύ κρατών) οι ροές στο κύκλωμα είναι συνεχείς και δεν έχουν το ίδιο μέγεθος, αφού μεταβάλλονται ανάλογα με την αύξηση ή μείωση της παραγωγής Διάκριση οικονομικών συστημάτων 1. καπιταλιστικό: η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ανήκει στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις 2. σοσιαλιστικό: η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ανήκει στο κοινωνικό σύνολο 3. μικτής οικονομίας: αυτό που υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες με ουσιαστική παρέμβαση του κράτους στην οικονομία
2.2. Ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας (συνέχεια) Σκοπός του κράτους είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Στη προσπάθεια του αυτή το κράτος: α) παράγει τα δημόσια αγαθά: αυτά τα προσφέρει είτε δωρεάν είτε με συμβολικό αντίτιμο, χωρίς αποκλεισμούς (υγεία-δημόσια νοσοκομεία, άμυνα στρατός, δημόσια τάξη-αστυνομία) Τα αγαθά αυτά είναι αδιαίρετα (το όφελος τους διαχέεται στο κοινωνικό σύνολο χωρίς αποκλεισμούς) Κάποιες από αυτές τις υπηρεσίες, ενδεχομένως τις αγοράζει από ιδιώτες (υπηρεσίες υγείας από ιδιώτες γιατρούς & ιατρικά κέντρα) β) ιδρύει Δημόσιες επιχειρήσεις και Οργανισμούς (Δ.Ε.Κ.Ο.), που αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, παρέχοντας υπηρεσίες στους πολίτες στη καλύτερη δυνατή τιμή, αλλά λειτουργώντας αποτελεσματικά και ανταγωνιστικά. (ΔΕΗ, ΕΥΑΘ)
2.3. Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία Θεμελιώδες οικονομικό πρόβλημα με παγκόσμια ισχύ: ανάγκες απεριόριστες μέσα για την ικανοποίηση των αναγκών περιορισμένα Το κράτος παρεμβαίνει για να λύσει αυτό το οικονομικό πρόβλημα και να διορθώσει τις αδυναμίες του μηχανισμού της αγοράς. Μία βασική αδυναμία αυτού του μηχανισμού είναι το ότι δεν μπορεί να προσφέρει τα δημόσια αγαθά (π.χ. εθνική άμυνα) στη τιμή και ποσότητα που επιθυμεί η κοινωνία. Στόχος του κρατικού παρεμβατισμού είναι η επίλυση των βασικών οικονομικών προβλημάτων δηλ.: 1. η καλύτερη κατανομή πόρων 2. η επίτευξη οικονομικής σταθερότητας 3. η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης 4. η δικαιότερη διανομή του εισοδήματος
2.3. Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία (συνέχεια) Σε ότι αφορά τον κρατικό παρεμβατισμό υπάρχουν 2 απόψεις: H φιλελεύθερη: κυριάρχησε από τις αρχές της 10ετίας του 80 υποστηρίζοντας τον περιορισμό του σπάταλου κράτους, και παραχωρώντας πολλές από τις λειτουργίες του στον ιδιωτικό τομέα Η σοσιαλιστική: υποστηρίζει τον επαναπροσδιορισμό των στόχων και την ορθολογική λειτουργία του κράτους, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματικό και ν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών. Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι και τα 2 συστήματα παρουσιάζουν προβλήματα γι αυτό σήμερα έχει επικρατήσει το σύστημα της μικτής οικονομίας. στη μικτή οικονομία ο μηχανισμός της αγοράς βρίσκεται σε μία συνεργασία με τον κρατικό μηχανισμό προς όφελος του κοινωνικού συνόλου η εμπειρία από χώρες της Άπω Ανατολής (Ταϊβάν, Ν.Κορέα, Χόνγκ Κονγκ) και της Β. Ευρώπης δείχνει πως η συνεργασία των 2 μηχανισμών μπορεί να κάνει οικονομικά θαύματα και να επιλύσει τα βασικά οικονομικά προβλήματα
2.4. Ο κρατικός προϋπολογισμός Ο κρατικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει το σύνολο των δαπανών και των εσόδων που σχεδιάζει να πραγματοποιήσει το κράτος το επόμενο έτος. Προϋπολογισμό συντάσσουν και όλοι οι δημόσιοι φορείς (Ο.Τ.Α., Πανεπιστήμια, νοσοκομεία κλπ.). Ο προϋπολογισμός κατατίθεται από τη κυβέρνηση με τη μορφή νόμου που εγκρίνεται από τη Βουλή. Ο κρατικός προϋπολογισμός μπορεί να είναι: πλεονασματικός: έσοδα > δαπάνες ελλειμματικός: έσοδα < δαπάνες ( από το 81 και μετά όλοι οι προϋπολογισμοί του ελληνικού κράτους) ισοσκελισμένος: έσοδα = δαπάνες
2.4.1. Δημόσια έσοδα Βασικές κατηγορίες δημοσίων εσόδων: Φόροι 2.4. Ο κρατικός προϋπολογισμός Αποτελούν τη κυριότερη πηγή εσόδων του κράτους, και είναι, ουσιαστικά, μεταβίβαση εισοδήματος από τους ιδιώτες (νοικοκυριά, επιχειρήσεις) προς το κράτος που μπορεί με τη σειρά του να παράγει δημόσια αγαθά (υπηρεσίες υγείας, παιδείας, εθνικής άμυνας). Διακρίνονται σε: (συνέχεια) άμεσους: επιβάλλονται στο εισόδημα και στη περιουσία, φόροι δανεισμός επιχειρηματική δραστηριότητα έμμεσους: επιβάλλονται στα διάφορα προϊόντα και υπηρεσίες (ΦΠΑ, φόρος καπνού & οινοπνευματωδών), με βασικό μειονέκτημα ότι πλήττουν τα μικρότερα εισοδήματα Στις ανεπτυγμένες οικονομίες οι άμεσοι φόροι αποτελούν την κύρια πηγή εσόδων του κράτους, ενώ στις αναπτυσσόμενες οι έμμεσοι φόροι.
2.4. Ο κρατικός προϋπολογισμός (συνέχεια) 2.4.2. Δημόσιες δαπάνες Είναι ένα από τα σημαντικότερα μέσα που διαθέτει το κράτος για να πετύχει τους σκοπούς του, και να επιλύσει τα βασικά οικονομικά προβλήματα. Παραδείγματα: καλύτερη κατανομή των πόρων: επιδότηση ενός αγροτικού προϊόντος ως κίνητρο για μεγαλύτερη παραγωγή του σταθεροποίηση οικονομίας: αν υπάρχει πληθωρισμός το κράτος μειώνει τις δημόσιες δαπάνες ώστε να μειωθεί η ζήτηση και να επέλθει ισορροπία στην οικονομία οικονομική ανάπτυξη: με χρηματοδότηση δημοσίων επενδύσεων (δρόμους, λιμάνια) δημιουργεί τις υποδομές για οικονομική ανάπτυξη καλύτερη διανομή του εισοδήματος: φορολόγηση υψηλότερων εισοδημάτων και παροχή επιδομάτων στις φτωχότερες εισοδηματικά τάξεις
2.5. Ισοζύγιο: πλεονασματικό ή ελλειμματικό Ισοζύγιο πληρωμών (ή εξωτερικών συναλλαγών): ένας λογαριασμός που δείχνει τις οικονομικές συναλλαγές της χώρας με τις άλλες χώρες σ ένα έτος - ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών: ένα από τα επιμέρους ισοζύγια του ισοζυγίου πληρωμών που περιλαμβάνει: Παρατηρήσεις για τα ισοζύγια στην Ελλάδα Εμπορικό ισοζύγιο: πάντοτε ελλειμματικό (λόγω έλλειψης ανταγωνιστικότητας) Ισοζύγιο υπηρεσιών: πλεονασματικό, χάρις στον τουρισμό πλεονασματικό ή ελλειμματικό 1. το εμπορικό ισοζύγιο: εισαγωγές-εξαγωγές εμπορευμάτων 2. ισοζύγιο υπηρεσιών: εισπράξεις-πληρωμές από τουρισμό, μεταφορές, και άλλες υπηρεσίες 3. ισοζύγιο εισοδημάτων: εισπράξεις-πληρωμές για μισθούς, τόκους, κέρδη, κλπ. 4. ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων: εισπράξειςπληρωμές από Ε.Ε., εμβάσματα μεταναστών κλπ. Ισοζύγιο εισοδημάτων: ελλειμματικό λόγω πληρωμής τόκων του δημοσίου Ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων: πλεονασματικό λόγω εισπράξεων από Ε.Ε. Το ισοζύγιο πληρωμών τα τελευταία 40 χρόνια είναι πάντοτε ελλειμματικό, κυρίως λόγω του ελλειμματικού εμπορικό ισοζυγίου, και το έλλειμμα καλύπτεται από δανεισμό
2.6. Δημόσιος Δανεισμός Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού καλύπτεται από δανεισμό. Πηγές δανεισμού α) Ομολογιακό δάνειο : το κράτος εκδίδει ομολογίες (πιστωτικούς τίτλους που διαπραγματεύονται στο Χρηματιστήριο) που αγοράζονται είτε από τους ιδιώτες είτε από τις τράπεζες β) Αναγκαστικό δανεισμό: το κράτος αναγκάζει νομικά πρόσωπα (ασφαλιστικά ταμεία) ν αγοράσουν κρατικά ομόλογα ή να καταθέσουν τα κεφάλαια τους στη Τράπεζα Ελλάδος. Δανεισμός ανάλογα με προέλευση -Εσωτερικός: από κεφάλαια από το εσωτερικό της χώρας -Εξωτερικός: από κεφάλαια που προέρχονται από το εξωτερικό. Δημόσιο χρέος ανάλογα με δαπάνες που καλύπτει - Παραγωγικό: για να εξυπηρετήσει παραγωγικές επενδύσεις - Καταναλωτικό: για να καλύψει μισθούς και άλλες δημόσιες δαπάνες
2.6. Δημόσιος Δανεισμός(συνέχεια) Μειονεκτήματα δημόσιου δανεισμού 1. Επιβάρυνση μελλοντικών προϋπολογισμών: ο δημόσιος δανεισμός ανεβάζει το δημόσιο χρέος και συνεπώς τα έσοδα των μελλοντικών προϋπολογισμών καλύπτουν εξυπηρέτηση χρέους και όχι άλλες κοινωνικές ανάγκες (υγεία, παιδεία) 2. Χρεοκοπία: ο υπέρμετρος δανεισμός οδηγεί σε χρεοκοπία του κράτους, περικοπή δημοσίων δαπανών και κλονίζει την εμπιστοσύνη του κοινού και των επενδυτών, και αναγκάζει τη χώρα σε σύναψη νέων δανείων με υψηλά επιτόκια και επαχθείς όρους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα, που αναγκάστηκε να υπογράψει 2 μνημόνια που όχι μόνο δεν έλυσαν το πρόβλημα, αλλά επιβάρυναν ακόμη περισσότερο το δημόσιο χρέος. 3. Επιβαρύνει τις μελλοντικές γενιές: η τωρινή γενιά βελτιώνει το βιοτικό της επίπεδο, αλλά οι επόμενες γενιές το υποβιβάζουν, αφού καλούνται να πληρώσουν τα δάνεια της προηγούμενης.
2.6. Δημόσιος Δανεισμός (συνέχεια) Ο εσωτερικός δανεισμός δεν έχει δυσμενείς συνέπειες, αφού μπορεί να καλυφθεί με αύξηση φορολογίας, και δεν επιβαρύνει τις επόμενες γενιές. Το πρόβλημα βρίσκεται κυρίως στον εξωτερικό δανεισμό. Γενικότερα ο δημόσιος δανεισμός είναι μία μεγάλη πληγή, και δείχνει πως οι πολιτικοί μας (κυβέρνηση και βουλευτές) φοβούμενοι το πολιτικό κόστος προτιμούν να καλύψουν τις δημόσιες δαπάνες με δανεισμό παρά με αύξηση φορολογίας. Αυτό είναι προφανές ότι ικανοποιεί και τον λαό (ψηφοφόρους). Η Ελλάδα βιώνει αυτή τη νοοτροπία τα τελευταία 30 χρόνια με του υπέρμετρο δανεισμό, που οδήγησε στη μεγάλη οικονομική από το 2010, και ιδίως από τη στιγμή που σταμάτησε για τη χώρα ο φθηνός δανεισμός από το εξωτερικό. Ας ελπίσουμε η σημερινή κρίση ν αποτελέσει την απαρχή για μια νέα δημιουργική πορεία σε όλους τους τομείς.
ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ «Καθημερινή 15/11/2015