Η ΚΡΗΤΗ ΣΑΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ.

Α.Τ.Ε.Ι. ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η ΚΡΗΤΗ ΣΑΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤΑ ΝΟΜΟ. ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΟΥΔΑΤΣΟΥ ΑΡΓΥΡΩ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓ. ΟΝΟΜ/ΜΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑΣ: ΓΚΙΑΟΥΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ Α.Μ.: 4064 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πολλοί επιστήμονες και μη έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να δώσουν μια έννοια στην λέξη Τουρισμός. Αν συγκεντρώσουμε όλες τις έννοιες που έχουν δοθεί μέσα στο χρόνο, θα δούμε να δημιουργείται ένας ολόκληρος τόμος με αυτές τις προσπάθειες. Αν πάλι ρωτήσουμε έναν μέσο άνθρωπο με μικρή εμπειρία πάνω σε αυτήν τη δραστηριότητα, θα μας απαντήσει απλά «τι πιο ωραίο, ξεκούραστο, εποικοδομητικό- και πολλά άλλα επίθετα ακόμη- από μια βόλτα για λίγες ή πολλές ημέρες, εντός ή εκτός της περιφέρειας ακόμα και των συνόρων μας.». Η γνωριμία με νέες κουλτούρες, διαφορετικά μέρη, κλιματικές συνθήκες, η επαφή με άλλες θρησκείες, έθιμα, γλώσσες, γεύσεις, μυρωδιές. Έστω και αν ο καθένας μας επιλέξει να κάνει μια τέτοια βόλτα για τον δικό του ξεχωριστό λόγο και σκοπό. Σκοπός ο οποίος προσδίδει στην δραστηριότητα αυτή την ανάλογη ταμπέλα του είτε αγροτουρισμού είτε κοινωνικού τουρισμού, συνεδριακού τουρισμού, τουρισμού κινήτρων, θεματικού τουρισμού και άλλων ακόμη ειδών. Είναι φανερό πως ένας προορισμός ο οποίος συνδυάζει άξια και αρμονικά τις προϋποθέσεις για τις παραπάνω δραστηριότητες είναι η Κρήτη. 1 Η Κρήτη είναι ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς διακοπών στην Ελλάδα. 15% όλων των αφίξεων στην Ελλάδα έρχονται μέσω της πόλης του Ηρακλείου (λιμένας και αερολιμένας), ενώ οι ναυλωμένες πτήσεις στο Ηράκλειο ξεπερνούν το 20% του συνόλου των πτήσεων ναύλωσης στην Ελλάδα. Η αύξηση στον τουρισμό απεικονίζεται στον αριθμό των κλινών των ξενοδοχείων, ο οποίος αυξήθηκε στην Κρήτη κατά 53% από το 1986 ως το 1991 ενώ στο υπόλοιπο της Ελλάδας η αύξηση ήταν 25%. Τα τελευταία χρόνια το νησί το επισκέπτονται περίπου δυόμιση εκατομμύρια τουρίστες. Η νέα εποχή έχει πού περισσότερες απαιτήσεις και πολύ περισσότερες προκλήσεις. Οι ποιοτικές απαιτήσεις τόσο του μαζικού όσο και των μεμονωμένων, ειδικών ενδιαφερόντων επισκεπτών έχουν αυξηθεί, ενώ ταυτόχρονα έχει αυξηθεί πολύ ο ανταγωνισμός ακόμα και από τουριστικούς προορισμούς που βρίσκονται σε πολύ μακρινές τοποθεσίες, ακόμη και σε άλλες ηπείρους. 1 Έντυπο Τουρισμός και Οικονομία, www.el.wikipedia.org 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1,1. Η ΚΡΗΤΗ (Γενικά). Η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το πέμπτο της Μεσογείου. Βρίσκεται στο νότιο Αιγαίο και βρέχεται βόρεια από το Κρητικό Πέλαγος, νότια από το Λυβικό Πέλαγος και οριοθετεί την Ευρώπη από την Αφρική. Αποτελεί αυτόνομο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας στο οποίο περιλαμβάνονται επίσης το νησί Γαύδος και άλλες μικρές νησίδες. Διοικητικά χωρίζεται στους νομούς Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου. Οι επισκέπτες μπορούν να φθάσουν στον νησί μέσω δυο διεθνών αερολιμένων σε Ηράκλειο και Χανιά, μέσω του μικρότερου αερολιμένα στη Σητεία, ή με το πλοίο στους λιμένες Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Αγίου Νικολάου, Σητείας και Καστέλι Κισσάμου. Η Κρήτη έχει πλούσια οικονομία που στηρίζεται σε διάφορους τομείς. Έχει αναπτυγμένη γεωργία με βασικά προϊόντα το ελαιόλαδο, τα σταφύλια και το κρασί, τα εσπεριδοειδή και τα οπωροκηπευτικά. Έχει επίσης αναπτυγμένη κτηνοτροφία με ονομαστά γαλακτοκομικά προϊόντα και αλιεία. Οι βιομηχανικές μονάδες ειδικεύονται κυρίως στην επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη ο τουρισμός. Το νησί φαίνεται σαν ένα πολύχρωμο παζλ από μυθολογία, ιστορία, βουνά, φαράγγια και θάλασσα. Τα κομμάτια αυτού του παζλ συνθέτουν μια εικόνα μοναδική και μαγική. Αξίζει να γνωρίσουμε την «άγνωστη» Κρήτη. Την κρυμμένη στα φαράγγια, στις δύσβατες κορυφές, στις αναρριχητικές ορθοπλαγιές και στις βαθιές θάλασσες που την περικλείουν. Το νησί φημίζεται επίσης για την ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας του. Ήταν η πρώτη περιοχή της Ελλάδος που ανέπτυξε εξελιγμένο πολιτισμό, με κέντρο την Μινωική Κνωσό και τη Φαιστό, ήταν επίσης το τελευταίο κομμάτι της Ελλάδος που υποτάχθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την πτώση του Ηρακλείου το 1669. Η ιστορία της Κρήτης υπήρξε μια σχεδόν διαρκής διαδοχή αμυντικών πολέμων και επαναστάσεων εναντίον των διάφορων κατακτητών που ξέβρασαν στις ακτές της τα κύματα της Ιστορίας. Σαν αποτέλεσμα, το νησί είναι διάσπαρτο από μνημεία και ίχνη τόσο της διέλευσης διάφορων πολιτισμών από το 3

ορεινό του έδαφος, όσο και των αγώνων των Κρητικών να τους απωθήσουν και να επανακτήσουν την ανεξαρτησία τους. Μινωικά ερείπια, κλασσικοί ναοί, Βενετσιάνικα κάστρα, Οθωμανικά τζαμιά και νεκροταφεία της Βέρμαχτ και των Συμμάχων, κάνουν την Κρήτη ένα ζωντανό μουσείο όλης της ιστορίας της Μεσογείου. Ολόκληρη η Κρήτη είναι μια συνεχής εναλλαγή από ψηλά βουνό, εύφορες πεδιάδες, πυκνοκατοικημένες πόλεις, γραφικά χωριουδάκια και κοσμοπολίτικες παραλίες που μαγεύουν τον επισκέπτη. Το εκπληκτικό είναι πως όσο ανεπτυγμένος και αν είναι ο τουρισμός στα παράλια, η ζωή για τους κατοίκους των ορεινών χωριών εξακολουθεί να κυλά στους δικούς της παραδοσιακούς ρυθμούς. Οι αρχαίοι ονόμασαν την Κρήτη το "Νησί των Μακάρων γιατί η φυσική αφθονία ήταν η βάση για μια καθημερινή ζωή μακάρια και απολαυστική. Η Κρήτη σήμερα εξακολουθεί ν' αναπτύσσεται και να ζει έντονα, αλλάζοντας όψη κυρίως οι πόλεις του από μέρα σε μέρα, σε αντίθεση με πολλά χωριά που συνεχίζουν να διατηρούν τη μορφή που είχαν και να ζουν στον ίδιο ρυθμό εδώ και πολλά χρόνια. Τα τελευταία χρόνια το νησί το επισκέπτονται περίπου δυόμισι εκατομμύρια τουρίστες. Η νέα εποχή έχει πολύ περισσότερες απαιτήσεις και πολύ περισσότερες προκλήσεις. Οι ποιοτικές απαιτήσεις τόσο του μαζικού τουρισμού όσο και των μεμονωμένων, ειδικών ενδιαφερόντων επισκεπτών έχουν αυξηθεί, ενώ ταυτόχρονα έχει αυξηθεί πολύ ο ανταγωνισμός ακόμα και από τουριστικούς 4

προορισμούς που βρίσκονται σε πολύ μακρινές τοποθεσίες, ακόμη και σε άλλες ηπείρους. 2 1,2. ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ. 3 Μελετώντας προσεκτικά την τουριστική προσφορά της Κρήτης παρατηρούμε ότι το τουριστικό προϊόν της Κρήτης είναι ιδιαίτερα πλούσιο και αποτελείται τόσο από άυλους όσο και υλικούς πόρους που με τις όποιες αδυναμίες και τα προβλήματα του εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερο και μοναδικό. Ειδικότερα οι τουριστικοί πόροι της Περιφέρειάς μας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: 1. Πόροι υψηλής ποιότητας: Το φυσικό περιβάλλον. (φαράγγια, σπήλαια, ορεινοί όγκοι, οι μοναδικές παραλίες, η χλωρίδα και η πανίδα) Το πολιτιστικό απόθεμα. ( αρχαιολογικοί χώροι, μοναστήρια, μουσεία, ιστορία, τοπική παράδοση, καθημερινή ζωή) Τα τοπικά προϊόντα και η κρητική κουζίνα. (Αγροτικά προϊόντα χαρακτηρισμένα ως Π.Ο.Π. όπως το λάδι, το κρασί, τα γαλακτοκομικά αλλά και οι παραδοσιακές κρητικές γεύσεις δεν απουσιάζουν από την τουριστική προβολή. Θεωρούνται όλα ισχυρό πλεονέκτημα της Περιφέρειας και πόσο μάλλον όταν άλλοι τουριστικοί προορισμοί έχουν ήδη συνδέσει ανάλογα προϊόντα με το τουριστικό τους προϊόν.) Τα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα παγκόσμιας αναγνώρισης και απήχησης. ( μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά στον τουρισμό αλλά και ως τουριστικός πόρος.- εκπαιδευτικός συνεδριακός τουρισμός-) Τουριστική υποδομή και υπηρεσίες. ( ξενοδοχειακή υποδομή, συνεδριακά κέντρα, υψηλός επαγγελματισμός) Καλή φήμη. 2 Δικτυακοί τόποι www.experttravel.gr, www.el.wikipedia.org., www.google.gr. 3 Δικτυακός τόπος www.inaep.org. 5

2. Πόροι ανεπαρκείς ή απαιτούν βελτίωση και αναβάθμιση. Υποδομές που δημιουργήθηκαν στο παρελθόν για να καλύψουν τουριστικές ανάγκες, αλλά για διάφορους λόγους εγκαταλείφθηκαν και παραμένουν αναξιοποίητες. Υποδομές που δημιουργήθηκαν με τη φιλοσοφία του θεματικού τουρισμού αλλά δεν επαρκούν ποσοτικά. Εδώ μπορούμε να τονίσουμε την αναγκαιότητα για δημιουργία περισσότερων γηπέδων γκολφ, αγροτουριστικών καταλυμάτων, κέντρων θαλασσοθεραπείας, προπονητικά κέντρα κ.α. 3. Άλλοι πόροι, η αναγκαιότητα των οποίων φαίνεται από τις τάσεις της τουριστικής αγοράς και ζήτησης. (προκειμένου νέες ομάδες επισκεπτών - target group- να προσελκυσθούν στην Κρήτη. Επίσης αναγκαίο είναι να εξαλειφθούν τα φαινόμενα που δημιουργούν κακή εικόνα π.χ. πωλητές, οδηγοί ταξί και λεωφορείων, εστιάτορες, σερβιτόροι, ξεναγοί κ.λ.π.-). 1,3. ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ Η ΚΡΗΤΗ. 4 Το κρητικό τουριστικό προϊόν, στρέφεται με αργά αλλά σταθερά βήματα προς την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, με απώτερο σκοπό την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος αλλά και την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Παρατηρούμε τα τελευταία 10 χρόνια μια συντηρητική άνοδο της Ελλάδας στις προτιμήσεις των τουριστών για τις διακοπές τους, καθιστώντας την χώρα μας κάθε έτος μέσα στις 10 πρώτες χώρες προορισμούς. Οι επισκέπτες οι οποίοι βάζουν την χώρα μας σε αυτήν τη θέση, δείχνοντας την προτίμησή τους, δίνουν στο νησί μας μια ακόμα καλύτερη θέση μέσα στους αγαπημένους τους προορισμούς στην Ελλάδα, κατατάσσοντας την Κρήτη με αυτή τους την επιλογή να παίζει ανάμεσα στους δύο top(κορυφαίους) προορισμούς. Φέτος παρά την οικονομική κρίση που έπληξε τις διεθνείς χρηματαγορές και η οποία έχει κάνει τους κατοίκους της χώρας και κατ επέκταση του νησιού μας να 4 Δικτυακός τόπος www.greekinsight.gr. Έντυπα Τουρισμός και Οικονομία, Χρήμα και Τουρισμός. 6

ανησυχούν, αλλά και τους επιχειρηματίες να ιδρώνουν από τώρα για την επόμενη σαιζόν, η προτίμηση των τουριστών για την χώρα μας τη σαιζόν που μόλις τελείωσε, φαίνεται από τις αυξημένες αφίξεις διαφορετικών χωρών-τουριστικών αγορών, σε σχέση με τις συνηθισμένες κάθε χρόνο για την Ελλάδα. Ειδικότερα στην Κρήτη, αυτή η διαφοροποίηση των επισκεπτών, έδωσε στην τουριστική οικονομική κίνηση του νησιού την τονωτική ένεση που χρειαζόταν. Την πρωτιά είχε η Ρωσία που με το φετινό κύμα αφίξεων εξισορρόπησε τη διαφορά από τις μειωμένες αφίξεις των Γερμανών, οι οποίοι φέτος προτίμησαν άλλους προορισμούς και αυτή τους η προτίμηση έγινε πολύ αισθητή στα δικά μας αεροδρόμια. Επίσης η Ρουμανική αγορά είναι μια από τις πιο σημαντικές για την μελλοντική ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού. Η Ελλάδα θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατέχει μια ξεχωριστή θέση στις προτιμήσεις των Ρουμάνων επισκεπτών, με ιδιαίτερη προτίμηση σαν τόπο διακοπών το νησί μας. Η Γαλλική τουριστική αγορά έκανε φέτος αισθητή την εμφάνισή της στην Κρήτη με μια αύξηση περίπου της τάξεως του 10%, κάτι το οποίο προέκυψε από τα στοιχεία της τουριστικής έκθεσης που πραγματοποιήθηκε φέτος την άνοιξη στο Παρίσι. Τις ημέρες της έκθεσης στο ANOUS PARIS - περιοδικό μεγάλης κυκλοφορίας υπήρχε αφιέρωμα στις αναχωρήσεις του καλοκαιριού στην Κρήτη με τίτλο «Το νέο πρόσωπο της Κρήτης» με φωτογραφία το παλιό λιμάνι του Ρεθύμνου. Κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων απονεμήθηκε στην Ελλάδα το βραβείο του «Καλύτερου Διεθνούς Προορισμού» από το υψηλής αναγνωσιμότητας περιοδικό Voyage, σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε μέσω διαδικτύου στους αναγνώστες του περιοδικού. Το βραβείο παρέλαβε ο Πρόεδρος του Ε.Ο.Τ. κ. Αθ. Οικονόμου. Ακόμα και στις προτιμήσεις των Πολωνών έρχεται η Ελλάδα στις πρώτες θέσεις, με δημοφιλέστερο προορισμό για άλλη μια φορά την Κρήτη. Ακολουθούν η Ρόδος και τα νησιά του Ιουνίου. Η Travel Daily News σε άρθρο της αναφέρει ότι το Flight Center της Αυστραλίας κατέταξε την Ελλάδα, με αγαπημένο προορισμό την Κρήτη, στην πρώτη θέση του ετήσιου top 10 ταξιδιωτικών προορισμών για τους Αυστραλούς τουρίστες. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί μια ακόμη διάκριση της Ελλάδας στα εγκαίνια του Διεθνούς Φεστιβάλ «U-Town 2008 Beijing Chaoyang District International Tourism Culture Festival» στο πάρκο Chaoyang του Πεκίνου, στο οποίο η Ελλάδα συμμετείχε ως τιμώμενη χώρα. Τα εγκαίνια έγιναν από τον Δήμαρχο Πεκίνου κ. Guo Jinlong και τον Πρόεδρο του Ε.Ο.Τ. κ. Αθ. Οικονόμου. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Σήμερα η υποδομή τουρισμού στην Κρήτη ικανοποιεί αρκετές από τις προτιμήσεις των επισκεπτών της. Υπάρχει στέγαση κάθε πιθανής κατηγορίας, από μεγάλα ξενοδοχεία πολυτέλειας με όλες τις εγκαταστάσεις (πισίνες εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής κ.λ.π.), μικρότερα ιδιόκτητα οικογένεια διαμερίσματα, μέχρι εγκαταστάσεις κατασκήνωσης. Ο τέλειος συνδυασμός ηπειρωτικής και νησιωτικής γης αποτελεί ένα από τα βασικότερα ατού της Κρήτης. Η καλή τουριστική οργάνωση μαζί με τη φυσική ομορφιά και την ζωντανή παράδοση είναι ακόμα μερικά συστατικά της γοητείας της. Δεν είναι τυχαίο πως όποιος πάει μια φορά στην Κρήτη, αφ' ενός θέλει να πάει ξανά και αφ' ετέρου αισθάνεται λίγο Κρητικός κατά την παραμονή του! Είναι ένα νησί γεμάτο αντιθέσεις. Με αναρίθμητα θέρετρα και γραφικές πόλεις. Είναι αδύνατο να αναφέρει κανείς όλα τα αξιοθέατα σε μια γενική προσέγγιση. Τόσα αρχαία, τόσα μουσεία, τόσα σπήλαια, τόσα ερείπια κάστρων, τόσες ακρογιαλιές και τοπία, που κανείς θα πίστευε ότι δεν χωράνε σε ένα κομμάτι γης του μεγέθους της Κρήτης. Κεφαλαιώδη πάντως θεωρούνται, το Δικταίο άντρο στο Λασίθι, το φαράγγι της Σαμαριάς μήκους 18 χλμ, η αρχαία πόλη της Κνωσού λίγο έξω από το Ηράκλειο, η Αρχαία Φαιστός, το Φοινικόδασος στο Βάι στο νομό Λασιθίου, το μοναστήρι του Αρκαδίου στο νομό Ρεθύμνης, οι σπηλιές στα Μάταλα (Μάτια Αλός) Ηρακλείου, το Αρχαιολογικό μουσείο του Ηρακλείου. 5 2,1. ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ. Στο Ηράκλειο μπορεί να φτάσει κανείς με αεροπλάνο το οποίο θα προσγειωθεί στο αεροδρόμιο Ν. Καζαντζάκης. Το αεροδρόμιο βρίσκεται 5 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη του Ηρακλείου στην περιοχή Νέα Αλικαρνασσός. Επίσης υπάρχουν καθημερινά δρομολόγια με πλοία από και προς το λιμάνι Ηρακλείου που το συνδέουν με το λιμάνι του Πειραιά, την Σαντορίνη και άλλα νησιά των Κυκλάδων. Προς το λιμάνι του Πειραιά ταξιδεύουν μεγάλα, σύγχρονα πλοία των εταιριών Minoan Lines και ANEK, ενώ προς τη Σαντορίνη και τις 5 Δικτυακός τόπος www.el.wikipedia.org. 8

Κυκλάδες μπορείτε να ταξιδέψετε με τα πολύ γρήγορα catamaran. Επίσης το λιμάνι του Ηρακλείου επισκέπτονται πολλά κρουαζιερόπλοια σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το Ηράκλειο συνδέεται με καλό οδικό δίκτυο με όλες τις πόλεις της Κρήτης. Από εδώ περνά ο βόρειος οδικός άξονας, που διασχίζει την Κρήτη από δυτικά προς ανατολικά σε όλο το μήκος της βόρειας ακτής και ενώνει τις πόλεις Κίσσαμος, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Άγιος Νικόλαος και Σητεία. Δεδομένου ότι το Ηράκλειο βρίσκεται στο κέντρο της Κρήτης, είναι εύκολο να ταξιδέψετε από εδώ προς κάθε γωνιά της Κρήτης, είτε με δημόσια λεωφορεία (ΚΤΕΛ) είτε με ιδιωτικό αυτοκίνητο. Ο πλυθησμός του Ν. Ηρακλείου είναι 292.489. 6 Μέσα στη πόλη 7 Η Πλατεία Ελευθερίας είναι η κεντρική πλατεία στο Ηράκλειο, εκεί που βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το ξενοδοχείο Astoria Capsis Hotel, η Νομαρχία Ηρακλείου και η Πύλη Αγίου Γεωργίου. Ο ελεύθερος χώρος στον οποίο σήμερα έχει διαμορφωθεί η πλατεία Ελευθερίας, επί Ενετοκρατίας χρησίμευε για την άσκηση του μισθοφορικού στρατού των Βενετών. Από αυτή τη χρήση πήρε και το όνομα Campo Marzio ή Piazza d' Armi. Αργότερα όταν χτίστηκε η πύλη του Αγ. Γεωργίου τον 16ο μ.χ. αιώνα, η πλατεία μετονομάστηκε σε πλατεία Αγίου Γεωργίου. Το 1628 στα πλαίσια της υδροδότησης του Ηρακλείου με την μεγαλεπήβολη κρήνη Μοροζίνι (κρήνη Λιονταριών), χτίστηκε ΝΔ του ξενοδοχείου Astoria μία υδατογέφυρα στηριζόμενη σε τρία τόξα, πάνω από την οποία περνούσε αγωγός νερού για την Κρήνη. Από την υδατογέφυρα αυτή η πλατεία άκουγε και ακούει συχνά μέχρι σήμερα στο όνομα Τρεις Καμάρες, αν και αυτές γκρεμίστηκαν από τους Τούρκους τον 19ο μ.χ. αιώνα. Επίσης από την Πλατεία Ελευθερίας χάθηκαν οι υπόγειες κυκλικές σιταποθήκες των Ενετών, όπου αποθηκεύονταν σιτηρά για καταστάσεις ανάγκης, όπως πολιορκία της πόλης, και η μεγάλη Ενετική δεξαμενή νερού επί της οδού Δικαιοσύνης βόρεια της Νομαρχίας.Η δεξαμενή ήταν λιθόκτιστη, υπόγεια και είχε χωρητικότητα 6.000 βαρέλια και είχε φτιαχτεί για έκτακτες περιπτώσεις ώστε να καλύπτει τις υδρευτικές ανάγκες της πόλης. Ας μην ξεχνάμε ότι το Ηράκλειο ήταν ουσιαστικά ένα μεγάλο φρούριο, που χάρη στις οχυρώσεις του και τις βοηθητικές εγκαταστάσεις του μπόρεσε αν αντέξει επί 22 χρόνια την πολιορκία από τους Τούρκους. 6 Δικτυακός τόπος www.crete.tournet.gr www.creta-info.gr 7 www.crete.tournet.gr, www.el.wikipedia.org. www.google.gr 9

Αργότερα επί τουρκοκρατίας η πλατεία Ελευθερίας παρέμεινε γυμνός ακάλυπτος χώρος. Η πιο πρόσφατη διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας θέλησε να προσδώσει στο κέντρο του Ηρακλείου μοντέρνα άποψη και τον αέρα της ευρωπαϊκής μεγαλούπολης. Πλακοστρώνεται με μάρμαρο, αποκτά παγκάκια μινιμαλιστικής αντίληψης ενώ διατηρεί μερικά από τα δέντρα (ευκαλύπτους) και διακοσμείται με μεταλλικούς πυλώνες που συμβολίζουν κατάρτια πλοίων, υπενθυμίζοντας την ναυτική ιστορία του Ηρακλείου. Ο κόσμος του Ηρακλείου ποτέ δεν αποδέχτηκε τη νέα αυτή μορφή της Πλατείας Ελευθερίας και έχουν ξεκινήσει συζητήσεις για την αλλαγή της. Η ιστορία του κτιρίου που στεγάζει τη Νομαρχία Ηρακλείου στο νότιοδυτικό τμήμα της Πλατείας Ελευθερίας ανάγεται στην ενετοκρατία, όταν το 1585 χτίστηκαν οι στρατώνες του Αγ. Γεωργίου. Αργότερα οι Τούρκοι τροποποίησαν το ενετικό κτίριο και το χρησιμοποίησαν σαν στρατώνα των αυτοκρατορικών γενιτσάρων. Το 1883 ξεκίνησε η ανοικοδόμηση των νέων στρατώνων από τον αρχιτέκτονα του Αγίου. Μηνά και του Αγίου Τίτου, Αθανάσιο Μούση. Σήμερα το κτίριο έχει χωριστεί στα 3 και στεγάζει τη Νομαρχία, τα Δικαστήρια και την Αστυνομική Διεύθυνση Ηρακλείου. Η Πύλη του Αγίου Γεωργίου βρίσκονταν θαμμένη κάτω από την Πλατεία Ελευθερίας για πολλές δεκαετίες. Η Πύλη του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε το 1565 επί ενετοκρατίας και συνέδεε το περιτειχισμένο Ηράκλειο με την Ανατολική Κρήτη. Αλλιώς ονομαζόταν Πύλη Λαζαρέτο. Η αρχική πρόσοψη της πύλης Αγίου Γεωργίου ήταν μνημειακή, διακοσμημένη με μετάλλια, οικόσημα, ανάγλυφους λέοντες και επιγραφή στο υπέρθυρο με την χρονολογία κατασκευής, 1565, και το όνομα του αρχιστράτηγου Παύλου Τζώρτζη. Ψηλά, πάνω από το άνοιγμα της εισόδου δέσποζε η ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Γεωργίου πάνω στο άλογο του. Η επιβλητική πρόσοψη της πύλης γκρεμίστηκε το 1917 και το ανάγλυφο με τον Άγιο Γεώργιο φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου βρίσκεται στην οδό Ξανθουδίδη 1 στο κέντρο του Ηρακλείου, στην βόρειο-ανατολική γωνία της Πλατείας Ελευθερίας. Στους χώρους του μουσείου παρουσιάζεται ο αρχαιότερος πολιτισμός της Ευρώπης, ο Μινωικός πολιτισμός. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου συγκεντρώνει εκθέματα από όλη την Κρήτη και προσφέρει στον επισκέπτη την δυνατότητα να θαυμάσει τον πολιτισμό των Μινωιτών σε όλη του την συνέχεια. Το Αρχαιολογικό Μουσείο άνοιξε 10

με μία αίθουσα για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1904-07, εκεί όπου στην ενετική περίοδο υπήρχε η καθολική μονή του Αγίου Φραγκίσκου που κατέρρευσε με το μεγάλο σεισμό του 1856. Το 1926 το μουσείο πλήττεται σοβαρά από σεισμό και οικοδομείται από την αρχή στο διάστημα 1937-1940. Η είσοδος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου επιτρέπεται τους καλοκαιρινούς μήνες τη Δευτέρα από τις 13:00-19:30 και Τρίτη μέχρι Παρασκευή από τις 08:00-19:30. Τη χειμερινή περίοδο (1 Νοεμβρίου μέχρι 31 Μαρτίου) το μουσείο είναι ανοικτό από τις 08:30-15:00. Υπενθυμίζουμε ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου παραμένει κλειστό λόγω επέκτασης και λειτουργεί προσωρινή έκθεση με τα σημαντικότερα ευρήματα μέχρι το 2010. Σημαντικότερα εκθέματα στο Αρχ/κο Μουσείο Ηρακλείου: Θεές των Οφεων, από το ανάκτορο της Κνωσού. Αγγείο από ορυκτό κρύσταλλο από το Ανάκτορο της Ζάκρου. Αγγείο σε σχήμα κεφαλής Ταύρου από το ανάκτορο της Κνωσού. Δίσκος της Φαιστού, πήλινος δίσκος με άγνωστη γραφή και στις 2 πλευρές του, που βρέθηκε στο Μινωικό Ανάκτορο της Φαιστού. Τοιχογραφία με ταυροκαθάψια από το Ανάκτορο της Κνωσού. Το χρυσό δακτυλίδι από τα Iσόπατα στην Κνωσό. Καμαραϊκό αγγείο, πήλινη "καρποδόχη" (φρουτιέρα) από το ανάκτορο της Φαιστού. Ομοίωμα μικρού ναού από τις Αρχάνες. Τα Λιοντάρια στο Ηράκλειο είναι η πλατεία με την Κρήνη Μοροζίνι, το περίτεχνο ενετικό σιντριβάνι με τα 4 λιοντάρια, που από το στόμα τους αναβλύζει νερό. Η Κρήνη Μοροζίνι βρίσκεται στην Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου στο κέντρο του Ηρακλείου, αλλά για τους Ηρακλειώτες η ονομασία αυτή είναι άγνωστη και συνήθως αναφέρονται σε αυτή σαν την Πλατεία Λιονταριών ή για συντομία Λιοντάρια. Η Κρήνη Μοροζίνι, το περίφημο σιντριβάνι με τα λιοντάρια, κατασκευάστηκε στο Ηράκλειο από τον γενικό προβλεπτή Φραγκίσκο Μοροζίνι και τους μηχανικούς Zorzi Corner, Raffaello Monnani και Francesco Basilicata. Ο λόγος που κατασκευάστηκε η κρήνη δεν ήταν αισθητικός, αλλά έγινε για να φέρει άφθονο, 11

πόσιμο νερό στο διψασμένο Ηράκλειο. Το έργο χρειάστηκε 14 μήνες για να ολοκληρωθεί και εγκαινιάστηκε στις 25 Απριλίου 1628, ημέρα γιορτής του Αγ. Μάρκου, προστάτη της Βενετίας. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ανοίχθηκαν οπές στους λοβούς της κρήνης για το ναμάζι των μουσουλμάνων, δηλαδή το συμβολικό πλύσιμο των χεριών και του προσώπου πριν μπουν στο απέναντι τζαμί για να προσευχηθούν. Το 1847 με απόφαση της τουρκικής διοίκησης προστέθηκαν στην κρήνη μαρμάρινες κολόνες περικλείοντας την, ενώ στην κορυφή τοποθετήθηκε μία μαρμάρινη ταινία με την επιγραφή με επίχρυσα γράμματα «Σιντριβάνι του Αμπνούλ Μετζίτ» προς τιμήν του σουλτάνου. Σήμερα το μνημείο έχει αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή ύστερα από απόφαση του δημοτικού συμβουλίου το 1900. Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Ηρακλείου έχει ξεκινήσει ευρύ πρόγραμμα πλακόστρωσης του μεγαλύτερου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης. Σε συνεργασία με την αρχαιολογική υπηρεσία η κρήνη έχει πρόσφατα συντηρηθεί και από τα στόματα των λεόντων τρέχει ξανά μετά από χρόνια νερό. Το Μεϊντάνι επίσημα ονομάζεται Πλατεία Νικηφόρου Φωκά, προς τιμή του απελευθερωτή του Ηρακλείου και της Κρήτης ολόκληρης από τους Άραβες πειρατές, το 961 μ.χ. Η λέξη Μεϊντάνι προέρχεται από το τούρκικο meydan (αλάνα, ανοιχτός χώρος), και οι κάτοικοι του Ηρακλείου ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν αυτή την ονομασία της πλατείας. Η κεντρική αγορά στο Ηράκλειο βρίσκεται στην οδό 1866 που ξεκινά από το Μεϊντάνι και προχωρά προς την Πλατεία Κορνάρου. Το όνομα του δρόμου (οδός 1866) αναφέρεται σε μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις της Κρήτης για να ελευθερωθεί από τον τούρκικο ζυγό. Εκεί που τελειώνει η αγορά σήμερα, βρίσκονται δύο σημαντικά μνημεία του Ηρακλείου, η ενετική κρήνη Μπέμπο δίπλα στο καφενείο, που κάποτε ήταν το σεμπίλ του Χατζή Ιμπραήμ Αγά. Φτάνοντας στο τέλος της αγοράς (οδός 1866) βρισκόμαστε στην πλατεία Κορνάρου. Ακριβώς μπροστά μας είναι το σεμπίλ του Χατζή Ιμπραήμ αγά. Σήμερα το σεμπίλ έχει μετατραπεί σε καφενείο, από τα γραφικότερα στο Ηράκλειο, όπου ο επισκέπτης μπορεί να καθίσει για να ξεκουραστεί. Δίπλα απ το σεμπίλ σώζεται σε καλή κατάσταση η μνημειώδης κρήνη Μπέμπο. Το όνομά της πήρε από τον ενετό Γενικό Προβλεπτή Κρήτης Gian Matteo Bembo, ο οποίος την έχτισε το 1552-1554. Τότε ήταν η πρώτη φορά που οι 12

Ηρακλειώτες είδαν τρεχούμενο νερό στην πόλη, γεγονός που σηματοδοτεί την αξία της κρήνης. Η Πλατεία Κορνάρου ή το "Φαλτέ Τζαμί", όπως έχει μείνει στη μνήμη των ανθρώπων του Ηρακλείου, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Έβανς και Αβέρωφ. Η Πλατεία Κορνάρου πήρε το όνομα της από τον μεγάλο κρητικό καλλιτέχνη Βιτσέντζο Κορνάρο. Σήμερα την Πλατεία Κορνάρου κοσμούν ένα σιντριβάνι και το άγαλμα του έφιππου Ερωτόκριτου, που αποχαιρετά την αγαπημένη του Αρετούσα. Ο Άγιος Μηνάς είναι ο προστάτης άγιος του Ηρακλείου και η μνήμη του γιορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου, μέρα αργίας στο Ηράκλειο. Δεξιά είναι το κτίριο της Αρχιεπισκοπής Κρήτης, ενώ αριστερά βρίσκεται η πρώτη (μικρή) εκκλησία του Αγίου Μηνά. Η πρώτη εκκλησία του Αγίου Μηνά, ο μικρός Άγιος Μηνάς όπως λένε οι ντόπιοι σήμερα, χτίστηκε το 1735 και στέγασε για πρώτη φορά μετά την τουρκική κατάκτηση, την άστεγη μέχρι τότε μητρόπολη της Κρήτης. Ο Άγιος Μηνάς καθιερώθηκε πολιούχος του Ηρακλείου την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο ηπειρώτης Αθανάσιος Μούσης. Η ανοικοδόμησή του ναού σταμάτησε στη διάρκεια της επανάστασης του 1866 και συνεχίστηκε το 1883. Δίπλα στον Άγιο Μηνά βρίσκεται επίσης η Αγία Αικατερίνη και η πλατεία της Αγίας Αικατερίνης. Ο ναός της Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης, βόρειο-ανατολικά του Αγ. Μηνά, ήταν παλιότερα μετόχι της ομώνυμης Μονής του Σινά, που τον παραχώρησε στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά το 1924. Η μονή της Αγίας Αικατερίνης ιδρύθηκε γύρω στον 10ο μ.χ. αιώνα, και το κτίριο που σώζεται σήμερα ήταν ο κεντρικός ναός της μονής. Ο ναός χτίστηκε τον 16ο μ.χ. αιώνα με εμφανείς επιρροές της ενετικής αρχιτεκτονικής. Η Αγία Αικατερίνη από το 1967 μέχρι σήμερα στεγάζει μία σπουδαία έκθεση βυζαντινών εικόνων και ιερών λατρευτικών αντικειμένων (χειρογράφων, αμφίων, τοιχογραφιών κ.α.), που αντιπροσωπεύουν έξι αιώνες της ιστορίας της Ορθόδοξης εκκλησίας (14ος - 19ος αιώνας). Μεταξύ άλλων, στον κατανυκτικό χώρο εκτίθενται έξι μοναδικά έργα του περίφημου αγιογράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού, σπουδαίας μορφή της Κρητικής Σχολής. Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου είναι από τα σημαντικότερα Ενετικά κτίρια - μνημεία στο Ηράκλειο, βρίσκεται απέναντι ακριβώς από το σιντριβάνι με τα Λιοντάρια, στην Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου στο κέντρο του Ηρακλείου. Σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης και είναι ανοιχτή στο κοινό 13

καθημερινά σχεδόν όλη τη διάρκεια της μέρας. Η Βασιλική του Αγίου Μάρκου χτίστηκε σε απλή κάτοψη με στεγασμένη είσοδο και δεν διέφερε σημαντικά από αυτό που βλέπουμε σήμερα, καθώς το 1956 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών απεκατέστησε το μνημείο στην αρχική του μορφή. Στη Νοτιοδυτική γωνία της βασιλικής υπήρχε ένας ψηλός πύργος με ένα μεγάλο ρολόι προς την πλευρά της πλατείας με τα Λιοντάρια. Το κωδωνοστάσιο αυτό ήταν αντίγραφο του κωδωνοστασίου του Αγίου Μάρκου της Βενετίας. Επί τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε τζαμί, του οποίου ο μιναρές καταστράφηκε από τους κατοίκους του Ηρακλείου μετά από την απελευθέρωσή τους από τον Τούρκικο ζυγό. Η Λότζια που σώζεται σήμερα στο Ηράκλειο, χτίστηκε το 1626-28 από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι, αυτόν που επίσης έχτισε την κρήνη με τα λιοντάρια (κρήνη Μοροζίνι) στην πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου. Πρόκειται για την τέταρτη και τελευταία Λότζια που χτίστηκε στην περίοδο της ενετοκρατίας, ενώ για τις προηγούμενες τρεις ελάχιστες πληροφορίες σώζονται για να μπορεί κάποιος να αποκτήσει μία ικανοποιητική εικόνα. Η Λότζια θεωρείται το κομψότερο βενετσιάνικο μνημείο στην Κρήτη, και το 1987 πήρε το πρώτο βραβείο EUROPA NOSTRA, ως το πιο καλά αναπαλαιωμένο και συντηρημένο Ευρωπαϊκό μνημείο της χρονιάς. Ο Άγιος Τίτος, ή πιο σωστά ο ναός του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο, είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στο κέντρο της πόλης, στην οδό 25ης Αυγούστου. Ο Άγιος Τίτος ήταν μαθητής του Αποστόλου Παύλου και πρώτος επίσκοπος Κρήτης. Η πρώτη εκκλησία αφιερωμένη στο όνομά του ήταν αυτή στην παλιά πρωτεύουσα Γόρτυνα, που στέγαζε και τη μητρόπολη του νησιού μέχρι την καταστροφή της από σεισμό και τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τους Άραβες (828) από τη Γόρτυνα στο Χάνδακα (Ηράκλειο). Στο νέο ναό μετέφεραν την κάρα του Αγίου Τίτου, τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μεσοπαντίτισσας και άλλα ιερά κειμήλια από το ναό της Γόρτυνας. Όλα αυτά με την πτώση του Ηρακλείου στους Τούρκους μεταφέρθηκαν στη Βενετία, όπου υπάρχουν και σήμερα, με εξαίρεση την κάρα του Αγίου Τίτου που επιστράφηκε στο Ηράκλειο και βρίσκεται σήμερα στο ναό. Ο μιναρές του Αγίου Τίτου κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1920, όταν αποχώρησαν από το Ηράκλειο οι τελευταίοι μουσουλμάνοι με την ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Σήμερα ο ναός λειτουργεί κάτω από το ορθόδοξο δόγμα και είναι αφιερωμένος στον ισαπόστολο Τίτο, μετά από εργασίες ανάπλασης το 1925 από την Εκκλησία της Κρήτης. 14

Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Κρήτης βρίσκεται στην παραλιακή λεωφόρο Σοφοκλή Βενιζέλου 27. Το Ιστορικό Μουσείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο του 1903 που ανήκε στον Ανδρέα Καλοκαιρινό, ο οποίος το 1952 το παραχώρησε με δωρεά στην Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών για να γίνει Μουσείο. Κυρίαρχο έκθεμα αποτελεί το ομοίωμα της πόλης του Χάνδακα (Ηράκλειο). Σε άλλες αίθουσες του μουσείου παρουσιάζονται, οι Συλλογές Κεραμικών και Γλυπτών, η πλούσια Νομισματική Συλλογή, η Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Συλλογή ζωγραφικής, η νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Κρήτης. Ακολουθούν οι αίθουσες Νίκου Καζαντζάκη, η Εθνογραφική Συλλογή, όπου παρουσιάζεται η ζωή στην Κρήτη. Το Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου είναι ανοικτό από Δευτέρα μέχρι Σάββατο από τις 9 π.μ. μέχρι τις 5 μ.μ, ενώ Κυριακές και αργίες είναι κλειστό. Στο ενετικό λιμάνι βρίσκεται το φρούριο Κούλες. Το ενετικό φρούριο Κούλες δεσπόζει στην είσοδο του ενετικού λιμανιού στο Ηράκλειο. Οι Ενετοί το αποκαλούσαν "Φρούριο στη Θάλασσα" (Castello a Mare ή Rocca a Mare), αλλά σήμερα διατηρεί την τούρκικη ονομασία του, Κούλες από το Su Kulesi. Η κατασκευή του Κούλε κράτησε μέχρι το 1540. Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν πάχος σχεδόν 9 μέτρα, ενώ οι εσωτερικοί τοίχοι φτάνουν τα 3 μέτρα πάχος σε κάποια σημεία. Το φρούριο είναι διώροφο με 26 διαμερίσματα. Σήμερα ο Κούλες χρησιμοποιείται περιστασιακά για καλλιτεχνικές εκθέσεις στους εσωτερικούς χώρους του ισογείου και θεατρικές ή μουσικές παραστάσεις στον επάνω όροφο, όταν ο καιρός το επιτρέπει. Μπορείτε να επισκεφτείτε τον Κούλε καθημερινά από 8:30 μέχρι 15:00 το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι είναι ανοιχτά μέχρι τις 19:00 εκτός Δευτέρας. Από δω ξεκινά επίσης ο μακρύς λιμενοβραχίονας του νέου λιμανιού του Ηρακλείου. Ο λιμενοβραχίονας είναι αγαπημένος τόπος περιπάτου για τους Ηρακλειώτες. Στο ενετικό λιμάνι επίσης υπάρχουν τα ενετικά νεώρια. Τα νεώρια είναι στεγασμένοι επιμήκεις χώροι για την κατασκευή και επισκευή των καραβιών του βενετσιάνικου στόλου Τα νεώρια του Ηρακλείου υπήρξαν ένα μεγαλεπήβολο τεχνικό έργο, η κατασκευή του οποίου χωρίζεται σε τέσσερις φάσεις από τον 15ο-17ο. Σήμερα διατηρούνται μόνο 5-6 νεώρια από τα 19. Πρέπει να αναφερθεί ότι τα νεώρια που κοιτούν προς το ενετικό λιμάνι δεν σώζονται σε όλο τους το μήκος, αλλά μεγάλο μέρος τους κατεδαφίστηκε για να φτιαχτεί ο παραλιακός δρόμος. 15

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ: 8 Αγία Τριάδα, Τηλ. 28920-91564, 2,5-3 χλμ. Δυτικά της Φαιστού βρίσκονται τα ερείπια της βασιλικής έπαυλης, που κατά πάσα πιθανότητα αποτελούσε το θερινό ανάκτορο της δυναστείας της Φαιστού. Από εδώ προέρχονται ορισμένα από τα σημαντικά εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου του Ηρακλείου, όπως η λάρνακα, το ανάγλυφο αγγείο των θεριστών, καθώς και θαυμαστής τέχνης τοιχογραφίες. Αμνισός, 7,5 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου. Μινωική πόλη επίνειο της Κνωσού. Εδώ ανασκάφτηκε η γνωστή στους αρχαιολόγους ως Έπαυλη των Τοιχογραφιών της Αμνισού ή Έπαυλη των Κρίνων. Αρχάνες Στη θέση Ανεμοσπηλιά Αρχάνων, στους πρόποδες του ιερού βουνού Γιούχτα, ανασκάφτηκε Μινωικό Ιερό, όχι μόνο των Αρχάνων αλλά και της Κνωσού. Βαθύπετρο, 19 χλμ. νότια του Ηρακλείου. Εδώ η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τα ερείπια μεγάλου Μινωικού μεγάρου, συγκεκριμένα αγροικίας Μινωίτη τοπάρχη, με εγκαταστάσεις σταφυλοπιεστηρίου, ελαιοπιεστηρίου, με υφαντουργικά εργαλεία και πιθανότατα κεραμικό κλίβανο. Γόρτυνα, Τηλ. 28920-31144. 46 χλμ. νότια του Ηρακλείου βρίσκονται τα ερείπια της Γόρτυνας, πόλης που γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη Ρωμαϊκή περίοδο κι έγινε πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Κρήτης και της Κυρηναϊκής. Η ίδρυση της ανάγεται στη Μινωική εποχή, όπως μαρτυρούν τα ερείπια αγροικίας του 16ου αι. π.χ. που έχουν ανασκαφεί. Οι ανασκαφές στην περιοχή άρχισαν το 1884 από τον αρχαιολόγο F. Halbherr και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Κνωσός, Τηλ. 2810-231940, 322570. 5 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου. Κατοικήθηκε από τη Νεολιθική εποχή. Γύρω στα 1900 π.χ. οικοδομήθηκε το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού. Διακόσια χρόνια αργότερα καταστρέφεται από 8 Διεύθυνση Τουρ. Προβολής Ηρ.(ΝΑΗ), www.krassanakis.gr 16

σεισμό και ξαναχτίζεται πιο μεγαλόπρεπο και πολυτελέστερο. Η τελειωτική καταστροφή επήλθε γύρω στα 1500-1450 π.χ. κατά μία θεωρία από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Παρόλα αυτά εξακολούθησε να κατοικείται για περίπου πενήντα ακόμη χρόνια, οπότε καταστράφηκε οριστικά από πυρκαγιά γύρω στα 1400 π.χ. Τα ερείπια της πρωτεύουσας του Μινωικού Βασιλείου περιλαμβάνουν το ανάκτορο του Μίνωα, τα σπίτια των αξιωματούχων και ιερέων που τον περιστοιχίζουν (Μικρό Ανάκτορο, Καραβάν Σεράι, Οικία των τοιχογραφιών κ.λ.π.), τα σπίτια των απλών ανθρώπων και τα νεκροταφεία, όπου έθαβαν τους νεκρούς τους. Το ανάκτορο ήταν δαιδαλώδες οικοδομικό σύνολο χτισμένο γύρω από μία κεντρική αυλή. Το πολυώροφο αυτό οικοδόμημα καταλάμβανε έκταση 22000 τ.μ και περιλάμβανε εκτός από τα βασιλικά διαμερίσματα, λατρευτικούς χώρους, θησαυροφυλάκια, εργαστήρια κι αποθήκες. Λεβήνα (Λέντας). Ιερό Ασκληπιού και Μινωικοί θολωτοί τάφοι. Μάλια, Τηλ. 28970-31597. 34 χλμ. ανατολικά της Πόλης του Ηρακλείου και 3 χλμ. μακριά από το ομώνυμο παραθεριστικό κέντρο, οι ανασκαφές έφεραν στο φως ανάκτορο παρόμοιο με αυτά της Κνωσού και της Φαιστού (χτισμένο κι αυτό γύρω στα 1900 π.χ. κι εγκαταλελειμμένο περίπου στα 1450 πχ.). Στο φως ήλθαν επίσης συνοικίες της Μινωικής πόλης που υπήρχε γύρω από το ανάκτορο και νεκροταφείο στη Θέση Χρυσόλακκος Το ανάκτορο αυτό καταλάμβανε έκταση περίπου 9000 τ.μ. Πολλά από τα αντικείμενα που 17

στεγάζονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου προέρχονται από τον αρχαιολογικό χώρο των Μαλίων. Τύλισος, Τηλ. 2810-831498.14 χλμ. νοτιοδυτικά του Ηρακλείου έχουν εντοπιστεί τα ερείπια μιας από τις αρχαιότερες Μινωικές πόλεις στην Κεντρική Κρήτη. Φαιστός_Τηλ. 28920-42315.63 χλμ. νοτιοδυτικά του Ηρακλείου και 78 χλμ. περίπου νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου βρίσκονται τα ερείπια του ανακτόρου της Φαιστού, δεύτερου σε σπουδαιότητα ανακτορικού κέντρου της Μινωικής Κρήτης. Ήταν έδρα του μυθικού Ροδάμανθη κι αποτελούσε κι αυτό το ανάκτορο τον πυρήνα μιας πόλης που κατοικείτο από τη Νεολιθική εποχή. Η αρχιτεκτονική διάταξη του ανακτόρου είναι ίδια με της Κνωσού. Το ανάκτορο αυτό καταλάμβανε έκταση περίπου 9000 τ.μ. Από τα σημαντικότερα μνημεία της Φαιστού είναι το παλαιό και το νέο ανάκτορο. Ο περίφημος δίσκος της Φαιστού ανακαλύφθηκε στο βόρειο συγκρότημα των ανακτόρων και παραμένει ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα του μινωικού πολιτισμού, στο βόρειο τμήμα ανακαλύφθηκαν επίσης Τάφοι. Η Κνωσός, η Φαιστός και η Κυδωνία είναι οι τρεις πόλεις που ίδρυσε ο ίδιος ο Μίνωας. 18

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ-ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ: 9 Τα Μάταλα είναι μικρό παραθαλάσσιο χωριό και διάσημη παραλία της νότιας Κρήτης στον νομό Ηρακλείου. Η παραλία των Ματάλων κατοικούνταν από την αρχαιότητα, και οι τότε κάτοικοι σκάλισαν ένα σύνολο σπηλαίων στο μαλακό πέτρωμα του βουνού. Τα Μάταλα ήταν επίνειο της Φαιστού κατά τη μινωική περίοδο και της Γόρτυνας κατά τη ρωμαϊκή. Από τη θάλασσα διακρίνονται ίχνη του αρχαίου οικισμού. Εδώ ναυάγησαν τα πλοία του Μενελάου και πιστεύεται ότι ήταν το ακρωτήριο Νύσος μεταξύ των όρμων Κομμού- Ματάλων. Στα βενετικά έγγραφα αναφέρεται ο ναός της Παναγίας (La Madonna di Matala), στην είσοδο του οποίου υπάρχει η επιγραφή «Πλύνετε την κεφαλήν και καθαρίσατε τους πόδας και έπειτα εισέλθητε εις τον ιερόν τούτον οίκον.» Το χωριό προηγουμένως ήταν ένα ψαροχώρι ενώ σήμερα ζει κυρίως από τον τουρισμό. Υπάγεται στο Δημοτικό διαμέρισμα Πιτσιδίων του Δήμου Τυμπακίου. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 70,6 χιλιόμετρα. Ο Ζαρός είναι κωμόπολη, με 2.215 κατοίκους βάσει της απογραφής του 2001. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από το πληθυντικό μόριο Ζα και το ρήμα ρέω, ρους και σημαίνει πολλά νερά. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι γύρω στα 45 χιλιόμετρα. Στην έξοδο βόρεια του χωριού υπάρχει το φαράγγι του Ρούβα. Εκεί βρίσκεται η πηγή Βότομος, μια περιοχή κατάφυτη με πλατάνια, εκτροφείο πέστροφας και με μία τεχνητή λίμνη. Ο Ζαρός βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Σαμάρι, που αποτελεί παρακλάδι του Ψηλορείτη. Στο εσωτερικό του χωριού υπάρχουν 3 εκκλησίες. Στα βόρεια βρίσκεται ο παλιός ναός του Αγίου Νικολάου με τοιχογραφίες. Σήμερα είναι μοναστήρι Παλαιοημερολογιτών. Αρχάνες. Η κωμόπολη των Αρχάνων, με τα πλακόστρωτα στενά σοκάκια, τις βυζαντινές εκκλησίες, τα αναπαλαιωμένα νεοκλασικά κτίρια με τα γήινα χρώματα, τις αυλές με τα πολύχρωμα λουλούδια, τα παραδοσιακά καφενεία και τα παλιά αρχοντικά - ξενώνες είναι μια από τις ομορφότερες της Κρήτης. Τέσσερα ιερά στο Γιούχτα, το μινωικό νεκροταφείο στο Φουρνί, ο αρχαιολογικός χώρος του Βαθυπέτρου και το μινωικό ανάκτορο στις Άνω Αρχάνες μαζί με τα ευρήματα που εκτίθενται στην αρχαιολογική συλλογή 9 ΝΑΗ Ηρακλείου, www.krassanakis.gr 19

Αρχάνων αποδεικνύουν ότι στη μινωική εποχή οι Αρχάνες ήταν ακμάζουσα πολιτεία. Η περιοχή των Αρχάνων συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες περιοχές οινοκαλλιέργειας της Κρήτης. Εδώ ωριμάζουν τα παγκοσμίου φήμης "ραζακιά", τα καλύτερα επιτραπέζια σταφύλια της Κρήτης και εδώ ζυμώνεται από τη Μινωική εποχή το περίφημο κρασί Αρχάνων. Οι Άνω Αρχάνες βρίσκονται 15km νότια του Ηρακλείου. Τα λεωφορεία των ΚΤΕΛ εκτελούν καθημερινά δρομολόγια από το Ηράκλειο. Το Αγιοφάραγγο είναι ένα μικρό φαράγγι νότια από τα Μάταλα και δυτικά από τους Καλούς Λιμένες στο Νομό Ηρακλείου. Το όνομα του οφείλεται στο ότι χρησιμοποιήθηκε από πολλούς ερημίτες που ασκήτευαν εδώ λόγω της απομόνωσης που προσφέρει από τις κατοικημένες περιοχές της Κρήτης. Σύμφωνα με το θρύλο, τριακόσιοι ερημίτες ζούσαν εδώ σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης του ενός από τον άλλο. Συναντιόταν μόνο μια φορά το χρόνο στο "γουμενόσπηλιο" κι εκεί αφού μετριόντουσαν έβλεπαν πόσοι είχαν πεθάνει τον προηγούμενο χρόνο. Ο χρόνος που χρειάζεται για να διασχίσετε το φαράγγι με τα πόδια είναι 90 λεπτά σε πολύ ομαλό μονοπάτι. Το Ενυδρείο Κρήτης Cretaquarium 10 άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό το Δεκέμβριο 2005. Είναι το πρώτο μεγάλο δημόσιο ενυδρείο στην Ελλάδα και ανήκει στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο για τη θαλάσσια επιστήμη στην Ανατολική Μεσόγειο και στη χώρα μας. Το Ενυδρείο καταλαμβάνει έκταση 5.000τμ περίπου και είναι τμήμα του ευρύτερου κτιριακού συγκροτήματος «Θαλασσόκοσμος», συνολικής έκτασης 60.000τμ. Εκτός από το Ενυδρείο, ο «Θαλασσόκοσμος» περιλαμβάνει τις ερευνητικές εγκαταστάσεις που στεγάζουν τις δραστηριότητες θαλασσίων επιστημών όπως της Ωκεανογραφίας, Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής, Αλιευτικής Βιολογίας και των Θαλάσσιων Υδατοκαλλιεργειών. Το Ενυδρείο Κρήτης και ο «Θαλασσόκοσμος» γενικά βρίσκονται στην βορειοδυτική παραλιακή ζώνη της πρώην αμερικανικής βάσης στις Γούρνες Ηρακλείου, 14 χιλιόμετρα από την πόλη του Ηρακλείου. Σκοπός του Ενυδρείου είναι η ανάδειξη του θαλάσσιου μεσογειακού κόσμου. Πέρα από τα εντυπωσιακά μεγέθη που κατατάσσουν το Ενυδρείο Κρήτης CretAquarium στην κατηγορία των 10 www.thalassocosmos.gr 20

μεγάλων Ενυδρείων της Ευρώπης, είναι και η σκηνογραφία όλων των δεξαμενών του. Εμπνευσμένα από πραγματικά τοπία τα σκηνικά αποτελούν πιστές αναπαραστάσεις του βυθού της Κρήτης, όπως του κόλπου του Βάι, μιας διάσημης προστατευμένης περιοχής στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, του βυθού στα Μάταλα. Σε διάφορα σημεία του ενυδρείου υπάρχουν υπολογιστές με οθόνες αφής που δίνουν στους επισκέπτες περισσότερες πληροφορίες για τα ζώα που βλέπουν και φυσικά, εκπαιδευμένο προσωπικό του Ενυδρείου είναι συνέχεια παρόν στην διαδρομή επίσκεψης, για να ενημερώνει τους επισκέπτες και να απαντά στις ερωτήσεις τους. Ο Νομός Ηρακλείου είναι ο πλουσιότερος σε τουριστικά αξιοθέατα, δραστηριότητες, υποδομές νομός, αλλά και το μεγαλύτερο εμπορικό, βιομηχανικό κέντρο της Κρήτης. Πλεονεκτεί επίσης λογω της γεωγραφικής του θέσης πάνω στο νησί, αφού είναι ο κεντρικότερος νομός, έχει και παρέχει την ευκολότερη πρόσβαση και στους γύρω νομούς και μεγάλες πόλεις. Η πόλη του Ηρακλείου με τους 292,489 μόνιμους κατοίκους της, παραμένει ζωντανή ολόκληρο το χρόνο καθιστώντας την πόλο έλξης και τις 365 μέρες του χρόνου. Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του νομού, είναι ότι, παρόλο που τα ακτοπλοϊκά και αεροπορικά δρομολόγια δεν πραγματοποιούνται τόσο συχνά όσο τους θερινούς μήνες, τη χειμερινή περίοδο υπάρχουν και γίνονται καθημερινά από και προς πολλούς προορισμούς της Ελλάδας. Έτσι το Ηράκλειο παρέχει την ευκολότερη πρόσβαση στο νησί, αφού διαθέτει τον λιμένα και αερολιμένα με την περισσότερη κίνηση. Για του λόγους αυτούς ο νομός Ηρακλείου προσελκύει πολλές και διαφοροποιημένες ομάδες τουριστών. Οι ξενοδοχειακές υποδομές εξυπηρετούν, όπως λέμε, όλα τα γούστα (π.χ. αγροτουρισμό, θαλασσοθεραπεια, villas, spa). Αρχαιολογικές τοποθεσίες και αξιοθέατα υπάρχουν σε όλο το νομό, με εύκολη πρόσβαση με αυτοκίνητο αλλά και με συγκοινωνία του ΚΤΕΛ. Η νυχτερινή ζωή που προτιμούν οι νεαρές ηλικίες ακμάζει σε ολόκληρη τη βόρεια ακτογραμμή και όχι μόνο, επιπλέον όλες οι τουριστικές περιοχές (π.χ. Χερσόνησος, Μαλλια, Αγ. Πελαγια, Παλαιοκαστρο) βρίσκονται κοντά στην πόλη του Ηρακλείου όπου υπάρχει η κεντρική εμπορική αγορά. Ο νομός Ηρακλείου συγκεντρώνει όλες τις ηλικίες από κάθε χώρα. 21

2,2. ΝΟΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ. Στα Χανιά μπορεί να φτάσει κανείς είτε μέσω αέρος είτε μέσω θαλάσσης. Καθημερινά υπάρχουν πτήσεις από Αθήνα και Θες/νίκη για το αερ/μιο Χανίων Ι. Δασκαλογιάννης, το οποίο βρίσκεται λίγο πιο έξω από την πόλη. Αεροπορικές εταιρίες που εκτελούν πτήσεις είναι οι Aegean Airlines και Olympic Airways. Επίσης μέσω θαλάσσης, εκτελούνται καθημερινά ακτοπλοϊκά δρομολόγια από και προς το λιμάνι των Χανίων, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή της Σούδας, λίγα χ.λ.μ. έξω από την πόλη των Χανίων. Οδικά η πόλη συνδέεται με τις υπόλοιπες πρωτεύουσες των Νομών μέσω του Βόρειου Οδικού Άξονα και υπάρχει καθημερινά συγκοινωνία με τα υπεραστικά λεωφορεία του Κ.Τ.Ε.Λ. Ο πληθυσμός του Ν. Χανίων είναι 15.387. Μέσα στην Πόλη 11 Πίσω από την παραλία του ενετικού λιμανιού υπάρχουν τα θαυμάσια σοκάκια της παλιάς πόλης τα οποία ταξιδεύουν τον τουρίστα σε μια άλλη εποχή. Η Παλιά Πόλη, διασώζεται μέχρι τις μέρες μας. Το σημαντικότερο, όμως, είναι η αισθητική, τα κτήρια τα οποία επιμένουν να υπάρχουν και να θυμίζουν η βόλτα στα στενά της Παλιάς Πόλης και το ενετικό λιμάνι. Το βυζαντινό τείχος στο μεγαλύτερο μέρος του έχει κατασκευαστεί τον 6ο - 7ο αιώνα μ.χ. από τους Βυζαντινούς, με οικοδομικό υλικό από την αρχαία Κυδωνία, και έχει συμπληρωθεί από τους Ενετούς 13ο αιώνα. Η περιήγησή αρχίζει από το φρούριο Φιρκά, όπου υψώθηκε η ελληνική σημαία όταν η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα την 1η Δεκεμβρίου 1913. Το Φιρκά δημιουργήθηκε από Ενετούς ως οχυρωματικό έργο με την ονομασία «Revellino de porto». Μετά την πτώση των Χανίων στους Τούρκους το Revellino εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται σαν στρατώνας και έτσι επικράτησε το όνομα Φιρκά που διατηρείται έως σήμερα. Η είσοδος του Φιρκά είναι έτοιμη να φιλοξενήσει πολιτισμικές εκδηλώσεις.. Από το Φιρκά, όπως και από κάθε άλλο σημείο του ενετικού λιμανιού, βλέπουμε το σήμα κατασχεθέν της πόλης, το φάρο των Χανίων, που είναι αιγυπτιακής αρχιτεκτονικής. Αρχικά οι Ενετοί (1252-1645) είχαν φτιάξει ένα μικρό φάρο. Ακολούθησε η πρώτη περίοδος της Τουρκοκρατίας (1645-1830) και το διάλειμμα των έντεκα χρόνων Αιγυπτιοκρατίας (183 0-1841), οπότε οι Αιγύπτιοι 11 www.crete.tournet.gr www.creta-info.gr www.el.wikipedia.org 22

επεξέτειναν το ενετικό δημιούργημα και διαμόρφωσαν τον πύργο του φάρου, που μοιάζει με μιναρέ. Πριν από μερικά χρόνια ο φάρος είχε πάρει μια κλίση και είχε καταστεί επικίνδυνος, αλλά ύστερα από πολλές προσπάθειες ολοκληρώθηκε το έργο της αποκατάστασης του. Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, στο οποίο εκτίθενται ναυτικοί χάρτες, γκραβούρες, εξαρτήματα από πλοία κ.α. Προχωρώντας από το Ναυτικό μουσείο προς την κεντρική πλατεία του λιμανιού γνωστή ως πλατεία Σιντριβανιού, θα δούμε να στέκεται ερειπωμένο το παλιό δημαρχείο της πόλης. Στο Σιντριβάνι σύχναζαν ο Καζαντζάκης, ο Βενιζέλος, ο Μινωτής. Σήμερα στην πλατεία έχει τοποθετηθεί ξανά ένα σιντριβάνι, αλλά η κατασκευή του μοιάζει σύγχρονη, έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Στο Σιντριβάνι καταλήγει η οδός Χάληδων, η οποία ενώνει την παλιά με τη νέα πόλη των Χανίων. Επί της Χάληδων βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, στο οποίο, εκτίθενται ευρήματα από διάφορες περιοχές του νομού που συνθέτουν την ιστορία της περιοχής από τη νεολιθική εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Λίγα μέτρα μετά το Μουσείο βρίσκεται η καθολική εκκλησία Χανίων και ακριβώς απέναντι ο καθεδρικός μητροπολιτικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, λαμπρό κτίσμα του β' μισού του 19ου αιώνα. Αριστερά του Σιντριβανιού μέσα στα στενά βρίσκεται η πλατεία της Σπλάντζιας με ένα μοναδικό μνημείο, είναι ο μιναρές ο οποίος βρίσκετε στη μία άκρη της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Η οποία στην άλλη της μεριά έχει το καμπαναριό. Μια εικόνα που στέλνει μήνυμα ειρήνης και αδελφοσύνης, η συγκεκριμένη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μετατράπηκε στο κεντρικό τζαμί της πόλης. Το Χιουγκάρ Τζαμισί, που σημαίνει: το τζαμί του ηγεμόνα. Το 1918 οι ορθόδοξοι κατέλαβαν το ναό και έκτοτε συνυπάρχουν το καμπαναριό και ο μιναρές, ο οποίοι είναι το πρώτο μουσουλμανικό μνημείο το οποίο χτίσθηκε στην Κρήτη. Λίγα μέτρα πιο πέρα ανατολικά του ενετικού λιμανιού βρίσκονται τα ενετικά Νεώρια, επτά στον αριθμό, τα οποία στέκονται εδώ και περίπου πεντακόσια χρόνια. Κατασκευάστηκαν από τους Ενετούς για την απόσυρση και επισκευή των πλοίων. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιήθηκαν από τοπικούς φορείς για εκδηλώσεις, αλλά ο μεγάλος σεισμός, του Ιανουαρίου 2006, δημιούργησε στατικά προβλήματα και τα κατέστησε επικίνδυνα. Στο σημείο όπου ενώνεται η παλιά με τη νέα πόλη δεσπόζει άλλο ένα μνημείο, η Δημοτική Αγορά, η ανοικοδόμηση της οποίας ξεκίνησε το 1911. Είναι το τελευταίο εντυπωσιακό έργο στο χώρο της Παλιάς Πόλης. 23

Από την περιήγηση στην Παλιά Πόλη δεν μπορεί να απουσιάζει καν η επίσκεψη στη συνοικία της Χαλέπας, στην οποία βρίσκεσαι στο σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου. Σήμερα στο σπίτι αυτό στεγάζεται το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», σκοπός του οποίου είναι η μελέτη της ζωής και του έργου του Βενιζέλου. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ: 12 Γαβαλοχώρι. Παραδοσιακός οικισμός που βρίσκεται περίπου 26 χλμ. ΝΑ των Χανίων, σε περιοχή κατάφυτη από ελιές και χαρουπιές. Οφείλει το όνομα του στο βυζαντινό Φίλιππο Γαβαλά που εγκαταστάθηκε στο χωριό ανάμεσα στο 1080 με 1182 κατ' εντολή του βυζαντινού αυτοκράτορα. Στο χωριό λειτουργεί ενδιαφέρον Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται σε κτίριο που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής. Τμήμα του κτιρίου, που είναι δίπατο, χτίστηκε στην Ενετοκρατία. Εκτός από την οικοσκευή στα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνονται μεταξωτά, υφαντά, χειροτεχνήματα (στο Γαβαλοχώρι οι γυναίκες ασχολούνται με το «κοπανέλι», σπάνιο είδος πλεκτής δαντέλας- αγγεία, δείγματα ξυλογλυπτικής και εικονογραφίας, όπλα, νομίσματα κ.ά.) Στην πλατεία του χωριού λειτουργεί γραφείο του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισμού Γαβαλοχωρίου απ' όπου μπορεί κανείς να προμηθευτεί προϊόντα της περιοχής. Φαράγγι Σαμαριάς. 43 χλμ. Ν της πόλης των Χανίων. Είναι το μεγαλύτερο φαράγγι της Ευρώπης, μήκους 18 χλμ., γνωστό για την υποβλητική ομορφιά 12 Διεύθυνση Τουρ.Προβολής Ηρ. (ΝΑΗ) www.krassanakis.gr 24

του. Σε ορισμένα σημεία το πέρασμα φτάνει μόλις τα 3 μ. πλάτος και καμιά φορά τα κάθετα τοιχώματα του ορθώνονται σε ύφος 600 μ. Το φαράγγι οργώνεται από χείμαρρο. Το πέρασμα της Σαμαριάς επιτρέπεται επίσημα από το Μάιο μέχρι τέλος Σεπτεμβρίου κι εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες μέχρι τέλος Οκτωβρίου. Στην είσοδο του, στη θέση Ξυλόσκαλο, υπάρχει τουριστικό περίπτερο με θέα τον επιβλητικό Γκύγκιλο (ύφους 2083 μ.). Στην έξοδο από το φαράγγι θα συναντήσουμε το χωριό Αγ. Ρούμελη, απ' όπου με καραβάκι θα μεταφερθείτε στη Χώρα Σφακίων. Στη διαδρομή με τ' αυτοκίνητο από τα Χανιά στην είσοδο του φαραγγιού θα συναντήσετε γραφικά πεδινά και ορεινά χωριά. Στο χωριό Ομαλός και στο ομώνυμο οροπέδιο υπάρχουν ενοικιαζόμενα δωμάτια και πολλές ταβέρνες. Χώρα Σφακίων. 74 χλμ. Νότια των Χανίων. Ιδιόμορφο χωριό, χτισμένο σε βραχώδη άγονη περιοχή, δυσπρόσιτο κι από στεριά κι από θάλασσα. Ο Δήμος Σφακίων είναι ο πιο αραιοκατοικημένος σε όλη την Ελλάδα έκταση 468 τ.χλμ., πληθυσμός 2484 κάτοικοι) και περιλαμβάνει τα χωριά Χώρα Σφακίων, Ανώπολη Άγιος Ιωάννης, Αγία Ρούμελη, Ασφένδου, Λουτρό, Πατσιανός, Σκαλωτή, Ιμπρος, Ασκύφου και Φραγκοκάστελλο. Ολόκληρα τα Σφακιά χαρακτηρίζονται από τη φυσική ομορφιά ενός άγριου ορεινού τοπίου το οποίο συνδυάζεται μοναδικά με τη θάλασσα. Τα Σφακιά περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα της οροσειράς Λευκά Όρη ή Μαδάρες με ψηλότερη κορυφή τις Πάχνες (2454 μέτρα). Επίσης περιλαμβάνουν το φαράγγι της Σαμαριάς, ένα από τα πιο δημοφιλή αξιοθέατα στην Κρήτη. Άλλα φαράγγια στα Σφακιά είναι το φαράγγι του Κλάδου, τα Δώματα, το φαράγγι της Ελυγιάς, της Αράδαινας, το Σφακιανό, της Ίμπρου, του Ασφένδου και το φαράγγι του Καλλικράτη. Φαράγγι Θερίσσου. Εντυπωσιακό φαράγγι, μήκους 6 χλμ. Συνδέει τα Χανιά με το ομώνυμο χωριό, στους πρόποδες των Λευκών Όρεων, 16 χλμ. νότια των Χανίων. Λίμνη Κουρνά. 48 χλμ. ανατολικά της πόλης των Χανίων. Γραφική λίμνη, η μοναδική στο νησί. Τα βουνά που την περιτριγυρίζουν καθρεφτίζονται στα 25

ήρεμα νερά της, αν και πολλές ιστορίες έχουν υπάρξει κατά καιρούς για τον βυθό της! Το Σπήλαιο Ασφένδου. Στα ανατολικά του χωριού Ασκύφου σε απόσταση 8χλμ., σκαρφαλωμένο σε υψόμετρο 770μ., βρίσκεται το χωριό Ασφένδου της ομώνυμης κοινότητας. Στα ανατολικά του χωριού υπάρχουν ένα μικρό σπήλαιο με τοιχογραφίες και το σπήλαιο Φαλαγγάρι, με υπόγεια λίμνη σε μεγάλο βάθος. Το σπήλαιο "Ασφένδου" αναπτύσσεται σε ισόπεδη μικρή κοιλάδα, στο βορειοανατολικό τμήμα της απαρχής του φαραγγιού που εκτείνεται 400 μ. νότια της κοινότητας Ασφένδου, στη θέση Σκορδαλάκια. Αποτελείται βασικά από μία αίθουσα η οποία στο παρελθόν ήταν μεγαλύτερων διαστάσεων. Οι έντονες κατακρημνίσεις και η πτώση της οροφής του προσδίδουν μορφολογία βραχοσκεπής. Στο δάπεδο, κοντά στην είσοδο, σε σταλαγμιτική πλάκα υπάρχουν βραχογραφίες με ποικιλία εικονοθεμάτων, τα οποία είναι δύσκολο να χρονολογηθούν. Το Ελαφονήσι, είναι ένα από τα ομορφότερα αξιοθέατα των Χανίων. Πρόκειται για μια παραξενιά, θα λέγαμε της φύσης, καθώς είναι και δεν είναι νησάκι. Βρίσκεται πολύ κοντά στην ακτή, στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού και απέχει 100 μέτρα από τον όρμο της Χρυσοσκαλίτισσας. Μπορείτε να πάτε σ' αυτό με τα πόδια, αφού τα νερά είναι πολύ ρηχά. Στο νησάκι οι παραλίες είναι μαγευτικές με καθαρά, διάφανα νερά και εκπληκτικές αμμουδιές που έχουν ένα απαλό ροζ χρώμα και αμέτρητα μικρά κοχύλια. Γαύδος: Το νησάκι Γαύδος, που βρίσκεται 20 ναυτικά μίλια νότια της Κρήτης στο Λιβυκό Πέλαγος, έχει έκταση 37 τετ. χλμ. και είναι σκεπασμένο με θάμνους, πεύκα και δάση με χαρακτηριστικό τα κέδρη. Υπάρχουν θαυμάσιες παραλίες με αμμουδιά, όπως το Σαρακίνηκο, ο Κόρφος, ο Ποταμός, η Λαύρακα, ενώ στο νότιο ακρωτήρι Τρυπητή υπάρχουν θαυμάσιες καμάρες μέσα στη θάλασσα. Η Γαύδος συνδέεται ατμοπλοϊκά με την Κρήτη δύο φορές την ημέρα και συγκεκριμένα με τα Σφακιά και την Παλαιόχωρα με διάρκεια 26