Σενάριο Διαχείρισης της Διαθεματικότητας στο Γυμνάσιο από τον Πληροφορικό. Σκέψεις για το Λύκειο

Σενάριο Διαχείρισης της Διαθεματικότητας στο Γυμνάσιο από τον Πληροφορικό. Σκέψεις για το Λύκειο Δρ Βασίλειος Σ. Μπελεσιώτης Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ19-Πληροφορικής Δ/νσης ΔΕ Α Αθήνας Τμήμα Πληροφορικής Πανεπιστημίου Πειραιά (ΠΔ407/80) vbelesiotis@sch.gr, www.belesiotis.gr Περίληψη Η εφαρμογή των νέων ΔΕΠΠΣ στην υποχρεωτική εκπαίδευση δημιουργεί μια νέα κατάσταση που προβληματίζει το διδάσκοντα αλλά και τους φορείς της εκπαίδευσης σχετικά με την επιτυχημένη εφαρμογή μεθόδων διαχείρισης της Διαθεματικότητας και οδηγεί στην ανάγκη κατάθεσης προτάσεων υποστήριξης μιας τέτοιας διδασκαλίας. Η εργασία αυτή αναδεικνύει θέματα διαδικασιών και ρόλων που χρήζουν προσοχής και μελέτης και καταθέτει ερευνητικές προτάσεις τόσο για την υποστήριξη της διαθεματικού τύπου διδασκαλίας όσο και για το ρόλο του Πληροφορικού στη νέα αυτή πραγματικότητα. Θίγει θέματα συνεργασίας των διαφόρων ειδικοτήτων για μια ισορροπημένη διδασκαλία ανά μάθημα, με μοναδικό στόχο την κατάκτηση ενός υψηλού βαθμού επιπέδου μάθησης από το μαθητή. Τέλος, κατατίθενται σκέψεις και προτάσεις για την εφαρμογή αρχών διαθεματικής διδασκαλίας σε μαθήματα Πληροφορικής του Γενικού Λυκείου ή ακόμη και των ΕΠΑ.Λ. Λέξεις κλειδιά: Διαθεματικότητα, Διδακτική Πληροφορικής, Ευφυή Σενάρια υποστήριξης Διδασκαλίας 1. Εισαγωγή Οι εξελίξεις που παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες στην εκπαίδευση είναι ραγδαίες και είναι αυτονόητο ότι επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική της κάθε χώρας και τη μορφή της εκπαίδευσης που παρέχεται. Μέχρι σήμερα στις Συνόδους της Λισσαβόνας, της Μπολόνιας, της Πράγας και της Στοκχόλμης μπήκε ο προβληματισμός για τη νέα αντίληψη στις τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, για τις κοινωνικές δεξιότητες και εν γένει για την ποιότητα στην εκπαίδευση. Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ) και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ) αξιοποιώντας τα παραπάνω δεδομένα, καθιέρωσαν στην υποχρεωτική εκπαίδευση το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ, 2001; ΦΕΚ, 2003), που υλοποιεί το ολιστικό πρότυπο προσέγγισης της γνώσης. Οι παιδαγωγικές επιπτώσεις μετάβασης από τον παραδοσιακό τρόπο στο νέο αυτό περιβάλλον διδασκαλίας αποτελούν σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης. Σημαίνοντα άλλωστε ρόλο παίζουν οι αλλαγές στη δομή και το περιεχόμενο των συνακόλουθων Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (ΑΠΣ) του Διαθεματικό Ενιαίου Πλαίσιου Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ), του εκπαιδευτικού υλικού ανά

μάθημα μια και δεν καταργούνται τα διακριτά μαθήματα, η οργάνωση και η διαχείριση μιας νέας μορφής τάξεων και διδασκαλίας, όπως και οι αλλαγές στους ρόλους εκπαιδευτικού-μαθητή αλλά και μεταξύ εκπαιδευτικών των διαφόρων ειδικοτήτων. Η νέα αυτή κατάσταση καθιστά αναγκαία τη διεξοδική μελέτη σχετικά με τα παραπάνω θέματα και την κατάθεση καινοτόμων προτάσεων, πράγμα που διαπραγματευόμαστε στη συνέχεια του άρθρου αυτού. 2. Θεωρητικό πλαίσιο. Διαθεματικότητα και διδασκαλία Το πρόβλημα της ενοποίησης του προγράμματος σπουδών απασχόλησε τους εκπροσώπους του κινήματος της προοδευτικής αγωγής στην Αμερική από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οπότε εμφανίζονται οι όροι inter- disciplinarity (ή multidisciplinrity ή cross-disciplinarity) και curriculum integration (ή cross thematic teaching ή cross curricular themes) οι οποίοι μεταφράζονται ως Διεπιστημονικότητα και Διαθεματικότητα αντίστοιχα στη χώρα μας, με το όρο Διαθεματικότητα να κυριαρχεί στα δρώμενα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Στη διεπιστημονική προσέγγιση, ο σχεδιασμός ξεκινά κύρια από την αναγνώριση της ταυτότητας των διαφορετικών μαθημάτων, όπως και των περιεχομένων και δεξιοτήτων τις οποίες μέσα από αυτά προσδοκάμε να κατακτήσει ο μαθητής. Ένα θέμα προσδιορίζεται με βάση το ερώτημα: «τι μπορεί κάθε μάθημα να συνεισφέρει στο θέμα;», με βασικό σκοπό τη σφαιρική προσέγγιση της γνώσης, όπως αυτή εμπεριέχεται στα εμπλεκόμενα μαθήματα. Ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα σπουδών είναι τρόπος οργάνωσης που διατηρεί τα διακριτά μαθήματα στη διάταξη της σχολικής γνώσης, αλλά και που με διάφορους τρόπους προσπαθεί να συσχετίζει το περιεχόμενό τους. Στη διαθεματικότητα ο τρόπος οργάνωσης του προγράμματος σπουδών αντιμετωπίζει τη γνώση ως ενιαία ολότητα και την προσεγγίζει συνήθως μέσα από διερεύνηση θεμάτων, ζητημάτων, καταστάσεων, που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους μαθητές. Σε μια διαθεματική προσέγγιση, ο σχεδιασμός ξεκινά από ένα κεντρικό θέμα που γίνεται προσπάθεια να προσεγγισθεί με τον προσδιορισμό των εννοιών που σχετίζονται με αυτό, καθώς και μέσα από δραστηριοτήτες οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για να διερευνήσουν αυτές τις έννοιες ή ιδέες. Κατάλληλη μέθοδος (Ματσαγγούρας, 2006) για την ολόπλευρη προσέγγιση της γνώσης θεωρείται η μέθοδος των σχεδίων εργασίας, project, που παρακινεί τους μαθητές να σκέφτονται, να κρίνουν, να συγκρίνουν, να ενεργούν υπεύθυνα, να αλλάζουν στάσεις και συμπεριφορές, να αξιοποιούν τα βιώματα και τις δεξιότητές τους και να οικοδομούν σταδιακά τις νέες γνώσεις. Ο σχεδιασμός πραγματοποιείται χωρίς να παίρνει υπόψη τις διαχωριστικές γραμμές των μαθημάτων, αφού κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του θέματος. Στην παραπάνω κατεύθυνση, καθιερώθηκαν πρόσφατα στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση, τα ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ που επιδιώκουν τη σύνδεση ενός γνωστικού αντικειμένου με άλλα συγγενή θέματα, καθώς και τη σύνδεσή τους με τον πραγματικό κόσμο, διατηρώντας τα διακριτά μαθήματα (Αλαχιώτης, 2002). Καθορίστηκαν δε

πολλά θέματα λειτουργίας της διδασκαλίας αυτής και κατατέθηκαν προτάσεις και θεωρητικές αρχές για τον τρόπο οργάνωσης της σχολικής γνώσης (Ματσαγγούρας, 2002). 3. Η διαθεματική διδασκαλία. Προβλήματα και σημεία προσοχής Στο ελληνικό σύστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, δύο είναι οι άξονες που θα θίξουμε στη συνέχεια και χρήζουν προσοχής, διερεύνησης και κατάθεσης προτάσεων. Ο πρώτος άξονας αφορά τη δυνατότητα διεκπεραίωσης κατάλληλων δραστηριοτήτων, άξονας που η επιτυχία του σχετίζεται με παραμέτρους, όπως: 1. την ύπαρξη του κατάλληλου χρόνου στο πρόγραμμα σπουδών 2. τη δυνατότητα συνεργασίας των καθηγητών των διαφόρων μαθημάτων 3. την ανάπτυξη ανάλογου υλικού με κατάλληλες προτάσεις για τέτοιες δραστηριότητες. Σχετικά με την πρώτη παράμετρο, στο μάθημα της Πληροφορικής στο Γυμνάσιο υπάρχουν δυσκολίες που προκύπτουν από τον περιορισμένο διατιθέμενο χρόνο, ενώ δεν προβλέπεται κοινός χρόνος (εξαιρούμε το πρόγραμμα της Ευέλικτης Ζώνης) μεταξύ των μαθημάτων για κοινές δραστηριότητες. Σχετικά με τη δεύτερη παράμετρο, τη δυνατότητα συνεργασίας των καθηγητών των διαφόρων μαθημάτων, θεωρούμε ότι στο σχολείο πρέπει να γίνεται προσπάθεια για κοινές διαθεματικού τύπου δραστηριότητες, όπου θα συνεργάζονται καθηγητές πολλών ειδικοτήτων. Εδώ, προτείνουμε η διαδικασία αυτή να γίνεται στο τέλος του πρώτου τριμήνου και να συμμετέχουν σ αυτήν: οι καθηγητές οι Σχολικοί Σύμβουλοι των αντίστοιχων ειδικοτήτων ο Σχολικός Σύμβουλος Γενικής Παιδαγωγικής Ευθύνης του σχολείου, που θα έχει και τον κύριο λόγο προκειμένου να αποφεύγονται τριβές, προτεραιότητες ή άλλες κινήσεις μεταξύ των κλάδων, ώστε αυτή η διαδικασία να έχει τα μέγιστα παιδαγωγικά αποτελέσματα. ο Διευθυντής του σχολείου, που θα έχει τη διοικητική ευθύνη διεκπεραίωσης των δραστηριοτήτων. Όλα τα παραπάνω μέλη της σχολικής κοινότητας θα πρέπει, σε συνεργασία πάντα με τους μαθητές, να μεριμνήσουν για: την επιτυχή ανεύρεση διαθεματικών εννοιών (ΔΕ), που να διαχέονται σε όσο το δυνατό περισσότερα μαθήματα τον καθορισμό των επιστημονικών ορίων μέσα στα οποία πρέπει να εκταθεί το κάθε μάθημα ως προς μια ΔΕ τον τρόπο ανάδειξης των πτυχών μιας ΔΕ από τον κάθε καθηγητή τη δυνατότητα συνεργασίας καθηγητών διαφορετικών ειδικοτήτων ειδικά στην από κοινού διεξαγωγή Διαθεματικών Σχεδίων Εργασίας. Τέλος, πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο διδακτικό υλικό, το οποίο όμως να αξιολογείται και να αναβαθμίζεται στα πλαίσια μιας διαμορφωτικής αξιολόγησης.

Εδώ, αντί να ορίσουμε ποιο είναι το κατάλληλο υλικό, αξίζει να τονίσουμε ότι δεν αποτελεί κατ ανάγκη τέτοιο υλικό: ένα κείμενο ή διδακτικό εγχειρίδιο που απλά «διευρύνει» ένα θέμα μια συνθετική εργασία, που απλά εκτείνεται σε περισσότερα σημεία του ενός ή σχετίζεται απλά με πολλά μαθήματα. Άλλωστε, αυτή η διδακτική όψη υπήρχε πάντα στα σχολικά βιβλία Πληροφορικής, μια και το μάθημα, από τη φύση του αντικειμένου που διαπραγματεύεται οδηγούσε στη συγγραφή βιβλίων με τέτοια διεπιστημονικά χαρακτηριστικά. Ο δεύτερος άξονας σχετίζεται με τη διδασκαλία της δηλωτικής γνώσης. Εδώ, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι διαθεματικές έννοιες που αξιοποιούνται για την πολύπλευρη προσέγγιση ενός θέματος, με βάση το μάθημα της Πληροφορικής του Γυμνασίου, θα πρέπει να : είναι κοινές σε πολλά γνωστικά αντικείμενα (μαθήματα) εμφανίζονται συχνά σε γνωστικά αντικείμενα διαφόρων τάξεων συνδέονται με τους βασικούς σκοπούς της εκπαίδευσης Οι κατευθύνσεις αυτές πρέπει να καλύπτονται από το διδακτικό υλικό και να αξιοποιούνται διδακτικά από το διδάσκοντα. 4. Μεθοδολογία ανάδειξης διαθεματικών εννοιών Η επιτυχής ανεύρεση ΔΕ, οι οποίες διαχέονται σε όσο το δυνατό περισσότερα μαθήματα, πέραν της Πληροφορικής, θεωρούμε ότι αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική παράμετρο και προς τούτο έχουμε προτείνει (Μπελεσιώτης, 2007), μια μεθοδολογία και ένα σύστημα ανάδειξης ΔΕ, μεταξύ των μαθημάτων για την υποστήριξη διδασκαλιών διαθεματικού τύπου. Η μεθοδολογία αυτή, εξελίσσεται στις ακόλουθες φάσεις. Φάση 1. Συλλογή και καταγραφή στο σύστημα Θεμελιωδών Διαθεματικών Εννοιών (ΘΔΕ), όπως ενδεικτικά φαίνονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1. Ενδεικτικές Θεμελιώδεις Διαθεματικές Έννοιες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου 100 Σύστημα (δομή, ταξινόμηση, οργάνωση, ισορροπία, νομός, κλίμακα, συμμετρία ). 200 Μονάδα - σύνολο (άτομο, μόριο, κύτταρο, προσωπικότητα, κοινότητα, κοινωνία ). 300 Μεταβολή (εξέλιξη, ανάπτυξη, περιοδικότητα ). 400 Επικοινωνία (κώδικας, συμβολισμός, πληροφορία ). 500 Ομοιότητα-διαφορά (ισότητα, ομοιότητα, διάφορα ). 600 Αλληλεπίδραση (συνεργασία, συλλογικότητα, σύγκρουση, εξάρτηση, ενεργεία ). 700 ιάσταση (χώρος -χρόνος ). 800 Πολιτισμός (παράδοση, τέχνη ).

Φάση 2. Εμπλουτισμός της βάσης με την προσθήκη ΔΕ ανά ενότητα μαθήματος από εμπλεκόμενους καθηγητές σε αντίστοιχα μαθήματα. Έτσι, για παράδειγμα (πίνακας 2) και μετά από ερώτημα σε διδάσκοντες, η έννοια ΑΞΙΟΠΙΣΤΑ δηλώθηκε από καθηγητή στα Μαθηματικά Β τάξης στην ενότητα 4.1 με αντιστοίχηση στην ΘΔΕ 100 (ΣΥΣΤΗΜΑ), αλλά υπήρξε και μια άλλη πρόταση που αντιστοιχίζει την ίδια έννοια της ίδιας ενότητας και με την ΘΔΕ 600 (ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ). Πίνακας 2: Σύνδεση ΔΕ μαθημάτων με ΘΔΕ ΘΔΕ_1 ΘΔΕ_2 ΘΔΕ_3 ΔΕ ΜΑΘΗΜΑ 100 600 ΑΞΙΟΠΙΣΤΑ ΜΑΘ-Β4.1 100 600 ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΠΛΡ-Β3 Φάση 3. Αξιολόγηση των ΔΕ από τους καθηγητές, μέσω ψηφοφορίας Φάση 4. Τοποθέτηση των εννοιών ανάλογα με το βαθμό σημαντικότητας που απέκτησαν και παροχή από το σύστημα προς τους καθηγητές, της δυνατότητας άντλησης στοιχείων από τη βάση γνώσης. Οι παραπάνω φάσεις αυτές υλοποιούνται από το σχετικό σύστημά μας CTMS (Cross- Thematic Management System), όπως φαίνεται και στο (Trantafyllou, Belesiotis, Alexandris, 2007). 5. Η διαθεματικότητα και σκέψεις για το Γενικό ή Επαγγελματικό Λύκειο Μια από τις παραμέτρους που επηρεάζουν το βαθμό επιτυχίας μιας διαθεματικού τύπου διδασκαλίας είναι εκείνη του διατιθέμενου χρόνου για την εκπόνηση σχεδίων εργασίας. Έτσι, αν μελετήσουμε τα ΑΠΣ Πληροφορικής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θα διαπιστώσουμε ότι σε μαθήματα των ΓΕ.Λ. και των Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑ.Λ.) υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Για παράδειγμα, στο μάθημα Εφαρμογές Πληροφορικής Υπολογιστών της Α Β /Γ Γενικού Λυκείου (Ε.Π.Π.Σ., 1998; Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 1997) διατίθεται ο μισός διδακτικός ετήσιος χρόνος για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων. Αυτό δίνει τη δυνατότητα και την άνεση στο διδάσκοντα Πληροφορικό να οργανώσει σχετικές δραστηριότητες, να συνεργαστεί με άλλες ειδικότητες έχοντας αυτός την άνεση του χρόνου και να ενισχύσει τις παραμέτρους που σχετίζονται με τη μέθοδο project, επιτυγχάνοντας έτσι έναν υψηλό βαθμό επιτυχίας των διδασκαλιών του και ενισχύοντας έτσι το βαθμό μάθησης. Επίλογος Η εφαρμογή των νέων ΔΕΠΠΣ στην υποχρεωτική εκπαίδευση και η εισαγωγή της Διαθεματικής Διδασκαλίας στοχεύουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο μάθησης, ενώ παράλληλα δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις διαχείρισης της νέου τύπου διδασκαλίας. Στα θέματα που αναδύθηκαν συμπεριλαμβάνεται το θέματα του

διατιθέμενου χρόνου για τη διεκπεραίωση δραστηριοτήτων, της συνεργασίας των ειδικοτήτων, των αυξημένων απαιτήσεων από τα διδακτικά βοηθήματα, των ιδιαίτερων γνώσεων των διδασκόντων, αλλά και ανάγκη στοχευμένων επιμορφώσεων των διδασκόντων στις διάφορες πτυχές του θέματος. Έτσι, εμφανίζεται η ανάγκη εκπόνησης μελετών για την πορεία της διδασκαλίας αυτής και της κατάθεσης καινοτόμων προτάσεων, παράλληλα με διορθωτικές κινήσεις για τα προβλήματα που αναδύονται, σε μια συνεχή διαμορφωτικού τύπου αξιολόγηση. Προς αυτή την κατεύθυνση, αναδείξαμε στο άρθρο αυτό βασικές παραμέτρους που σχετίζονται με το βαθμό επιτυχίας της διδασκαλίας αυτής και καταθέσαμε σκέψεις αλλά και προτάσεις, για την εφαρμογή τέτοιου τύπου διδασκαλίας και σε μαθήματα Πληροφορικής του Γενικού Λυκείου ή και των ΕΠΑΛ. Βιβλιογραφία Trantafyllou, A., Belesiotis V.S., Alexandris N. (2007). Supporting high school teaching using a Cross-thematic Management System. 5th Mediterranean Conference on Mathematics Education, 13-15 April 2007, Rhodos Island-Greece Αλαχιώτης, Σ. (2002). Για ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών. Θεμάτων, τ. 7, σελ. 7-18. Δ.Ε.Π.Π.Σ. (2001). Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Τόμος Α & Β, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ISBN 960-407-162-9 & 960-407-163-7 Ε.Π.Π.Σ. (1998). Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Ενιαίου Λυκείου, Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ματσαγγούρας, Η., (2002-α). Διεπιστημονικότητα, Διαθεματικότητα και Εννιαιοποίηση στα νέα Προγράμματα Σπουδών: Τρόποι οργάνωσης της σχολικής γνώσης, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, Τεύχος 7, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ματσαγγούρας, Η., (2006). H Διαθεματικότητα στη σχολική Γνώση. Εννοιολογική Αναπλαισίωση και Σχέδια Εργασίας, Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα Μπελεσιώτης Β. (2007). Σενάριο ανάδειξης και διαχείρισης διαθεματικών εννοιών για τη διδακτική υποστήριξη διδασκαλίας, Επιστημονικό περιοδικό Αστρολάβος, Vol (6), Αθήνα: Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (1997). Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Πληροφορικής, Αθήνα ΦΕΚ 303 & 304 (13-3-03), ΦΕΚ 1196 (26-8-03), (2003). Διαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών