Η Νεολιθική έρευνα στη Β. Ελλάδα (ΑΠΡ513) Φωτιάδης, Εαρινό εξάμηνο 2016 Τρίτη 6-9 Αίθουσα σεμιναρίων τομέα αρχαιολογίας & ιστορίας της τέχνης Οργάνωση και Πρόγραμμα συναντήσεων Σεμιναριακό μάθημα για τριτο- και τεταρτοετείς φοιτητές. Περιεχόμενο: η σύγχρονη (1996- σήμερα) έρευνα στη Νεολιθική (7000-3000 π.χ.) της Β. Ελλάδας (Μακεδονία-Θράκη). Κατευθύνσεις, μέθοδοι, αποτελέσματα. Βιβλιογραφία (διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του μαθήματος): άρθρα από περιοδικά και κεφάλαια από δημοσιεύσεις ανασκαφών και από συλλογικούς τόμους, κυρίως στα ελληνικά και αγγλικά. Οι φοιτητές/-τριες πρέπει να είναι σε θέση να διαβάζουν άνετα αυτές τις γλώσσες. Τα περισσότερα άρθρα (όσα αρχίζουν με κόκκινο στη βιβλιογραφία) είναι διαθέσιμα από το διαδίκτυο ως pdf, και είναι υποχρέωση των φοιτητών να τα αναζητήσουν. Οργάνωση: Το κάθε μάθημα αφορά σε μία θεματική ενότητα (π.χ., βοτανικά κατάλοιπα, λίθινα εργαλεία, πυροτεχνολογία). Εξαίρεση αποτελούν οι συναντήσεις μέχρι την 1 Μαρτίου, οι οποίες αφορούν σε συνόψεις των αποτελεσμάτων της έρευνας όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί σε πρόσφατες δεκαετίες. Για την κάθε συνάντηση οι φοιτητές/-τριες αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν και να συζητήσουν κάποια από τα άρθρα/κεφάλαια τόμων που αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Ο τελικός αριθμός των άρθρων που θα παρουσιαστούν/συζητηθούν θα εξαρτηθεί από τον αριθμό των παρακολουθούντων. Λεπτομέρειες στην πρώτη συνάντηση, 16 Φεβρουαρίου. Ο διδάσκων διευθύνει/παρεμβαίνει στις παρουσιάσεις, δεν κάνει παραδόσεις. Βαθμολόγηση: 50% του τελικού βαθμού θα εξαρτηθεί από τις παρουσιάσεις και το υπόλοιπο 50% από τη συμμετοχή στις συζητήσεις. Περισσότερες από τρεις αδικαιολόγητες απουσίες συνεπάγονται μηδενισμό όσων απουσιάζουν. 16 Φεβρουαρίου Οργανωτική συνάντηση. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ (τελικό) Αρχίστε να διαβάζετε το RAP V, λήμματα: INTRODUCTION, NOTE ON THE HISTORY OF RESEARCH IN MACEDONIA, WESTERN MACEDONIA (Environmental Change, Material Sequence and Archaeological Phases, Recent Projects [Middle Aliakmon valley: riverine zone, Grevena and the upper Aliakmon catchment, Kitrini Limni area, Drosia, Yannitsa area, Mandalo, Makriyalos], New Questions), CENTRAL MACEDONIA (Environmental Change, Material Sequence and Archaeological Phases), EASTERN MACEDONIA (Environmental Change, Material Sequence and Archaeological Phases, Recent Projects [Dikili Tash, Sitagroi], THRACE.
Αρχίστε επίσης να αποδελτιώνετε τα άρθρα που αφορούν στη Νεολιθική στο ΑΕΜΘ. [Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη], 1987-.] 23 Φεβρουαρίου Συζήτηση προβλημάτων που ανέκυψαν κατά την ανάγνωση του RAP V. 1 Μαρτίου Σύντομες παρουσιάσεις από τους φοιτητές/-τριες με βάση τη μελέτη του RAP V, και, εφόσον είναι εφικτό, και των ακόλουθων: Kotsos, S & D Urem-Kotsou 2006 "Filling in the Neolithic landscape of central Macedonia, Greece, στο Homage to Milutin Garasanin, Ν Tasic & C Grozdanov, επιμ., Belgrade, 193-207. Urem-Kotsou, D et al. 2014 Πρώτοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι στην Αλμωπία: ένας οικισμός της Μέσης Νεολιθικής στην Άψαλο, στο Πρακτικά Γ Πανελλήνιου Επιστημονικού Συμποσίου, 11 12 Δεκεμβρίου 2010, Η Έδεσσα και η περιοχή της, ιστορία και πολιτισμός, Έδεσσα, 131-138. Karamitrou-Mentessidi, G et al. 2013 New evidence on the beginning of farming in Greece: the Early Neolithic settlement of Mavropigi in western Macedonia (Greece), Antiquity Project 87 (336). 8 Μαρτίου Παράδοση της αποδελτίωσης του ΑΕΜΘ. Φυσικό περιβάλλον και τεχνολογίες/μέθοδοι για τη μελέτη του Fotiadis, M 2011 Βιβλιοκρισία του Dikili Tash, village préhistorique de Macédoine Orientale: Recherches franco-helléniques dirigées par la Société Archéologique d Athènes et l École française d Athènes (1986 2001) των Η. Koukouli-Chryssanthaki, R. Treuil, L. Lespez, και D. Malamidou, American Journal of Archaeology 115 (1): Online Book Reviews. Ghilardi. M et al. 2012 The impact of rapid early- to mid-holocene palaeoenvironmental changes on Neolithic settlement at Nea Nikomideia, Thessaloniki Plain, Greece, Quaternary International 206, 2012, 47-61. Karkanas, P 2008 Εισαγωγικές έννοιες της γεωαρχαιολογίας, Ανάσκαμμα 1, 125-141. Maniatis, G 2013 Η μέθοδος ραδιοάνθρακα για την χρονολόγηση αρχαιολογικών και περιβαλλοντικών υλικών στο Μελέτες για την προϊστορική Μακεδονία, Δ. Γραμμένος, επιμ., Προ-ιστορήματα, Παράρτημα 1, https://proistoria.wordpress.com/παράρτημα/ Phoca-Cosmetatou, N 2008 The terrestrial economy of a lake settlement. The faunal assemblage from the first phase of occupation of Middle Neolithic Dispilio (Kastoria, Greece), Ανάσκαμμα 2, 47-68. Tsartsidou, G 2010 Ανάλυση φυτολίθων από τα ιζήματα του Δισπηλιού. Αναζητώντας τις πρακτικές διαβίωσης του προϊστορικού οικισμού, Ανάσκαμμα 4, 77-87
22 Μαρτίου Κεραμικές ακολουθίες & διασπορές κεραμικών τεχνικών Fotiadis, M et al. 2000 Megalo Nisi Galanis (Kitrini Limni basin) and the later Neolithic of northwestern Greece, στο Karanovo, 3: Beiträge zum Neolithikum in Südosteuropa, S Hiller & V Nikolov, επιμ., Wien: Phoibos Verlag, 217-228. Kalogirou, A & D Urem-Kotsou 2013 Νεολιθική κεραμική στη Μακεδονία στο Μελέτες για την προϊστορική Μακεδονία, Δ. Γραμμένος, επιμ., Προ-ιστορήματα, Παράρτημα Νο 1 https://proistoria.wordpress.com/παράρτημα/ Urem-Kotsou, D et al. 2012 Οικισμός αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής, ΑΕΜΘ 25 (τυπώνεται). Διαθέσιμο προσωρινά από την ιστοσελίδα του μαθήματος. Urem-Kotsou D et al. 2014 Pottery and stylistic boundaries. pottery in Macedonia στο Εκατό χρόνια έρευνας, 504-517. Early and Middle Neolithic 29 Μαρτίου Κεραμική: bitumen & υπολείμματα τροφής Evershed, R P et al. 2008 Earliest date for milk use in the Near East and southeastern Europe linked to cattle herding, Nature 455, 528-531. Kotsakis, K et al. 2008 Έπιναν οι νεολιθικοί γεωργοκτηνοτρόφοι γάλα; Η μαρτυρία για την αρχαιότερη κατανάλωση γάλακτος στην Ελλάδα, στο Η ιστορία του ελληνικού γάλακτος και των προϊόντων του, Πρακτικά Συνεδρίου, Ξάνθη 2006, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 83 88. Mitkidou, S et al. 2008 Organic residue analysis of Neolithic pottery from north Greece, Microchimica Acta 160, 493-498. (Urem-Kotsou, D et al. 2004 The use of birch bark tar on Late Neolithic pottery from Stavroupoli, north Greece, στο Σωστικές ανασκαφές στο Νεολιθικό οικισμό Σταυρούπολης Θεσσαλονίκης, D Grammenos & S Kotsos, επιμ., Θεσσαλονίκη: Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Β. Ελλάδας, Δημοσιεύματα 6, 339-347.) Urem-Kotsou, D et al. 2008 Organic residues from the Late Neolithic Makriyalos cooking pots, στο Proceedings of the 4th Symposium of the Hellenic Society for Archaeometry, National Hellenic Research Foundation, Athens 28-31 May 2003, Y Facorellis, N Zacharias & K Polikreti, επιμ., Oxford: BAR, IS 1746, 619-629. 5 Απριλίου Διατροφή: η μαρτυρία των βοτανικών καταλοίπων Valamoti, S-M 2003 Neolithic and Early Bronze Age food from northern Greece: The archaeobotanical evidence, στο Food, Culture and Identity in the Neolithic and Early bronze Age, M Parker Pearson, επιμ., Oxford: BAR, IS 1117, 97-111. Valamoti, S-M 2012 Plants and people in prehistoric Northern Greece: The archaeobotanical
evidence, στο 6 th EuroGard (European Botanic Gardens), Chios - Greece, 27/01/2012-31/05/2012, 103-111. Valamoti, S-M et al. 2007 Grape pressings from northern Greece: the earliest wine in the Aegean? Antiquity 81, 54-61. Valamoti, S-M 2012-2013 Healing with plants in prehistoric northern Greece. A contribution from archaeobotany, στο Festschrift für Helmut Johannes Kroll zum 65. Geburtstag, Offa 69/70, 479-494. 12 Απριλίου Πολιτισμικές διαστάσεις των βοτανικών καταλοίπων Marinova, E. & S-M Valamoti 2014 Crop diversity and choices in the prehistory of SE Europe: the archaeobotanical evidence from Greece and Bulgaria, στο A Chevalier, E Marinova & L Peña-Chocarro, επιμ, Plants and People: Choices and Diversity through Time, Oxford: Oxbow, 64-74. Stratouli, G et al. 2010 The manipulation of death: A burial area at the Neolithic Settlement of Avgi, NW Greece, Documenta Praehistorica 37, 93-104. Valamoti, S-M 2009 Σπόροι για τους νεκρούς. Αρχαιοβοτανικά δεδομένα από τη Μαυροπηγή Κοζάνης, θέση Φυλλοτσαΐρι, Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009, 245-256. Valamoti, S-M 2015 Harvesting the wild? Exploring the context of fruit and nut exploitation at Neolithic Dikili Tash, with special reference to wine, Vegetation History and Archaeobotany 24, 35-46. 19 Απριλίου Λίθινα εργαλεία και συμβολικές διαστάσεις τους Stroulia, A 2003 Λίθινα τριπτά από την Κίτρινη Λίμνη Κοζάνης, ΑΕΜΘ 17, 571-580. Stroulia, A 2010 Eργαλεία με κόψη από την Κρεμαστή-Κοιλάδα, νομού Κοζάνης: βιογραφικές παρατηρήσεις, ΑΕΜΘ 24, 63-71. Stroulia, A & D Chondrou 2013 Destroying the means of production. The case of ground stone tools from Kremasti-Kilada, Greece, στο Destruction. Archaeological, Philological and Historical Perspectives, J. Driessen, επιμ., Presses Universitaires de Louvain, 109-131. Tsoraki, C 2007 Unravelling ground stone life histories: the spatial organization of stone tools and human activities at LN Makriyalos, Greece, Documenta Praehistorica 34, 289-297. Tsoraki, C 2011 Stone-working traditions in the prehistoric Aegean: The production and consumption of edge tools at Late Neolithic Makriyalos, στο Stone Axe Studies III, V Davis & M Edmonds, επιμ. Oxford: Oxbow, 230-244.
10 Μαΐου Spondylus και πολιτισμικές διαστάσεις του Bajnóczi, B et al. 2013 Tracing the source of Late Neolithic Spondylus shell ornaments by stable isotope geochemistry and cathodoluminescence microscopy, Journal of Archaeological Science 40, 874-882. Dimitrijević, V & B Tripković 2006 Spondylus and Glycymeris bracelets: Trade reflections at Neolithic Vinča-Belo Brdo, Documenta Ptrehistorica 32, 237-252. Douka, K 2011 The contribution of archaeometry to the study of prehistoric marine shells, στο Spondylus in Prehistory, 172-180. Gaydarska B et al. 2004 Breaking, making and trading: The Omurtag Eneolithic Spondylus hoard, Archaeologia Bulgarica 8, 10-33. (Μόνο Abstract, The contents of the hoard χωρίς τις αναλυτικές περιγραφές, The meaning of the hoard, Conclusions.) Pappa, M & R Veropoulidou 2011 The Neolithic settlement at Makriyalos, northern Greece: Evidence from the Spondylus gaederopus artifacts, στο Spondylus in Prehistory, 105-121 (Μόνο 109-114 & ενότητα Concluding remarks ). Séfériadès, M L 2009 Spondylus and long-distance trade in prehistoric Europe, στο The Lost World of Old Europe: The Danube Valley, 5000-3500 BC, D W Antony & J Y Chi, επιμ., Princeton University Press, 178-191. 17 Μαΐου Μέταλλα και πολύτιμα ορυκτά Borić, D 2009 Absolute dating and metallurgical innovations in the Vinča culture of the Balkans, στο Metals and Societies. Studies in Honour of Barbara S. Ottaway, T L Kienlin & B W Roberts, επιμ., Bonn: Rudolph Habelt, 191-245. Kostov, R I 2010 Gem minerals from the Neolithic and Chalcolithic periods in Bulgaria and their impact on the history of gemology, στο Proceedings of the XIX Congress of the Carpathian Balkan Geological Association, Thessaloniki, Greece, Scientific Annals of the School of Geology, Aristotle University of Thessaloniki, Special Volume 100, 391-397. Leusch V et al. 2015 On the invention of gold metallurgy: The gold objects from the Varna I cemetery (Bulgaria) Technological consequence and inventive creativity, Cambridge Journal of Archaeology 25, 353-276. Papadopoulos, S & N Nerantzis 2014 Eastern Macedonia during the 5 th millennium BC: Stability and innovation στο The Neolithic and Eneolithic in Southeast Europe, New Approaches to Dating and Cultural Dynamics in the 6 th to 4 th millennium BC, B Hänsel & W. Schier, επιμ., Prähistorische Archäologie in Südosteuropa 28, 29-47 [Μόνο το μέρος για μεταλλουργία, σελ. 39-41]. Radivojević, M et al. 2010 On the origins of extractive metallurgy: new evidence from Europe, Journal of Archaeological Science 37, 2775-2787. Šljivar, D 2006 The earliest copper metallurgy in the Central Balkans, Metalurgija Journal of Metallurgy 12, 93-104.
24 Μαΐου Προμαχών et alia Gurova, M & C Bonsal 2014 Pre-Neolithic in Southeast Europe: a Bulgarian perspective, Documenta Prehistorica 41, 95-109. Koukouli-Chryssanthaki, C et al. 2014 Γεωφυσική έρευνα και αρχαιολογική πραγματικότητα στον νεολιθικό οικισμό Προμαχών-Topolniča, στο Εκατό χρόνια έρευνας, 251-260. Vajsov, I 2007 Promachon-Topolnica, a typology of painted decorations and its use as a chronological marker, στο Strymon Praehistoricus,, 79-120 [Μόνο το μικρό μέρος που αφορά σε κεραμική με σχέδια από bitumen].