Σχόλια για τη χρήση της υποτακτικής στις δευτερεύουσες προτάσεις: Δευτερεύουσες προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική: Βουλητικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Τελικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Ενδοιαστικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Πλάγιες ερωτηματικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Συμπερασματικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Αναφορικές προσδιοριστικές (ορισμένες) Αναφορικές επιρρηματικές (όλες χωρίς εξαίρεση) Συγκριτικές, παραβολικές προτάσεις (ορισμένες) Εναντιωματικές, παραχωρητικές (ορισμένες) Υποθετικές (ορισμένες) Χρονικές (ορισμένες) Αιτιολογικές (ορισμένες) Σε ποιες κατηγορίες προτάσεων έχουμε πλήρη εφαρμογή των κανόνων της ακολουθίας των χρόνων της υποτακτικής; Πλάγιες ερωτηματικές Αναφορικές Εναντιωματικές, παραχωρητικές Παραβολικές Χρονικές Αιτιολογικές Το θέμα των συμπερασματικών προτάσεων: Η υποτακτική των συμπερασματικών προτάσεων είναι κατά βάσιν δυνητική. Μπορεί όμως το συμπέρασμα να παρουσιάζεται ως γεγονός σε αυτή την περίπτωση η αντίστοιχη πρόταση στα αρχαία αλλά και στα νέα ελληνικά θα εκφερόταν με οριστική. [[Γενικά, κατά ορισμένους ερευνητές της λατινικής γραμματικής, το περιεχόμενο μιας λατινικής συμπερασματικής πρότασης θεωρείται ότι ισχύει κατά υποκειμενική γνώμη (ότι ισχύει κατά τη γνώμη του υποκειμένου του ρήματος εξάρτησης). Αυτή είναι η άποψη που συμμερίζονται οι Πασχάλης και Σαββαντίδης. Ωστόσο, διαφορετική άποψη διατυπώνει ο Throm.]] Βλ. τα ακόλουθα παραδείγματα: Tantus furor omnes invādit ut pugnare cupiant. 1
(Όλους τους καταλαμβάνει τόσο μεγάλη μανία ώστε να επιθυμούν να πολεμήσουν / να ριχτούν στη μάχη.) (Ή: ώστε επιθυμούν να πολεμήσουν / να ριχτούν στη μάχη.) Tantus terror omnes invāsit ut nemo arma caperet. (Τόσο μεγάλος τρόμος κατέλαβε τους πάντες ώστε κανείς να μην παίρνει τα όπλα.) (Τόσο μεγάλος τρόμος κατέλαβε τους πάντες ώστε κανείς δεν έπαιρνε τα όπλα.) Tantus terror omnes invāsit ut nemo arma ceperit. (Τόσο μεγάλος τρόμος κατέλαβε τους πάντες ώστε κανείς δεν πήρε τα όπλα.) Consuetudo fuit, ut excellentes viros in caelum tollerent. (Συνήθιζαν να «ανυψώνουν τους έξοχους άνδρες στον ουρανό» / να αποθεώνουν τους έξοχους άνδρες.) Coniunctiones consecutivae Semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur. Aς ζούμε πάντα έτσι που/ώστε να θεωρούμε ότι πρέπει να λογοδοτούμε στους εαυτούς μας. (Δυνητική υποτακτική) Ita: προετοιμάζει τη δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση. Άλλες λέξεις που μπορεί να αναλάβουν αυτή τη λειτουργία, να προετοιμάσουν και τρόπον τινά να προεξαγγείλουν τη δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση: Sic, magnopere, tantopere, adeo, usque eo Atticus sic Graece loquebatur, ut Athenis natus videretur. Ο Aττικός μιλούσε έτσι (τόσο καλά) Eλληνικά, που έδινε την εντύπωση ότι γεννήθηκε στην Aθήνα / ώστε να δίνει την εντύπωση ότι γεννήθηκε στην Αθήνα. Sic: προετοιμάζει τη δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση. Saepe fit ut homines fallantur. Mε ορισμένες απρόσωπες εκφράσεις ή απρ. ρήματα (που σημαίνουν γενικά συμβαίνει, γίνεται) η συμπερασματική πρόταση λειτουργεί ως υποκείμενο: fit ut, est ut, futurum est ut, quo factum est ut, accedit ut, contingit ut, accidit, evenit ut, relinquitur ut, restat ut, sequitur ut, efficitur ut Στη συγκεκριμένη περίπτωση η πρόταση δηλώνει ενδεχόμενο, δυνατό αποτέλεσμα. Δυνητική υποτακτική. Dixit futurum esse paucis annis, ut omnes ex Galliae finibus pellerentur. 2
Eίπε πως μέσα σε λίγα χρόνια τα πράγματα θα διαμορφωθούν έτσι, ώστε να απελαθούν όλοι από τη Γαλατία. (Δηλώνεται το δυνατό ή ενδεχόμενο και στο παρόν.) Είπε πως μέσα σε λίγα χρόνια τα πράγματα θα διαμορφώνονταν έτσι, ώστε θα απελαύνονταν/θα διώχνονταν όλοι από τη Γαλατία. (Δηλώνεται το δυνατό ή ενδεχόμενο στο παρελθόν.) H πρόταση λειτουργεί ονοματικά/ουσιαστικά (ως υποκείμενο στο απαρέμφατο futurum esse). Aποτέλεσμα ενδεχόμενο, δυνατό. Yποτακτική δυνητική. Multum aberat, ut hostes fugerent. Aπείχε πολύ από το να τραπούν σε φυγή οι εχθροί / ώστε να τραπούν σε φυγή οι εχθροί. / Η τροπή των εχθρών σε φυγή απείχε πολύ. Aποτέλεσμα ενδεχόμενο, δυνατό. Yποτακτική δυνητική. Cicero perfecit ut nihil rei publicae obstaret. Aντικείμενο ρήματος που σημαίνει επιτελώ, επιτυγχάνω, καταφέρνω. Δηλώνεται αποτέλεσμα πραγματικό. ώστε τίποτε δεν στεκόταν εμπόδιο. Aristides iustior erat quam ut invidiam vulgi effugere posset. Mεταφράζουμε με έμφαση το συγκριτικό: πάρα πολύ δίκαιος, για να μπορέσει να αποφύγει το φθόνο του λαού / ώστε να μπορέσει να αποφύγει Aποτέλεσμα δυνατό ή ενδεχόμενο. Δευτερεύουσες συμπερασματικές προτάσεις που εισάγονται με το quin: Oι δύο σύνδεσμοι quominus [quo + minus: ηπιότερη μορφή της άρνησης non], quin [qui (=quo, ablativus) + ne] ενέχουν άρνηση. Aυτή η άρνηση όμως άλλες φορές αποδίδεται στη μετάφραση και άλλες όχι. Η καλύτερη μέθοδος για εξοικείωση με το φαινόμενο είναι η μελέτη των ίδιων των κειμένων ή των συντομότερων παραδειγμάτων. Nemo est, quin sciat / qui non sciat. Yπάρχει άρνηση τόσο στην κύρια όσο και στη δευτερεύουσα πρόταση. Eδώ πρόκειται για αναφορικο-συμπερασματική και όχι απλή συμπερασματική πρόταση. 3
Non possunt una in civitate multi fortunas amittere, quin (= ut non) plures secum in eandem calamitatem trahant. Δεν είναι δυνατόν να χάσουν πολλοί την περιουσία τους σε μία πολιτεία, χωρίς να παρασύρουν μαζί τους περισσότερους σε αυτή την ίδια καταστροφή. Paulum abfuit quin urbs igne deleretur! Non multum abfuit quin urbs igne deleretur! (ουσιαστική συμπερασματική πρόταση) Λίγο έλειψε να καταστραφεί η πόλη από πυρκαγιά! Facere non possum, quin te laudem. (ουσιαστική συμπερασματική πρόταση) Δεν μπορώ να μη σε επαινώ. Fieri non potest quin te deseram. (ουσιαστική συμπερασματική πρόταση) (Δε γίνεται να μη σε εγκαταλείψω / Πρέπει να σε εγκαταλείψω.) Fieri non potest ut te deseram. Δεν γίνεται να σε εγκαταλείψω. Facere non possum ut te deseram. Δεν μπορώ να σε εγκαταλείψω. 4.3.2013. Άσκηση Αντιστρόφου. 1. Να τοποθετήσετε τις φράσεις που δίνονται στη συνέχεια στην κατάλληλη σειρά. Να χρησιμοποιήσετε για τη σύνδεσή τους τις ακόλουθες λέξεις: sed, eius, autem, eos. Tarquinio Superbo a Romanis urbe pulso Brutus primus consul creatus est. filii regem Romam reduxerunt regnandi cupiditate adducti pater supplicio affecit 4
libertatem modo partam servaturus 2. Να συνδέσετε μεταξύ τους τις φράσεις χρησιμοποιώντας κάθε φορά τις λέξεις που δίνονται στην παρένθεση: Menecrates medicus gloriabatur se omnes morbos depellere posse. a) multi homines mirati sunt ut deum (eum itaque) b) dicunt Menecratem valde superbum fuisse (autem) c) homines promittere coacti sunt sanari volebant se servos fore (ab eo eius enim qui) (Πηγή: W. Siewert, W. Straube, K. Weddigen, Ostia. Lateinisches Unterrichtswerk. Bd. 2, Stuttgart 1986, σελ. 19-20, 111.) 4.3.2013 (1 η άσκηση λεξιλογίου απαντήσεις, 2 η άσκηση λεξιλογίου) 1 η Άσκηση λεξιλογίου: Με τη βοήθεια λεξικού να αναγνωρίσετε τη βασική γραμματική ταυτότητα των λατινικών όρων που ακολουθούν και να γράψετε τη σημασία τους. [Θεματική περιοχή: «Το ανθρώπινο πνεύμα»] animus, i (m.): η ψυχή, το ένστικτο, η διάνοια, η βούληση. ratio, -iōnis (f.): λόγος, λογισμός, τρόπος, μέθοδος, τάξη. mens, -tis (f.): νους, διάνοια, ψυχή. ingenium, ii (n.): φύση, φύση της ψυχής, ήθος, τρόπος, χαρακτήρας, πνεύμα, ταλέντο, ευφυΐα. memoria, ae (f.): μνήμη, ανάμνηση. memor, -ŏris: μνήμων Huius memoriae philosophi: οι φιλόσοφοι της εποχής μας. Usque ad nostram memoriam: μέχρι τους χρόνους μας. Nostra memoria: στα χρόνια μας. auris memor: υπάκουος, ευπειθής ira memor: μνησικακία officii memor: υπεύθυνος, συνεπής 5
meminisse oblivisci scire scio, scivi, scitum, ire scientia conscius, -a, -um: συνειδώς, συνωμότης Μihi conscius sum: γνωρίζω καλά. conscientia nescire inscius ignorare ignarus sapiens sapientia prudens, ntis / prudentior, ior, ius / prudentissimus, a, um: προνοητικός, φρόνιμος. prudentia stultus 2 η Ασκηση λεξιλογίου (Θεματική περιοχή: Το ανθρώπινο πνεύμα): Να αποδώσετε στα Ελληνικά τις ακόλουθες λέξεις και φράσεις: magno animo esse animum diligenter convertere / adtendere ad aliquid vir magno ingenio praedĭtus ingenium acuere aciem mentis / animi / ingenii praestringere suae mentis compŏtem esse animo / cogitatione aliquid fingere aliquid informatum habere animo tenere aliquid mihi in mentem venit aliquid mihi in mentem venit alicuius rei cogitationes in rem humilem abicere alta suspicere 6