ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ: Α ΦΑΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 Ι. Σκοπιμότητα Επιχειρησιακού Προγράμματος Δήμου Πωγωνίου... 8 Ι1. Σκοποί και Στόχοι... 8 Ι2. Χαρακτηριστικά... 10 ΙΙ. Διαδικασία Κατάρτισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος... 12 II.1 Όργανα Κατάρτισης... 12 II.2 Μεθοδολογία Κατάρτισης... 12 Ι3.Προβλήματα Κατάρτισης του ΕΠ Δ. Πωγωνίου... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 19 1.1. Γεωγραφία και Χωρικά Χαρακτηριστικά... 19 1.1.1. Έκταση και Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά... 19 1.1.2. Γεωλογικά και γεωτεκτονικά χαρακτηριστικά... 20 1.1.3. Χωρική Ένταξη: Όμοροι Δήμοι... 21 1.1.4. Συγκριτικά Εκτατικά Μεγέθη... 25 1.1.5. Θεματική SWOT Ανάλυση... 26 1.2. Διοικητική Οργάνωση και Δημογραφία... 27 1.2.1. Ο Νέος Δήμος Πωγωνίου: Διαφοροποιήσεις... 27 1.2.2. Στοιχεία Δημογραφίας και Ανθρωπογεωγραφίας... 31 1.2.3. Θεματική SWOT Ανάλυση: Δημογραφία και Ανθρωπογεωγραφία... 35 1.3. Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 36 1.3.1. Στοιχεία Φυσικού Περιβάλλοντος,,... 36 1.3.2. Στοιχεία Κλιματολογίας-Μετεωρολογίας... 37 1.3.3. Καθεστώς Προστατευόμενων Περιοχών και Χαρακτηριστικά... 41 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1
1.3.4. Στοιχεία Πολιτισμικού Περιβάλλοντος... 47 1.3.5. Προβλήματα Ρύπανσης και Έργα Προστασίας... 50 1.3.6. Στοιχεία Πολεοδομικής Οργάνωσης... 51 1.3.7. Υποδομές και Δίκτυα... 53 1.3.8. Θεματική SWOT Ανάλυση: Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 55 1.4. Κοινωνική Πολιτική-Υγεία-Παιδεία και Αθλητισμός... 55 1.4.1. Δράσεις και Υποδομές Κοινωνικής Μέριμνας... 56 1.4.2. Κλάδος Υγείας: Χαρακτηριστικά... 59 1.4.3. Κλάδος Παιδείας: Χαρακτηριστικά... 60 1.4.4. Αθλητικές Δραστηριότητες και Υποδομές... 60 1.4.5. Θεματική SWOT Ανάλυση: Κοινωνική Πολιτική-Υγεία-Παιδεία-Αθλητισμός... 61 1.5. Τοπική Οικονομία και Απασχόληση... 61 1.5.1. Ποσοτικά Στοιχεία Απασχόλησης... 61 1.5.2. Κλάδοι Οικονομικών Δραστηριοτήτων... 62 1.5.3. Στοιχεία Επιχειρηματικότητας... 66 1.5.4. Συγκριτικά Μεγέθη με Περιφέρεια... 67 1.5.5. Θεματική SWOT Ανάλυση: Τοπική Οικονομία... 67 1.6 Ο Δήμος Πωγωνίου στον Ελληνικό Στρατηγικό Σχεδιασμό... 69 1.6.1. Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης- ΠΧΣΑΑ... 69 1.6.2. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Ηπείρου 2012-2014: Α Φάση... 74 1.6.3. Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό-ΕΠΧΣΑΑ: Τουρισμός... 76 1.6.4. Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τη Βιομηχανία-ΕΠΧΣΑΑ: Βιομηχανία... 79 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2
1.6.5. Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ-ΕΠΧΣΑΑ: ΑΠΕ... 81 1.7. Εσωτερικό Περιβάλλον και Φυσιογνωμία... 83 1.7.1. Οργανόγραμμα... 83 1.7.2. Δομές Υπηρεσίες και Φορείς... 84 1.7.3. Ανθρώπινο Δυναμικό... 161 1.7.4. Υλικοτεχνικός Εξοπλισμός... 169 1.7.5. Οικονομικά Στοιχεία 2011 (έως 11/2011)... 173 1.7.6. Θεματική SWOT Ανάλυση: Εσωτερικό Περιβάλλον και Φυσιογνωμία... 175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΠΩΓΩΝΙΟΥ... 176 2.1 SWOT Ανάλυση επί των Αναπτυξιακών Αξόνων... 177 2.1.1. Άξονας 1: Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 177 2.1.2. Άξονας 2: Κοινωνική Πολιτική-Υγεία-Παιδεία-Πολιτισμός-Αθλητισμός... 178 2.1.3. Άξονας 3: Τοπική Οικονομία και Απασχόληση... 178 2.1.4. Άξονας 4: Διοικητική Ικανότητα-Εσωτερική Φυσιογνωμία... 179 2.2 Απόδοση Συντελεστών Βαρύτητας Αναπτυξιακών Αξόνων... 179 2.2.1. Η Αναλυτική Ιεραρχική Διαδικασία (Analytical Hierarchy Process-AHP)... 180 2.2.2. Βαρύτητα ανά Αναπτυξιακό Άξονα... 181 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΩΓΩΝΙΟΥ... 183 3.1 Το Όραμα και οι Αρχές του Νέου Δήμου Πωγωνίου... 183 3.2 Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι ανά Άξονα... 184 3.3 Μέτρα ανά Άξονα... 185 3.4 Αντιστοίχηση Μέτρων με ΓΣΣ... 185 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 3
Πίνακας Εικόνων Εικόνα 1 Χάρτης Χωρικής ένταξης του Δήμου Πωγωνίου στην Περιφέρεια Ηπείρου... 22 Εικόνα 2 Χάρτης χωρικής ένταξης των δημοτικών ενοτήτων του Δήμου Πωγωνίου... 23 Εικόνα 3 Χάρτης Χωρικών Συσχετίσεων και Αλληλεπιδράσεων των Δημοτικών Ενοτήτων με Περιοχές Εκτός του Δήμου Πωγωνίου... 25 Εικόνα 4 Χάρτης περιοχής καταφυγίου θηραμάτων: «Προσήλιο-Ρόνιτσα Δελβινακίου»... 42 Εικόνα 5: Περιοχή δικτύου Natura 2000 κατηγορίας SPA: «Όρος Δούσκον, Ωραιόκαστρο, Δάσος Μερόπης, Κοιλάδα Γόρμου, Λίμνη Δελβανακίου»... 43 Εικόνα 6: Επικάλυψη περιοχής καταφυγίου Προσήλιου-Ρόνιτσας Δελβινακίου και περιοχής SPA Όρους Δούσκου, Ωραιοάτρου, Δάσους Μερόπης, Κοιλάδας Γόρμου, Λίμνης Δελβανακίου... 44 Εικόνα 7 Χάρτης περιοχών δικτύου Natura εντός και σε εγγύτητα των ορίων του Δήμου Πωγωνίου... 46 Εικόνα 8: Κύριο Εθνικό Οδικό Δίκτυο της Περιοχής... 54 Εικόνα 9: Οργανόγραμμα Δήμου Πωγωνίου... 83 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 4
Πίνακας Πινάκων Πίνακας 1: Θεματική SWOT: Γεωγραφία και Χωρικά Χαρακτηριστικά... 26 Πίνακας 2: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Καλπακίου... 28 Πίνακας 3: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Άνω Πωγωνίου... 28 Πίνακας 4: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Άνω Καλαμά... 29 Πίνακας 5: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Δελβινακίου... 30 Πίνακας 6: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Λάβδανης... 30 Πίνακας 7: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Πωγωνιανής... 31 Πίνακας 8: Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία 24ώρου ( 0 C)... 39 Πίνακας 9: Μέση Μέγιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( 0 C)... 39 Πίνακας 10: Μέση Ελάχιστη Μηνιαία Θερμοκρασία ( 0 C)... 39 Πίνακας 11: Μέση Μηνιαία Σχετική Υγρασία (%)... 39 Πίνακας 12: Μέση Ταχύτητα Ανέμου (m/sec)... 39 Πίνακας 13 Κλιματικά στοιχεία των δυσμενέστερων μηνών Χειμώνα-Θέρους... 40 Πίνακας 14 Βαθμοημέρες Θέρμανσης DD με Θερμοκρασία αναφοράς 18 ο C.... 40 Πίνακας 15 Μέση μηνιαία ολική ηλιακή ακτινοβολία στο οριζόντιο επίπεδο (kwh/(m 2.mo))... 41 Πίνακας 16: Θεματική SWOT Ανάλυση: Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 55 Πίνακας 17: Οικονομικά Ενεργός Πληθυσμός κατά Ομάδες Κλάδων Οικονομικής Δραστηριότητας... 62 Πίνακας 18: Μόνιμο Τακτικό Προσωπικό και ΙΔΑΧ Δήμου... 169 Πίνακας 19: Στοιχεία Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης... 173 Πίνακας 20: Απολογιστικά Οικονομικά Στοιχεία 2011 Δήμου Πωγωνίου... 173 Πίνακας 21: Συνθετική SWΟT Ανάλυση: Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής... 177 Πίνακας 22: Συνθετική SWΟT Ανάλυση: Κοινωνικής Πολιτική-Υγεία-Παιδεία-Πολιτισμός178 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 5
Πίνακας 23: Συνθετική SWΟT Ανάλυση: Τοπική Οικονομία και Απασχόληση... 178 Πίνακας 24: Συνθετική SWΟT Ανάλυση: Εσωτερικό Περιβάλλον του Δήμου-Διοίκηση... 179 Πίνακας 25: Η Κλίμακα Προτίμησης της ΑΗΡ... 180 Πίνακας 26: Βαρύτητες Αξόνων Ανάπτυξης... 181 Πίνακας 27: Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι Ανά Αναπτυξιακό Άξονα... 184 Πίνακας 28: Μέτρα Ανά Αναπτυξιακό Άξονα... 185 Πίνακας 29: Αντιστοίχηση Μέτρων με Γενικούς Στρατηγικούς Στόχους... 185 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 6
Πίνακας Σχημάτων Σχήμα 1: Ιεραρχία Βημάτων Κατάρτισης ΕΠ Δ. Πωγωνίου... 12 Σχήμα 2: Στάδια Κατάρτισης ΕΠ Δ. Πωγωνίου... 18 Σχήμα 3 Μέσο Υψόμετρο του Συνόλου των Οικισμών της Κάθε Δημοτικής Ενότητας... 24 Σχήμα 4 Έκταση των Δήμων της Περιφέρειας Ιωαννίνων... 26 Σχήμα 5 Σύγκριση Πυκνότητας Πληθυσμού Δήμου... 32 Σχήμα 6 Ποσοστιαία Κατανομή Πληθυσμού ανά Επίπεδο Εκπαίδευσης... 33 Σχήμα 7 Συγκριτική Ποσοστιαία Ηλικιακή Σύνθεση Πληθυσμού Δήμου... 35 Σχήμα 8: Πολεδομικός Χαρακτήρας των Οικισμών του Δήμου Πωγωνίου... 52 Σχήμα 9: Ποσοστιαία Κατανομή Οικονομικών Δραστηριοτήτων Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού... 64 Σχήμα 10: Ποσοστιαία Κατανομή Κλάδων Οικονομικής Δραστηριότητας... 68 Σχήμα 11: Χάρτης Προτύπου Χωρικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου: Άξονες και Πόλοι... 72 Σχήμα 12: Χάρτης Προτύπου Χωρικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου: Ζώνες Ανάπτυξης... 73 Σχήμα 13: Χάρτης Κατευθύνσεων Χωρικής Οργάνωσης του Τουρισμού... 77 Σχήμα 14: Χάρτης Γεωγραφικής Κατανομής Βαθμοημερών Θέρμανσης για Όλη τη Ψυχρή Περίοδο... 82 Σχήμα 15: Συντελεστές Βαρύτητας Αναπτυξιακών Αξόνων Βάση της Μεθόδου AHP... 181 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. Σκοπιμότητα Επιχειρησιακού Προγράμματος Δήμου Πωγωνίου Ι1. Σκοποί και Στόχοι Σκοπός των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων των Δήμων είναι η προώθηση της Δημοτικής και της εσωτερικής ανάπτυξης τους, σε εναρμόνιση με τις κατευθύνσεις αναπτυξιακού σχεδιασμού σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και τις νέες αρμοδιότητες που ορίζει το Πρόγραμμα Καλλικράτης. Α) Προώθηση της τοπικής ανάπτυξης Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κατά κύριο λόγο θα προσδιορίζει τις νέες δραστηριότητες που θα πρέπει να εκτελέσει ο Δήμος στο πλαίσιο των θεσμοθετημένων αρμοδιοτήτων του, με απώτερους σκοπούς : α) Την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της περιοχής και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής, με παρεμβάσεις στους τομείς (ενδεικτικά): Της προστασίας και της αειφόρου διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, της βελτίωσης και διαχείρισης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, των τεχνικών υποδομών και των δικτύων εξυπηρέτησης. β) Τη βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας των κατοίκων της περιοχής του, με παρεμβάσεις στους τομείς (ενδεικτικά): Της Κοινωνικής Πολιτικής και της Κοινωνικής Ενσωμάτωσης, της Υγείας, της Παιδείας / Δια βίου μάθησης/ Πολιτισμού / Αθλητισμού, της Ισότητας των Φύλων και των Ευκαιριών. γ) Τη βελτίωση της τοπικής οικονομίας και απασχόλησης, με παρεμβάσεις στους τομείς (ενδεικτικά): Των οικονομικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων, Της απασχόλησης. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 8
Β) Εσωτερική ανάπτυξη του Δήμου ως οργανισμού Εκτός από τις δράσεις για την προώθηση της Δημοτικής και τοπικής ανάπτυξης, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις για τη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας του Δήμου ως δημόσιου οργανισμού (ως φορέα παροχής συλλογικών αγαθών και υπηρεσιών αλλά και ως θεσμού διασφάλισης της υλοποίησης πολιτικών σε περιφερειακό επίπεδο, σύμφωνα με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, στο πλαίσιο των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών), με σκοπούς τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας και της νομιμοποίησης της λειτουργίας της. Ειδικότερα οι σχετικές δράσεις αποσκοπούν : Στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας των δραστηριοτήτων και στην καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη, στη βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας των υπηρεσιών της, της ανάπτυξης του υφιστάμενου προσωπικού, της μηχανοργάνωσης, της προμήθειας εξοπλισμού και της εξασφάλισης γης και κτιριακών εγκαταστάσεων, στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του Δήμου, μέσω του μεσοπρόθεσμου οικονομικού προγραμματισμού, της παρακολούθησης του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών και της ορθολογικότερης οικονομικής διαχείρισης. Γ) Ανάπτυξη των συνεργασιών του Δήμου Ο ρόλος του Δήμου, πλέον των οριοθετημένων από το θεσμικό πλαίσιο αρμοδιότητές, είναι να μεριμνά για τη συνολική ευημερία της περιοχής του. Η διοίκηση γίνεται αντιληπτή όχι μόνο ως διοίκηση για τη παροχή ορισμένων πάγιων υπηρεσιών του Δήμου, αλλά ως μέριμνα για το σύνολο των τοπικών υποθέσεων. Σ' αυτή την κατεύθυνση το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου προσπαθεί να επισημάνει τη συμβολή που μπορούν να έχουν στην ανάπτυξή του Δήμου: Οι τοπικοί κοινωνικοί και οικονομικοί φορείς (ιδιωτικές επιχειρήσεις, σύλλογοι και μη κυβερνητικές οργανώσεις) Οι γειτονικοί όμοροι Δήμοι Οι λοιποί φορείς του πολιτικο-διοικητικού συστήματος της χώρας (Κεντρικοί φορείς και Περιφέρεια) Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 9
Επομένως, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα εκτός από τις υπηρεσίες, τα έργα και τις ρυθμίσεις για τα οποία είναι αρμόδιος ο Δήμος, είναι δυνατό να εντοπίζει δραστηριότητες που ανήκουν στην αρμοδιότητα άλλων φορέων και να προσδιορίζει τις αναγκαίες ενέργειες συνεργασίας και συντονισμού με αυτούς. Το πρόγραμμα εκτός των άλλων στοχεύει επίσης, στην αναβάθμιση του επιπέδου συνεργασίας του Δήμου με φορείς του ιδιωτικού, δημόσιου και κοινωνικού τομέα, σε τοπικό, διαπεριφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, για τη συντονισμένη προώθηση της τοπικής ανάπτυξης και την από κοινού παροχή υπηρεσιών ή υλοποίηση δράσεων και συμφωνιών. Ι2. Χαρακτηριστικά Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου αποτελεί εργαλείο για την άσκηση του αναπτυξιακού του ρόλου, με τα εξής χαρακτηριστικά: α. Είναι ολοκληρωμένο πρόγραμμα τοπικής ανάπτυξης και βελτίωσης της διοικητικής ικανότητας του ΟΤΑ: Αποτελεί πρόγραμμα αναπτυξιακών υποδομών και τοπικών επενδύσεων, αλλά και πρόγραμμα για τη βελτίωση της υφιστάμενης λειτουργίας των δημοτικών υπηρεσιών και των Νομικών προσώπων που εποπτεύονται από το Δήμο. Είναι πρόγραμμα, πολύ-τομεακού χαρακτήρα, με εύρος θεματικών αντικειμένων αντίστοιχου του φάσματος των θεμάτων που απασχολούν την καθημερινή λειτουργία του ΟΤΑ. Καλύπτει όλο το φάσμα των αρμοδιοτήτων του Δήμου και εν δυνάμει το σύνολο των τοπικών υποθέσεων. β. Αποτελεί το τριετές πρόγραμμα δράσης του ΟΤΑ και των Νομικών Προσώπων του: Στις προτεραιότητες του προγράμματος αντανακλάται η βούληση και το όραμα της Δημοτικής Αρχής καθώς και οι προτεραιότητες του αναπτυξιακού σχεδιασμού σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Το όραμα της δημοτικής αρχής αποτυπώνεται στη στρατηγική και αναλύεται σε τριετές πρόγραμμα δράσης του ΟΤΑ και των Νομικών Προσώπων του και τέλος σε ετήσιο πρόγραμμα δράσης της κάθε υπηρεσίας του δήμου και των Νομικών Προσώπων του. γ. Είναι οργανικό στοιχείο της καθημερινής λειτουργίας και διοίκησης του Δήμου και μέρος του προγραμματικού του κύκλου: Η σύνταξη του επιχειρησιακού προγράμματος είναι η αρχική φάση της διαδικασίας προγραμματισμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης της δράσης του Δήμου. Η διαδικασία αυτή αποτελεί το διαρκές Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 10
αντικείμενο ενασχόλησης των αιρετών οργάνων, των προϊσταμένων και της αρμόδιας Υπηρεσίας Προγραμματισμού και Ανάπτυξης του. δ. Υλοποιείται μέσω του ετήσιου προγράμματος δράσης του ΟΤΑ και των Νομικών Προσώπων του: Σκοπός της σύνταξης του ετήσιου προγράμματος δράσης είναι η εξειδίκευση του συνολικού επιχειρησιακού προγράμματος σε ετήσιο πρόγραμμα των υπηρεσιών. Ο ετήσιος προγραμματισμός στοχεύει στον επιμερισμό των δράσεων του προγράμματος στις υπηρεσίες, οι οποίες υλοποιούν τμήματα του επιχειρησιακού προγράμματος ε. Εκπονείται με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων : Κατά τη διαδικασία σύνταξής του συμμετέχουν με σαφώς καθορισμένο τρόπο: Αιρετά όργανα (Δημ. Συμβούλιο, Επιτροπές, Αντιδήμαρχοι, ΔΣ Νομικών Προσώπων, Συμβούλια Τοπικών και Δημοτικών Κοινοτήτων) Υπηρεσιακά στελέχη (Προϊστάμενοι υπηρεσιών, Διευθυντές Νομικών Προσώπων, στελέχη της Υπηρεσίας Προγραμματισμού και Ανάπτυξης) Τοπικοί φορείς και ομάδες δημοτών με σημαντικό βαθμό συμβολής στην τοπική ανάπτυξη ή/και στη λειτουργία του ΟΤΑ Φορείς του διοικητικού συστήματος της χώρας (πχ Περιφέρεια) στ. Αξιοποιεί δείκτες επίδοσης: Το επιχειρησιακό πρόγραμμα διατυπώνει μετρήσιμους στόχους, η επίτευξη των οποίων παρακολουθείται μέσω της αξιοποίησης συστήματος δεικτών επίδοσης. Για την παρακολούθηση της εξέλιξης της τιμής των δεικτών αξιοποιούνται τα στοιχεία (εσόδων / δαπανών, πόρων, εκροών, αποτελεσμάτων στους αποδέκτες) που τηρούνται στις βάσεις δεδομένων του ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος του Δήμου. Η λήψη των αποφάσεων προγραμματισμού δεν στηρίζεται μόνο στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, αλλά και στις ανάγκες και προσδοκίες των κατοίκων και του ανθρώπινου δυναμικού του Δήμου, όπως αυτές διατυπώνονται στις διαδικασίες συμμετοχής. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα αποτελεί το βασικό πλαίσιο κατεύθυνσης, προσδιορισμού και συντονισμού των ενεργειών όλων των οργάνων διοίκησης και υπηρεσιών και είναι ευρύτερα γνωστό στους εργαζόμενους του ΟΤΑ, προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι του. Το επιχειρησιακό πρόγραμμα αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας όλων των δομών του Δήμου και οδηγεί στην ανάληψη Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 11
δεσμεύσεων μεταξύ των διαδοχικών ιεραρχικών επιπέδων, σε ότι αφορά την υλοποίηση του τμήματος εκείνου στο οποίο αυτά εμπλέκονται. ΙΙ. Διαδικασία Κατάρτισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος II.1 Όργανα Κατάρτισης Για την εκπόνηση του παρόντος Επιχειρησιακού Προγράμματος ακολουθήθηκε η μεθοδολογία που περιγράφεται στον Οδηγό Κατάρτισης Επιχειρησιακού Προγράμματος Ο.Τ.Α της Ε.Ε.Τ.Α.Α. Α.Ε. Η στενή συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της Δημοτικής Αρχής, της Ομάδας Έργου, των Νομικών Προσώπων και των Υπηρεσιών του Δήμου είναι το κύριο χαρακτηριστικό της πορείας που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος του Δήμου Πωγωνίου. II.2 Μεθοδολογία Κατάρτισης Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου Πωγωνίου, σύμφωνα και με τις οδηγίες του Υπουργείου Εσωτερικών, υλοποιείται σε 9 βήματα, όπως αυτά αναλύονται παρακάτω: Σχήμα 1: Ιεραρχία Βημάτων Κατάρτισης ΕΠ Δ. Πωγωνίου Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 12
Βήμα 1: Προετοιμασία και Οργάνωση Σκοπός του συγκεκριμένου βήματος ήταν η προετοιμασία και η οργάνωση της όλης διαδικασίας κατάρτισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος, το οποίο ολοκληρώθηκε με τις εξής ενέργειες : Συγκρότηση της ομάδας έργου και των επιμέρους θεματικών ομάδων εργασίας, μία ανά θεματική ενότητα («Περιβάλλον και ποιότητα ζωής», «Κοινωνική Πολιτική, Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός και Αθλητισμός», «Τοπική Οικονομία και Απασχόληση» «Βελτίωση Διοικητικής Ικανότητας και Οικονομικής Κατάστασης του Δήμου») Διατύπωση των αρχικών κατευθύνσεων της Δημοτικής Αρχής Προγραμματισμό του έργου Ενημέρωση του προσωπικού των υπηρεσιών και των ΝΠ του Δήμου για τη διαδικασία κατάρτισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος Βήμα 2: Συνοπτική Περιγραφή και Αξιολόγηση της Υφιστάμενης Κατάστασης Σκοπός του βήματος ήταν η αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής του Δήμου και του Δήμου ως Οργανισμού και ο εντοπισμός των κυριοτέρων προβλημάτων, ελλείψεων και ζητημάτων που θα αντιμετωπίσει ο Δήμος την επόμενη τριετία, ώστε να διαφανούν οι ανάγκες στήριξης μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος κυρίως στους θεματικούς τομείς «Περιβάλλον και ποιότητα ζωής», «Κοινωνική Πολιτική, Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός και Αθλητισμός», «Τοπική οικονομία και απασχόληση» και του εσωτερικού περιβάλλοντος του Δήμου και των οριζόντιων υπηρεσιών. Η ομάδα έργου, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του Δήμου και τα Νομικά του Πρόσωπα, μέσω συμπλήρωσης ερωτηματολογίων συγκέντρωσε και παρουσίασε συνοπτικά: την οργανωτική δομή και τα συστήματα λειτουργίας, το ανθρώπινο δυναμικό τις συνεργασίες διαδικασίες, συστήματα και πρότυπα που υποστηρίζουν την ηλεκτρονική διακυβέρνηση την κτιριακή υποδομή και τον τεχνικό εξοπλισμό οικονομικά στοιχεία και περιουσία. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 13
Στη συνέχεια προχώρησε στην αξιολόγηση της περιοχής του Δήμου και της οργάνωσης και λειτουργίας του, η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων (σε μία S.W.O.T. ανάλυση) τα εξής: Τα κρίσιμα ζητήματα ανάπτυξης (τοπικά και εσωτερικά), τα οποία είναι σκόπιμο να αντιμετωπιστούν από τοδήμο μεσοπρόθεσμα, ιεραρχημένα κατά σειρά προτεραιότητας. Τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της περιοχής του Δήμου ως προς τα κρίσιμα ζητήματα, τις ανάγκες των πολιτών καθώς επίσης και την εκτιμώμενη ζήτηση για την παροχή υπηρεσιών σε επίπεδο Δήμου. Τις δυνατότητες και τις υφιστάμενες αδυναμίες των υπηρεσιών του Δήμου και των Νομικών Προσώπων του, σε σχέση α) με τις λειτουργίες που επιτελούν, το ανθρώπινο δυναμικό, την υλικοτεχνική τους υποδομή, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, και β) με την οικονομική κατάσταση του Δήμου και των Νομικών Προσώπων του. Τις ευκαιρίες και τους περιορισμούς από εξωγενείς παράγοντες (όπως θεσμικό πλαίσιο, εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές και χρηματοδοτήσεις). Βήμα 3: Καθορισμός του Οράματος και της Στρατηγικής του Δήμου-Κατάρτιση Στρατηγικού Σχεδίου Σκοποί του συγκεκριμένου βήματος ήταν η επιλογή της στρατηγικής που θα ακολουθήσει ο Δήμος μέσω του καθορισμού στόχων και δράσεων της Δημοτικής Αρχής, η διατύπωση των κατευθυντηρίων πολιτικών επιλογών της Δημοτικής Αρχής για την επόμενη περίοδο, η διατύπωση του οράματος και τέλος ο προσδιορισμός των Μέτρων (Αναπτυξιακές Προτεραιότητες) και των Στόχων, σύμφωνα με τις οποίες θα διαρθρωθεί το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές (τομεακές και περιφερειακές) αναπτυξιακές προτεραιότητες. Η στρατηγική του Δήμου οργανώθηκε σε τέσσερις άξονες: Άξονας 1 ος : «Περιβάλλον και ποιότητα ζωής» Άξονας 2 ος : «Κοινωνική Πολιτική, Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμός και Αθλητισμός», Άξονας 3 ος : «Τοπική Οικονομία και Απασχόληση» Άξονας 4 ος : «Βελτίωση Διοικητικής Ικανότητας και της Οικονομικής Κατάστασης του Δήμου» Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 14
Οι Αναπτυξιακές προτεραιότητες του Δήμου αποτελούν γενικές κατευθύνσεις της Δημοτικής Αρχής που θα καθοδηγούν και θα προσανατολίζουν τις ειδικότερες αποφάσεις των υπηρεσιών κατά την επιλογή των δράσεων. Βήμα 4: Συνεργασία με Όμορους Δήμους και την Περιφέρεια Σκοπός του βήματος ήταν η διασφάλιση του συντονισμού των δράσεων υπερτοπικής ανάπτυξης και η προώθηση τυχόν διαδημοτικών και διαβαθμιδικών συνεργασιών (Περιφέρειας-Δήμου). Το βήμα αυτό, εκτός των άλλων, στοχεύει επίσης στην αναβάθμιση του επιπέδου συνεργασίας του Δήμου με όμορους Δήμους για τη συντονισμένη προώθηση της υπερτοπικής ανάπτυξης και την από κοινού παροχή υπηρεσιών ή την υλοποίηση δράσεων και συμφωνιών. Επιπρόσθετα, το βήμα στοχεύει στη συνεργασία του Δήμου με την Περιφέρεια, ώστε να συντονιστούν δράσεις που αφορούν στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Βήμα 5: Έγκριση του Στρατηγικού Σχεδίου και Διαδικασίες Διαβούλευσης Το βήμα περιλαμβάνει τις εξής ενέργειες: Έγκριση του Στρατηγικού Σχεδίου Παρουσίαση του Στρατηγικού Σχεδίου στη Δημοτική Επιτροπή Διαβούλευσης Δημοσιοποίηση του Στρατηγικού Σχεδίου μέσω των διαθέσιμων συστημάτων και διαδικασιών επικοινωνίας Διοργάνωση δημόσιων εκδηλώσεων-διαβούλευση Σύνοψη των συμπερασμάτων των διαδικασιών διαβούλευσης και ενημέρωση των αρμόδιων υπηρεσιών Βήμα 6: Κατάρτιση Επιχειρησιακού Σχεδίου Με σκοπό την εφαρμογή της στρατηγικής του Δήμου, στο βήμα αυτό, καταρτίζεται το Επιχειρησιακό Σχέδιο για την επίτευξη κάθε Στόχου του Στρατηγικού Σχεδίου. Η ανάλυση του Επιχειρησιακού Προγράμματος περιλαμβάνει Άξονες, Μέτρα, Στόχους, όπως έχουν καταρτιστεί στη φάση εκπόνησης του Στρατηγικού Σχεδίου και δράσεις που εξειδικεύουν και επιμερίζουν τη στρατηγική του Δήμου. Για την κατάρτιση του Επιχειρησιακού Σχεδίου απαιτούνται οι εξής ενέργειες: 1. Εξειδίκευση των Μέτρων και των Στόχων σε Δράσεις Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 15
2. Συνοπτική περιγραφή του σχεδίου δράσης για κάθε αρμόδια υπηρεσία Το Επιχειρησιακό Σχέδιο αναφέρεται σε δράσεις τοπικής ανάπτυξης εξωτερικού περιβάλλοντος ( Άξονες 1 έως 3) και σε δράσεις εσωτερικής ανάπτυξης (άξονας 4). Βήμα 7: Τριετής Προγραμματισμός των Δράσεων. Οικονομικός Προγραμματισμός του Επιχειρησιακού Προγράμματος Σκοποί του συγκεκριμένου βήματος είναι α) η ιεράρχηση & προγραμματισμός των δράσεων β) η εκτίμηση του προϋπολογισμού των δράσεων, εκτίμηση των εσόδων και των πηγών χρηματοδότησης και η κατανομή των εσόδων στα έτη για την κάλυψη των δαπανών των δράσεων γ) η ομαδοποίηση των δράσεων. Συγκεκριμένα: α) η αρμόδια υπηρεσία συντάσσει πίνακες με τη διάρκεια και το χρονοδιάγραμμα των δράσεων, β) η αρμόδια υπηρεσία συντάσσει τον προϋπολογισμό των δράσεων και τους χρηματοδοτικούς πίνακες του Επιχειρησιακού Προγράμματος. γ) Προκειμένου να αποκτηθεί η συγκεντρωτική εικόνα των δράσεων του Επιχειρησιακού Προγράμματος, αλλά και η εικόνα για επιμέρους κατανομές, η ομάδα έργου δημιουργεί συγκεντρωτικούς πίνακες και τους ομαδοποιεί : ανάλογα με την υπηρεσία που είναι υπεύθυνη για την υλοποίησή τους ανάλογα με το είδος τους (λειτουργία, ενέργεια, επένδυση/έργο) (συνεχιζόμενη, νέα) ανάλογα με την προτεραιότητα ανάλογα με τη χωροθέτηση (στο σύνολο της επικράτειας του Δήμου, ανά δημοτική/τοπική κοινότητα, διαδημοτική, διαβαθμιδική, π, κλ.) ανάλογα με το έτος ανάλογα με τη πηγή χρηματοδότησης και το έτος Βήμα 8: Προσδιορισμός Δεικτών Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Στο βήμα αυτό προσδιορίζονται οι δείκτες με βάση τους οποίους θα πραγματοποιείται η παρακολούθηση και η αξιολόγησης του Επιχειρησιακού Προγράμματος. Οι δείκτες παρακολούθησης κατηγοριοποιούνται σε: (α) Δείκτες εισροών, Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 16
(β) Δείκτες εκροών και (γ) Δείκτες αποτελέσματος. Βήμα 9: Έγκριση του Επιχειρησιακού Προγράμματος & Τελικές Ενέργειες Το τελευταίο βήμα περιλαμβάνει τις εξής ενέργειες: έγκριση από το ΔΣ του κάθε Νομικού Προσώπου του Δήμου, εντός μιας (1) εβδομάδας από την εισήγηση των υπηρεσιών του, των στόχων και των δράσεων του Επιχειρησιακού που το αφορούν. ολοκλήρωση του σχεδίου Επιχειρησιακού Προγράμματος από την Υπηρεσία Προγραμματισμού και Ανάπτυξης. υποβολή του σχεδίου Επιχειρησιακού Προγράμματος από την Εκτελεστική Επιτροπή στο Δημοτικό Συμβούλιο, επισυνάπτοντας τις σχετικές αποφάσεις των Νομικών Προσώπων του Δήμου για δράσεις/ σχέδια δράσης που τα αφορούν. έγκριση του σχεδίου από το Δημοτικό Συμβούλιο. έλεγχο για τη νομιμότητα της διαδικασίας κατάρτισης του προγράμματος από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση (Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας ΟΤΑ), με υποβολή σχετικής έκθεσης εγκεκριμένης από το Δημοτικό Συμβούλιο. δημοσιοποίηση του προγράμματος από το Δήμο. Τα επόμενα κεφάλαια του Επιχειρησιακού Προγράμματος του Δήμου Πωγωνίου περιγράφουν αναλυτικά τα βήματα της διαδικασίας κατάρτισής του, όπως αυτά αναφέρονται στις προηγούμενες ενότητες. Ι3.Προβλήματα Κατάρτισης του ΕΠ Δ. Πωγωνίου Τα σημαντικότερα προβλήματα τα οποία συναντώνται κατά την κατάρτιση του προτεινόμενου Επιχειρησιακού Προγράμματος είναι: 1. Η παλαιότητα των επίσημων στατιστικών στοιχείων (η πλειοψηφία τους είναι από το έτος 2001), 2. Η ραγδαία ταχύτητα μεταβολής δεικτών και χαρακτηριστικών (λόγω κρίσης). Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 17
Σχήμα 2: Στάδια Κατάρτισης ΕΠ Δ. Πωγωνίου Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 18
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 1.1. Γεωγραφία και Χωρικά Χαρακτηριστικά 1.1.1. Έκταση και Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Ο Δήμος Πωγωνίου καταλαμβάνει έκταση 1 704,059 km 2, βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Νομού Ιωαννίνων και οριοθετείται γεωγραφικά από τα όρη Νεμέρτισκα (2.209 m) στα βόρεια, Τσαμαντά (1.826 m) στα νότια, Κασιδιάρη (1.329 m) και Μακρύκαμπο (1.672 m) στα Δυτικά. Το σύνολο του εδάφους της περιοχής συγκροτείται από ορεινά συμπλέγματα, στενές κοιλάδες και μικρές λιβαδικές εκτάσεις και βοσκότοπους. Από τους ορεινούς όγκους της Νεμέρτσικας και του Κουτσόκρανου (1.324 m) απορρέουν μικροί χείμαρροι που συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στο ποταμό Γορμό. Ο ποταμός Γορμός πηγάζει στο ύψος του Ωραιοκάστρου, διαρρέει το βόρειο τμήμα του δήμου, κυλά προς τα νότια ώσπου στο ύψος του κάμπου του Παρακαλάμου συναντά τα νερά του ποταμού Νεζερού (δυτικά) και των πηγών Δολιανών, Λιμπούσδα, Καλπακίου και Βελάς (ανατολικά). Ο ποταμός Γορμός εκβάλλει στον ποταμό Καλαμά. Κατά συνέπεια, από τη λεκάνη που σχηματίζεται ανάμεσα στα όρη Κασιδιάρη (δυτικά) και Μητσικέλι (ανατολικά) πηγάζει ο ποταμός Καλαμάς ο οποίος στη συνέχεια διασχίζει τον νόμο Θεσπρωτίας και τελικά εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος 2. Μεταξύ των ορεινών συγκροτημάτων του Μακρύκαμπου και Κουτσόκρανου πηγάζει ο Κουβαράς ο οποίος είναι παραπόταμος του ποταμού Δρίνου. Ο ποταμός Δρίνος πηγάζει στην περιοχή του Δολού και της Πωγωνιανής, διαρρέει το δυτικό τμήμα του Πωγωνίου, περνάει δυτικά από το Δελβινάκι και συνεχίζει να ρέει σε αλβανικά εδάφη. Στους πρόποδες του Κασιδιάρη σχηματίζεται ο Γυρφτοπόταμος ο οποίος συλλέγει τα νερά που απορρέουν στην περιοχή της Λάκκας Μουχτάρη, ενώνεται με τον ποταμό Δρίνο και συνεχίζει τη ροή του προς την Αλβανία 3. Το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής συμπληρώνει η λίμνη Ζαραβίνα η οποία βρίσκεται στο άκρο του λεκανοπεδίου της περιοχής Δελβινακίου κοντά στον οικισμό Λίμνη. Η λίμνη Ζαραβίνα έκτασης 22 km 2 και μέσης στάθμης 455 m έχει μέσο βάθος 35 m περίπου και κατατάσσεται πέμπτη σε σειρά σχετικά με τις βαθύτερες φυσικές ελληνικές λίμνες (Κουσουρής, 2001). 1 ΕΣΥΕ 2001 2 http://www.repetista.net/kalamas.html 3 http://www.pogoni.gr/index.php?option=com_k2&view=itemlist&layout=category&task=category&id=50&i temid=89],[%20http://dspace.lib.ntua.gr/handle/123456789/1792 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 19
1.1.2. Γεωλογικά και γεωτεκτονικά χαρακτηριστικά Τα κυριότερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής του Δήμου Πωγωνίου είναι όμοια με αυτά που γενικά επικρατούν στον Νομό Ιωαννίνων και συνοψίζονται στην επικράτηση ψηλών και επιμηκών οροσειρών που συνδυάζονται με στενές κοιλάδες. Το συγκεκριμένο μορφολογικό ανάγλυφο οφείλεται αφενός στη γεωλογική και τεκτονική δομή της περιοχής και αφετέρου στη λιθολογική αντίθεση που υπάρχει μεταξύ των ασβεστολιθικών πετρωμάτων και του φλύσχη. Γεωλογικά, οι οροσειρές είναι κυρίως αντίκλινα, που αποτελούνται από ασβεστόλιθους, ενώ οι κοιλάδες είναι σύγκλινα, που αποτελούνται από φλύσχη. Αναλυτικότερα, η ευρύτερη περιοχή μελέτης ανήκει στην Ιόνια γεωτεκτονική ζώνη. Η τεκτονική της Ιόνιας ζώνης χαρακτηρίζεται από μία σειρά επάλληλων μεγάλων αντικλίνων και συγκλίνων που επωθούνται και εφιππεύουν το ένα το άλλο προς τα δυτικά. Οι άξονες των μεγάλων αυτών αντικλίνων και συγκλίνων παρουσιάζουν γενικά διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ. Η στρωματογραφική της ακολουθία είναι η εξής: 1. Εβαποριτική σειρά και τριαδικά λατυποπαγή: εμφανίζονται κοιτάσματα γύψου και ανυδρίτη και σχηματισμοί που αποτελούνται από λατύπες μαύρων δολομιτιωμένων ασβεστολίθων μέσα σε αργιλικό συνδετικό υλικό. 2. Ανθρακική σειρά: αποτελείται κυρίως από Δολομίτες και ασβεστολίθους. 3. Φλύσχης αδιαίρετος: χαρακτηρίζεται από εναλλαγές ιλυωδών μαργών και μεσόκοκκων έως χονδρόκοκκων ψαμμιτών. Στην περιοχή μελέτης εντοπίζονται κυρίως γύψοι και τριαδικά λατυποπαγή (περιοχή Παρακαλάμου, Δολιανών και άνω ρου του Καλαμά), ασβεστόλιθοι Ηωκαίνου οι οποίοι είναι λεπτοπλακώδεις μικρολατυποπαγείς ασβεστόλιθοι με πυριτικούς κονδύλους (σε εκτεταμένες περιοχές των ορέων Δούσκου και Νεμέρτσικας), φλύσχης (κυριαρχεί στο όρος Δούσκο) και αλλουβιακές αποθέσεις 4. Σε ότι αφορά τη σεισμικότητα της περιοχής, η περιοχή εντάσσεται στη ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας II, ενώ από τα ελληνοαλβανικά σύνορα ως το Δυρράχιο και στην περιοχή της Κόνιτσας εντοπίζονται σεισμικές πηγές. 4 http://diocles.civil.duth.gr/links/home/database/ioanina/pr21ge.pdf Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 20
Τέλος, αξίζει να σημειωθούν οι βιβλιογραφικές αναφορές και οι σχετικές έρευνες που πραγματοποιούνται σχετικά με τα κοιτάσματα του υπεδάφους της περιοχής του Δήμου Πωγωνίου. Σύμφωνα με τα βιβλιογραφικά δεδομένα τα ανθρακικά πετρώματα που ανήκουν στην Ιόνιο ζώνη σχηματίζουν αντίκλινα στα οποία πιθανότατα να υπάρχουν κοιτάσματα πετρελαίου, ενώ σχηματισμοί πλούσιοι σε οργανικά απαντώνται στους σχιστόλιθους που βρίσκονται εντός των τριαδικών λατυποπαγών. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις για εκμεταλλεύσιμες ποσότητες πορόλιθου και μαρμάρων. 5 Στα πλαίσια γεωλογικών ερευνών του Ι.Γ.Μ.Ε. εντοπίσθηκαν φωσφορικά κοιτάσματα (φωσφάτα) αποθεμάτων 200.000 τόνους κοντά στα χωριά Ορεινό-Ξηρόβαλτο, Δελβινάκι, Πωγωνιανή και Βήσσανη. Ωστόσο, λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας τους σε πεντοξείδιο του φωσφόρου τα κοιτάσματα αυτά θεωρούνται προς το παρόν μη εκμεταλλεύσιμα (Πορίκης, 2008). Τέλος σε εξέλιξη βρίσκονται γεωλογικές έρευνες σχετικά με το μέγεθος των κοιτασμάτων πετρελαίου και τη δυνατότητα εκμετάλλευσης τους στην περιοχή τα οποία εκτιμώνται σε 50 με 80 εκατ. βαρέλια 6. 1.1.3. Χωρική Ένταξη: Όμοροι Δήμοι Ο Δήμος Πωγωνίου συνορεύει βόρεια με τον Δήμο Κόνιτσας, ανατολικά με τον Δήμο Ζαγορίου, νότια με τον Δήμο Ζίτσας, δυτικά με τον Δήμο Φιλιατών καθώς και με την Αλβανία στα βόρεια και δυτικά (Εικ.1). 5 http://www.ntua.gr/mirc/db/epirus_db/geologia_hpeiroy/geologia_hpeirou.htm 6 http://www.epirus-ellas.gr/2011/12/blog-post_9583.html Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 21
Εικόνα 1 Χάρτης Χωρικής ένταξης του Δήμου Πωγωνίου στην Περιφέρεια Ηπείρου (Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/δήμος_πωγωνίου & ιδία επεξεργασία) Οι Δημοτικές ενότητες του Δήμου Πωγωνίου, σύμφωνα με την υπ. αριθμ. 45892 απόφαση του ΥΠ.ΕΣ.ΔΔΑΟ, είναι οι εξής (Εικ.2): η Δ.Ε. Άνω Καλαμά που αποτελείται από 16 οικισμούς, η Δ.Ε. Άνω Πωγωνίου που αποτελείται από 9 οικισμούς, η Δ.Ε. Δελβινακίου που αποτελείται από 22 οικισμούς, η Δ.Ε. Καλπακίου που αποτελείται από 11 οικισμούς, η Δ.Ε. Πωγωνιανής που αποτελείται από 4 οικισμούς, η Δ.Ε. Λάβδανης που αποτελείται από 5 οικισμούς. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 22
Εικόνα 2 Χάρτης χωρικής ένταξης των δημοτικών ενοτήτων του Δήμου Πωγωνίου (Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/δήμος_πωγωνίου & ιδία επεξεργασία) Στη Δημοτική Ενότητα Καλπακίου βρίσκεται η έδρα του Δήμου. Πλησιέστερες προς το αστικό κέντρο των Ιωαννίνων είναι οι δημοτικές ενότητες Καλπακίου και Άνω Καλαμά. Οι δύο αυτές δημοτικές ενότητες συγκεντρώνουν τους οικισμούς με το χαμηλότερο μέσο υψόμετρο ενώ σε αυτές συγκεντρώνονται και οι πεδινές εκτάσεις του δήμου. Επίσης, σταθμίζοντας το μέσο όρο των υψομέτρων των οικισμών της κάθε δημοτικής ενότητας, προκύπτει ότι η Δημοτική Ενότητα Πωγωνιανής και η Δημοτική Ενότητα Άνω Πωγωνίου συγκεντρώνουν τους ορεινότερους οικισμούς. Αναλυτικότερα, το μέσο σταθμισμένο όλων των δημοτικών ενοτήτων παρουσιάζεται στο Σχήμα 3. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 23
Σχήμα 3 Μέσο Υψόμετρο του Συνόλου των Οικισμών της Κάθε Δημοτικής Ενότητας (Πηγή: ΕΣΥΕ,2001 & ιδία επεξεργασία) Μεγαλύτερη σε έκταση είναι η Δημοτική Ενότητα Δελβινακίου η οποία αποτελεί και το πέρασμα προς την Αλβανία αφού σε αυτήν βρίσκεται ο συνοριακός σταθμός της Κακαβιάς. Επιπλέον, πέρασμα προς την Αλβανία αποτελεί και ο συνοριακός σταθμός Δρυμάδων του οποίου η λειτουργία προσωρινά έχει ανασταλεί επειδή κρίθηκε ότι προς το παρόν δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις υποδομών. Η ανάπτυξη αλληλεπιδράσεων ή/και σχέσεων συνεργασίας των δημοτικών ενοτήτων του δήμου με περιοχές εκτός των ορίων του είναι δυνατή ιδιαίτερα στις παρακάτω περιπτώσεις: Μεταξύ της Δημοτικής Ενότητας Άνω Πωγωνίου και της Δημοτικής Ενότητας Κόνιτσας του Δήμου Κόνιτσας, λαμβάνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με το Χωροταξικό Σχεδιασμό της Περιφέρειας Ηπείρου η Κόνιτσα ορίζεται ως κέντρο 3 ου επιπέδου το οποίο δύναται να αναλάβει έναν δυναμικό αναπτυξιακό ρόλο. Μεταξύ της Δημοτικής Ενότητας Καλπακίου και της Δημοτικής Ενότητας Κεντρικού Ζαγορίου του Δήμου Ζαγορίου, δεδομένου ότι η ευρύτερη περιοχή των οικισμών του Ζαγορίου αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών με αναπτυξιακές προεκτάσεις ήπιων μορφών τουρισμού. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 24
Μεταξύ των Δημοτικών Ενοτήτων Δελβινακίου, Πωγωνιανής και Άνω Πωγωνίου οι οποίες συνορεύουν με την Αλβανία όπου είναι δυνατή διασυνοριακή συνεργασία. Εικόνα 3 Χάρτης Χωρικών Συσχετίσεων και Αλληλεπιδράσεων των Δημοτικών Ενοτήτων με Περιοχές Εκτός του Δήμου Πωγωνίου (Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/δήμος_πωγωνίου & ιδία επεξεργασία) 1.1.4. Συγκριτικά Εκτατικά Μεγέθη Η έκταση της Περιφέρειας Ηπείρου ανέρχεται σε 9.203,217 km 2 και του Νομού Ιωαννίνων σε 4.990,416 km 2. Όπως ήδη αναφέρθηκε ο Δήμος Πωγωνίου έχει έκταση 704,059 km 2 και κατά συνέπεια καταλαμβάνει το 7,65% της συνολικής έκτασης της περιφέρειας και το 14,11% της συνολικής έκτασης του νομού. Επίσης, όπως φαίνεται στο σχήμα 2 ο Δήμος Πωγωνίου κατατάσσεται τρίτος σε έκταση στο σύνολο του νομού, έπειτα από τους όμορους Δήμους Ζαγορίου και Κόνιτσας. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 25
Σχήμα 4 Έκταση των Δήμων της Περιφέρειας Ιωαννίνων (Πηγή: ΕΣΥΕ,2001 & ιδία επεξεργασία) 1.1.5. Θεματική SWOT Ανάλυση Πίνακας 1: Θεματική SWOT: Γεωγραφία και Χωρικά Χαρακτηριστικά Δυνατά σημεία Αδυναμίες Ευκαιρίες Απειλές Πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο Απομακρυσμένοι γεωγραφικά οικισμοί Αξιοποίηση κοιτασμάτων και πετρωμάτων Πληθυσμιακή αποδυνάμωση λόγω των δυσκολιών που απορρέουν από το γεωγραφικό ανάγλυφο, τις κλιματικές συνθήκες και την απόσταση από το αστικό κέντρο των Ιωαννίνων και Πεδινές εκτάσεις στην κοιλάδα του Καλαμά Πέρασμα προς την Αλβανία Συνεργασία όμορες περιοχές με Διαχωρισμός του δήμου σε δύο ζώνες με διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης: α) Δ.Ε. Άνω Καλαμά & Καλπακίου με τα εξής χαρακτηριστικά: πεδινές εκτάσεις, εγγύτητα στα Ιωάννινα, συγκράτηση πληθυσμού β) Υπόλοιπες Δ.Ε. Ενότητες: παραμεθόριος περιοχή με πληθυσμιακή αποψίλωση Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 26
1.2. Διοικητική Οργάνωση και Δημογραφία 1.2.1. Ο Νέος Δήμος Πωγωνίου: Διαφοροποιήσεις Ο νέος Καλλικρατικός Δήμος Πωγωνίου είναι ένας από τους 8 δήμους του Νομού Ιωαννίνων, ο οποίος συστάθηκε το 2011 από τη συνένωση των καποδιστριακών δήμων Άνω Καλαμά, Άνω Πωγωνίου, Δελβινακίου, Καλπακίου και των κοινοτήτων Πωγωνιανής και Λάβδανης. Έδρα του Δήμου είναι το Καλπάκι, ενώ ο Δελβινάκι έχει ορισθεί ως ιστορική έδρα του δήμου χάρη στην πλούσια ιστορία του (ιδρύθηκε το 1081). Ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται στις 8.990 κατοίκους ( προσωρινά αποτελέσματα απογραφής 2011),ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πραγματικός πληθυσμός του Δήμου ανερχόταν στις 11.092. Ο Δήμος Πωγωνίου περιλαμβάνει 51 χωριά, που συνολικά καταλαμβάνουν έκταση 701 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο Δήμος Πωγωνίου διαιρείται σε 5 Δημοτικές ενότητες οι οποίες αντιστοιχούν στους 5 καταργηθέντες δήμους. Κάθε Δημοτική ενότητα αποτελείται από κοινότητες οι οποίες αντιστοιχούν στα Δημοτικά Διαμερίσματα των καταργηθέντων Δήμων. Οι Δημοτικές ενότητες, σύμφωνα με την υπ. αριθμ. 45892 απόφαση του ΥΠ.ΕΣ.ΔΔΑ καθώς και τα νέα δημοτικά διαμερίσματα αυτών είναι οι εξής: Η Δημοτική ενότητα Καλπακίου έχει έδρα το Καλπάκι που είναι και έδρα του Καλλικρατικού Δήμου. Εχει έκταση 116.756 στρέμματα, αποτελείται από 8 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 20 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Πιν.2). Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 27
Πίνακας 2: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Καλπακίου Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Καλπακίου Ανω Ραβενίων Γεροπλατάνου Δολιανών Καλπακίου Κάτω Ραβενίων Μαυροβουνίου Νεγράδων Χρυσορράχης Ανω Ραβένια Γεροπλάτανος Δολιανά Αγιος Γεώργιος Καλπάκι* Λιούμπα Κάτω Ραβένια Μαυροβούνι Νεγράδες Μονή Βελλάς Χρυσσοράχη Η Δημοτική ενότητα Άνω Πωγωνίου έχει έδρα το Κεφαλόβρυσο, έκταση 137.084 στρέμματα, αποτελείται από 9 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 12,1 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Πιν.3). Πίνακας 3: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Άνω Πωγωνίου Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Ανω Πωγωνίου Κεφαλόβρυσο Αγιος Κοσμάς Βασιλικό Κακκόλακος Μερόπη Ρουψιά Ωραιόκαστρο Κεφαλόβρυσο Αγιος Κοσμάς Βασιλικό Κακκόλακος Κάτω Μερόπη Μερόπη Παλιόπυργος Ρουψία Ωραιόκαστρο Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 28
Έδρα της Δημοτικής ενότητας Άνω Καλαμά είναι ο οικισμός Παρακάλαμος, με έκταση 86.500 στρέμματα, αποτελείται από 11 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 35,4 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Πιν. 4). Πίνακας 4: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Άνω Καλαμά Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Ανω Καλαμά Παρακάλαμος Αρετή Βροντισμένη Ιερομνήμη Καταρράκτης Μαζαράκι Μαυρονόρος Ρεπετίστη Ριάχοβο Παρακάλαμος * Ανω Παρακάλαμος Μοσχομάντσα Μπολαίικα Σταυροδρόμι Αρετή Βροντισμένη Ιερομνήμη Καταρράκτης Κουκλιοί Μαζαράκι Μαυρονόρος Ρεπετίστα Παηδονία Ριάχοβο Σιταριά Η Δημοτική ενότητα Δελβινακίου έχει έδρα το Δελβινάκι που είναι και ιστορική έδρα του Δήμου. Εχει έκταση 255.835 στρέμματα, αποτελείται από 17 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 11,5 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (Πιν.5) Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 29
Πίνακας 5: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Δελβινακίου Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Δελβινακίου Δελβινακίου Αγία Μαρίνα Αργυροχώριο Βήσσανη Καστανή Κεράσοβο Κρυονέρι Κτίσματα Λίμνη Μαυρόπουλο Ορεινό Ξηρόβαλτο Περιστέριον Ποντικάται Στρατινίστα Τεριάχιο Φαράγγιον Χαραυγή Δελβινάκι, Αγία Μαρίνα Αργυροχώριο Βροσίνα Καστανή Κεράσοβο Κρυονέρι Κτίσματα Νεοχώριον Λίμνη Μαυρόπουλον Ζάβροχον Χρυσοδούλη Ορεινόν Ξηρόβαλτο Περιστέριον Ποντικάται Ρίζο Τεριάχιον Σταυροδρόμιον Φαράγγιον Χαραυγή Η κοινότητα Λάβδανης έχει έδρα τον οικισμό Λάβδανη. Έχει έκταση 48.191 στρέμματα, αποτελείται από 2 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 4,61 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. (Πιν.6) Πίνακας 6: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Λάβδανης Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Λάβδανης Λάβδανη Λάβδανη* Βρίστοβο Κάτω Λάβδανη Διμοκόριον Ψηλόκαστρο Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 30
Τέλος η κοινότητα Πωγωνιανής έχει έδρα τον οικισμό Πωγωνιανή. Εχει έκταση 56.693 στρέμματα, αποτελείται από 4 δημοτικά διαμερίσματα και έχει πυκνότητα 15,5 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Πίνακας 7: Διοικητικά Χαρακτηριστικά Δ.Ε. Πωγωνιανής Ενότητα Κοινότητες Οικισμοί Πωγωνιανής Πωγωνιανή Πωγωνιανή* Δολό Δρυμάδες Σταυροσκιάδιο 1.2.2. Στοιχεία Δημογραφίας και Ανθρωπογεωγραφίας Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο πραγματικός πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται στους 11.092 κατοίκους, ο δε μόνιμος πληθυσμός σε 9.987 κατοίκους. Σύμφωνα με τα προσωρινά αποτελέσματα απογραφής 2011 ο μόνιμος πληθυσμός του Δήμου μειώθηκε στους 8.990 κατοίκους. Σημειώθηκε σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. μια μείωση της τάξης του 13,61% στον πραγματικό πληθυσμό και μείωση 11,09% στο μόνιμο πληθυσμό [Πινακας 1, 2,(Παράρτημα)]. Λόγω έντονης ορεινής γεωμορφολογίας της περιοχής και την τάση φυγής προς τα αστικά κέντρα, ο Δήμος Πωγωνίου είναι αρκετά αραιοκατοικημένος με 16 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (απογραφή 2001, ΕΛ.ΣΤΑΤ) όταν η πληθυσμιακή πυκνότητα του Νομού Ιωαννίνων είναι υπερδιπλάσια με 35 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και της Περιφέρεις Ηπείρου διπλάσια με 31 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Η δημοτική ενότητα Άνω Καλαμά είναι η πιο πυκνοκατοικημένη του Δήμου με 35,9 κατοίκους ανα km 2 και η κοινότητα Λάβδανης η πιο αραιοκατοικημένη με 4,6 κατοίκους ανά km 2. [Πίνακας 3,(Παράρτημα)]. Σε σχέση με την απογραφή του 1991 η πληθυσμιακή πυκνότητα της περιοχής μειώθηκε κατά 2,5%. Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται σχηματικά η πληθυσμιακή πυκνότητα του Δήμου Πωγωνίου, για τα έτη 1991 και 2001, σε σχέση με την Περιφερειακή ενότητα Ιωαννίνων και την Περιφέρεια Ηπείρου. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 31
Σχήμα 5 Σύγκριση Πυκνότητας Πληθυσμού Δήμου (Πηγή: ΕΣΥΕ,2001 & ιδία επεξεργασία) Εκτός από τη μείωση της πληθυσμιακής πυκνότητας, όπως φαίνεται και στον Πινάκα, 2 (Παράρτημα), η ηλικιακή ομάδα με τη μεγαλύτερη συμμετοχή στον πληθυσμό του Δήμου είναι οι άντρες και γυναίκες 65 και άνω και με τη μικρότερη συμμετοχή η ομάδα των 0-14. Στο σύνολο του πληθυσμού του Δήμου Πωγωνίου, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, οι άντρες ειναι 5.671, δηλ. το 51% του συνολικού πληθυσμού και οι γυναίκες το 49 % (5.421). Ο δείκτης γήρανσης των γυναικών φτάνει το 3,66 ενώ των αντρών στο 2,57. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. της απογραφής του 2001 που αφορούν την κατανομή του πληθυσμού του Δήμου Πωγωνίου ανά φύλλο, ηλικιακές ομάδες και επίπεδο εκπαίδευσης, όπως αυτά παρουσιάζονται αναλυτικά στο παράρτημα, πίνακας5 και σχηματικά στο παρακάτω διάγραμμα, η εκπαιδευτική εξέλιξη των κατοίκων κυμαίνεται γενικά σε χαμηλό επίπεδο. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο ποσοστό, που αγγίζει το 41%, είναι απόφοιτοι Δημοτικού, το 14% έχουν εγκαταλείψει το Δημοτικό σχολείο γνωρίζοντας όμως ανάγνωση και γραφή, το 13,24% είναι απόφοιτοι Μέσης εκπαίδευσης, ενώ πολύ μικρό ποσοστό γύρω στο 4,5% είναι πτυχιούχοι Ανωτάτων Σχολών. Επίσης θα πρέπει να αναφερθεί το σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, το οποίο πλησιάζει το 7%. Αυτό το ποσοστό δικαιολογείται εν μέρει από το γερασμένο πληθυσμό του Δήμου, όπως φαίνεται στην Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 32
επόμενη παράγραφο, μιας και το 75% αυτών των ανθρώπων αφορούν ηλικίες άνω των 65 ετών και από αυτούς σχεδόν το 88% αφορά τις γυναίκες. Το παρακάτω σχήμα (Σχ.6) επίσης αναδεικνύει το γενικό πρόβλημα του χαμηλού επιπέδου της εκπαιδευτικής εξέλιξης του συνόλου της Περιφερειακής ενότητας των Ιωαννίνων που συμφωνεί με την κατάσταση στο Δήμο Πωγωνίου. Σχήμα 6 Ποσοστιαία Κατανομή Πληθυσμού ανά Επίπεδο Εκπαίδευσης (Πηγή: ΕΣΥΕ,2001 & ιδία επεξεργασία) Δείκτης γήρανσης Η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για την Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων. Ο δείκτης γήρανσης είναι ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομα ηλικίας 0-14 ετών. Σκοπός του δείκτη αποτελεί ο προσδιορισμός της αναλογίας "γέροι" προς "νέοι", δηλαδή πόσα άτομα ηλικίας 65-άνω αντιστοιχούν σε άτομα ηλικίας 0-14 ετών. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο πιο "γερασμένος" είναι ο πληθυσμός. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 33
Για το σύνολο της Περιφερειακής ενότητας Ιωαννίνων ο δείκτης γήρανσης είναι 1,43 δηλαδή σε 1 άτομο ηλικίας 0-14 αντιστοιχεί 1,43 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Για το σύνολο του Δήμου Πωγωνίου ο δείκτης γήρανσης είναι 3,07 δηλαδή σε κάθε άτομο ηλικίας 0-14 αντιστοιχούν 3,07 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω. Δείκτης εξάρτησης Ο δείκτης εξάρτησης είναι ο λόγος του αθροίσματος ατόμων ηλικίας 0-14 ετών και 65 ετών και άνω (δηλαδή των μη παραγωγικών ηλικιών), προς τα άτομα ηλικίας 15-65 (παραγωγικές). Σκοπός του δείκτη είναι να βρεθεί η αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων, δηλαδή αυτών που δεν μπορούν να συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία προς τα άτομα που θεωρείται ότι συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Ο δείκτης εξάρτησης για την Περιφερειακή ενότητα Ιωαννίνων είναι 0,53, δηλαδή σε 1 άτομο 15-65 ετών αντιστοιχεί 0,53 άτομα ηλικίας μη παραγωγικών ηλικιών και για την Περιφέρεια Ηπείρου είναι 0,54. Για το σύνολο του Δήμου Πωγωνίου ο δείκτης εξάρτησης είναι 0,67, ελαφρώς υψηλότερος απο ότι σε Νομό και Περιφέρεια. Δείκτης αντικατάστασης Ο δείκτης αντικατάστασης αποτελεί δομικό δείκτη. Δηλαδή εκφράζει την εναλλαγή μεταξύ των ηλικιών που μετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Υπολογίζεται ως ο λόγος των ατόμων ηλικίας 15-24 προς τα άτομα ηλικίας 55-64. Δηλαδή των ατόμων που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην παραγωγική διαδικασία και αυτών που αναμένονται να εξέλθουν από την παραγωγική διαδικασία. Προκύπτει οτι ο δείκτης του Δήμου Πωγωνίου είναι 0,87. Αυτό σημαίνει ότι στην περιοχή του Δήμου υπάρχει σημαντικό πρόβλημα στην ανανέωση του εργατικού του δυναμικού. Η ανάλυση όλων των παραπάνω στοιχείων παρουσιάζεται σχηματικά στο παρακάτω Σχήμα (Σχ.7), το οποίο απεικονίζει την ποσοστιαία ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού του Δήμου Πωγωνίου σε σχέση με την Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων και την Περιφέρεια Ηπείρου. Από το διάγραμμα αυτό φαίνεται ξεκάθαρα το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Δήμος Πωγωνίου στις παραγωγικές ηλικίες, συγκριτικά με την ευρύτερη περιοχή και την Περιφέρεια Ηπείρου, έχοντας αύξηση μέχρι και 10 ποσοστιαίες μονάδες στις ηλικίες Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 34
μεγαλύτερες των 55 ετών, ενώ αντίστοιχα παρουσιάζει αρκετά μεγάλη μείωση στις ηλικίες κάτω των 54 ετών. Σχήμα 7 Συγκριτική Ποσοστιαία Ηλικιακή Σύνθεση Πληθυσμού Δήμου (Πηγή: ΕΣΥΕ,2001 & ιδία επεξεργασία) Στο Δήμο υπάρχουν συνολικά 6.971 νοικοκυριά, εκ των οποίων το 26,85% αποτελείται από ένα μόνο μέλος 36,52% από δύο μέλη, ποσοστά υψηλότερα από αυτά της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων και της περιφέρειας Ηπείρου (βλέπε Παράρτημα, Πίνακας 4). Τα τριμελή και τετραμελή νοικοκυριά (η τυπική ελληνική οικογένεια) αποτελούν το 24,9%, ενώ σε επίπεδο Περιφέρειας Ηπείρου αγγίζουν το 50%. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, σε συνδυασμό με την ηλιακή σύνθεση του πληθυσμού του Δήμου Πωγωνίου ότι τα μονομελή νοικοκυριά αποτελούνται από άτομα της τρίτης ηλικίας. 1.2.3. Θεματική SWOT Ανάλυση: Δημογραφία και Ανθρωπογεωγραφία Αναλύοντας τα παραπάνω στοιχεία, συμπεραίνουμε ότι η μείωση του πληθυσμού και ιδιαιτέρως η απίσχναση από τις νεαρές ηλικίες είναι εμφανής. Ο πληθυσμός μειώνεται σταδιακά, οι περιοχές είναι αραιοκατοικημένες και η σύνθεση του με βάση τα ηλικιακά κριτήρια είναι από άτομα τρίτης ηλικίας. Από την σύγκριση των στοιχείων προκύπτει ότι Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 35
ο Δήμος Πωγωνίου σε σχέση με την Περιφερειακή ενότητα Ιωαννίνων είναι "γερασμένος". Ο δείκτης εξάρτησης σε συνδυασμό με τον υψηλό δείκτη γήρανσης του Δήμου, έχουν ήδη επηρεάσει την τοπική παραγωγική αλυσίδα και προβλέπεται επιδείνωση της όλης κατάστασης. Ο Δήμος θα εμφανίζει χαμηλή παραγωγικότητα και η τοπική οικονομία θα βασίζεται κυρίως σε συνταξιούχους με χαμηλές κυρίως συντάξεις (αγροτικές). Το φαινόμενο αυτό, ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την αναπτυξιακή διαδικασία του Δήμου και την επιχειρηματική ανάπτυξη του τοπικού δυναμικού. 1.3. Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής 1.3.1. Στοιχεία Φυσικού Περιβάλλοντος 7,8, 9 Τα φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής μελέτης περιλαμβάνουν χερσαία οικοσυστήματα καθώς και παραποτάμια οικοσυστήματα. Τα είδη της πανίδας και της χλωρίδας που αναπτύσσονται σε αυτά αποτελούν αποτέλεσμα της δράσης επιμέρους παραγόντων όπως οι κλιματικές συνθήκες, η γεωμορφολογία, το υδρογραφικό δίκτυο και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι επικρατούσες χρήσεις γης της περιοχής είναι οι βοσκότοποι, τα δάση και οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αναλυτικότερα, οι βοσκότοποι εντοπίζονται κυρίως στις ορεινές περιοχές μέσου και υψηλού υψομέτρου του δήμου και σε εγκαταλελειμμένες γεωργικές γαίες. Στις δημοτικές ενότητες Άνω Πωγωνίου, Πωγωνιανής, Λάβδανης και Δελβινακίου οι βοσκότοποι αποτελούν την επικρατούσα χρήση γης. Σε ότι αφορά τα δάση της περιοχής διακρίνονται στα εξής: φυλλοβόλα δάση δρυών, μικτά δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων με γαύρο, οστρυά, φράξο, θαμνώνες με πουρνάρι, κέδρος και οξύκεδρο, αμιγή δαση οξυάς, μικτά δάση οξυάς - υβριδογενούς ελάτης και μαύρης πεύκης. 7 ΣΧΟΟΑΠ Δ. Καλπακίου 8 http://dspace.lib.ntua.gr/bitstream/123456789/1792/3/porikisn_pogoni.pdf 9 http://www.pogoni.gr/index.php?option=com_k2&view=itemlist&layout=category&task=category&id=19&it emid=72 Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 36
Στα δάση της περιοχής επίσης συναντώνται σφεντάμια, κουμαριές και άγριες κερασιές, αμυγδαλιές και συκιές. Στις περιοχές όπου επικρατεί θαμνώδης βλάστηση κυριαρχεί η ασφάκα, ενώ υπάρχουν άφθονα αρωματικά φυτά. Από αυτά συναντώνται συχνότερα η αγριοτριανταφυλλιά, το φασκόμηλο, το πεντάνευρο και η ρίγανη. Στην εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων εντοπίζονται στεπόμμορφα βραχώδη λιβάδια και χλοερά χιονόφιλα λιβάδια. Επιπλέον, στις εκτάσεις περιμετρικά των ποταμών αναπτύσσεται βλάστηση που είναι δυνατό να διακριθεί σε δύο κύριες κατηγορίες: α) βλάστηση καλαμώνων (ψαθιά, σύφα, κύπερη) και β) παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση που περιλαμβάνει πλατάνια και ιτιές. Η γεωργική γη περιλαμβάνει αροτραίες καλλιέργειες, που είναι και η κύρια μορφή καλλιέργειας στις δημοτικές ενότητες Άνω καλαμά και Καλπακίου, καθώς και λαχανοκομικές και κηπευτικές καλλιέργειες, καλλιέργειες με αμπέλια και δενδρώδεις καλλιέργειες. Οι αροτραίες καλλιέργειες αφορούν κυρίως στα κτηνοτροφικά φυτά για σανό (κοφτολίβαδα για σανό, τριφύλλι, κριθάρι και βρώμη), στα σιτηρά για καρπό (αραβόσιτος, σίκαλη, μαλακό σιτάρι), στις πατάτες και στα φασόλια. Σχετικά με την πανίδα της περιοχής μελέτης, χαρακτηριστικά είδη της πανίδας των δασών είναι τα στρουθιόμορφα πουλιά (όπως ο κοκκινολαίμης, ο κότσυφας, ο σπίνος και η καρδερίνα). Τα σημαντικότερα είδη πανίδας των βιοτόπων των θαμνώνων είναι οι χερσαίες χελώνες, (ελληνική και κρασπεδωτή), τα φίδια (λαφίτης), οι νυχτερίδες (μεγάλος ρινόλοφος) και οι λύκοι. Επίσης τα θηλαστικά που συναντώνται στους ορεινούς όγκους της περιοχής είναι η καφέ αρκούδα (η περιοχή του βορειοδυτικού Πωγωνίου μάλιστα, αποτελεί τη δυτικότερη περιοχή εξάπλωσης της αρκούδας στον ελλαδικό χώρο), το αγριογούρουνο, το ζαρκάδι, ο λαγός, ο σκίουρος, η αλεπού και η αγριόγατα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Πωγωνίσκο έχουν μείνει ελάχιστα αγριοκάτσικα. Στους υδροβιότοπους του Δήμου όπως στις παρόχθιες εκτάσεις των ποταμών και τη λίμνη Ζαραβίνα ζουν υδρόβια πουλιά, αμφίβια και ερπετά. Οι ιχθύες των ποτάμιων συστημάτων είναι κυρίως η πέστροφα, η ντάσκα, το τυλινάρι, το στροσίδι, ο χαμοσούρτης και ο ζουρνάς. Τα πτηνά που εντοπίζονται σε αυτές τις περιοχές είναι κυρίως όρνια, ασρποπάριδες, χρυσαετοί και κιρκινέζια. Α ΦΑΣΗ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 37