ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ (risk for poisoning) ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΤΖΙΑΦΕΡΗ 1
ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ (RISK FOR POISONING) ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΤΖΙΑΦΕΡΗ 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Δηλητηρίαση, είναι η επίδραση στον οργανισμό κάθε ουσίας που προκαλεί βλάβες στις φυσιολογικές λειτουργίες ή ακόμη και το θάνατο. Ανάλογα με τα συμπτώματα, η δηλητηρίαση μπορεί να είναι οξεία, υποξεία ή χρόνια. Επίσης, ανάλογα με τον τρόπο που προκλήθηκαν, οι δηλητηριάσεις διακρίνονται σε φαρμακευτικές, τοξικές, επαγγελματικές κλπ. Ιδιαίτερα η τροφική δηλητηρίαση μπορεί να προκληθεί από μολυσμένη τροφή, από βακτηρίδια ή τοξίνες που έχουν παραχθεί από βακτηρίδια τα οποία, κάποτε υπήρχαν στην τροφή. Η δηλητηρίαση εξαρτάται από την τοξικότητα της ουσίας, από τον τρόπο που πήρε το δηλητήριο ο άνθρωπος, από το βαθμό διάλυσης του δηλητηρίου μέσα στον οργανισμό, από τη δόση και από τον οργανισμό του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι δυνατό να δηλητηριαστεί από την αναπνευστική οδό, από την πεπτική οδό, από το δέρμα. Κάθε δηλητήριο δρα στην αρχή τοπικά. Καταστρέφει τους ιστούς με τους οποίους έρχεται σε επαφή και αλλοιώνει τη λειτουργία τους. Μετά απορροφιέται, εισέρχεται στην κυκλοφορία και βλάπτει τους πιο ευαίσθητους ιστούς. Ο οργανισμός αμύνεται προσπαθώντας να αποβάλει το δηλητήριο με εμετούς και διάρροιες ή με την έντονη λειτουργία των νεφρών, των πνευμόνων και του εντέρου. Οι δηλητηριάσεις σαν μέσο δολοφονίας γνώρισαν μεγάλη ακμή κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, το μεσαίωνα και την εποχή μετά το 15ο αιώνα. Οι τυχαίες δηλητηριάσεις οφείλονται συνήθως σε λάθη ή απροσεξία. Από άγνοια επίσης ο άνθρωπος είναι δυνατό να πάρει δηλητηριασμένο φαγητό ή ποτό ή να εισπνεύσει δηλητηριώδη ουσία. Τα ζώα παθαίνουν δηλητηρίαση, όταν στη βοσκή τρώγουν φυτά δηλητηριώδη ή όταν βόσκουν σε λιβάδια που γειτονεύουν με μεταλλεία, εργοστάσια κλπ. ή όταν πίνουν νερά μολυσμένα από βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Επίσης αιτία δηλητηρίασης είναι και τα λάθη των δόσεων των φαρμάκων που δίνουν στα ζώα. Ενδεικτικές μελέτες ακολουθούν που περιγράφουν τον κίνδυνο για δηλητηρίαση από διάφορους παράγοντες κινδύνου, διάφορων πληθυσμιακών ομάδων που εκτίθενται σε αυτούς κάτω από ποικίλες συνθήκες π.χ.εργασιακού, ή άλλου περιβάλλοντος. 2
Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην πόλη Arusha της Τανζανίας, διερεύνησε την έκθεση των αγροτών της περιοχής στα παρασιτοκτόνα, τις γνώσεις τους γύρω από τους κινδύνους που διατρέχουν από την χρήση τους, καθώς και τις επικίνδυνες πρακτικές που μπορεί να εφαρμόζουν. Από την μελέτη παρατηρήθηκε ότι οι αγρότες της Arusha εκτίθενται σημαντικά στα παρασιτοκτόνα, αναφέροντας συχνές δηλητηριάσεις. Τέλος, συμπεραίνεται ότι οι γνώσεις των αγροτών σχετικά με την ορθή χρήση των εντομοκτόνων δεν αρκούν ώστε να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο που διατρέχουν από την χρήση τους. Ανασκοπική μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους Mars και συν, εξέτασε την αυτοκτονική διάθεση των κατοίκων της Αφρικής. Η αυτοκτονική διάθεση βρέθηκε τρείς φορές υψηλότερη στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες, ενώ τις πιο διαδεδομένες μεθόδους αυτοκτονίας αποτέλεσαν το κρέμασμα και η δηλητηρίαση με παρασιτοκτόνα. Οι παράγοντες κινδύνου για την διάπραξη αυτοκτονίας περιελάμβαναν τις διαπροσωπικές δυσκολίες, διανοητικά και σωματικά προβλήματα υγείας, κοινωνικοοικονομικές δυσχέρειες, καθώς και την κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ. Η μελέτη βρήκε ότι η αυτοκτονική διάθεση στην Αφρική είναι ελάχιστα μικρότερη σύμφωνα με τις προβλέψεις του Global Burden of Disease, ωστόσο συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για την δημόσια υγεία της Αφρικής. Στην Ταιβάν, εξετάστηκε η θνησιμότητα ασθενών με ή χωρίς σακχαρώδη διαβήτη, ύστερα από την έκθεσή τους σε υπερβολική δόση οργανοφωσφορικών εντομοκτόνων. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο σακχαρώδης διαβήτης δεν αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου των ατόμων που εκτίθενται σε οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, ούτε η έκθεση στις συγκεκριμένες χημικές ενώσεις αυξάνει την επίπτωση του σακχαρώδους διαβήτη. Στην νότια Κορέα, την Φινλανδία και τις ΗΠΑ, εξετάστηκε εάν οι ετήσιες αλλαγές στις μεθόδους αυτοκτονίας μεταβάλλουν τα ετήσια ποσοστά αυτοκτονιών στις χώρες αυτές. Από την μελέτη προκύπτει ότι η αλλαγή στην μέθοδο αυτοκτονίας, και πιο συγκεκριμένα μέσω του κρεμάσματος, αύξησε τα ποσοστά αυτοκτονιών τόσο στην Κορέα όσο και στις ΗΠΑ. Συστηματική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία, αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα των περιβαλλοντικών και εκπαιδευτικών μέτρων μείωσης των επιπέδων μολύβδου στο αίμα των παιδιών, των γυναικών σε ενδιαφέρουσα, αλλά και του γενικού πληθυσμού. Η παρούσα μελέτη φαίνεται ότι θα καλύψει ένα σημαντικό κενό σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μέτρων μείωσης του μολύβδου από τα προϊόντα κατανάλωσης, καθώς και από το πόσιμο νερό, στα πλαίσια των νέων οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για την πρόληψη και τον έλεγχο της δηλητηρίασης από μόλυβδο. 3
Το άρθρο των Hore και συν, παρουσιάζει ένα μοντέλου εντοπισμού των καταναλωτικών προϊόντων της Νέας Υόρκης που είναι μολυσμένα με μόλυβδο, το Intervention Model for Contaminated Consumer Products. Το μοντέλο αυτό εντοπίζει επικίνδυνα για τους καταναλωτές προϊόντα, προσδιορίζει την διαθεσιμότητά τους στην πόλη της Νέας Υόρκης, απαγορεύει την κυκλοφορία τους και τέλος ενημερώνει τους καταναλωτές για τον κίνδυνο κατανάλωσης του προϊόντος. Η μελέτη μας πληροφορεί ότι η εφαρμογή του παραπάνω μοντέλου κατάφερε να απομακρύνει χιλιάδες μολυσμένα προϊόντα από την αγορά, εγείροντας ανησυχίες για την επικινδυνότητα των καταναλωτικών προϊόντων. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους Qi και συν, διερεύνησε τις χώρο- χρονικές διακυμάνσεις των αυτοκτονιών στην Αυστραλία από το έτος 1986 έως το 2005. Από την μελέτη παρατηρήθηκαν μεταβολές στα ποσοστά αυτοκτονίας μεταξύ των δύο φύλων, των ηλικιακών κατηγοριών και των μεθόδων αυτοκτονίας, ανά γεωγραφική περιοχή. Οι άρρενες χρησιμοποιούσαν κυρίως το κρέμασμα, τον πυροβολισμό, αέρια, αλλά και την δηλητηρίαση σαν τρόπους αυτοκτονίας, σε αντίθεση με τις γυναίκες όπου το κρέμασμα και η δηλητηρίαση αποτελούσαν τις κύριες μεθόδους. Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι τα ποσοστά αυτοκτονίας ήταν υψηλότερα στις αγροτικές περιοχές, παρά στις αστικές. Τέλος, τα ποσοστά αυτοκτονιών κατά το μελετώμενο χρονικό διάστημα, φάνηκαν να παρουσιάζουν μια σταθερή τάση για το σύνολο του πληθυσμού, καθώς και για τις ηλικίες των 15-54 ετών, ενώ παρατηρήθηκε μείωση από την ηλικία των 55 ετών και πάνω. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα, διερεύνησε τους ανεξάρτητους παράγοντες πρόβλεψης των όψιμων νευροψυχιατρικών επακόλουθων στους ασθενείς με δηλητηρίαση από το μονοξείδιο του άνθρακα. Από την μελέτη προέκυψε ότι, το θετικό σημείο Babinski αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα πρόβλεψης για την εκδήλωση όψιμων νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων. Το θετικό σημείο Babinski φάνηκε να είναι αξιοσημείωτο καθώς και εύκολα και γρήγορα εφαρμόσιμο στο κλινικό πεδίο. Τέλος βρέθηκε ότι οι ασθενείς με αρνητικό σημείο Babinski, είχαν μόνο 2.7% κίνδυνο να αναπτύξουν όψιμες νευροψυχιατρικές διαταραχές. Φαίνεται λοιπόν, ότι το σημείο Babinski αποτελεί σημαντικό παράγοντα πρόβλεψης για την προδιάθεση ανάπτυξης όψιμων νευροψυχιατρικών διαταραχών, σε ασθενείς με δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Αγγλική ανασκοπική μελέτη, διερεύνησε την συσχέτιση μεταξύ των πλημμυρικών φαινομένων και της δηλητηρίασης από το μονοξείδιο του άνθρακα. Από την μελέτη φαίνεται ότι διαφορετικοί κίνδυνοι δηλητηρίασης από το μονοξείδιο του άνθρακα προκύπτουν στις διαφορετικές φάσεις μιας πλημμυρικής καταστροφής. Οι ερευνητές θέλουν να τονίσουν ότι 4
κάθε δωμάτιο, σε οποιοδήποτε κτίριο μπορεί να υποθάλπει συσκευές εκπομπής μονοξειδίου του άνθρακα. Οι καυστήρες ξύλων και σπανιότερα οι καπναγωγοί, μπορεί να αποβούν επικίνδυνοι σε καταστάσεις πλημμύρας. Τέλος, η μελέτη προτείνει την εφαρμογή μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης από τους δημόσιους λειτουργούς, την ένταξη των δηλητηριάσεων από μονοξείδιο του άνθρακα στα συστήματα επιτήρησης των πλημμυρικών συνεπειών και τέλος την οικιακή εγκατάσταση συσκευών μέτρησης του μονοξειδίου του άνθρακα και στα δυνητικά σημεία εκπομπής του αερίου. Ανασκοπική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Αγγλία, διερεύνησε την συσχέτιση της κατανάλωσης παρακεταμόλης με την αυξημένη επίπτωση της νόσου Αλτσχάιμερ. Τα ερευνητικά δεδομένα που υποστηρίζουν την εκδήλωση Αλτσχάιμερ λόγω της κατανάλωσης παρακεταμόλης, είναι ισχυρά. Κρίνεται αναγκαία η λήψη μέτρων όσον αφορά την ορθή ταξινόμηση των αναλγητικών, την χορήγηση των κατάλληλων ποσοτήτων, αλλά και την διάρκεια κατανάλωσής τους. Περαιτέρω έρευνα ίσως καταλήξει σε σαφέστερα συμπεράσματα της συσχέτισης των παραπάνω μεταβλητών. Ο Pennisi και συν, στην Κατάνια της Ιταλίας, πραγματοποίησε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την συσχέτιση της εργατικής έκθεσης στο ακρυλαμίδιο και της εκδήλωσης νευροτοξικών συμπτωμάτων. Από την μελέτη παρατηρήθηκε ότι απαιτείται πολλαπλή έκθεση στο ακρυλαμίδιο προκειμένου να εκδηλωθεί νευροτοξικότητα. Ωστόσο, χαμηλά επίπεδα εργατικής έκθεσης στο μονομερές του ακρυλαμιδίου, μπορούν να προκαλέσουν νευροτοξικότητα στους ανθρώπους. Η δηλητηρίαση από το ακρυλαμίδιο, παρατηρήθηκε κυρίως στους εργάτες κατασκευαστικών εταιριών, μεταλλωρυχείων και σηράγγων. Ακόμα και βραχυπρόθεσμη έκθεση στο ακρυλαμίδιο, φέρει αδυναμία στα κάτω άκρα, έλλειψη αισθητήριας ικανότητας και αντανακλαστικών των δαχτύλων των κάτω άκρων, καθώς και μούδιασμα των χεριών. Μεγαλύτερη έκθεση στο ακρυλαμίδιο, μπορεί να φέρει σοβαρά συμπτώματα περιλαμβανομένου της παρεγκεφαλιδικής δυσλειτουργίας και της νευροπάθειας. Τέλος, φαίνεται ότι η βιταμίνη Β6, το Άλφα Λιποϊκό οξύ, το πυροσταφυλικό νάτριο και η 4- μεθυλκατεχόλη, δρουν προστατευτικά απέναντι στην εκδήλωση νευροπάθειας από το ακρυλαμίδιο ή επιταχύνουν την θεραπεία της. Μελέτη που εκπονήθηκε στις ΗΠΑ, πραγματοποίησε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για μελέτες σχετικές με την παιδική έκθεση στον μόλυβδο, βασισμένες στο GIS (Geographic Information Systems). Από την μελέτη συγκεντρώθηκαν αρκετοί παράγοντες κινδύνου για την παιδική δηλητηρίαση από μόλυβδο, όπως η ηλικία του οικήματος, η αστική/αγροτική διαβίωση, η φυλή/ εθνικότητα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η πληθυσμιακή 5
πυκνότητα, η ιδιόκτητη/ ενοικιαζόμενη κατοικία, η αξία του οικήματος, καθώς και η διατροφική κατάσταση. Τέλος, από την μελέτη φαίνεται ότι νέες έρευνες, βασισμένες στον GIS, εφαρμόζονται ως προς την επιτήρηση και τον έλεγχο των κρουσμάτων παιδικής δηλητηρίασης, την ανάλυση του κινδύνου μόλυνσης, αλλά και την απεικόνιση της έκθεσης στον μόλυβδο. Στοχευμένες γεωγραφικά πρακτικές, εφαρμόζονται για την καταπολέμηση του φαινομένου. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους Thapa και συν, εξέτασε τον κίνδυνο έκθεσης στον υδράργυρο ατόμων που καταναλώνουν ψάρια από την λίμνη Phewa του Νεπάλ. Από την μελέτη βρέθηκε ότι οι ιδιοκτήτες των ξενοδοχείων κατανάλωναν σημαντικά υψηλότερες ποσότητες ψαριών, ακολουθούμενοι από τους ψαράδες. Αντίθετα, τα κυβερνητικά στελέχη, οι ένστολοι (στρατός/αστυνομία), οι ντόπιοι και τέλος οι επισκέπτες, κατανάλωναν μικρότερες ποσότητες ψαριών, με τους επισκέπτες να ανιχνεύεται η ελάχιστη πρόσληψη MeHg. Από την μελέτη βρέθηκε ότι ένα άτομο 60kg μπορεί να καταναλώσει τουλάχιστον 2kg ψαριών την εβδομάδα, χωρίς να υπερβεί τα όρια ασφαλείας για την πρόσληψη υδραργύρου. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ, εξέτασε εάν η γεωγραφική εξάπλωση του λεοντόψαρου, σε ενδημικές περιοχές στην βιοτοξίνη σιγκουατέρα (ciguatera), μπορεί να θέσει την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο, μέσω της τροφικής δηλητηρίασης από τα τροπικά ψάρια. Ο επιπολασμός της σιγκουατοξίνης από τα λεοντόψαρα, βρέθηκε 12% υψηλότερος σε σχέση με τις οδηγίες του Αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), στα ψάρια των ΗΠΑ. Στις Παρθένους Νήσους επισημαίνεται σημαντικός καταναλωτικός κίνδυνος. Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εξάπλωση του λεοντόψαρου απειλεί την ανθρώπινη υγεία μέσω τροφικών δηλητηριάσεων από την σιγκουατοξίνη και προσοχή πρέπει να δοθεί ως προς την ασφάλεια των τροφίμων που προέρχονται από τις γνωστές ενδημικές περιοχές. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία, διερεύνησε τις τοξίνες του φυτοπλαγκτού Dinophysis και την επίδρασή τους στην ανάπτυξη γαστρεντερικών διαταραχών καθώς και διαρροϊκών συνδρόμων λόγω της κατανάλωσης οστρακοειδών μολυσμένων με τις συγκεκριμένες τοξίνες. Από την μελέτη φαίνεται ότι τα διάφορα είδη του τοξικού φυτοπλαγκτού Dinophysis είναι παγκοσμίως διαδεδομένα. Όλα τα είδη που εξετάστηκαν, βρέθηκαν να εμπεριέχουν οκαδαϊκό οξύ ή πεκτενοτοξίνη ή και τα δύο. Περιοχές υψηλού κινδύνου για την δηλητηρίαση από οστρακοειδή είναι όσες συνδυάζουν την παρουσία του Dinophysis με υψηλή συγκέντρωση σε οκαδαϊκό οξύ, καθώς και υδατοκαλλιέργειες με την 6
υπεροχή των μυδιών Mytilus. Όσοι καταναλώνουν συχνά μύδια κινδυνεύουν με δηλητηρίαση από τις συγκεκριμένες τοξίνες. Μελέτη που εκπονήθηκε στις ΗΠΑ, παρουσιάζει την επίδραση του δομοϊκού οξέος στην εκδήλωση επιληπτικών κρίσεων. Φαίνεται ότι οι επιληπτικές κρίσεις που οφείλονται στην έκθεση του ατόμου στο δομοϊκό οξύ, εκδηλώνονται με επαναλαμβανόμενες κρίσεις εβδομάδες ή μήνες μετά την δηλητηρίαση από το συγκεκριμένο οξύ, ενώ στα ζώα παρατηρούνται άτυπες συμπεριφορές και ειδικότερα η εκδήλωση επιθετικότητας. Από την μελέτη προκύπτουν αξιοσημείωτα συμπεράσματα για την συμβολή της όσφρησης και των ιπποκάμπειων δικτύων στην εκδήλωση αλλά και στην ωρίμανση της επιληψίας. Άρθρο των Beraldo et al, στην Βραζιλία, παρουσιάζει το ιστορικό ασθενούς με οξεία χολοστατική ηπατίτιδα, προκληθείσα από την χορήγηση αμοξυκιλλίνης και κλαβουλανικού οξέος. Το περιστατικό παρουσίασε ασυνήθιστη εξέλιξη που χαρακτηρίζεται από την εκδήλωση σοβαρής υπερχολερυθριναιμίας και χολοστατικών διαταραχών, χωρίς την ανάπτυξη ηπατικής ανεπάρκειας. Ο συνολικός χρόνος ίασης του ασθενούς ήταν 4 μήνες, χωρίς την χορήγηση συγκεκριμένης θεραπείας, παρά μόνο συνδυασμού αντιεμετικών και χολεστυραμίνης. Συνεπώς, το συγκεκριμένο άρθρο τονίζει την σημασία της προσεκτικής χορήγησης των αντιβιοτικών ή/και άλλων φαρμάκων. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην νότιο Κορέα, μελέτησε την ροπή εκδήλωσης άγχους και κατάθλιψης των ασθενών με τοξική ηπατίτιδα. Από την μελέτη προέκυψε ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες αυξάνουν την επιρρέπεια των ατόμων ως προς την εφαρμογή εναλλακτικών θεραπειών, όπως η χρήση βοτάνων και φυτικών συνταγών. Συνεπώς οι ψυχολογικοί παράγοντες θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπ όψιν για την αποτροπή φαινομένων τοξικής ηπατίτιδας. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε δύο πόλεις της Washington, διερεύνησε την συμβολή της άμεσης επαφής με τις αγελάδες των μονάδων παραγωγής γάλακτος και με το περιβάλλον τους, στην εκδήλωση καμπυλοβακτηρίωσης στους ανθρώπους. Από την μελέτη προέκυψε ότι όσοι διαβιούν ή εργάζονται σε κτηνοτροφικές μονάδες παραγωγής αγελαδινού γάλακτος και έχουν Ισπανική εθνικότητα, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο μόλυνσης από το καμπηλοβακτηρίδιο. Όταν η ανάλυση περιορίστηκε σε μία από τις δύο πόλεις, οι ανεξάρτητοι παράγοντες κινδύνου που ανιχνεύτηκαν για την εκδήλωση καμπηλοβακτηρίωσης, ήταν η Ισπανική εθνικότητα, η άμεση επαφή με τις αγελάδες και η κατοχή οικόσιτων. Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η άμεση έκθεση των ανθρώπων με τις αγελάδες των μονάδων 7
παραγωγής γάλακτος, αποτελεί σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη καμπυλοβακτηρίωσης, σε σχέση με την κατανάλωση πουλερικών ή/και των προϊόντων τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης Lekei E, Ngowi A, London L. Farmers' knowledge, practices and injuries associated with pesticide exposure in rural farming villages in Tanzania. BMC Public Health 2014, 14:389. Mars B, Burrows S, Hjelmeland H, Gunnell D. Suicidal behaviour across the African continent: a review of the literature. BMC Public Health 2014, 14:606. Liu SH, Lin JL, Shen HL, Chang CC, Huang WH, Weng CH, Hsu CW, Wang IK, Liang CC, Yen TH. Acute large-dose exposure to organophosphates in patients with and without diabetes mellitus: analysis of mortality rate and new-onset diabetes mellitus. Environmental Health 2014, 13:11. Park S, Ahn MH, Lee A, Hong JP. Associations between changes in the pattern of suicide methods and rates in Korea, the US, and Finland. International Journal of Mental Health Systems 2014, 8:22. Pfadenhauer LM, Burns J, Rohwer A, Rehfuess EA. A protocol for a systematic review of the effectiveness of interventions to reduce exposure to lead through consumer products and drinking water. Systematic Reviews 2014, 3:36. Hore P, Ahmed M, Nagin D, Clark N. Intervention Model for Contaminated Consumer Products: A Multifaceted Tool for Protecting Public Health. American Journal of Public Health 2014, 104: 1377-1383. Qi X, Hu W, Page A, Tong S. Dynamic pattern of suicide in Australia, 1986 2005: a descriptive-analytic study. BMJ Open 2014, 4. Zou JF, Guo Q, Shao H, Li B, Du H, Liu M, Liu F, Dai L, Chung MH, Lin HJ, Guo HR, Yang TM, Huang CC, Hsu CC. A Positive Babinski Reflex Predicts Delayed 8
Neuropsychiatric Sequelae in Chinese Patients with Carbon Monoxide Poisoning. BioMed Research International Volume 2014 (2014). Waite T, Murray V, Baker D. Carbon Monoxide Poisoning and Flooding: Changes in Risk Before, During and After Flooding Require Appropriate Public Health Interventions. PLOS Currents Disasters 2014. Jones GRN. The Alzheimer Pandemic: Is Paracetamol to Blame? Inflammation & Allergy - Drug Targets, 2014, 13, 2-14. Pennisi M, Malaguarnera G, Puglisi V, Vinciguerra L, Vacante M, Malaguarnera M. Neurotoxicity of Acrylamide in Exposed Workers. Int. J. Environ. Res. Public Health 2013, 10:3843-3854. Akkus C, Ozdenerol E. Exploring Childhood Lead Exposure through GIS: A Review of the Recent Literature. Int. J. Environ. Res. Public Health 2014, 11: 6314-6334. Thapa DS, Sharma CM, Kang S, Sillanpää M. The Risk of Mercury Exposure to the People Consuming Fish from Lake Phewa, Nepal. Int. J. Environ. Res. Public Health 2014, 11: 6771-6779. Robertson A, Garcia AC, Quintana HAF, Smith TB, Castillo BF, Reale-Munroe K, Gulli JA, Olsen DA, Hooe-Rollman JI, Jester ELE, Klimek BJ, Plakas SM. Invasive Lionfish (Pterois volitans): A Potential Human Health Threat for Ciguatera Fish Poisoning in Tropical Waters. Mar. Drugs 2014, 12: 88-97. Reguera B, Riobó P, Rodríguez F, Díaz PA, Pizarro G, Paz B, Franco JM, Blanco J. Dinophysis Toxins: Causative Organisms, Distribution and Fate in Shellfish. Mar. Drugs 2014, 12:394-461. Ramsdell JS, Gulland FM. Domoic Acid Epileptic Disease. Mar. Drugs 2014, 12: 1185-1207. Beraldo DO, Melo JF, Bonfim AV, Teixeira AA,Teixeira RA, Duarte AL. Acute cholestatic hepatitis caused by amoxicillin/ clavulanate. World J Gastroenterol 2013, 19(46): 8789-8792. Suh JI, Sakong JK, Lee K, Lee YK, Park JB, Kim DJ, Seo YS, Lee JD, Ko SY, Lee BS, Kim SH, Kim BS, Kim YS, Lee HJ, Kim IH, Sohn JH, Kim TY, Ahn BM. Anxiety and depression 9
propensities in patients with acute toxic liver injury. World J Gastroenterol 2013, 19(47): 9069-9076. Davis MA, Moore DL, Baker KNK, French NP, Patnode M, Hensley J, MacDonald K, Bessera TE. Risk Factors for Campylobacteriosis in Two Washington State Counties with High Numbers of Dairy Farms. Journal of Clinical Microbiology 2013, 51(12): 3921-3927. 10
2. ΣΧΕΔΙΟ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ A. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ (RISK FOR POISONING) Ορισμός: Επιτεινόμενος κίνδυνος τυχαίας έκθεσης σε, ή κατάποσης των φαρμάκων ή επικίνδυνων προϊόντων σε δόσεις ικανές να προκαλέσουν δηλητηρίαση (ή ανεπιθύμητες ενέργειες από τη συνταγογραφημένη φαρμακευτική αγωγή/ χρήση ουσιών). Παράγοντες κινδύνου Ενδογενείς Μειωμένη όραση Έλλειψη ασφάλειας/ εκπαίδευσης σε φάρμακα Έλλειψη κατάλληλων μέτρων προφύλαξης (μη ασφαλείς συνήθειες, αμέλεια για μέτρα ασφάλειας, έλλειψη επίβλεψης) Λεκτική έκφραση για ακατάλληλα μέτρα ασφάλειας σε επαγγελματικό περιβάλλον Γνωστικές/συναισθηματικές δυσκολίες [Ηλικία, π.χ. μικρά παιδιά, ηλικιωμένα άτομα] [Χρόνια νοσήματα, ανικανότητα] [Πολιτισμικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις] Εξωγενείς Μεγάλες ποσότητες φαρμάκων στο σπίτι Φάρμακα αποθηκευμένα σε ξεκλείδωτα ντουλάπια προσβάσιμα από παιδιά/άτομα σε σύγχυση Διαθεσιμότητα παράνομων ουσιών δυνητικά μολυσμένων από δηλητηριώδεις πρόσθετες ουσίες Επικίνδυνα προϊόντα προσβάσιμα από παιδιά/ άτομα σε σύγχυση [θεραπευτικά όρια ασφαλείας συγκεκριμένων φαρμάκων(π.χ. θεραπευτικού έναντι τοξικού επιπέδου, περίοδος ημι-ζωής, τρόπος λήψης και μεταβολισμού στο σώμα, επαρκής λειτουργία οργάνων] [Χρήση πολλαπλών φυτικών σκευασμάτων ή υπερδοσολογία] 11
Σημείωση: μία διάγνωση κινδύνου δε βασίζεται σε ενδείξεις σημείων και συμπτωμάτων καθώς το πρόβλημα δεν υπάρχει και οι νοσηλευτικές παρεμβάσεις κατευθύνονται στην πρόληψη. Β. ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΚΒΑΣΕΙΣ/ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ-ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΘΑ: Εκφράζει λεκτικά την κατανόηση των κινδύνων δηλητηρίασης Ανιχνεύει τους κινδύνους που μπορεί να οδηγήσουν σε τυχαία δηλητηρίαση Διορθώνει τους εξωγενείς κινδύνους που έχουν ανιχνευθεί Επιδεικνύει τις απαραίτητες ενέργειες/ αλλαγές στον τρόπο ζωής για την ενίσχυση ασφαλούς περιβάλλοντος Συμπεριφορά προς διαχείριση του κινδύνου για δηλητηρίαση Βαθμολόγηση με 1: καθόλου, 2: σπάνια, 3: μερικές φορές, 4: συχνά, 5: συνεχώς, ΜΕ: μη εφαρμόσιμο) Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο / Ο γονέας: Δείκτες καθόλου 1 σπάνια 2 μερικές φορές 3 συχνά 4 συνεχώς 5 μη εφαρμόσιμο ΜΕ Αναγνωρίζει τον κίνδυνο νόσου χωρίς συμμόρφωση στο πρόγραμμα πρόληψης Περιγράφει τους κινδύνους που σχετίζονται με το συγκεκριμένο πρόγραμμα Περιγράφει αντενδείξεις για το 12
συγκεκριμένο πρόγραμμα πρόληψης Φέρνει ενημερωμένη κάρτα συμμόρφωσης στα προτεινόμενα προληπτικά μέτρα σε κάθε επίσκεψη Ακολουθεί τις συστάσεις του προγράμματος ανάλογα με την ηλικία Περιγράφει μέτρα ανακούφισης από τις παρενέργειες φαρμάκων/ εμβολίων Αναφέρει πιθανές αντιδράσεις σε φάρμακα/ εμβόλια Επιβεβαιώνει την ημερομηνία της επόμενης επίσκεψης Ακολουθεί τις συστάσεις από προληπτικά προγράμματα / για προφυλακτικά μέτρα για ταξίδια/ για ασφαλή συμπεριφορά Ακολουθεί τις συστάσεις για εργασιακούς κινδύνους Αναγνωρίζει πηγές χορήγησης προφυλακτικών μέσων (φάρμακα, εμβόλια, αντισηπτικά, προφυλακτικά) 13
Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ / ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 1 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ. Αξιολόγηση των αιτιολογικών/συμμετεχόντων παραγόντων: ΠΑΙΔΙΑ/ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ/ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΖΩΗΣ Ανίχνευση των ενδογενών/εξωγενών παραγόντων κινδύνου στο περιβάλλον του ατόμου, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας βρεφών, μικρών παιδιών και αδύναμων ηλικιωμένων ατόμων (που βρίσκονται σε κίνδυνο για τυχαία δηλητηρίαση) και εφήβων/ νεαρών ενηλίκων (που βρίσκονται σε κίνδυνο για πειραματισμούς με φάρμακα), άτομο σε σύγχυση ή με χρόνια νόσο που χρησιμοποιεί πολλά φάρμακα, άτομο με πιθανότητα για αυτοκτονία, άτομο που κάνει χρήση/ εμπορία παράνομων ουσιών (π.χ. μαριχουάνα, κοκαίνη, ηρωίνη), άτομο που παρασκευάζει ουσίες στο σπίτι (π.χ. μεθαμφεταμίνες) ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ/ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Επισήμανση της ηλικίας του ατόμου, της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, του επιπέδου ανάπτυξης, της ικανότητας λήψης αποφάσεων, του γνωστικού επιπέδου. Των ικανοτήτων. Επιδρά στην ικανότητα του ατόμου να προστατεύει τον εαυτό του/ τους άλλους και επηρεάζει την επιλογή παρεμβάσεων/ εκπαίδευσης Αξιολόγηση της ψυχικής διάθεσης, των ικανοτήτων αντιμετώπισης, των τύπων προσωπικότητας (π.χ. ιδιοσυγκρασία, παρορμητική συμπεριφορά, επίπεδο αυτοεκτίμησης) που μπορεί να οδηγήσουν σε απροσεξία/αύξηση της ανάληψης ρίσκου χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι συνέπειες. Επανεξέταση των εργαστηριακών/τοξικολογικών αποτελεσμάτων, όπως ενδείκνυται ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Αξιολόγηση των γνώσεων του ατόμου για την ασφαλή χρήση φαρμάκων/ φυτικών σκευασμάτων, τους κινδύνους ασφάλειας στο περιβάλλον και την ικανότητα ανταπόκρισης σε πιθανή απειλή 2 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ. Συνεργασία στη διόρθωση των παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν σε τυχαία δηλητηρίαση: 14
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ/ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Συζήτηση για την ασφάλεια της φαρμακευτικής αγωγής με το άτομο/σημαντικό άλλο για: Πρόληψη τυχαίας κατάποσης: Παιδια/ηλικιωμένους/περίοδοι ζωής - Επισήμανση της σημασίας της επίβλεψης σε βρέφη/παιδιά, ευπαθείς ηλικιωμένους ή σε άτομα με γνωστικούς περιορισμούς - Φύλαξη φαρμάκων και βιταμινών σε σημεία μη ορατά/μη προσιτά από τα παιδιά ή άτομα με γνωστική διαταραχή - Χρήση πωμάτων ασφαλείας για παιδιά και κλείδωμα των ντουλαπιών όπου φυλάσσονται φάρμακα - Ασφαλές κλείσιμο των συσκευασιών μετά τη λήψη του φαρμάκου - Κωδικοποίηση φαρμάκων για άτομα με προβλήματα όρασης - Χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής των παιδιών ως φάρμακο και όχι ως γλυκό Πρόληψη λήψης διπλάσιας δόσης/ πιθανής υπερβολικά μεγάλης δόσης: - Τήρηση ενημερωμένου καταλόγου όλων των φαρμάκων (συνταγές, μη συνταγογραφημένα φάρμακα, φυτικά σκευάσματα, συμπληρώματα) και ανασκόπηση της με επαγγελματίες υγείας όταν η φαρμακευτική αγωγή τροποποιείται, νέα φάρμακα προσθέτονται ή υπάρχει συμβουλευτική απο καινούριους επαγγελματίες υγείας - Διατήρηση των συνταγογραφημένων φαρμάκων στο αρχικό κουτί τους με την ετικέτα. Αποφυγή ανάμειξής τους με άλλα φάρμακα/τοποθέτησης σε συσκευασίες χωρίς κάποιο σημάδι. - Μεταβίβαση της υπευθυνότητας σε σημαντικό άλλο/νοσηλευτές κατ οίκον νοσηλείας για επίβλεψη της φαρμακευτικής αγωγής/ προετοιμασία φαρμάκων για άτομα με διαταραχές γνωστικές ή όρασης, ή προμήθεια έτοιμου του φαρμάκου απευθείας από το φαρμακείο - Λήψη συνταγογραφούμενων φαρμάκων σύμφωνα με τις οδηγίες - Αποφυγή αλλαγής της δοσολογίας του φαρμάκου - Διατήρηση και ανάγνωση των πληροφοριών ασφαλούς χρήσης που συνοδεύουν τις συσκευασίες των φαρμάκων για τα αναμενόμενα αποτελέσματα, τις δευτερεύουσες παρενέργειες, τις αναφερόμενες/ ανεπιθύμητες επιπτώσεις που 15
απαιτούν ιατρική παρέμβαση και τον τρόπο διαχείρισης δόσης που δεν λήφθηκε την κατάλληλη ώρα Πρόληψη λήψης φαρμάκων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ή με μη συνταγογραφούμενα φάρμακα/ φυτικά σκευάσματα/ άλλα συμπληρώματα με ανεπιθύμητο ή επικίνδυνο τρόπο: - Τήρηση καταλόγου/αναφοράς φαρμακευτικών αλλεργιών, συμπεριλαμβανομένου του τύπου της αντίδρασης, σε επαγγελματία υγείας/ φαρμακοποιό - Χρήση βραχιολιού/ κολιέ για ιατρική προσοχή, όπως ενδείκνυται. Αποφυγή λήψης παλιών/ ληγμένων φαρμάκων. Αποφυγή φύλαξης συνταγών για μελλοντική χρήση - Ενθάρρυνση απόρριψης παλιών/ μη χρησιμοποιημένων φαρμάκων με ασφαλές τρόπο (απόρριψη σε περιοχές συλλογής επικίνδυνων αποβλήτων, και όχι μέσα από το σύστημα αποχέτευσης/ τουαλέτα). - Αποφυγή λήψης φαρμάκων που έχουν συνταγογραφηθεί για άλλο άτομο. ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΕΣ Συντονισμός της φροντίδας όταν συμμετέχουν πολλοί επαγγελματίες υγείας για τον περιορισμό του αριθμού των φαρμακευτικών συνταγών/ επιπέδων δοσολογίας 3 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ- Προαγωγή της ευεξίας (εκπαίδευση/ Παράγοντες σχεδιασμού εξόδου): ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Συζήτηση των παρενεργειών/ δυνητικών αλληλεπιδράσεων φαρμάκων με το άτομο/ σημαντικό άλλο. Συζήτηση για τη χρήση μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων/ φυτικών σκευασμάτων και τις πιθανότητες λανθασμένης χρήσης, φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων και υπερδοσολογίας, όπως η λήψη μεγάλων δόσεων βιταμινών κ.ο.κ. Ανασκόπηση των περιοδικών εργαστηριακών εξετάσεων που εκτελούνται για τον έλεγχο των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων (π.χ. έλεγχος ηπατικής λειτουργίας όταν χορηγούνται αντι-λιπιδαιμικοί παράγοντες (στατίνες) ή νεφρικής/ 16
θυρεοειδικής λειτουργίας και των επιπέδων γλυκόζης στον ορό για αντιμανιακά φάρμακα (λίθιο) Συζήτηση για βιταμίνες (ιδίως όσες περιέχουν σίδηρο), που μπορεί να είναι δηλητηριώδεις για τα παιδιά, εάν ληφθούν σε υψηλές δόσεις Ανασκόπηση της ασφαλούς λήψης κοινών αναλγητικών φαρμάκων (π.χ. η ακεταμινοφαινη -παρακεταμόλη- είναι ένα συστατικό σε πολλά μη συνταγογραφούμενα φάρμακα και μπορεί να συμβεί ακούσια πρόσληψη μεγάλης δόσης. Συζήτηση για τη χρήση σιροπιού ιπεκακουάνας στο σπίτι. Η χρήση του είναι αμφιλεγόμενη γιατί μπορεί να καθυστερήσει την κατάλληλη ιατρική θεραπεία (π.χ. να μειώσει την αποτελεσματικότητα του ενεργού άνθρακα/ των αντίδοτων από το στόμα) ή να χρησιμοποιηθεί ακατάλληλα με ανεπιθύμητες επιπτώσεις. Επομένως, η χρήση του στο σπίτι χωρίς την άμεση συμβουλή ειδικών του Κέντρου Δηλητηριάσεων δεν συνιστάται. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Πραγματοποίηση εργαστηριακών εξετάσεων (π.χ. χρόνος προθρομβίνης/ινr κατά τη λήψη κουμαδίνης, τοξικά επίπεδα φενυντοίνης, διγοξίνης) σε συχνά διαστήματα για την εξασφάλιση ότι τα επίπεδα του φαρμάκου στην κυκλοφορία βρίσκονται εντός του θεραπευτικού εύρους. ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΕΣ Ερώτηση σε επαγγελματία υγείας/ φαρμακοποιό για οποιοδήποτε φάρμακο πρέπει να ληφθεί υποψιν σε περίπτωση εγκυμοσύνης, θηλασμού ή προγραμματισμού για εγκυμοσύνη, καθώς μερικά φάρμακα είναι επικίνδυνα για το έμβρυο ή το νεογνό που θηλάζει. Παραπομπή του χρήστη ουσιών σε προγράμματα αποτοξίνωσης, κέντρα αποκατάστασης εσωτερικών/ εξωτερικών ασθενών, συμβουλευτική, υποστηρικτικές ομάδες και ψυχοθεραπεία Ενθάρρυνση μέτρων εκτάκτου ανάγκης, επίγνωσης και εκπαίδευσης (π.χ. καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση/μαθήματα Πρώτων βοηθειών, προγράμματα ασφάλειας στην κοινότητα, τρόποι πρόσβασης σε ιατρικό προσωπικό για επείγουσες καταστάσεις 17
ΠΑΙΔΙΑ/ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ/ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΖΩΗΣ Ενθάρρυνση γονέων για τοποθέτηση αυτοκόλλητων ασφαλείας στα φάρμακα/ χημικά για την προειδοποίηση παιδιών για επικίνδυνο περιεχόμενο ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ/ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Δημιουργία καταλόγου με τηλεφωνικούς αριθμούς για περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης (π.χ. τοπικά/εθνικά τηλέφωνα του κέντρου δηλητηριάσεων, τηλέφωνο ιατρού) και τοποθέτησης της δίπλα στο τηλέφωνο για χρήση σε περίπτωση δηλητηρίασης Καθιέρωση κοινοτικών προγραμμάτων για την παροχή βοηθείας σε άτομα για την αναγνώριση και διάρθρωση των παραγόντων κινδύνου στο περιβάλλον τους ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Χρήσιμοι Σχετικοί Ηλεκτρονικοί Σύνδεσμοι Πατηράκη Κουρμπάνη Ε., (2009), Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11 η Αγγλική Έκδοση 1 η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., Moorhouse M. F., Murr A., (2008), Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales, 11 th edition, F. A. Davis Company Philadelphia. Polk LV, Green PM (2007) Contamination: nursing diagnoses with outcome and intervention linkages. Int J Nurs Terminol Classif. 18(2):37-44. F F S Daly, M Little, and L Murray (2006). A risk assessment based approach to the management of acute poisoning. Emerg Med J. 23(5): 396 399. doi: 10.1136/emj.2005.030312 http://www.drugs.com/cg/alcohol-intoxication-inpatient-care.html http://www.paidiatriki.gr/index.php?option=com_zoo&task=item&item_id=316&itemid=1 18
Mercury Exposure and Health Impacts among Individuals in the Artisanal and Small-Scale Gold Mining Community: A Comprehensive Review WHO Manual for the Public Health Management of Chemical Incidents Endocrine disruptors Integrated risk assessment World Health Assembly and Executive Board Resolutions relevant to the work of IPCS WHO Workshop Report on Mechanisms of Fibre Carcinogenesis and Assessment of Chrysotile Asbestos Substitutes pdf, 292kb International Agency for Research on Cancer (IARC) Monographs www.iatronet.gr/ygeia/iatriki-ergasias/article/346/molyvdos.html. www.iatronet.gr/symptom-checker/trofiki-dilitiriasi.html www.who.int/heli/risks/toxics/chemicals/en/ www.who.int/ipcs/...poisons/...poison.../en/ World directory of poison centres WHO Pesticide Evaluation Scheme (WHOPES) Chemical risks in food Helping to protect children from the harmful effects of chemicals Inter-Organization Programme for the Sound Management of Chemicals (IOMC) IPCS INCHEM web site 19
3. ΕΝΤΥΠΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ 20