ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΜΕ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Π. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΜΕ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑ ΓΑΚΗ ΑΕΜ: 4986 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2014

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια συνδέθηκε άρρηκτα με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της οικονομικής ύφεσης που βιώνει η χώρα και της περικοπής του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ), παρατηρείται μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας των εργοληπτικών επιχειρήσεων. Έτσι, πολλές τεχνικές εταιρείες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον κλάδο, κάτι που προκαλεί ανησυχία τόσο στους συνδέσμους εργοληπτικών επιχειρήσεων όσο και στην κοινωνία. Στη συγκεκριμένη διπλωματική εργασία προσπαθήσαμε να μελετήσουμε το φαινόμενο αυτό χρησιμοποιώντας τις βασικές αρχές της Θεωρίας Δυναμικής Συστημάτων. Συγκεκριμένα, κατασκευάστηκε ένα δυναμικό πρότυπο, το οποίο αποτυπώνει όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων έργων και αναβάθμισης των εταιρειών από μία τάξη σε άλλη. Μέσα από αυτό το πρότυπο προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τους λόγους που συντελούν στη μείωση της δυναμικότητας των εργοληπτικών επιχειρήσεων και στη συνέχεια να διερευνήσουμε εναλλακτικά σενάρια που δύνανται να καταστήσουν δυνατή τη βιωσιμότητα του κλάδου. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω εγκάρδια τον επιβλέποντα καθηγητή της εργασίας, κ. Πάτροκλο Γεωργιάδη, για την ουσιαστική καθοδήγηση που μου προσέφερε. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την υποψήφια διδάκτορα κ. Ειρήνη Παγώνη για τη συνεισφορά της στις διορθώσεις της εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους ιθύνοντες των τεχνικών υπηρεσιών του Δήμου Θεσσαλονίκης, του Δήμου Νεάπολης Συκεών και του Δήμου Αμπελοκήπων Μενεμένης για τα στοιχεία σχετικά με μειοδοτικούς διαγωνισμούς που μου προσέφεραν. Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ..1 1.1. κατασκευαστικός κλάδος.. 1 1.2. Δημοπρασίες δημοσίων τεχνικών έργων.....2 1.3. Εγγεγραμμένες εταιρείες στο Μ.Ε.ΕΠ....3 2. ΑΡΧΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ......6 2.1. Έννοια δημοσίου έργου...6 2.2. Τρόποι εκτέλεσης δημοσίων έργων....6 2.3. Δημοπρασία.6 2.3.1. Διακήρυξη διαγωνισμού..7 2.3.2. Συμβατικά τεύχη διαγωνισμού... 8 2.3.3. Καλούμενες εργοληπτικές επιχειρήσεις 8 2.3.4. Συστήματα υποβολής προσφορών.22 2.3.5. Επιτροπή διαγωνισμού.24 2.3.6. Ανάδειξη αναδόχου 25 2.3.7. Κατακύρωση αποτελέσματος...25 2.3.8. Ενημέρωση διαγωνιζομένων... 26 3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ......28 3.1. Το δυναμικό πρότυπο των Kim και Reinschmidt....28 3.1.1. Βασική ιδέα και υποθέσεις...28 3.1.2. Το δυναμικό πρότυπο... 31 3.1.3. Παράμετροι και προσομοίωση προτύπου.....34 3.1.4. Διερεύνηση και ανάλυση αποτελεσμάτων.....35 3.2. Το δυναμικό πρότυπο των Gilkinson και Dangerfield.....41 3.2.1. Κατανόηση των δυναμικών δυνατοτήτων.....42 3.2.2. Συλλογή δεδομένων.......43 i

3.2.3. Υποθέσεις και παράμετροι... 44 3.2.4. Δείκτης ανταγωνιστικότητας.45 3.2.5. Αποτελέσματα προσομοίωσης...47 4. ΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ......51 4.1. Διάγραμμα επιρροής 52 4.2. Διάγραμμα ροής 56 4.3. Προσδιορισμός τιμών των χρησιμοποιούμενων μεταβλητών...62 4.4. Διερεύνηση εναλλακτικών σεναρίων.....68 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ....71 5.1. Αποτελέσματα προσομοίωσης αρχικού προτύπου....71 5.2. Αποτελέσματα προσομοίωσης εναλλακτικών σεναρίων...72 5.2.1. Το αναπτυξιακό σενάριο... 72 5.2.2. Το σενάριο σταθερότητας.73 5.2.3. Το σενάριο ύφεσης....75 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..79 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...81 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..83 ii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1.1: Διαχρονική εξέλιξη πλήθους δημοσίων έργων προϋπολογισμού άνω των 2 εκ...2 Σχήμα 1.2: Διαχρονική εξέλιξη του συνολικού προϋπολογισμού δημοπρασιών άνω των 2 εκ. 3 Σχήμα 1.3: Εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η -7 η του Μ.Ε.ΕΠ...4 Σχήμα 1.4: Διαχρονική εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η -7 η του Μ.Ε.ΕΠ. ανά τάξη..5 Σχήμα 3.1: Μοντέλο βασικής ιδέας..29 Σχήμα 3.2: Η δομή του προτύπου...31 Σχήμα 3.3: Διάγραμμα ροής προτύπου..32 Σχήμα 3.4: Διάγραμμα επιρροής μοντέλου ανταγωνισμού.....33 Σχήμα 3.5: Βηματική απόκριση....35 Σχήμα 3.6: (a) Δυναμικότητα και ανεκτέλεστο, (b) Αθροιστικό καθαρό κέρδος και μερίδιο αγοράς...37 Σχήμα 3.7: Αποτελέσματα πρότασης 3.. 38 Σχήμα 3.8: Αποτελέσματα πρότασης 4.. 40 Σχήμα 3.9: Επίδραση στο συγχρονισμό της αγοράς....40 Σχήμα 3.10: Εσωτερικές και εξωτερικές ανταγωνιστικές επιρροές.42 Σχήμα 3.11: Υψηλού επιπέδου διάγραμμα μίας κατασκευαστικής εταιρείας....43 Σχήμα 3.12: Δείκτης ανταγωνιστικότητας... 46 Σχήμα 3.13: Διάγραμμα ροής προτύπου....47 Σχήμα 3.14: Σημαντικά σημεία στρατηγικής ανάλυσης...48 Σχήμα 3.15: Αριθμός συμβάσεων που παραχωρήθηκαν και καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των έργων.49 Σχήμα 3.16: Ετήσια οικονομική απόδοση εταιρειών και πλήθος ολοκληρωμένων έργων. 50 iii

Σχήμα 4.1: Διάγραμμα επιρροής δυναμικού προτύπου... 55 Σχήμα 4.2: Διάγραμμα ροής δυναμικού προτύπου... 61 Σχήμα 4.3: Σχέση αριθμού εταιρειών που συμμετέχουν σε διαγωνισμούς-ποσοστού έκπτωσης..64 Σχήμα 4.4: Δεύτερη εναλλακτική συμπεριφορά ποσοστού έκπτωσης.. 69 Σχήμα 4.5: Τρίτη εναλλακτική συμπεριφορά ποσοστού έκπτωσης...70 Σχήμα 5.1: Αποτελέσματα προσομοίωσης αρχικού προτύπου.. 71 Σχήμα 5.2: Αποτελέσματα προσομοίωσης αναπτυξιακού σεναρίου..73 Σχήμα 5.3: Επίδραση χρόνου πραγματοποίησης αναβάθμισης/υποβάθμισης εταιρειών κατά τη διερεύνηση του σεναρίου σταθερότητας....74 Σχήμα 5.4: Επίδραση ποσοστού έκπτωσης κατά τη διερεύνηση του σεναρίου σταθερότητας...75 Σχήμα 5.5: Αποτελέσματα προσομοίωσης σεναρίου ύφεσης.....76 Σχήμα 5.6: Επίδραση χρόνου πραγματοποίησης αναβάθμισης/υποβάθμισης εταιρειών κατά τη διερεύνηση του σεναρίου ύφεσης....77 Σχήμα 5.7: Επίδραση της δεύτερης εναλλακτικής συμπεριφοράς του ποσοστού έκπτωσης κατά τη διερεύνηση του σεναρίου σταθερότητας...78 Σχήμα 5.8: Επίδραση της δεύτερης εναλλακτικής συμπεριφοράς του ποσοστού έκπτωσης κατά τη διερεύνηση του σεναρίου σταθερότητας...78 iv

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1: Διαχρονική εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η -7 η του Μ.Ε.ΕΠ...3 Πίνακας 2.1: Αναλογούντα μεγέθη στην εφαρμογή του τύπου κατάταξης..15 Πίνακας 2.2: Ανώτατα και κατώτατα όρια προϋπολογισμού έργων εργοληπτικών επιχειρήσεων......21 Πίνακας 2.3: Ανώτατα όρια ανεκτέλεστου κατά τάξη Μ.Ε.ΕΠ...22 Πίνακας 3.1: Γενικοί κανόνες λήψης αποφάσεων....30 Πίνακας 3.2: Σύγκριση των χρηματοοικονομικών δεικτών.. 34 Πίνακας 3.3: Συνθήκες διενέργειας της διερεύνησης...36 Πίνακας 3.4: Τιμές παραμέτρων που χρησιμοποιήθηκαν στο πρότυπο...45 Πίνακας 4.1: Αριθμός εργοληπτικών επιχειρήσεων του Νομού Θεσσαλονίκης που ήταν εγγεγραμμένες στις 3 η, 4 η και 5 η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. κατά το 2013...65 Πίνακας 4.2: Στοιχεία διαγωνισμών.66 v

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Ο κατασκευαστικός κλάδος Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια συνδέθηκε άρρηκτα με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η απορρόφηση χρηματικών κονδυλίων από τα Α,Β,Γ Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ) σε συνδυασμό με το Δ ΚΠΣ, που πλέον ονομάζεται Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) και η ανάληψη των έργων των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, τοποθέτησαν τον κατασκευαστικό κλάδο στο επίκεντρο της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια. Η διεύρυνση των δραστηριοτήτων του κατασκευαστικού κλάδου επηρέασε θετικά και τους βασικούς κλάδους παραγωγής δομικών υλικών (τσιμέντο, έτοιμο σκυρόδεμα, χάλυβας, αλουμίνιο) προκειμένου να ανταπεξέλθουν στην αυξημένη ζήτηση των προϊόντων. Η κατασκευαστική δραστηριότητα διακρίνεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες: Δημόσια και Ιδιωτικά τεχνικά έργα. Βασικές κατηγορίες έργων που αναλαμβάνουν οι κατασκευαστικές εταιρείες είναι: οικοδομικά, οδοποιίας, υδραυλικά, λιμενικά, ηλεκτρομηχανολογικά, βιομηχανικά και ενεργειακά έργα. Η οικονομική ύφεση που βιώνει η χώρα τα τελευταία χρόνια έχει επηρεάσει αρνητικά την εγχώρια ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την περικοπή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) για τη μείωση του ελλείματος επίδρασαν ανασταλτικά στην ανάπτυξη του κατασκευαστικού κλάδου. Επειδή αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η βιωσιμότητα των εργοληπτικών επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν δημόσια τεχνικά έργα, στις επόμενες παραγράφους παρέχονται αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τη μείωση του αριθμού των προκηρυχθέντων δημοσίων έργων και τον αριθμό των εγγεγραμμένων στο Μ.Ε.ΕΠ. επιχειρήσεων. 1

1.2. Δημοπρασίες δημοσίων τεχνικών έργων Στο διάγραμμα του σχήματος 1.1 απεικονίζεται ο αριθμός των δημοσίων τεχνικών έργων προϋπολογισμού άνω των δύο (2) εκατομμυρίων ευρώ που προκηρύχθηκαν σε όλη την Ελληνική Επικράτεια κατά το πρώτο (1 ο ) εξάμηνο κάθε έτους από το 2005 έως και 2012. ΣΧΗΜΑ 1.1: Διαχρονική εξέλιξη πλήθους δημοσίων έργων προϋπολογισμού άνω των 2 εκ. (ΣΑΤΕ, 2012) Όπως γίνεται αντιληπτό από το διάγραμμα του σχήματος 1.1, το πλήθος των προκηρυχθέντων δημοσίων έργων παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, όμως σε γενικές γραμμές τα τελευταία χρόνια διατηρείται σε επίπεδα χαμηλότερα από το 2006, όπου πήρε τη μέγιστη τιμή του. Το διάγραμμα του σχήματος 1.2 δείχνει το συνολικό προϋπολογισμό των έργων που προκηρύχθηκαν κατά την προαναφερόμενη χρονική περίοδο. Όπως φαίνεται ξεκάθαρα στο διάγραμμα, ο συνολικός προϋπολογισμός των δημοσίων τεχνικών έργων εμφανίζει γενικά μία πτωτική πορεία. Ένα αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων της τελευταίας τετραετίας έχει μειωθεί περίπου στο μισό σε σχέση με το 2005. 2

ΣΧΗΜΑ 1.2: Διαχρονική εξέλιξη του συνολικού προϋπολογισμού δημοπρασιών άνω των 2 εκ. (ΣΑΤΕ, 2012) 1.3. Εγγεγραμμένες εταιρείες στο Μ.Ε.ΕΠ. Στον πίνακα 1.1 δίνεται ο αριθμός των τεχνικών εταιρειών που είναι εγγεγραμμένες στις τάξεις 3 η έως και 7 η του Μητρώου Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) από το 2004 έως και σήμερα. Τάξη 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3 η 480 456 443 437 411 339 325 321 301 304 275 4 η 102 102 113 116 130 148 150 146 136 137 139 5 η 65 61 57 60 59 59 57 58 53 57 54 6 η 51 48 46 45 41 37 37 35 34 30 31 7η 14 14 13 11 11 11 10 9 8 9 8 Σύνολο 712 681 672 669 652 594 579 569 532 537 507 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1: Διαχρονική εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η έως και 7 η του Μ.Ε.ΕΠ (ΣΑΤΕ, 2012) 3

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα του σχήματος 1.3, από το 2004 διαγράφηκαν από το Μ.Ε.ΕΠ. 205 εταιρείες 3 ης έως και 7 ης τάξης, δηλαδή περίπου το 30% του συνόλου. Αυτή η τάση εκδηλώθηκε με εντονότερο ρυθμό κατά το 2009, αφού διαγράφηκαν 58 εταιρείες, ενώ κατά το χρονικό διάστημα 2011-2012 ακόμη 37 από τις, κατά συνθήκη, μεγαλύτερες τεχνικές εταιρείες της χώρας διαγράφηκαν από το Μ.Ε.ΕΠ. Δυστυχώς, από τότε μέχρι σήμερα έχουν διαγραφεί άλλες 25 εταιρείες, κάτι που προκαλεί την ανησυχία τόσο του κράτους όσο και των συνδέσμων εργοληπτικών επιχειρήσεων. ΣΧΗΜΑ 1.3: Εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η -7 η του Μ.Ε.ΕΠ. (ΣΑΤΕ, 2012) Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως φαίνεται στο διάγραμμα του σχήματος 1.4, η μείωση του πλήθους των εγγεγραμμένων στις τάξεις 3 η -7 η εργοληπτικών εταιρειών δεν περιορίζεται σε μία συγκεκριμένη τάξη, αλλά διαχέεται σχεδόν σε όλες τις τάξεις του Μ.Ε.ΕΠ., εκτός της 4 ης στην οποία οι εταιρείες διαχρονικά έχουν αυξηθεί. 4

Μ.Ε.ΕΠ ΣΧΗΜΑ 1.4: Διαχρονική εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η - 7 η του ανά τάξη (ΣΑΤΕ, 2012) 5

2. ΑΡΧΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ 2.1. Έννοια δημοσίου έργου Τα δημόσια έργα είναι έργα υποδομής της χώρας που καλύπτουν βασικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, συμβάλλουν στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων, στην αύξηση του εθνικού προϊόντος, στην ασφάλεια της χώρας και γενικά αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του λαού. (άρθρο 1 παρ.1 του Ν.1418/84) Από τεχνική άποψη δημόσια έργα είναι όλα τα έργα που εκτελούν οι φορείς και συνδέονται με οποιονδήποτε τρόπο με το έδαφος, το υπέδαφος ή τον υποθαλάσσιο χώρο, όπως και τα πλωτά τμήματα των τεχνικών έργων. «Ως έργο νοείται κάθε νέα κατασκευή ή επέκταση ή ανακαίνιση ή επισκευή ή συντήρηση και η οικονομικά ή τεχνικά αυτοτελής λειτουργία, καθώς και κάθε σχετική ερευνητική εργασία, που απαιτεί τεχνική γνώση και επέμβαση. (άρθρο 1 παρ.3 του Ν.1418/84) 2.2. Τρόποι εκτέλεσης δημοσίων έργων Η νομοθεσία δημοσίων έργων προδιαγράφει δύο τρόπους για την εκτέλεση δημοσίων έργων: την ανάθεση σε εξειδικευμένη εργοληπτική επιχείρηση, που αποτελεί τον κύριο τρόπο εκτέλεσης και την αυτεπιστασία, που αποτελεί μη συνήθη εξαίρεση και προσιδιάζει μόνο σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις έργων μικροσυντήρησης, όταν η υπηρεσία έχει τα μέσα (προσωπικό και μηχανήματα) και εκτελεί τα έργα μόνη της και με ευθύνη της. Η αρμόδια αρχή ή υπηρεσία που έχει την ευθύνη κατασκευής του έργου αποφασίζει για τον τρόπο κατασκευής. (Μητκίδης, 2008) 2.3. Δημοπρασία Η έγκριση διεξαγωγής δημοπρασίας αποτελεί και έγκριση της κατασκευής του έργου με εργοληπτική επιχείρηση. Οι τρόποι επιλογής της εργοληπτικής επιχείρησης για την κατασκευή του έργου είναι οι εξής (άρθρο 3 του Ν. 3669/2008): 6

Η ανοικτή δημοπρασία, στην οποία λαμβάνουν μέρος και υποβάλλουν προσφορές όλοι όσοι έχουν τα νόμιμα προσόντα που προβλέπονται στη διακήρυξη. Αυτή είναι η κύρια διαδικασία επιλογής. Η δημοπρασία με προεπιλογή, η οποία εφαρμόζεται κυρίως σε έργα μεγάλης σπουδαιότητας ή εξειδικευμένα έργα. Η απευθείας ανάθεση ή διαγωνισμός μεταξύ περιορισμένου αριθμού προσκαλούμενων εργοληπτικών επιχειρήσεων, η οποία αποτελεί εξαιρετική διαδικασία και εφαρμόζεται όταν συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι. Ο πρόχειρος διαγωνισμός και η προφορική δημοπρασία, όταν πρόκειται για έργο που ο προϋπολογισμός του είναι μεγαλύτερος από το όριο που επιτρέπεται η απευθείας ανάθεση και μέχρι του ποσού που καθορίζεται κάθε φορά. 2.3.1. Διακήρυξη διαγωνισμού Η δημοπρασία για την ανάθεση κατασκευής έργου διενεργείται με βάση τη σχετική διακήρυξη. Η διακήρυξη για τη διενέργεια ανοιχτής δημοπρασίας περιέχει τα εξής τουλάχιστον στοιχεία, ανάλογα με το σύστημα υποβολής προσφοράς (άρθρο 15 παρ.6 του Ν.3669/2008): Τον τίτλο της αρχής που εκδίδει τη διακήρυξη. Το σύστημα υποβολής προσφοράς με αναφορά στις διατάξεις που εφαρμόζονται για τη διεξαγωγή της δημοπρασίας. Τον τίτλο του έργου, τα κύρια χαρακτηριστικά του και τον προϋπολογισμό του. Την ημερομηνία διεξαγωγής της δημοπρασίας, την έδρα της υπηρεσίας στην οποία θα γίνει η παραλαβή των προσφορών από την επιτροπή του διαγωνισμού, την ώρα λήξης παραλαβής των προσφορών. Τις εργοληπτικές επιχειρήσεις που γίνονται δεκτές για υποβολή προσφοράς, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις και τα τυχόν πρόσθετα απαιτούμενα προσόντα και προϋποθέσεις. Τις απαιτούμενες εγγυήσεις συμμετοχής και προς ποιον πρέπει να παρέχεται η εγγύηση. Τα τυχόν απαιτούμενα πρόσθετα δικαιολογητικά, όπως δηλώσεις, αναλύσεις, παρατηρήσεις και άλλα. Τον κατάλογο των συμβατικών τευχών και σχεδίων, τη σειρά ισχύος τους και πού βρίσκονται διαθέσιμα για τους ενδιαφερόμενους. 7

Σαφείς οδηγίες για τον τρόπο σύνταξης και υποβολής των προσφορών. Τον φορέα κατασκευής, πληροφορίες για τις πιστώσεις του έργου, για τους τυχόν ειδικούς όρους πληρωμής και για τις επιβαρύνσεις του εργολαβικού ανταλλάγματος για κρατήσεις υπέρ τρίτων κ.λπ.. Τα κριτήρια βαθμολογίας για ανάδειξη της βέλτιστης προσφοράς σε περίπτωση αξιολόγησης των προσφορών και τυχόν αμοιβή των αξιολογότερων μελετών. Το χρόνο ισχύος των προσφορών, όπως προβλέπονται από τις διατάξεις. Την τυχόν αποδοχή εναλλακτικών προσφορών. Την Αρχή που θα εγκρίνει το αποτέλεσμα της δημοπρασίας. 2.3.2. Συμβατικά τεύχη διαγωνισμού Η διακήρυξη της σύμβασης συνοδεύεται πάντα από συμβατικά τεύχη (ή τεύχη δημοπράτησης), τα οποία αναφέρονται σε αυτήν και αποτελούν τη βάση της σύμβασης. Στα τεύχη του διαγωνισμού περιλαμβάνονται τα ακόλουθα στοιχεία (Μητκίδης, 2008): Το συμφωνητικό. Η διακήρυξη. Η οικονομική προσφορά. Το τιμολόγιο μελέτης. Η Ειδική Συγγραφή Υποχρεώσεων (Ε.Σ.Υ.). Οι τεχνικές προδιαγραφές και τα παραρτήματά τους. Η Τεχνική Περιγραφή (Τ.Π.). Ο προϋπολογισμός μελέτης. Οι εγκεκριμένες μελέτες που θα χορηγηθούν στον ανάδοχο από την υπηρεσία και οι εγκεκριμένες τεχνικές μελέτες που θα συνταχθούν από τον ανάδοχο. Το χρονοδιάγραμμα / πρόγραμμα κατασκευής των έργων όπως αυτό τελικά θα εγκριθεί από την υπηρεσία. 2.3.3. Καλούμενες εργοληπτικές επιχειρήσεις Κάθε μηχανικός-ελεύθερος επαγγελματίας προκειμένου να συμμετάσχει σε διαγωνισμούς δημοσίων φορέων για την ανάθεση εκπόνησης μελέτης ή κατασκευής έργου πρέπει να διαθέτει μελετητικό ή εργοληπτικό πτυχίο, αντίστοιχα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία 8

που διέπει τις δημόσιες συμβάσεις και οι δύο ιδιότητες είναι αδύνατον να ανήκουν στο ίδιο πρόσωπο ταυτόχρονα. (Παλιεράκη, 2009) Μελετητικό πτυχίο είναι η πιστοποίηση της επιστημονικής κατάρτισης (κατηγορία πτυχίου) και της εμπειρίας (τάξη πτυχίου) ενός επιστήμονα, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για το δημόσιο προκειμένου να του αναθέσει την εκπόνηση μίας μελέτης. Για να αποκτήσει ένας μηχανικός την ιδιότητα του μελετητή ή κάποια εταιρεία την ιδιότητα του Γραφείου Μελετών θα πρέπει να εγγραφεί στο Μητρώο Μελετητών ή στο Μητρώο Γραφείων Μελετών, αντίστοιχα. Οι προϋποθέσεις εγγραφής ενός διπλωματούχου μηχανικού στο Μητρώο Μελετητών είναι οι ακόλουθες: Να έχει συμπληρώσει τέσσερα (4) χρόνια από την κτίση του διπλώματος. Να έχει άδεια άσκησης επαγγέλματος από το ΤΕΕ. Να μην είναι εργολήπτης δημοσίων έργων. Εργοληπτικό πτυχίο είναι ουσιαστικά οι βεβαιώσεις εγγραφής του ενδιαφερόμενου σε δύο μητρώα που τηρεί το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών και Δικτύων, τα οποία είναι το Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) και το Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευαστών (Μ.Ε.Κ.). Το πρώτο πιστοποιεί την τεχνική και οικονομική δυνατότητα, καθώς και τη νομιμότητα της εργοληπτικής επιχείρησης (είτε αυτή είναι ατομική είτε εταιρική), ενώ το δεύτερο διασφαλίζει ότι τα άτομα που απασχολούνται στην επιχείρηση διαθέτουν τις κατάλληλες σπουδές και εμπειρία. (ICAP, 2008) Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευαστών (Μ.Ε.Κ.) Στο Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευαστών (Μ.Ε.Κ.) έχουν δικαίωμα εγγραφής οι διπλωματούχοι ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.), καθώς και οι πτυχιούχοι τεχνολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.) ή πρώην ανωτέρων τεχνικών σχολών που απασχολούνται στον τομέα των τεχνικών έργων (μελέτη, κατασκευή, επίβλεψη). Ταυτόχρονα, οι εγγεγραμμένοι κατατάσσονται σε μία από τις βαθμίδες εμπειρίας για τις διάφορες κατηγορίες έργων, ενώ παρακολουθείται συστηματικά η εξέλιξη της εμπειρίας τους, ώστε να μπορεί να γίνεται αναθεώρηση της κατάταξης τους. (ICAP, 2008) 9

Οι κατηγορίες έργων στις οποίες κατατάσσονται τα μέλη Μ.Ε.Κ. διακρίνονται σε βασικές και ειδικές και είναι οι εξής: (http://www.ypexd15.gr) Α. Βασικές Οδοποιία Οικοδομικά Υδραυλικά Λιμενικά Ηλεκτρομηχανολογικά Υδραυλικά υπό πίεση Βιομηχανικά ενεργειακά Β. Ειδικές Πλωτών έργων και εγκαταστάσεων ναυπηγείων Σηράγγων Αποκαλύψεως μεταλλείων Γεωτρήσεων Καθαρισμού και επεξεργασίας νερού, υγρών, στερεών και αερίων αποβλήτων Ηλεκτρονικού εξοπλισμού Πρασίνου Οι βαθμίδες εμπειρίας στις οποίες είναι δυνατή η κατάταξη των μελών του Μ.Ε.Κ. είναι οι ακόλουθες: (http://www.ypexd15.gr) Α Β Γ Δ Οι διπλωματούχοι Α.Ε.Ι. κατατάσσονται στην πρώτη βαθμίδα εμπειρίας αφότου έχουν συμπληρώσει τρία (3) χρόνια από τη λήψη του διπλώματός τους, ενώ είναι εφικτή η απευθείας κατάταξή τους στη δεύτερη βαθμίδα εφόσον έχουν συμπληρωθεί πέντε (5) χρόνια από την έναρξη άσκησης του επαγγέλματος και αποδεικνύεται η σχετική εμπειρία. Για την εξέλιξή τους από μία βαθμίδα σε ανώτερη απαιτείται για όλες τις κατηγορίες έργων τρία (3) έτη απασχόληση σε κατασκευή ή έξι (6) έτη σε επίβλεψη ή εννέα (9) έτη απασχόληση σε 10

μελέτη. Αν η απασχόληση είναι εναλλασσόμενη, ο χρόνος απασχόλησης σε επίβλεψη και μελέτη ανάγεται σε χρόνο κατασκευής για τη συμπλήρωση των τριών (3) ετών κατά τη σχετική αναλογία των πιο πάνω συνολικών απαιτήσεων χρόνου κατά απασχόληση. Ειδικά για την εξέλιξη από τη Γ βαθμίδα στη Δ για όλες τις κατηγορίες έργων απαιτείται απασχόληση τριών (3) ετών σε κατασκευή που δεν μπορεί να αναπληρωθεί με άλλου είδους απασχόληση. (άρθρο 107 παρ.5 και 7 του Ν. 3669/2008) Αντίθετα, οι πτυχιούχοι Τ.Ε.Ι. κατατάσσονται πάντα στην πρώτη βαθμίδα εμπειρίας αφότου έχουν συμπληρώσει πέντε (5) χρόνια από την κτήση του πτυχίου τους. Για την εξέλιξή τους από μία βαθμίδα εμπειρίας σε μία ανώτερη απαιτείται για όλες τις κατηγορίες έργων τρία (3) έτη απασχόληση σε κατασκευή ή οκτώ (8) έτη σε επίβλεψη. Σε περίπτωση εναλλασσόμενης απασχόλησης, ο χρόνος απασχόλησης σε επίβλεψη ανάγεται σε χρόνο κατασκευής για τη συμπλήρωση των τριών (3) ετών, κατά τη σχετική αναλογία των πιο πάνω απαιτήσεων χρόνου κατά απασχόληση. Όσον αφορά στην εξέλιξη από τη Γ βαθμίδα στη Δ, ισχύει ο ίδιος κανόνας με αυτόν που εφαρμόζεται στους πτυχιούχους των ΑΕΙ. (άρθρο 107 παρ. 5 και 8 του Ν. 3669/2008) Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) Στο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (Μ.Ε.ΕΠ.) εγγράφονται επιχειρήσεις που είναι στελεχωμένες με μηχανικούς-κατόχους πτυχίου Μ.Ε.Κ., κατασκευάζουν έργα και έχουν μορφή εταιρείας, συνεταιρισμού ή ατομικής επιχείρησης. Η κατάταξη στο Μ.Ε.ΕΠ. των εργοληπτικών επιχειρήσεων γίνεται σε μία ή περισσότερες από τις παρακάτω κατηγορίες έργων (βασικές και ειδικές): (http://www.ypexd15.gr) Α. Βασικές Οδοποιία Οικοδομικά Υδραυλικά Λιμενικά Ηλεκτρομηχανολογικά Βιομηχανικά ενεργειακά 11

Β. Ειδικές Πλωτών έργων και εγκαταστάσεων ναυπηγείων Αποκαλύψεως μεταλλείων Καθαρισμού και επεξεργασίας νερού, υγρών, στερεών και αερίων αποβλήτων Ηλεκτρονικού εξοπλισμού Πρασίνου Οι τάξεις του Μ.Ε.ΕΠ. είναι επτά (7) και επιπλέον αυτών ορίζονται και δύο (2) ειδικές τάξεις (Α1, Α2) για μικρές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, αυτές είναι οι εξής: (http://www.ypexd15.gr) Α1 Α2 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η Σημειώνεται ότι κάθε επιχείρηση κατατάσσεται σε μία μόνο τάξη για κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες έργων. Η κατάταξη των εργοληπτικών επιχειρήσεων στις τάξεις του Μ.Ε.ΕΠ. μέχρι την 3η μπορεί να γίνει χωρίς την εφαρμογή του «Τύπου Κατάταξης», ενώ για την κατάταξη στις υπόλοιπες τάξεις η χρήση του παραπάνω τύπου κρίνεται αναγκαία. Πιο συγκεκριμένα: Χωρίς τον «Τύπο Κατάταξης» Στις ειδικές τάξεις Α1 και Α2 του Μ.Ε.ΕΠ. κατατάσσονται εργοληπτικές επιχειρήσεις με μόνο κριτήριο τη στελέχωσή τους από τεχνικούς εγγεγραμμένους στο Μ.Ε.Κ. χωρίς την εφαρμογή του «Τύπου Κατάταξης» ως εξής: (άρθρο 100 παρ.3, 4, 5 και 6 του Ν. 3669/2008) 12

Στην Α1 τάξη κατατάσσεται εργοληπτική επιχείρηση, η οποία περιλαμβάνει στη βασική της στελέχωση τουλάχιστον έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Α βαθμίδας. Στην Α2 τάξη κατατάσσεται εργοληπτική επιχείρηση, η οποία περιλαμβάνει στη βασική της στελέχωση τουλάχιστον έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας ή δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Α βαθμίδας. Στην 1 η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. κατατάσσεται εργοληπτική επιχείρηση αν διαθέτει τις ακόλουθες προϋποθέσεις: Περιλαμβάνει στη βασική της στελέχωση τουλάχιστον δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Α βαθμίδας και έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας ή δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας ή έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Διαθέτει, κατά την υποβολή της αίτησης, τραπεζικές καταθέσεις τουλάχιστον 73.368. Στην 2 η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. κατατάσσεται εργοληπτική επιχείρηση αν διαθέτει τις εξής ελάχιστες προϋποθέσεις: Περιλαμβάνει στη βασική της στελέχωση τουλάχιστον δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας ή έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας και δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας ή έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας. Διαθέτει, κατά την υποβολή της αίτησης, τραπεζικές καταθέσεις τουλάχιστον 140.866. Διαθέτει πάγια στοιχεία με βάση τις αντικειμενικές αξίες ή τις αξίες κτήσης αυτών, συνολικής αξίας 35.217. Τα πάγια στοιχεία αυτά αφορούν γήπεδα, οικόπεδα, κτίρια, μηχανολογικό εξοπλισμό και μεταφορικά μέσα, εκτός από επιβατικά αυτοκίνητα. Στην 3 η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. κατατάσσεται εργοληπτική επιχείρηση με μορφή ανώνυμης εταιρείας αν διαθέτει τις εξής ελάχιστες προϋποθέσεις: Περιλαμβάνει στη βασική της στελέχωση τουλάχιστον δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας και έναν (1) τεχνικό Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Εναλλακτικά, μπορεί να αντικατασταθεί ο ένας (1) τεχνικός Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας με δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας ή ο ένας (1) τεχνικός Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας με δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας. Διαθέτει ίδια κεφάλαια τουλάχιστον ίσα με το 50% των ιδίων κεφαλαίων της τάξης αυτής. Διαθέτει πάγια στοιχεία αξίας ίσης με το 50% των παγίων της τάξης αυτής. 13

Με βάση τον «Τύπο Κατάταξης» Ο τύπος κατάταξης που εφαρμόζεται για την εγγραφή, κατάταξη και την αναθεώρηση των εργοληπτικών επιχειρήσεων σε μία από τις τάξεις 3 η έως και 7 η του Μ.Ε.ΕΠ. αναλύεται ως εξής: (άρθρο 99 του Ν. 3669/2008) [(A x 70%) + (Β x 30%)] x Γ = Συνολική Βαθμολογία, όπου Τμήμα Α = [(α1 x 60%) + (α2 x 20%) + (α3 x 20%)], όπου α1 = Κύκλος Εργασιών Χρήσεων των τριών τελευταίων ετών / Αναλογούν Κύκλος Εργασιών α2 = Ίδια Κεφάλαια / Αναλογούντα Ίδια Κεφάλαια α3 = Σύνολο Παγίων / Αναλογούντα Πάγια Τμήμα Β = [(β1 x 40%) + (β2 x 30%) + (β3 x 30%)], όπου β1 = Ίδια Κεφάλαια / Σύνολο Ενεργητικού β2 = Σύνολο Πάγιου Κεφαλαίου Συμμετοχές / Σύνολο Παγίου Ενεργητικού β3 = Σύνολο Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Απαιτήσεις / Σύνολο Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Τμήμα Γ = Συντελεστής Κατάταξης, για τις εργοληπτικές επιχειρήσεις Μ.Ε.ΕΠ. που κατατάσσονται αυτοτελώς και για τις επιχειρήσεις που προέρχονται από συγχώνευση εργοληπτικών επιχειρήσεων Μ.Ε.ΕΠ. Αυτός καθορίζεται ως εξής: για εταιρεία 7 ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ. : 300 για εταιρεία 6 ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ. : 180 για εταιρεία 5 ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ. : 140 για εταιρεία 4 ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ. : 90 για εταιρεία 3 ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ. : 70 Στον πίνακα 2.1. παρουσιάζονται τα μεγέθη που χρησιμοποιούνται σε περίπτωση εφαρμογής του Τύπου Κατάταξης, ως παρονομαστές στα κλάσματα α1,α2,α3 του τμήματος Α, όπως ορίζονται για κάθε τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. της νέας διαβάθμισης. (άρθρο 99 παρ. 2 περ. δ του Ν. 3669/2008 και άρθρο 107 του Ν. 4199/2013) 14

Τάξη Κύκλος Εργασιών Ίδια Κεφάλαια Πάγια 3η 2.025.000 750.000 150.000 4η 4.125.000 1.500.000 300.000 5η 11.250.000 4.500.000 900.000 6η 22.500.000 9.000.000 1.800.000 7η 135.000.000 90.000.000 18.000.000 Πίνακας 2.1: Αναλογούντα μεγέθη στην εφαρμογή του τύπου κατάταξης ( ) Το αποτέλεσμα που προκύπτει από την εφαρμογή του Τύπου Κατάταξης αποτελεί τη συνολική βαθμολογία της εργοληπτικής επιχείρησης Μ.Ε.ΕΠ. Η ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία για την κατάταξη των εταιρειών στην αντίστοιχη τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. είναι η εξής: (Ν. 3669/2008) για την 7 η τάξη: 500 βαθμοί για την 6 η τάξη: 250 βαθμοί για την 5 η τάξη: 170 βαθμοί για την 4 η τάξη: 120 βαθμοί για την 3 η τάξη: 75 βαθμοί Στην 4η, 5η, 6η και 7η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. κατατάσσονται εργοληπτικές επιχειρήσεις εγγεγραμμένες στο Μ.Ε.ΕΠ. ή επιχειρήσεις που προέρχονται από συγχώνευση εργοληπτικών επιχειρήσεων εγγεγραμμένων στο Μ.Ε.ΕΠ., με την εφαρμογή του τύπου κατάταξης, αν διαθέτουν τις εξής ελάχιστες προϋποθέσεις: Περιλαμβάνουν στη βασική και συμπληρωματική τους στελέχωση τον αντίστοιχο, για κάθε τάξη ελάχιστο αριθμό τεχνικών εγγεγραμμένων στο Μ.Ε.Κ., ως εξής: Στην 4 η τάξη, για τη βασική κατηγορία έργων απαιτείται στελέχωση τουλάχιστον τριών (3) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας και ενός (1) τεχνικού Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Για κάθε πρόσθετη κατηγορία έργων, μέχρι και την 4 η, απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση τουλάχιστον δύο (2) τεχνικών Μ.Ε.Κ. 15

Δ βαθμίδας. Για κάθε επιπλέον κατηγορία απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση ενός (1) τεχνικού Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας. Στην 5 η τάξη, για τη βασική κατηγορία έργων απαιτείται στελέχωση τουλάχιστον τεσσάρων (4) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας και ενός (1) τεχνικού Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Για κάθε πρόσθετη κατηγορία έργων, μέχρι την 4 η, απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση τουλάχιστον τριών (3) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας. Για κάθε επιπλέον κατηγορία απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση ενός (1) τεχνικού Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας. Στην 6 η τάξη, για τη βασική κατηγορία έργων απαιτείται στελέχωση τουλάχιστον έξι (6) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας και τεσσάρων (4) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Για κάθε πρόσθετη κατηγορία έργων, μέχρι και την 4 η, απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση τουλάχιστον τεσσάρων (4) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας. Για τις επιπλέον κατηγορίες απαιτείται συμπληρωματική στελέχωση ενός (1) τεχνικού Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας ανά κατηγορία. Στην 7 η τάξη, απαιτείται στελέχωση τουλάχιστον δεκαοκτώ (18) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας και δεκατεσσάρων (14) τεχνικών Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας. Από τη στελέχωση αυτή απαιτείται τουλάχιστον οι δώδεκα (12) τεχνικοί Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας να είναι εγγεγραμμένοι σε τρείς (3) κατηγορίες έργω, ένας (1) τεχνικός Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας να εγγεγραμμένος στην κατηγορία ηλεκτρομηχανολογικών έργων και ένας (1) τεχνικός Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας να είναι εγγεγραμμένος στην κατηγορία βιομηχανικών και ενεργειακών έργων. Εναλλακτικά για τις τάξεις 4 η, 5 η και 6 η μπορεί να αντικατασταθεί στη βασική και στη συμπληρωματική τους στελέχωση, ένας (1) τεχνικός Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας με δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας και ένας (1) τεχνικός M.Ε.Κ. Γ βαθμίδας με δύο (2) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας. Για την 7 η τάξη μπορούν να αντικατασταθούν τόσο στη βασική όσο και στη συμπληρωματική της στελέχωση μέχρι τέσσερις (4) τεχνικοί Μ.Ε.Κ. Δ βαθμίδας με οκτώ (8) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας και μέχρι τέσσερις τεχνικοί Μ.Ε.Κ. Γ βαθμίδας με οκτώ (8) τεχνικούς Μ.Ε.Κ. Β βαθμίδας. Διαθέτουν αθροιστικά εμπειρία την τελευταία τριετία για τη βασική κατηγορία έργων είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) του κύκλου εργασιών της τάξης στην οποία ζητείται η κατάταξη και πέντε τοις εκατό (5%) για κάθε πρόσθετη κατηγορία έργων. Η διάταξη αυτή δεν ισχύει για την 7 η τάξη. Διαθέτουν ίδια κεφάλαια τουλάχιστον ίσα με το πενήντα τοις εκατό (50%) των ιδίων κεφαλαίων της τάξης στην οποία ζητείται η κατάταξη. 16

Διαθέτουν πάγια στοιχεία αξίας τουλάχιστον ίσης με το πενήντα τοις εκατό (50%) των παγίων της τάξης στην οποία ζητείται η κατάταξη. Από τα πιο πάνω πάγια, υποχρεωτικά το τριάντα τοις εκατό (30%) πρέπει να είναι ακίνητα (γήπεδα, οικόπεδα, κτίρια) και το τριάντα τοις εκατό (30%) μηχανολογικός εξοπλισμός και κάθε είδους μεταφορικά μέσα, εκτός από τα επιβατικά αυτοκίνητα. Ελάχιστη προϋπόθεση κατάταξης κατάταξης εργοληπτικής επιχείρησης στις τάξεις 4 η, 5 η, 6 η και 7 η του Μ.Ε.ΕΠ. αποτελεί η τήρηση των δεικτών βιωσιμότητας, που προκύπτουν από τις κάτωθι σχέσεις οικονομικών μεγεθών, όπως αναφέρονται στην οικονομική κατάσταση του τελευταίου πριν την αναθεώρηση έτους για τη χρήση του οποίου έχει συνταχθεί ισολογισμός ή στην προσωρινή οικονομική κατάσταση που βεβαιώνεται από ορκωτό ελεγκτή και δημοσιεύεται πριν από την υποβολή της αίτησης ως εξής: Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων (Ι.Κ.) προς το Σύνολο Υποχρεώσεων (Σ.Υ.). Ως Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων (Ι.Κ.) λαμβάνεται το μέγεθος που αναφέρεται στο σκέλος του παθητικού της εγγεγραμμένης στο Μ.Ε.ΕΠ. εργοληπτικής επιχείρησης, ως «Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων», μετά την αφαίρεση των Ειδικών Αφορολόγητων Αποθεματικών Τεχνικών Επιχειρήσεων, του Οφειλόμενου Κεφαλαίου και των «ποσών που προορίζονται για Αύξηση Μετοχικού Κεφαλαίου». Ως Σύνολο Υποχρεώσεων (Σ.Υ.) ορίζεται το άθροισμα των βραχυπρόθεσμων και των μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων της επιχείρησης, με εξαίρεση τις μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις που δεν αφορούν τραπεζικό δανεισμό. Κυκλοφορούν Ενεργητικό (Κ.Ε.), όπως αυτό αναγράφεται στο σκέλος του Ενεργητικού, προς τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις (Β.Υ.), όπως αυτές αναγράφονται στο σκέλος του Παθητικού. Οι δείκτες βιωσιμότητας για επιχειρήσεις που κατατάσσονται στις τάξεις 4 η, 5 η, 6 η και 7 η πρέπει να είναι Ι.Κ. / Σ.Υ. > 1 και Κ.Ε. / Β.Υ. > 1. (άρθρο 100 παρ. 8 του Ν. 3669/2008) Αναθεώρηση εγγραφής εργοληπτικών επιχειρήσεων στο Μ.Ε.ΕΠ. Η κατάταξη στις κατηγορίες και τις τάξεις του Μ.Ε.ΕΠ. ισχύει για μία τριετία (τακτική αναθεώρηση). Κατ εξαίρεση, η έκτακτη κατάταξη των εργοληπτικών επιχειρήσεων που προέρχονται από συγχώνευση επιχειρήσεων του Μ.Ε.ΕΠ. ισχύει για μία εξαετία. Η τακτική 17

και έκτακτη αναθεώρηση μπορεί να συνδυασθεί με μεταβολή στις κατηγορίες και τάξεις για τις οποίες έχει εγκριθεί στο παρελθόν η εγγραφή της επιχείρησης. Η μεταβολή αυτή μπορεί να περιλαμβάνει και διαγραφή από κατηγορίες ή υποβιβασμό σε τάξη, έστω κι αν αυτό δεν ζητήθηκε από την επιχείρηση. Σε περίπτωση που η εργοληπτική επιχείρηση δεν υποβάλλει αίτηση τακτικής αναθεώρησης μέσα σε εξήντα (60) ημέρες από τη συμπλήρωση της τριετίας ή εξαετίας, κατά περίπτωση, τεκμαίρεται ότι ελλείπουν οι προϋποθέσεις παραμονής της στις κατηγορίες και τάξεις που έχει καταταχθεί και διαγράφεται από το Μ.Ε.ΕΠ. (άρθρο 92 του Ν. 3669/2008) Η εγγραφή, η κατάταξη ή η αναθεώρηση της εργοληπτικής επιχείρησης στο Μ.Ε.ΕΠ. πραγματοποιείται από την Επιτροπή Μ.Ε.ΕΠ. Η Επιτροπή Μ.Ε.ΕΠ. εισηγείται τη λήψη μέτρων σχετικά με τη βελτίωση του τρόπου τήρησης του Μ.Ε.ΕΠ., καθώς και τον τρόπο που καταρτίζονται και αξιολογούνται τα πιστοποιητικά Μ.Ε.ΕΠ., παρακολουθεί την τήρηση του Μ.Ε.ΕΠ. και υποβάλλει στον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων εκθέσεις. (άρθρο 94 του Ν.3669/2008) Η Επιτροπή Μ.Ε.ΕΠ. αποτελείται από: Έναν (1) ανώτερο υπάλληλο κατηγορίας ΠΕ της Γ.Γ.Δ.Ε. του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, ως πρόεδρο. Έναν (1) υπάλληλο κατηγορίας ΠΕ του Υπουργείου Εσωτερικών. Έναν (1) υπάλληλο κατηγορίας ΠΕ του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Πέντε (5) υπαλλήλους κατηγορίας ΠΕ της Γ.Γ.Δ.Ε. του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Δύο (2) εκπροσώπους του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.), που υποδεικνύονται με τους αναπληρωτές τους από το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας. Έναν (1) εκπρόσωπο της Επιστημονικής Ένωσης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης Μηχανικών (Ε.Ε.Τ.Ε.Μ.) που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή του από την Ε.Ε.Τ.Ε.Μ. Τέσσερις (4) εκπροσώπους των πανελληνίων επαγγελματικών εργοληπτικών ενώσεων, που υποδεικνύονται με τους αναπληρωτές τους από αυτές. (άρθρο 93 του Ν. 3669/2008) 18

Καλούμενες στη δημοπρασία εργοληπτικές επιχειρήσεις κοινοπραξίες Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, δικαίωμα συμμετοχής στις δημοπρασίες έχουν οι εργοληπτικές επιχειρήσεις ή οι κοινοπραξίες επιχειρήσεων, οι οποίες πληρούν τις ακόλουθες προϋποθέσεις (άρθρο 16 του Ν.3669/2008): Στις δημοπρασίες κατασκευής των έργων καλούνται οι εγγεγραμμένες στο Μ.Ε.ΕΠ. ή τα νομαρχιακά μητρώα επιχειρήσεις, κατά κατηγορίες ή εξειδικευμένες επιχειρήσεις. Όταν το έργο ανήκει αποκλειστικά σε μία κατηγορία του Μ.Ε.ΕΠ. καλούνται οι επιχειρήσεις της κατηγορίας αυτής. Ένα έργο θεωρείται ότι ανήκει αποκλειστικά σε μία κατηγορία αν ανήκουν στην κατηγορία αυτή πλέον του ενενήντα τοις εκατό (90%) των εργασιών του έργου. Για τον υπολογισμό του ποσοστού αυτού δεν λαμβάνονται υπόψη τα απρόβλεπτα. Αν το έργο περιλαμβάνει εργασίες διαφόρων κατηγοριών που καμίας το ποσοστό δεν ξεπερνά το όριο της προηγούμενης παραγράφου, στις δημοπρασίες καλούνται επιχειρήσεις που είναι εγγεγραμμένες για όλες τις κατηγορίες του έργου ή κοινοπραξίες επιχειρήσεων που να καλύπτουν τις καλούμενες κατηγορίες. Κατηγορία με ποσοστό εργασιών λιγότερο του δέκα τοις εκατό (10%) δεν λαμβάνεται υπόψη. Αν το έργο περιλαμβάνει αποκλειστικά αντικείμενο εξειδικευμένων επιχειρήσεων του Μ.Ε.ΕΠ., καλούνται στο διαγωνισμό οι επιχειρήσεις που είναι εγγεγραμμένες στην αντίστοιχη κατηγορία και οι εξειδικευμένες επιχειρήσεις αν υπάρχουν σε αντίστοιχες τάξεις. Σε περιπτώσεις ειδικών έργων που η κατασκευή τους απαιτεί εξειδικευμένες επιχειρήσεις μπορεί η διακήρυξη να ορίσει πρόσθετες απαιτήσεις για τη συμμετοχή σε δημοπρασία. Στις απαιτήσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνεται η υποχρεωτική σύμπραξη επιχειρήσεων εξειδικευμένων για ορισμένες εργασίες ου έργου ή τεχνικών του Μ.Ε.Κ. πέρα από τα κατώτερα όρια της υποχρεωτικής στελέχωσης ή τεχνικού του Μ.Ε.Κ. που είναι εγγεγραμμένοι για επιμέρους εργασίες μίας κατηγορίας. Αν στη δημοπρασία καλούνται εργοληπτικές επιχειρήσεις μίας κατηγορίας, η τάξη προσδιορίζεται από τον προϋπολογισμό της υπηρεσίας με τον οποίο δημοπρατείται το έργο, στον οποίο λαμβάνονται υπόψη τα ποσοστά των απρόβλεπτων, ενώ δεν λαμβάνονται υπόψη αναθεώρηση και ΦΠΑ. Αν στη δημοπρασία καλούνται εργοληπτικές επιχειρήσεις ή κοινοπραξίες επιχειρήσεων περισσότερων κατηγοριών, 19

η τάξη για κάθε κατηγορία προσδιορίζεται από το αντίστοιχο μέρος του προϋπολογισμού. Οι εργοληπτικές επιχειρήσεις γίνονται δεκτές στις δημοπρασίες και σε κοινοπραξία αν δεν το αποκλείει η διακήρυξη. Οι εργοληπτικές επιχειρήσεις που κοινοπρακτούν και είναι της αυτής κατηγορίας πρέπει να ανήκουν όλες σε μία από τις καλούμενες στη δημοπρασία τάξεις και είτε να είναι όλες της ίδιας τάξης ή να διαφέρουν κατά μία τάξη. Η καθεμία από τις επιχειρήσεις που κοινοπρακτούν, συμμετέχει στην κοινοπραξία με ποσοστό όχι μικρότερο του είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) του προϋπολογισμού της υπηρεσίας του δημοπρατούμενου έργου. Αν το έργο περιλαμβάνει εργασίες περισσότερων κατηγοριών το προαναφερθέν ποσοστό αναφέρεται στον προϋπολογισμό της κάθε κατηγορίας. Σε περίπτωση που εργοληπτική επιχείρηση κοινοπρακτεί με άλλη εργοληπτική επιχείρηση της αμέσως ανώτερης τάξης της ίδιας κατηγορίας, τηρούνται οι σχετικές διατάξεις για τα κατώτατα όρια ανάληψης δημοσίου έργου, που ισχύουν κάθε φορά για τις εργοληπτικές επιχειρήσεις της ανώτερης τάξης. Σε δημοπρασία δημοσίου έργου, που περιλαμβάνει περισσότερες από μία κατηγορίες και η εργοληπτική επιχείρηση καλύπτει την καλούμενη τάξη της κύριας κατηγορίας, δεν ισχύουν τα κατώτατα όρια για τις άλλες κατηγορίες του έργου, εφόσον η επιχείρηση είναι εγγεγραμμένη σε αυτές τις κατηγορίες στην ίδια ή ανώτερη τάξη από την καλούμενη στη δημοπρασία. Ως κύρια θεωρείται η μεγαλύτερη σε προϋπολογισμό κατηγορία. Κοινοπραξίες εργοληπτικών επιχειρήσεων εγγεγραμμένων στην ίδια τάξη και κατηγορία έργου του Μ.Ε.ΕΠ. μέχρι και την 5η τάξη, επιτρέπεται να αναλάβουν έργα προϋπολογισμού μεγαλύτερου από το ανώτατο όριο της τάξης τους μέχρι το είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) της διαφοράς μεταξύ του ανώτατου ορίου της τάξης και του ανώτατου ορίου της επόμενης τάξης, υπό την προϋπόθεση ότι τουλάχιστον δύο από τις επιχειρήσεις αυτές συμμετέχουν στην κατανομή της κατασκευής του έργου ή στα κέρδη και τις ζημίες της κοινοπραξίας, με ποσοστό τουλάχιστον τριάντα τοις εκατό (30%) η καθεμιά. Όταν κοινοπρακτούν επιχειρήσεις εγγεγραμμένες στην 6η τάξη του Μ.Ε.ΕΠ. για την ίδια κατηγορία εργασιών, το ανώτατο όριο προϋπολογισμού διαμορφώνεται στα εξήντα εκατομμύρια (60.000.000) ευρώ, υπό την προϋπόθεση ότι το ποσοστό συμμετοχής της καθεμιάς στα κέρδη και τις ζημίες της κοινοπραξίας, ανέρχεται τουλάχιστον σε είκοσι πέντε τοις εκατό (25%). 20

Τα όρια προϋπολογισμού ανά κατηγορία έργων, στα οποία έχουν δικαίωμα συμμετοχής οι εγγεγραμμένες στο Μ.Ε.ΕΠ. εργοληπτικές επιχειρήσεις, ανάλογα με την τάξη εγγραφής τους παρατίθενται στον πίνακα 2.2: (άρθρο 102 του Ν. 3669/2008) Τάξη Μ.Ε.ΕΠ. Ανώτατα όρια Κατώτατα όρια (εντός νομού έδρας) Κατώτατα όρια (εντός νομού έδρας και σε ένα δεύτερο της επιλογής της Α1 90.000 - - Α2 300.000 - - 1 η 750.000 - - 2 η 1.500.000 175.000 87.500 3 η 3.750.000 500.000 250.000 4 η 7.500.000 1.400.000 700.000 5 η 22.000.000 3.500.000 1.750.000 6 η 44.000.000 10.500.000 5.250.000 7 η - 35.000.000 - Πίνακας 2.2: Ανώτατα και κατώτατα όρια προϋπολογισμού έργων εργοληπτικών επιχειρήσεων ( ) Σύμφωνα με τη νομοθεσία, κάθε εργοληπτική επιχείρηση του Μ.Ε.ΕΠ. μέχρι και την 6η τάξη, για να αναλάβει την εκτέλεση δημοσίου έργου, πρέπει να μην έχει σε ολόκληρη τη χώρα, πριν τη συμμετοχή της στο διαγωνισμό, ανεκτέλεστο μέρος εργολαβιών δημοσίων έργων ανώτερο από το τριπλάσιο του ανώτερου ορίου της τάξης τους. Ο πίνακας 2.3. παρουσιάζει τα ανώτατα όρια ανεκτέλεστου των τάξεων Α1 έως 6 ης του Μ.Ε.ΕΠ. 21

Τάξη Μ.Ε.ΕΠ. Ανώτατο όριο ανεκτέλεστου Α1 270.000 Α2 900.000 1 η 2.250.000 2 η 4.500.000 3 η 11.250.000 4 η 22.500.000 5 η 66.000.000 6 η 132.000.000 Πίνακας 2.3: Ανώτατα όρια ανεκτέλεστου κατά τάξη Μ.Ε.ΕΠ. ( ) 2.3.4. Συστήματα υποβολής προσφορών Τα συστήματα προσφοράς είναι ο τρόπος με τον οποίο συντάσσεται η προσφορά του αναδόχου. Η αναθέτουσα αρχή πρέπει να επιλέξει ένα από τα προδιαγεγραμμένα από το νόμο συστήματα προσφοράς, όμως δεν μπορεί να επιλέξει διατάξεις από διαφορετικά συστήματα και να τις αναμίξει. Ωστόσο, τα συστήματα αυτά μπορούν να εφαρμοσθούν σε συνδυασμό μεταξύ τους στη δημοπρασία του ίδιου έργου. Η διακήρυξη για τη δημοπράτηση καθορίζει το σύστημα υποβολής των προσφορών. Τα συστήματα υποβολής προσφορών είναι τα εξής (άρθρο 4 του Ν. 3669/2008): Η προσφορά ενιαίου ποσοστού έκπτωσης πάνω σε συμπληρωμένο τιμολόγιο της υπηρεσίας, η οποία αποτελεί μία από τις συνήθεις επιλογές συστήματος υποβολής προσφορών). Η προσφορά επιμέρους ποσοστών έκπτωσης κατά ομάδες τιμών, σε συμπληρωμένο τιμολόγιο ομαδοποιημένων τιμών της υπηρεσίας με έλεγχο ομαλότητας των επιμέρους ποσοστών έκπτωσης, η οποία είναι η πιο συνηθισμένη επιλογή συστήματος υποβολής προσφορών. 22

Η ελεύθερη συμπλήρωση ανοιχτού τιμολογίου που μπορεί να περιλαμβάνει αναλυτικές τιμές ή περιληπτικές τιμές ή κατ αποκοπή τιμή. Η προσφορά που περιλαμβάνει μελέτη και κατασκευή με κατ αποκοπή εργολαβικό αντάλλαγμα για το έργο ολόκληρο ή κατά τμήματα. Στο σύστημα αυτό αξιολογείται πρώτα η ποιότητα της προσφοράς (μελέτη) και στη συνέχεια εξετάζεται η οικονομική προσφορά. Η μειοδοσία μόνο πάνω στο ποσοστό οφέλους για εκτέλεση απολογιστικών εργασιών. Η προσφορά για την αξιοποίηση ακινήτων του εργοδότη με το σύστημα της αντιπαροχής ποσοστών εξ αδιαιρέτου και αντιστοίχων διηρημένων ιδιοκτησιών. Η προσφορά που περιλαμβάνει τη μερική ή ολική αυτοχρηματοδότηση με αντάλλαγμα τη λειτουργία ή εκμετάλλευση του έργου ή άλλα τυχόν ανταλλάγματα έναντι της κατασκευής του έργου. Προσφορά σε διαγωνισμό για την ανάθεση δημοσίου έργου μπορούν να υποβάλλουν όσοι έχουν τα νόμιμα προσόντα, δηλαδή εργοληπτικό πτυχίο της τάξης και κατηγορίας που ορίζεται στη διακήρυξη. Οι ενδιαφερόμενοι ενημερώνονται για τη διεξαγωγή του διαγωνισμού μέσω της δημοσίευσης της προκήρυξης σε εθνικές εφημερίδες και στην Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Οι υποβαλλόμενες στους διαγωνισμούς προσφορές έχουν συγκεκριμένο χρόνο ισχύος. Συγκεκριμένα, οι προσφορές που υποβάλλονται στους διαγωνισμούς για την ανάθεση των δημοσίων έργων δεσμεύουν τους προσφέροντες για χρονικό διάστημα έξι (6) μηνών, μέσα στο οποίο πρέπει να συναφθεί η σύμβαση. Όταν στο διαγωνισμό υποβάλλονται και τεχνικές προσφορές, ο χρόνος ισχύος των προσφορών ανέρχεται σε δέκα (10) μήνες. Μετά το πέρας του χρόνου αυτού δεν δεσμεύουν πλέον τους διαγωνιζόμενους, οι οποίοι μπορούν να αποχωρήσουν από το διαγωνισμό παίρνοντας μαζί και την εγγύηση συμμετοχής τους. Το πέρας του χρόνου ισχύος της προσφοράς δεν καθιστά την προσφορά άκυρη, αφού έχει τεθεί προς όφελος του διαγωνιζομένου, ο οποίος μπορεί να δεχθεί να ανανεώσει πάντα εγγράφως την προσφορά του, με αποτέλεσμα να εξακολουθεί να δεσμεύεται και να απαιτήσει τη συνέχιση του διαγωνισμού. (άρθρο 4 παρ.12 του Ν. 3481/2006) Με βάση την οικονομική προσφορά (στα συστήματα που δεν υποβάλλεται και τεχνική προσφορά) γίνεται η επιλογή του αναδόχου. Η προσφορά δεσμεύει την επιχείρηση που την υποβάλλει μέχρις ότου λήξει ο χρόνος ισχύος της χωρίς να αναδειχθεί ανάδοχος ή 23

ανακηρυχθεί μειοδότης αυτός που την υπέβαλε ή ανακηρυχθεί ανάδοχος άλλος συνυποψήφιος. Γι αυτό διενεργείται έλεγχος νομιμοποίησης, δηλαδή της εξουσίας του προσώπου που υπογράφει την προσφορά να δεσμεύει την επιχείρηση ως εκπρόσωπός της. Ο νόμος αναφέρει ότι οι οικονομικές προσφορές υποβάλλονται πάντα μέσα σε σφραγισμένο φάκελο, που αναγράφει τον τίτλο της εργοληπτικής επιχείρησης και την επιγραφή «Οικονομική προσφορά για το έργο». Σε περίπτωση που ο φάκελος της οικονομικής προσφοράς υποβληθεί ασφράγιστος και δη με διακριτό τρόπο, η προσφορά απορρίπτεται ως απαράδεκτη. 2.3.5. Επιτροπή διαγωνισμού Με τη δημοπρασία ενός έργου επιδιώκεται η ανάδειξη αναδόχου. Σε κάθε δημοπρασία τα αρμόδια όργανα υποχρεούνται να εφαρμόζουν τους θεσμοθετημένους όρους για τη διασφάλιση της διαφάνειας των διαδικασιών, του ελεύθερου ανταγωνισμού και του δημοσίου συμφέροντος. Η νομοθεσία περί δημοσίων έργων για τη διεξαγωγή των διαγωνισμών προβλέπει επιτροπές τριμελείς ή επταμελείς, ανάλογα με τον προϋπολογισμό. Στα έργα συνολικού προϋπολογισμού μέχρι το ανώτατο όριο της 2ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ., η επιτροπή του διαγωνισμού αποτελείται από τρία υπηρεσιακά μέλη, τα οποία ορίζονται από τον προϊστάμενο της υπηρεσίας που διενεργεί τη δημοπρασία. Ένα από τα μέλη της επιτροπής ορίζεται ως πρόεδρος. Για την επιτροπή ορίζεται και αριθμός αναπληρωματικών μελών που αναπληρώνουν, κατά τη σειρά που διορίζονται, οποιαδήποτε από τα τακτικά μέλη που τυχόν απουσιάζουν ή κωλύονται. Μαζί με την τριμελή επιτροπή παρίσταται και ένας εκπρόσωπος των εργοληπτικών οργανώσεων, που μπορεί να είναι και υποψήφιος για την ανάληψη του έργου. Ο εκπρόσωπος παρακολουθεί τη διαδικασία και δεν έχει δικαίωμα ψήφου. (άρθρο 21 παρ. 1 και 2 του Ν. 3669/2008) Στα έργα συνολικού προϋπολογισμού ανώτερου του ορίου της 2ης τάξης του Μ.Ε.ΕΠ., η επιτροπή διαγωνισμού είναι επταμελής και αποτελείται από τέσσερις (4) τεχνικούς υπαλλήλους φορέων του δημόσιου τομέα, έναν (1) εκπρόσωπο Ο.Τ.Α., έναν (1) εκπρόσωπο του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας (Τ.Ε.Ε.) και έναν (1) εκπρόσωπο των εργοληπτικών οργανώσεων. (άρθρο 21 παρ.3 του Ν. 3669/2008) 24

Οι επιτροπές διαγωνισμού οφείλουν να παραδώσουν την εισήγησή τους έγκαιρα, ώστε η αρμόδια αρχή να αποφασίσει για το αποτέλεσμα του διαγωνισμού μέσα την προθεσμία των προσφορών. 2.3.6. Ανάδειξη αναδόχου Η ανάδειξη της κατασκευής των δημοσίων έργων γίνεται υποχρεωτικά στην εργοληπτική επιχείρηση ή κοινοπραξία η οποία πρόσφερε τη χαμηλότερη τιμή, υπό τον όρο ότι καλύπτει όλες τις προϋποθέσεις συμμετοχής στο διαγωνισμό. Εξαίρεση αποτελούν έργα, η ανάθεση των οποίων προκύπτει από διαγωνισμούς με τα συστήματα προσφοράς: α) μελέτη και κατασκευή, β) αξιοποίηση ακινήτων με αντιπαροχή και γ) μερική ή ολική αυτοχρηματοδότηση του έργου με διάφορα ανταλλάγματα, όπου η σύμβαση ανατίθεται στην πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά. Στην περίπτωση αυτή τα κριτήρια βάσει των οποίων οι αναθέτουσες αρχές αναθέτουν τις δημόσιες συμβάσεις έργων σχετίζονται με το αντικείμενο της συγκεκριμένης σύμβασης, όπως η ποιότητα, η τιμή, η τεχνική αξία, τα αισθητικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά, τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, το κόστος λειτουργίας, η αποδοτικότητα, η εξυπηρέτηση μετά την πώληση και η τεχνική συνδρομή, η ημερομηνία παράδοσης και η προθεσμία παράδοσης ή εκτέλεσης. Αν η ισχύς της προσφοράς του αναδειχθέντος μειοδότη έχει λήξει και δεν συμφωνεί στην παράταση ισχύος της προς το σκοπό σύναψης της σύμβασης, η προϊσταμένη αρχή απευθύνεται στο δεύτερο κατά σειρά μειοδότη, στον οποίο κατακυρώνει το διαγωνισμό αν αυτός συμφωνεί στην παράταση και ούτω καθεξής. (άρθρο 26 παρ. 1 και 3 του Ν. 3669/2008) 2.3.7. Κατακύρωση αποτελέσματος Η δημοπρασία δεν ολοκληρώνεται πριν εγκριθεί το αποτέλεσμά της από την προϊσταμένη αρχή. Η διαδικασία ή και το αποτέλεσμα της δημοπρασίας ακυρώνεται πριν από την έκδοση της κατακυρωτικής απόφασης με αιτιολογημένη απόφαση της προϊσταμένης αρχής, ενώ και η εκδοθείσα απόφαση κατακύρωσης ανακαλείται από την ίδια, πριν τη σύναψη της σύμβασης, εφόσον συντρέχει έστω και μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις (άρθρο 27 παρ.1 του Ν. 3669/2008): 25

Κατά τη διεξαγωγή του διαγωνισμού εμφιλοχώρησαν παραβιάσεις των κειμένων διατάξεων ή των όρων της διακήρυξης, οι οποίες επηρεάζουν το αποτέλεσμα της δημοπρασίας και δεν μπορούν να αποκατασταθούν αλλιώς παρά με την ακύρωση του αποτελέσματος. Η οικονομική προσφορά του τελικού μειοδότη κρίνεται μη ικανοποιητική για τον κύριο του έργου. Στην περίπτωση αυτή, για την ακύρωση απαιτείται γνώμη του Τεχνικού Συμβουλίου του Υπουργείου στο οποίο υπάγεται ή από το οποίο εποπτεύεται η αναθέτουσα αρχή, ή το τεχνικό συμβούλιο της οικείας περιφέρειας, όταν στο οικείο Υπουργείο δεν υφίσταται τεχνικό συμβούλιο και όταν οι αναθέτουσες αρχές είναι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης Α και Β βαθμού ή ενώσεις ή νομικά πρόσωπα των οργανισμών αυτών. Ο συναγωνισμός δεν υπήρξε επαρκής ή υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι διαγωνιζόμενοι συνεννοήθηκαν για να αποφύγουν τον πραγματικό συναγωνισμό. Σε περίπτωση ακύρωσης του αποτελέσματος της δημοπρασίας ή ανάκλησης της σχετικής απόφασης λόγω συνεννόησης των διαγωνιζομένων, οι συνεννοηθέντες αποκλείονται από την καθ οιονδήποτε τρόπο συμμετοχή στην εκτέλεση του προς ανάθεση έργου και κινείται εναντίον τους υποχρεωτικά, με πρωτοβουλία της προϊσταμένης αρχής, η προβλεπόμενη από τις κείμενες διατάξεις πειθαρχική διαδικασία. 2.3.8. Ενημέρωση διαγωνιζομένων Η αναθέτουσα αρχή οφείλει να ενημερώνει, το συντομότερο δυνατό, τους υποψηφίους και τους προσφέροντες για τις αποφάσεις που ελήφθησαν σχετικά με τη σύναψη ή μη της συμφωνίας και την ανάθεση ή μη της σύμβασης. Επιπροσθέτως, η αναθέτουσα αρχή οφείλει να γνωστοποιεί κατόπιν αιτήσεως του ενδιαφερόμενου: Σε κάθε απορριφθέντα υποψήφιο τους λόγους απόρριψης της υποψηφιότητάς του. Σε κάθε απορριφθέντα προσφέροντα τους λόγους για την απόρριψη της προσφοράς του. 26

Σε κάθε προσφέροντα που έχει υποβάλλει παραδεκτή προσφορά, τα χαρακτηριστικά και τα σχετικά πλεονεκτήματα της επιλεγείσας προσφοράς, καθώς και το όνομα του αναδόχου ή των συμβαλλόμενων μερών στη συμφωνία-πλαίσιο. Η προθεσμία γνωστοποίησης δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει τις δεκαπέντε (15) ημέρες από την παραλαβή γραπτής αίτησης. (άρθρο 136 παρ.2 του Ν. 3669/2008) 27

3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Πριν την έναρξη εκπόνησης της εργασίας, θεωρήθηκε σκόπιμο να γίνει μία ανασκόπηση στη σχετική ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Έτσι, βρέθηκαν δύο έρευνες που σχετίζονται με τη διερεύνηση του ανταγωνισμού στον κατασκευαστικό κλάδο χρησιμοποιώντας τη θεωρία Δυναμικής Συστημάτων. Στις παραγράφους που ακολουθούν, δίνονται αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τη διαμόρφωση του δυναμικού προτύπου, τις υποθέσεις που έγιναν και τα συμπεράσματα που προέκυψαν. 3.1. Τo δυναμικό πρότυπο των Kim και Reinschmidt Στον κατασκευαστικό τομέα, το ζήτημα του ανταγωνισμού έχει μελετηθεί εστιάζοντας στην κατάθεση ανταγωνιστικών προσφορών. Αντικείμενο των περισσότερων μοντέλων μελέτης ανταγωνιστικών προσφορών αποτελεί η εύρεση της βέλτιστης διαφοράς ανάμεσα στο κόστος παροχής της υπηρεσίας και στην προσφερόμενη τιμή, έτσι ώστε να μεγιστοποιείται το αναμενόμενο κέρδος των εταιρειών. Ωστόσο, η επιτυχία μίας εταιρείας βασίζεται στις μακροπρόθεσμες αλληλεπιδράσεις με την αγορά και τους ανταγωνιστές της. Οι Reinschmidt και Kim, βασιζόμενοι σε προηγούμενα μοντέλα και σχετικές μελέτες, ανέπτυξαν ένα δυναμικό προσομοιωτικό πρότυπο, το οποίο αναλύει τον ανταγωνισμό σε μία αγορά που συνεχώς μεταβάλλεται. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό το μοντέλο παρόμοιες εταιρείες εκτίθενται εξ ίσου στην αβεβαιότητα της ζήτησης. Ωστόσο, η κάθε εταιρεία εφαρμόζει τη δική της πολιτική, που ανταποκρίνεται στις αλλαγές της αγοράς και στις ενέργειες των ανταγωνιστών να βελτιώσουν τη θέση τους στην αγορά. Οι αντιδράσεις των εταιρειών προσομοιώνονται και αναλύονται. Τα αποτελέσματα δείχνουν πόσο δύσκολο είναι για κάθε εταιρεία να αποκτήσει μακροπρόθεσμα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω του συστήματος προσφορών ή στρατηγικών matketing, δηλαδή έτσι ακριβώς όπως συμβαίνει στον πραγματικό κόσμο. Επίσης παρουσιάζονται μερικές ιδέες για το πώς μπορεί μία εταιρεία να αναπτύξει μία ανταγωνιστική πολιτική. 3.1.1. Βασική ιδέα και υποθέσεις Το δυναμικό μοντέλο περιλαμβάνει n εταιρείες σε μία κλειστή αγορά. Κάθε εταιρεία παίρνει μέτρα ώστε να διατηρήσει αποδοτικές τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες υπό 28

την επίδραση της αγοράς. Ωστόσο, καμία εταιρεία δεν έχει απευθείας πληροφόρηση σχετικά με τα όσα συμβαίνουν στην αγορά. Στο σχήμα 3.1 αποτυπώνεται η δυναμική συμπεριφορά που προκύπτει από τον ανταγωνισμό ανάμεσα στις εταιρείες, καθώς συμβαίνουν αλλαγές στην αγορά και από τις αντιδράσεις των εταιρειών αυτών, βασιζόμενες σε γενικούς κανόνες λήψης αποφάσεων που φαίνονται στον πίνακα 3.1. ΣΧΗΜΑ 3.1: Μοντέλο βασικής ιδέας (Kim & Reinschmidt, 2006) Η προκύπτουσα δυναμική συμπεριφορά μπορεί να περιγραφεί ως μία διαδικασία από μία κατάσταση ισορροπίας σε μία άλλη όπως φαίνεται παρακάτω: Όταν η ζήτηση της αγοράς (market demand) αυξάνεται, φεύγουμε από την κατάσταση ισορροπίας (equilibrium) και τότε αρχίζει να αυξάνεται το ανεκτέλεστο μέρος των εργασιών (backlogs) κάθε εταιρείας. Εάν το ανεκτέλεστο (backlogs) ξεπεράσει το όριο ανεκτέλεστου της κάθε εταιρείας θα υπάρξουν καθυστερήσεις και ευκαιρίες για επιπρόσθετα κέρδη. Οι εργολάβοι μπορούν να αυξήσουν τις τιμές τους (markup) ή και να μειώσουν τις διαφημιστικές τους δραστηριότητες (marketing) έτσι ώστε να έχουν μεγαλύτερα κέρδη. Σε αυτό το σημείο λαμβάνει χώρα αστάθεια, καθώς αυξάνεται το ανεκτέλεστο (backlogs). Έτσι, αυξάνεται η δυναμικότητα (capacity) του κατασκευαστικού τομέα. Ωστόσο, η παραπάνω κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί απεριόριστα. Η δυναμικότητα (capacity) του κατασκευαστικού τομέα θα υπερβεί το απαιτούμενο όριο για να ικανοποιήσει τη ζήτηση. Όταν η αγορά μειωθεί, ο ανταγωνισμός γίνεται έντονος, το οποίο οδηγεί τις εταιρείες να μειώσουν τις τιμές τους (markup) ή και να αυξήσουν τις διαφημιστικές τους δραστηριότητες (marketing), έτσι ώστε να συμπληρώσουν την αυξημένη δυναμικότητα και ακόμη περισσότερο να μειώσουν τη δυναμικότητα με κάποια καθυστέρηση. Επομένως, αν η ζήτηση της αγοράς (market demand) παραμείνει σταθερή, η αγορά θα σταθεροποιηθεί σε κάποια κατάσταση ισορροπίας (equilibrium). 29

Αντιθέτως, όταν η ζήτηση μειώνεται από μία κατάσταση ισορροπίας, η παραπάνω περιγραφόμενη συμπεριφορά θα έχει αντίθετη κατεύθυνση. 2006) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: Γενικοί κανόνες λήψης αποφάσεων (Kim & Reinschmidt, Οι παρακάτω υποθέσεις δημιουργήθηκαν ώστε να περιορίσουν το αντικείμενο του βασικού προβλήματος: Κάθε εργολάβος πρέπει να πετυχαίνει ευκαιρίες υποβολής προσφοράς μέσω των διαφημιστικών δραστηριοτήτων, να αποφασίζει την τιμή της προσφοράς και να ελέγχει τη δυναμικότητα ανάλογα με το φόρτο εργασίας. Για την απλοποίηση της συγκεκριμένης μελέτης, αυτές οι τρείς βασικές λειτουργίες επιλέχθηκαν ως οι πιο σημαντικοί παράγοντες ανταγωνιστικότητας. Η ζήτηση στον κατασκευαστικό κλάδο θεωρείται ανελαστική σε βραχυπρόθεσμες αλλαγές στην τιμή της κατασκευής (Rawlinson και Raftery, 1997; Akintoye et al., 1998). Η συνολική ζήτηση είναι ανεξάρτητη από την ποσότητα των παρόχων και το επίπεδο των τιμών που παρέχεται από τους εργολάβους. Η ζήτηση της αγοράς θεωρείται ως μία τυχαία μεταβλητή και η αβεβαιότητα της ζήτησης διακατέχεται από μεταβλητότητα. Ο ανταγωνισμός περιορίζεται σε ανταγωνιστικές προσφορές μέσα σε μία κλειστή αγορά, όπου καμία εταιρεία δεν εισέρχεται ούτε αποχωρεί. Όλες οι εργασίες της αγοράς είναι ολόιδιες. Οποιαδήποτε διαφορά στην απόδοση των εταιρειών προκύπτει από τις διαφορετικές στρατηγικές της κάθε εταιρείας. Οι πληροφορίες που λαμβάνει η διοίκηση της κάθε εταιρείας προέρχονται από το ανεκτέλεστο μέρος της κάθε μίας, υποθέτοντας ότι καμία εταιρεία δεν έχει άμεση και τέλεια πληροφόρηση για την αγορά. Κάθε εταιρεία προσπαθεί να διατηρήσει το τρέχον ανεκτέλεστο μέρος σε ένα επιθυμητό επίπεδο ενόψει της άγνωστης αγοραστικής ζήτησης. 30

3.1.2. Το δυναμικό πρότυπο Το γενικό σκεπτικό της ανταγωνιστικής στρατηγικής που ακολουθεί η κάθε εταιρεία απεικονίζεται στο σχήμα 3.2 και καθορίζεται από τους ελέγχους που διενεργεί κάθε επιχείρηση στο marketing, στην αύξηση τιμών και στη δυναμικότητα. Οι έλεγχοι των εταιρειών στην υπερτίμηση και στο marketing επηρεάζουν την πιθανότητα κερδοφορίας και τις ευκαιρίες προσφοράς και συνεπώς τον φόρτο εργασίας, που οδηγεί στην ανάγκη για έλεγχο της δυναμικότητας. Οι αιτίες και τα αποτελέσματα των πολλαπλών στρατηγικών ελέγχου που εφαρμόζουν οι επιχειρήσεις συνδέονται όλες μεταξύ τους, δημιουργώντας αλληλεπιδράσεις στο πρότυπο. ΣΧΗΜΑ 3.2: Η δομή του προτύπου (Kim & Reinschmidt, 2006) Για την απεικόνιση του ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικές επιχειρήσεις στο πρότυπο, αναπτύσσονται δύο αντιπροσωπευτικοί τύποι εταιρειών. Ο τύπος Β αποτελεί τη δοκιμαστική εταιρεία, η οποία χρησιμοποιεί διαφορετικές πολιτικές από τις υπόλοιπες εταιρείες. Ο τύπος Α είναι μία σύνθετη εταιρεία που αντιπροσωπεύει όλες τις άλλες, πανομοιότυπες, εταιρείες στην αγορά. Το μοντέλο προσομοιώνει τις δραστηριότητες των δύο αντιπροσωπευτικών τύπων εταιρειών και τις αποφάσεις που λαμβάνει η διοίκηση της κάθε μίας. Εξαιτίας της συγκέντρωσης των εταιρειών στο πρότυπο και για να είναι αποτελεσματική η προσομοίωση, επιλέγεται να παρακολουθείται μεμονωμένα η συμπεριφορά της εταιρείας 31

τύπου Β, ενώ οι υπόλοιπες n-1 εταιρείες συνδυάζονται μεταξύ τους σε μία σύνθετη εταιρεία, την εταιρεία τύπου Α. Η λειτουργία μίας επιχείρησης, όπως περιγράφεται στο διάγραμμα ροής του σχήματος 3.3, αποτελείται από το ρυθμό ανάληψης έργων (input of work), τις ανεκτέλεστες εργασίες (backlog), το ρυθμό εκτέλεσης των έργων (order of release), τα υπό εκτέλεση έργα (WIP) και το ρυθμό ολοκλήρωσης των έργων (output of work). Μέσω της υποβολής ανταγωνιστικών προσφορών μία εταιρεία αναλαμβάνει έργα, τα οποία συσσωρεύονται στο ανεκτέλεστό της. Όταν δίνεται εντολή εκτέλεσης, ορισμένες εργασίες αρχίζουν να εκτελούνται χρησιμοποιώντας τη διαθέσιμη δυναμικότητα. Θέτοντας ως στόχο το χρόνο παράδοσης του έργου (WLT), η εταιρεία προσπαθεί να διατηρήσει τη λειτουργική της ισορροπία ανάμεσα στα τρέχοντα υπό εκτέλεση έργα και τη δυναμικότητά της, ώστε να αποφύγει τις καθυστερήσεις και την υπερβολική ή ανεπαρκή αξιοποίηση της δυναμικότητας. ΣΧΗΜΑ 3.3: Διάγραμμα ροής προτύπου (Kim & Reinschmidt, 2006) Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν πολλά έργα στο ανεκτέλεστο, η εταιρεία θα έχει έλλειψη εργασιών και το ποσοστό αξιοποίησης της δυναμικότητάς της μειώνεται. Η ανάπτυξη της εταιρείας με την αύξηση της δυναμικότητας καθιστά αναγκαία την ανάληψη περισσότερων νέων έργων, καθώς και τη ρύθμιση ενός υψηλότερου WIP στόχου. Συνεπώς, η εταιρεία θέτει το στόχο ανεκτέλεστου ως ένα ποσοστό του στόχου WIP και προσπαθεί να αναλάβει αρκετά έργα ώστε να σταθεροποιήσει το επίπεδο του τρέχοντος ανεκτέλεστου σε ένα στόχο. Το ανεκτέλεστο εξομαλύνει τις συνέπειες της αβεβαιότητας της ζήτησης στη λειτουργία της εταιρείας. 32

Η διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στα διαδοχικά στάδια της παραπάνω ροής αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα καθήκοντα της διοίκησης ώστε να διατηρήσει τη λειτουργία της εταιρείας αποδοτική και κερδοφόρα. Η διαδικασία ανάθεσης των έργων απεικονίζεται στο σχήμα 3.4. Τα έργα ανατίθενται στις εταιρείες μέσω της υποβολής ανταγωνιστικών προσφορών που βασίζονται στις εξίσωση 3.1. Ενώ ο αριθμός των έργων στην ανάθεση των οποίων συμμετέχει μία εταιρεία καθορίζεται από τη δυνατότητά της να υποβάλλει προσφορά, η πιθανότητα ανάληψης ενός έργου καθορίζεται από την προσφορά της εταιρείας σε σχέση με τις προσφορές που υποβάλλουν οι ανταγωνιστές της. Όταν η εταιρεία τύπου Β αποφασίζει η ίδια για τον αριθμό των έργων που θα αναλάβει, τα υπόλοιπα έργα ανατίθενται στις άλλες n-1 εταιρείες. Αναμενόμενος αριθμός αναλαμβανόμενων έργων = Πιθανότητα ανάληψης έργου x Αριθμός έργων στα οποία υποβάλλονται προσφορές (3.1) ΣΧΗΜΑ 3.4: Διάγραμμα επιρροής μοντέλου ανταγωνισμού (Kim & Reinschmidt, 2006) Υποτίθεται ότι η προσφορά που υποβάλλει κάθε εταιρεία προκύπτει από μία κατανομή πιθανότητας και είναι ανεξάρτητη για κάθε εταιρεία. Η εταιρεία τύπου Β θεωρείται ότι ακολουθεί διαφορετική κατανομή από τις υπόλοιπες n-1 εταιρείες, οι οποίες είναι πανομοιότυπες και αντιπροσωπεύονται από την εταιρεία τύπου Α. Συγκεκριμένα, οι 33

προσφορές της εταιρείας τύπου Β ακολουθούν κανονική κατανομή με μέση τιμή m μ και τυπική απόκλιση m σ [Ν(m μ, m σ)], ενώ οι προφορές των υπολοίπων εταιρειών ακολουθούν κανονική κατανομή με μέση τιμή mμ n-1 και τυπική απόκλιση mσ n-1 [Ν(mμ n-1, mσ n- 1)], όπου m,μ και σ αντιπροσωπεύουν το περιθώριο κέρδους, τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση του αναμενόμενου κόστους, αντίστοιχα. Η πιθανότητα να υποβάλει η εταιρεία τύπου Β χαμηλή προσφορά ύψους x ισοδυναμεί με το γινόμενο της αθροιστικής συνάρτησης πιθανότητας όλες οι υπόλοιπες εταιρείες να υποβάλουν προσφορά μεγαλύτερη από x επί τη συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας της εταιρείας τύπου Β. 3.1.3. Παράμετροι και προσομοίωση προτύπου Οι παράμετροι που χρησιμοποιήθηκαν προέκυψαν από γενικές γνώσεις που αφορούν στον κατασκευαστικό τομέα και από διαθέσιμα δεδομένα. Οι τιμές αυτών των παραμέτρων εξετάστηκαν και βελτιώθηκαν με τη χρήση αναλύσεων ευαισθησίας, έτσι ώστε στο μοντέλο να υπάρχουν λογικές συμπεριφορές που να ανταποκρίνονται στην εμπειρία του κατασκευαστικού κλάδου των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι παράμετροι που εφαρμόστηκαν περιλαμβάνουν παράγοντες όπως η αποτελεσματικότητα του marketing και η καθυστέρηση, πολιτικές που σχετίζονται με το marketing και το περιθώριο κέρδους, καθώς και το μοναδιαίο κόστος. Οι τιμές των παραμέτρων καθορίστηκαν έτσι ώστε η ισορροπία να λαμβάνει χώρα όταν η ζήτηση της αγοράς παραμένει σταθερή. Ακόμη, οι τιμές των παραμέτρων κόστους καθορίζονται έτσι ώστε η οικονομική απόδοση μίας εταιρείας στο μοντέλο να δείχνει τους πραγματικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες σε απόλυτη σύγκλιση με τους πραγματικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες του κατασκευαστικού τομέα, όπως αυτοί δημοσιεύτηκαν από την Ένωση Κατασκευαστικής Δημοσιονομικής Διαχείρισης (CFMA, 2001). Αυτές οι πληροφορίες παρατίθενται στον πίνακα 3.2. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: Σύγκριση των χρηματοοικονομικών δεικτών (Kim & Reinschmidt, 2006) 34

Στο σχήμα 3.5 απεικονίζεται ένα από τα πολλά αποτελέσματα της προσομοίωσης, που δείχνει την απόκριση της βηματικής μεταβολής στην αγοραστική ζήτηση. Εξέχουσας σημασίας είναι η αποσβεννυμένη ταλάντωση στο ανεκτέλεστο κάθε εταιρείας (γραμμή 2), καθώς η ζήτηση αυξομειώνεται βηματικά (γραμμή 4). Στην προσομοίωση, υποτίθεται ότι όλες οι εταιρείες είναι πανομοιότυπες έτσι ώστε να αποκλειστεί η επίδραση των αλλαγών της αγοραστικής ζήτησης. ΣΧΗΜΑ 3.5: Βηματική απόκριση (Kim & Reinschmidt, 2006) 3.1.4. Διερεύνηση και ανάλυση αποτελεσμάτων Οι ακόλουθες προτάσεις γίνονται προκειμένου να διερευνηθεί πώς οι αλλαγές στους εξωτερικούς παράγοντες, όπως η αγοραστική ζήτηση, επηρεάζουν την απόδοση των εταιρειών και υπό ποιες συνθήκες μία εταιρεία μπορεί να ξεπεράσει τους ανταγωνιστές της υιοθετώντας διάφορες πολιτικές. Ο πίνακας 3.3 δείχνει τις λεπτομέρειες αναφορικά με τις συνθήκες κάθε πρότασης. Κάθε εταιρεία ξεκινά την επιχειρηματική της δραστηριότητα με τις ίδιες αρχικές συνθήκες. Ο συνολικός αριθμός των εταιρειών στην αγορά είναι n=10 και οι n-1, που ακολουθούν την ίδια πολιτική υποδηλώνονται συλλογικά ως εταιρεία Α. 35

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: Συνθήκες διενέργειας της διερεύνησης (Kim & Reinschmidt, 2006) Πρόταση 1: Καμία εταιρεία δεν μπορεί να βελτιώσει μακροπρόθεσμα την ανταγωνιστικότητά της συμπεριφερόμενη ως εταιρεία τύπου Β Στο σχήμα 3.6 φαίνεται το αποτέλεσμα της περίπτωσης όπου η εταιρεία τύπου Β ακολουθεί μία μακροπρόθεσμη πολιτική μείωσης του περιθωρίου κέρδους σε μία σταθερή αγορά. Μειώνοντας τις τιμές της καταφέρνει να αναλάβει περισσότερα έργα, τα οποία απαιτούν μεγαλύτερη δυναμικότητα. Όταν η μεγαλύτερη δυναμικότητά της και το χαμηλότερο περιθώριο κέρδους εκδηλώνονται στην αύξηση του μεριδίου στην αγορά κι έπειτα στη μείωση του ανεκτέλεστου για όλες τις υπόλοιπες εταιρείες, αυτές ανταποκρίνονται μειώνοντας τα περιθώρια κέρδους τους και αυξάνοντας τις διαφημιστικές τους δραστηριότητες. Καθώς η εταιρεία τύπου Β προσπαθεί να αυξήσει μακροπρόθεσμα το μερίδιό της στην αγορά εν όψει της σταθερής αγοραστικής ζήτησης και των αντιδράσεων των άλλων εταιρειών, θα πρέπει συνεχώς να μειώνει το περιθώριο κέρδους της ώστε να χρησιμοποιήσει τη δυναμικότητά της. Ως αποτέλεσμα η δυναμικότητα του κατασκευαστικού κλάδου πλεονάζει και τα κέρδη μειώνονται μέχρι να επέλθει νέα ισορροπία. Η σχέση που προκύπτει ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση στην αγορά με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εκφραστεί από το κλάσμα του κλάδου (γραμμή 5 του σχήματος 3.6). Το κλάσμα του κλάδου (Industry ratio) υπολογίζεται από την εξίσωση 3.2. (3.2) 36

ΣΧΗΜΑ 3.6: (a) Δυναμικότητα και ανεκτέλεστο, (Kim & Reinschmidt, 2006) (b) Αθροιστικό καθαρό κέρδος και μερίδιο αγοράς) Πρόταση 2: Η απόδοση μίας μακροπρόθεσμα εταιρείας τύπου Β χειροτερεύει με την αύξηση της ζήτησης Τα αποτελέσματα της δοκιμής αυτής δείχνουν ότι κερδοφορία μίας μακροπρόθεσμα εταιρείας τύπου Β γίνεται πολύ χειρότερη από αυτή των άλλων εταιρειών καθώς αυξάνεται η αβεβαιότητα της ζήτησης. Όταν η αβεβαιότητα της ζήτησης ποικίλει, οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη απόκλιση δεν θα ήταν αποτελεσματική ή ευέλικτη για ευμετάβλητες συνθήκες αγοράς. Γι αυτό η απόδοση μίας μακροπρόθεσμα εταιρείας τύπου Β χειροτερεύει 37

όσο αυξάνεται η αβεβαιότητα της ζήτησης. Η κερδοφορία των άλλων εταιρειών επίσης μειώνεται εξαιτίας του κόστους των αντιδράσεων, καθώς και της αυξανόμενης αβεβαιότητας στην αγορά. Συνεπώς, η αβεβαιότητα της αγοράς αποθαρρύνει τις εταιρείες να αποκλίνουν από τον κανόνα. Πρόταση 3: Μακροπρόθεσμα, μία εταιρεία τύπου Β δεν αποκτά μεγαλύτερο κέρδος ή μερίδιο στην αγορά με μία βραχυπρόθεσμα αποκλίνουσα συμπεριφορά όταν η αγορά είναι επίπεδη Αυτή η υπόθεση σχετίζεται με την επίδραση των βραχυπρόθεσμων αποκλίσεων στην τάση της αγοράς να επιστρέψει στην κατάσταση ισορροπίας. Η διαφορά ανάμεσα στο αθροιστικό καθαρό κέρδος των δύο εταιρειών φαίνεται στο σχήμα 3.7, καθώς εταιρεία τύπου Β αποκλίνει προσωρινά με διαφορετικά επίπεδα περιθωρίου κέρδους. Κάποιες φορές επωφελείται προσωρινά. Ωστόσο, εξαιτίας της τάσης της αγοράς να αποκαταστήσει την κατάσταση ισορροπίας, η οποία ωθεί την εταιρεία να επιστρέψει στο επίπεδο που βρισκόταν, κάθε όφελος που προέκυψε από την βραχυπρόθεσμη απόκλιση αντισταθμίζεται από την αρχική κατάσταση ισορροπίας. ΣΧΗΜΑ 3.7: Αποτελέσματα πρότασης 3 (Kim & Reinschmidt, 2006) 38

Επομένως, οι δυναμικές αποκλίσεις (μείωση περιθωρίου κέρδους, αύξηση των διαφημιστικών δραστηριοτήτων ή αύξηση της δυναμικότητας) οδηγούν στην απόκτηση μεγαλύτερου μεριδίου στην αγορά βραχυπρόθεσμα εις βάρος της χαμηλότερης κερδοφορίας (καμπύλες 1 και 2 του σχήματος 3.7). Από την άλλη πλευρά, άλλες αποκλίσεις (αντίθετες με τις δυναμικές αποκλίσεις) οδηγούν σε αύξηση των βραχυπρόθεσμων κερδών εις βάρος των μακροπρόθεσμων μειονεκτημάτων, της χαμηλότερης κερδοφορίας μετά τη μείωση στο μερίδιο της αγοράς, όπως φαίνεται στις καμπύλες 4 και 5 του σχήματος 3.7. Το σημείο αναφοράς είναι η καμπύλη 3, στην οποία όλες οι εταιρείες παραμένουν στο ίδιο επίπεδο (καμία απόκλιση). Γι αυτό ανάλογα με τους βραχυπρόθεσμους ή μακροπρόθεσμους στόχους της κάθε εταιρείας, μπορούν να επιλεγούν διαφορετικές πολιτικές από τη διοίκηση. Πρόταση 4: Η απόδοση μίας μακροπρόθεσμα εταιρείας τύπου Β θα βελτιωνόταν αν η απόκλισή της συμβεί από κοινού με την αλλαγή της αγοράς Τι θα συνέβαινε σε περίπτωση που μία βραχυπρόθεσμη απόκλιση λάβει χώρα όχι τυχαία, αλλά συνοδευόμενη με κάποια αλλαγή στην αγορά; Το σχήμα 3.8 δείχνει το αποτέλεσμα της περίπτωσης όπου η δοκιμαστική εταιρεία εφαρμόζει την πολιτική βραχυπρόθεσμης μείωσης του περιθωρίου κέρδους σε διαφορετικές στιγμές ταυτόχρονα με μία αύξηση στη ζήτηση της αγοράς (χρονικό διάστημα από 1500 μέχρι 1800 μέρες). Για τη διευκόλυνση της σύγκρισης με άλλες γραμμές, η καμπύλη 1 δείχνει την επίδραση της ίδιας απόκλισης σε μία σταθερή αγορά. Οι αποκλίσεις (καμπύλες 2 και 3) που συμβαίνουν στην αρχή της αλλαγής στη ζήτηση έχουν ως αποτέλεσμα καλύτερη απόδοση στην κερδοφορία από αυτή που προκαλούν οι αποκλίσεις (καμπύλη 4) που συμβαίνουν κοντά στο τέλος της αλλαγής στη ζήτηση. Η επίδραση του συγχρονισμού της αγοράς φαίνεται στο σχήμα 3.9. Μειώνοντας το περιθώριο κέρδους της, αμέσως πριν την αύξηση της αγοραστικής ζήτησης, η εταιρεία αποκτά μεγαλύτερο καθαρό κέρδος. Η αποκλίνουσα εταιρεία επωφελείται από την αυξανόμενη αγοραστική ζήτηση κινούμενη γρήγορα, ενώ παίρνει περισσότερο χρόνο στις άλλες εταιρείες να αντιληφθούν την αλλαγή και να αντιδράσουν. Γι αυτό υπάρχουν ανταμοιβές για τη σωστή πρόβλεψη μίας εκκρεμούσας αλλαγής στην αγορά (αλλά τιμωρίες για την εσφαλμένη εντύπωση ότι η αλλαγή είναι επικείμενη). Τα οφέλη για την εταιρεία που προβλέπει είναι πραγματικά αλλά βραχύβια, καθώς κάποια στιγμή οι βραχυπρόθεσμες αποκλίσεις δεν επιτρέπουν σε μία εταιρεία να κρατήσει μόνιμα αυξημένο το μερίδιο αγοράς. 39

ΣΧΗΜΑ 3.8: Αποτελέσματα πρότασης 4 (Kim & Reinschmidt, 2006) ΣΧΗΜΑ 3.9: Επίδραση στο συγχρονισμό της αγοράς (Kim & Reinschmidt, 2006) 40

Ωστόσο, αν μία εταιρεία μπορεί να προβλέψει τη μελλοντική αγοραστική ζήτηση με μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι οι ανταγωνιστές της, αυτή η εταιρεία θα μπορούσε να επωφεληθεί από αυτή την πληροφόρηση κάνοντας εγκαίρως μία αλλαγή στην πολιτική που ακολουθεί προκειμένου να βελτιώσει τους στόχους του βραχυπρόθεσμου κέρδους της εταιρείας. Ασφαλώς, πολλές εταιρείες πιστεύουν ότι μπορούν να προβλέψουν τη ζήτηση καλύτερα από τους ανταγωνιστές τους και να δράσουν αναλόγως, αν και σε πολλές περιπτώσεις αυτή η πεποίθηση ενδέχεται να είναι περισσότερο μία ευχή παρά ένα γεγονός. Ή μάλλον, δεδομένου ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εταιρειών, πολλές εταιρείες θα μπορούσαν να αλλάξουν τις πολιτικές τους σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, με μία εταιρεία να αλλάζει τυχαία την πολιτική της συμπτωματικά με μία αλλαγή στην αγοραστική ζήτηση. Αυτή η εταιρεία θα μπορούσε να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων. 3.2. Το Δυναμικό πρότυπο των Gilkinson και Dangerfield Παρά τα κίνητρα που παρέχει η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στον κατασκευαστικό τομέα, οι διακυμάνσεις στη ζήτηση και στο επενδυτικό ενδιαφέρον, καθώς και οι συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία καθιστούν δύσκολο για μία εργοληπτική εταιρεία να οργανώσει το στρατηγικό της σχεδιασμό και να παραμείνει ανταγωνιστική για περισσότερα από δύο (2) ή τρία (3) χρόνια. Οι Gilkinson και Dangerfield διεξήγαγαν τη συγκεκριμένη έρευνα με σκοπό να δώσουν μία νέα προοπτική σχετικά με το πώς μπορούν οι τεχνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Οι επιστήμονες που συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα εξέτασαν την ανταγωνιστικότητα με τρείς (3) διαφορετικούς τρόπους. Αρχικά, μία ομάδα ερευνητών εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία του case study εξέτασε την ιστορική εξέλιξη των εργοληπτικών επιχειρήσεων. Έπειτα, μία άλλη ομάδα ερευνητών διερεύνησε τη μελλοντική πορεία των κατασκευαστικών επιχειρήσεων μέσω εργαστηριακών δοκιμών. Τέλος, οι Gilkinson και Dangerfield συνδυάζοντας τα στοιχεία που συνέλεξαν δημιούργησαν ένα δυναμικό πρότυπο, το οποίο επιτρέπει την εκτίμηση της παροχής συμβάσεων στην πράξη. Στην έρευνα χρησιμοποιήθηκε η μεθοδολογία της Δυναμικής Συστημάτων για την ανάλυση των αλληλένδετων ανταγωνιστικών δυνάμεων που επικρατούν στον κατασκευαστικό τομέα, όπου οι πολλοί επενδυτές λειτουργούν τόσο καθέτως όσο και 41

πλαγίως καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός έργου. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η καλύτερη κατανόηση των δυναμικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στους διάφορους παράγοντες που επενεργούν στην ανταγωνιστικότητα σε μία εργοληπτική εταιρία. 3.2.1. Κατανόηση των δυναμικών δυνατοτήτων Τα στοιχεία της ανταγωνιστικής στρατηγικής που ακολουθεί μία εργοληπτική επιχείρηση είναι πολλά. Έχουν διεξαχθεί έρευνες που εξετάζουν πώς δραστηριοποιούνται οι τεχνικές εταιρείες προκειμένου να αποκτήσουν πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών τους, παρέχοντας αναλυτικές τεχνικές για την κατανόηση της συμπεριφοράς των ανταγωνιστών. Αυτές εφοδιάζουν τον κατασκευαστικό τομέα με πέντε (5) δυνάμεις ανταγωνιστικότητας που περιλαμβάνουν ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες: ο αντίπαλος εντός του κλάδου, η διαπραγματευτική δύναμη των προμηθευτών, η διαπραγματευτική δύναμη των καταναλωτών, ο κίνδυνος νέων αντιπάλων και ο κίνδυνος υποκατάστατων προϊόντων. Στο σχήμα 3.10 απεικονίζονται οι εσωτερικές και εξωτερικές ανταγωνιστικές αλληλένδετες επιρροές. Με αυτόν τον τρόπο μία εταιρεία έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει τη δομή του κατασκευαστικού κλάδου και να θέσει ως στόχο μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που θα οδηγήσει σε αυξημένα κέρδη με μικρότερο ρίσκο. 42

ΣΧΗΜΑ 3.10: Εσωτερικές και εξωτερικές ανταγωνιστικές επιρροές (Gilkinson & Dangerfield,2011) Αρχικά κατασκευάστηκε ένα υψηλού επιπέδου διάγραμμα μίας κατασκευαστικής εταιρείας, το οποίο περιγράφει τα απαραίτητα στοιχεία λειτουργίας της, όπως ανθρώπινοι πόροι, προμήθειες και χρηματοδότηση. Ο κλάδος επηρεάζεται από τους εξωγενείς (πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί, τεχνολογικοί, νομικοί και περιβαλλοντικοί (PESTLE)) και τους ενδογενείς (χρηματοδότηση, ανθρώπινοι πόροι, υλικά, περιουσιακά στοιχεία, προγράμματα έργων που περιλαμβάνουν καθυστερήσεις) παράγοντες. Όσον αφορά στον τελευταίο παράγοντα, αυτός έχει σημαντική επίπτωση στη φήμη μίας εταιρείας και δεν μπορεί να παραληφθεί από ένα μοντέλο που αποσκοπεί στην εξέταση των παραγόντων που συμβάλλουν σε συνεχή ανταγωνιστικότητα. Ο βρόχος ανάδρασης που φαίνεται στο κάτω μέρος του σχήματος 3.11 είναι υπαρκτός τόσο στον πραγματικό κόσμο όσο και στο πρότυπο. Ακόμη, οι ενέργειες των ανταγωνιστών μπορεί να έχουν αντίκτυπο στους ανθρώπινους πόρους και στις προμήθειες. Γι αυτό καθίσταται αναγκαία η διερεύνησή τους. ΣΧΗΜΑ 3.11: Υψηλού επιπέδου διάγραμμα μίας κατασκευαστικής εταιρείας (Gilkinson & Dangerfield,2011) 3.2.2. Συλλογή δεδομένων 43