1 2 η ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ (ΑΛΛΗΛΟ-)ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 2014. Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη Παρασκευή 10 - Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2014 Ηράκλειο, Δημοτική Αίθουσα ΑΝΔΡΟΓΕΩ Βασιλική Καμπουρέλλη, Δρ γυμνάσιο Αρκαλοχωρίου «Ένα παράδειγμα αξιοποίησης των Τ.Π.Ε. στη διδακτική της τραγωδίας: Δημιουργία ψηφιακών κόμικς με βάση την Ελένη του Ευριπίδη (Γ Γυμνασίου)» [ppt2] Ένας βασικός σκοπός της διδασκαλίας της τραγωδίας στο Γυμνάσιο είναι η ανάδειξη της ουσίας του αρχαίου πολιτισμού, και ιδίως διαχρονικών ιδεών και αξιών του μέσω της κριτικής πρόσληψης του δραματικού έργου από τους μαθητές. i [ppt3] Στους ειδικότερους στόχους ανήκει η εξέταση των καινοτομιών του Ευριπίδη και η σύνδεση της Ελένης, της τραγωδίας που διδάσκεται στη Γ Γυμνασίου, με τα εξωκειμενικά συμφραζόμενά της, με την εποχή δηλαδή της παράστασης του έργου με έμφαση στις διαχρονικές αξίες του, π.χ. μέσω της κεντρικής έννοιας του πολέμου και της στάσης των θεών. Έτσι επιτυγχάνεται η σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν. Επίσης, στόχος είναι η πρόσληψη της τραγωδίας ως θεατρικής παράστασης και όχι μόνο ως γραπτού κειμένου. Άρα δίνεται έμφαση στην οπτική διάσταση της τραγωδίας. [ppt4] Στα Διδακτικά Σενάρια Γ Γυμνασίου «Η Ελένη στην Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία», προτείνεται η δημιουργία σχεδιασμένων κόμικς με βάση την Ελένη του Ευριπίδη. ii Αυτή η πρόταση μπορεί να συνδεθεί με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, σύμφωνα και με την αρχή της διαθεματικότητας, δηλαδή της συσχέτισης διαφορετικών διδακτικών αντικειμένων. iii [ppt5, 6] Η καλλιέργεια του κριτικού, οπτικού και ψηφιακού
2 γραμματισμού των μαθητών [για τους όρους βλ. ppt5] εντάσσεται άλλωστε στο Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας [ppt6] στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση: Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό, 132. iv [ppt7] Στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων, λοιπόν, οι μαθητές των τμημάτων Γ1 και Γ3 δημιούργησαν ψηφιακά κόμικς, δηλαδή οπτικοποίησαν μέσω υπολογιστή δικές τους διασκευές τμημάτων της τραγωδίας. Οι μαθητές που συμμετείχαν ήταν 43 [ppt8, 9] και η μεταφορά των διασκευών σε ψηφιακή μορφή (ως ψηφιακών κόμικς) δημιουργήθηκε μέσω του εκπαιδευτικού ανοικτού προγράμματος toondoο. [ppt10] Για τον ιστότοπο του προγράμματος όπου παρουσιάζονται τα κόμικς [ppt11] επιλέχθηκε ο ηλεκτρονικός κόμβος του επίσημου πανελλήνιου σχολικού δικτύου (sch.gr), ο οποίος χρησιμοποιείται για καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ένας από τους βασικούς στόχους αυτής της προσπάθειας ήταν η βιωματικήομαδοσυνεργατική μάθηση. Γι αυτό συμμετείχαν όλοι όσοι δήλωσαν ενδιαφέρον για να πάρουν μέρος στο πρόγραμμα χωρίς να γίνει επιλογή, επειδή αυτό που αποτελούσε πρωταρχικό σκοπό ήταν η συμμετοχή όλων των μαθητών (ανεξάρτητα από τις επιδόσεις τους) και η κινητοποίησή τους ώστε να αποκτήσουν ενδιαφέρον όχι μόνο για την αρχαία τραγωδία αλλά για το μάθημα γενικότερα. Όπως είναι γνωστό, πολλές φορές μαθητές δεν έχουν την ευκαιρία να αναδείξουν τη δημιουργικότητά τους στο πλαίσιο των συμβατικών μαθημάτων και το πρόγραμμά μας είχε σκοπό να επικεντρωθεί σε αυτές ακριβώς τις φανερές και λανθάνουσες δυνατότητες των μαθητών χωρίς καμία «κατάταξή» τους με βάση τις επιδόσεις τους στα μαθήματα. Ακολουθούν γενικές πληροφορίες για το πρόγραμμά μας με ενδεικτικά παραδείγματα από τα κόμικς που δημιουργήσαμε και μία σύντομη αναφορά στα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας. Στο τέλος θα δοθούν ορισμένες πρακτικές οδηγίες για τον τρόπο αξιοποίησης του προγράμματος toondoo. Ως προς τις φάσεις υλοποίησης αυτής της προσπάθειας, αρχικά έγινε σύνδεση των διδαγμένων τμημάτων του έργου με θέματα που ενδιέφεραν τους μαθητές και συζήτηση για σχεδιασμένα κόμικς π.χ. άλλων κλασικών έργων. Πραγματοποιήθηκαν το μοίρασμα των δραστηριοτήτων και η συγκρότηση ομάδων εργασίας με συγκεκριμένους τομείς ευθύνης [ppt12]. Από κάθε τμήμα δημιουργήθηκαν οι ομάδες των διασκευαστών, των σκηνοθετών, των ζωγράφων, των μαθητών που θα ετοίμαζαν τις εισαγωγές και αυτών που θα έκαναν την ψηφιακή επεξεργασία. Επίσης, μετά από πρόταση των μαθητών δημιουργήθηκε και μία ομάδα μουσικών, οι οποίοι θα έπαιζαν ζωντανή μουσική που θα συνόδευε τα κόμικς. Μετά από την ολοκλήρωση των διασκευών (σε μαντινάδες και πεζό κείμενο) και των
3 σκηνοθετικών οδηγιών τους δόθηκε έμφαση στην οπτικοποίηση των διασκευών με τη δημιουργία ψηφιακών αλλά και σχεδιασμένων κόμικς και στην επιλογή της μουσικής επένδυσης για αυτά. Οι διασκευές για κάθε τμήμα του έργου (ως και το Β επεισόδιο) παρουσιάστηκαν σε βίντεο, γιατί με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαν οι επισκέπτες της ιστοσελίδας του προγράμματος να ακούσουν και τη μουσική που επέλεξαν για τα κόμικς και έπαιξαν οι μαθητές της ομάδας των μουσικών. [ppt13] Στο τέλος, η συνολική εργασία αναρτήθηκε στον ιστότοπο (blogs.sch.gr/vakampou) ανά τμήμα του έργου. Ως προς τη μεθοδολογία, [ppt14] ακολουθήθηκαν εκτός από τη βιωματικήομαδοσυνεργατική μάθηση με χωρισμό ομάδων, συμμετοχή όλων σε αυτές και αξιοποίηση των βιωμάτων των μαθητών, αρχικά η καθοδηγούμενη διερευνητικήανακαλυπτική μάθηση, και αργότερα η φθίνουσα καθοδήγηση από τη μεριά της καθηγήτριας, με σκοπό την καλλιέργεια της αυτενέργειας των μαθητών. Ουσιαστικό ρόλο στο πρόγραμμά μας είχε η διεπιστημονική προσέγγιση μέσω της αξιοποίησης των Τ.Π.Ε. (web 2.0) με τη δημιουργία των ψηφιακών κόμικς με το λογισμικό toondoo από τους μαθητές και της ιστοσελίδας για το πρόγραμμα. Στον ιστότοπο μετά από τις γενικές πληροφορίες για το πρόγραμμα, [ppt15] θα βρείτε μία σύντομη εισαγωγή για το έργο [ppt16] και μία εισαγωγή πριν από κάθε βίντεο [ppt17] (η οποία προσφέρει μία πολύ σύντομη περίληψη των αντίστοιχων τμημάτων του έργου του Ευριπίδη, όχι της διασκευής) για να είναι κατανοητά τα κόμικς. Επίσης, [ppt 18, 19, 20] κάτω από τα ψηφιακά κόμικς μπορείτε να δείτε επιλεγμένες διασκευές σε κόμικς, τα οποία σχεδίασαν οι ομάδες των μαθητών- ζωγράφων. Θα παρακολουθήσουμε τώρα ένα πολύ μικρό δείγμα από τις ψηφιακές δημιουργίες των μαθητών λόγω του περιορισμένου χρόνου [ppt21]. Ως προς τα αποτελέσματα, μέσα από το συγκεκριμένο πρόγραμμα πετύχαμε τη δημιουργική διασκευή τμημάτων του έργου και την οπτικοποίησή τους. Αυτή η προσέγγιση μπόρεσε να «ζωντανέψει» το κείμενο, έτσι ώστε οι μαθητές να μην το θεωρούν ως κάτι απαρχαιωμένο και αδιάφορο. Οι μαθητές κατανόησαν βασικές έννοιες του έργου, όπως είναι η αντίθεση του «είναι» και του «φαίνεσθαι» και η σύνδεσή της με την έννοια του πολέμου, και μέσα από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα προσέγγισαν την τραγωδία Ελένη ως έργο που συνομιλεί με την εποχή και τις εμπειρίες τους. Πολύ ενδιαφέρον ήταν ότι οι ίδιοι οι μαθητές πρότειναν να συνδυάσουν τα κόμικς με Κρητική παραδοσιακή μουσική, ενώ πολλές από τις διασκευές παρουσιάστηκαν με τη μορφή μαντινάδων. Επομένως, οι μαθητές αυτενεργώντας βίωσαν την τραγωδία ως μέρος της δικής τους τοπικής παράδοσης.
4 Ιδιαίτερο βάρος δίνεται και στη συμμετοχή στο πρόγραμμα όλων των μαθητών, ακόμα και των πιο αδύναμων. Αν και υπήρξε αρχικά έντονος προβληματισμός για τη συμμετοχή τόσο μεγάλου αριθμού μαθητών στο πρόγραμμα, παρατηρήθηκε το γεγονός ότι μαθητές με πολύ χαμηλές επιδόσεις στα μαθήματα συμμετείχαν σε αυτό με μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτοί οι μαθητές όχι μόνο πήραν μέρος ενεργά στις δραστηριότητες που επέλεξαν, αλλά έφεραν τις εργασίες τους εγκαίρως και κάποιοι από αυτούς κινητοποιήθηκαν να συμμετέχουν και στο μάθημα στην τάξη. Κάποιες τεχνικές δυσκολίες είναι καλό να είναι γνωστές σε όσους ενδιαφέρονται να αξιοποιήσουν τις Νέες Τεχνολογίες στη διδασκαλία των μαθημάτων τους, για παράδειγμα δεν είναι εφικτή η ενσωμάτωση σε δημοσίευση στο blogs.sch.gr αρχείων powerpoint και ορισμένων μορφών βίντεο. Ως προς το toondoo υπήρξε μία περίπτωση ασυμβατότητας του προγράμματος με παλιό υπολογιστή που είχε ένας μαθητής, δηλ. υπερβολική καθυστέρηση στη δημιουργία των χαρακτήρων και δυσκολία στη χρήση της ελληνικής γραμματοσειράς. Το ανοικτό εκπαιδευτικό πρόγραμμα toondoo όμως, που χρησιμοποιείται ευρέως από εκπαιδευτικούς σε όλο τον κόσμο, αποτέλεσε μία καλή επιλογή για τη δημιουργία των ψηφιακών κόμικς, αφού, όπως σχολίασαν οι μαθητές, ήταν απλό και πολύ ευχάριστο για αυτούς. Επειδή η διδακτική αξιοποίηση του toondoo αποδείχθηκε ωφέλιμη και θα μπορούσε να επεκταθεί με επιτυχία και σε άλλα φιλολογικά μαθήματα, θα γίνει τώρα μία σύντομη πρακτική παρουσίαση του προγράμματος. Τα ιστολόγια όπου θα βρείτε αναλυτικές οδηγίες δίνονται στην τελευταία διαφάνεια. [ppt22] 1) Μπαίνετε στην ιστοσελίδα www.toondoo.com Πρέπει να κάνετε εγγραφή. [ppt23] (βλέπετε το κόκκινο βέλος) Πηγαίνετε στο sign up for toondoo. Δηλώνετε [ppt24] ένα όνομα χρήστη, έναν κωδικό, τον οποίο δεν πρέπει να ξεχάσετε και από κει και πέρα κάθε φορά συνδέεστε με το λογαριασμό σας μέσω του login (κόκκινο βέλος πάνω). 2) [ppt25] Αφού έχετε συνδεθεί, πηγαίνετε δεξιά στο ToonDoo Maker, για να δημιουργήσετε κατευθείαν ένα κόμικ (μπορείτε να φτιάξετε και ένα χαρακτήρα με το TraitR, να ανεβάσετε μια εικόνα (με το ImagineR), ή να χρησιμοποιήσετε εργαλεία ζωγραφικής στο σκίτσο σας (με το DoodleR). [ppt26] Από το Τoondoo Μaker θα βρεθούμε στη σελίδα όπου πρέπει να διαλέξουμε το σχέδιο (layout) όπου θα βάλουμε τα σκίτσα μας. 3) Αφού επιλέξουμε σχέδιο (layout) περιμένουμε την επόμενη σελίδα που θα φορτώσει τα απαραίτητα εργαλεία για να προχωρήσουμε στη δημιουργία του κόμικ μας. [ppt27] Στο πάνω μέρος της οθόνης μας υπάρχει η δυνατότητα να εισάγουμε χαρακτήρες
5 (κινούμενα σχέδια, άντρες, γυναίκες, [παιδιά, πουλιά και ζώα, αθλητές, διάσημα πρόσωπα, ασυνήθιστα όντα, ασπρόμαυρες φιγούρες]). Μπορούμε να εισάγουμε ένα φόντο (εξωτερικού ή εσωτερικού χώρου, [από το διάστημα, από τη φύση, αφηρημένα σχέδια, αθλητικά σχέδια]). Μπορούμε να εισάγουμε αντικείμενα (props), να βάλουμε κείμενο (συννεφάκια για λόγια), κ.α. πάντοτε από την πάνω σειρά [ppt28] Θα επιλέξουμε ένα φόντο εσωτερικού χώρου. Πρέπει να σύρουμε το φόντο που θέλουμε να προσθέσουμε στο σκίτσο μας. Έχουμε πλέον δημιουργήσει την εικόνα μιας τάξης, μόνο που προς το παρόν είναι άδεια. 4) Εισάγουμε έναν μαθητή.[ppt29] Διαλέγουμε το σκίτσο και με το που το αφήνουμε πάνω στο σχέδιό μας, αυτό περιβάλλεται από διακεκομμένη γραμμή. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να επέμβουμε πάνω σε αυτό, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που βρίσκονται ακριβώς από κάτω: [ppt30] Τα εργαλεία αυτά με τη σειρά [ppt31] σημαίνουν: LOCK: κλειδώνει ή ξεκλειδώνει το σχέδιό μας, SHRINK και ENLARGE: Μικραίνει και μεγαλώνει αντίστοιχα το επιλεγμένο αντικείμενο, CLONE: Δημιουργεί ένα ακριβές αντίγραφο, FLIP: Περιστρέφει το αντικείμενό μας κάνοντάς το να κοιτά από δεξιά προς τα αριστερά και αντίστροφα. ROTATE: Το περιστρέφει, TO FRONT/BACK: το μεταφέρει μπρος/πίσω από κάτι άλλο, DELETE: Διαγράφει το επιλεγμένο αντικείμενο. [ppt32] Ακριβώς δίπλα στα παραπάνω κουμπιά, υπάρχει μια ακόμα ομάδα εργαλείων. PROP: Αν έχουμε διαλέξει ένα αντικείμενο (πχ μια γλάστρα) πατώντας διαδοχικά το κουμπί PROP μπορούμε να δούμε διαφορετικές όψεις γλαστρών και να κρατήσουμε όποια μας αρέσει περισσότερο. EMOTION: Εδώ το πρόσωπο του χαρακτήρα αλλάζει, εκφράζοντας κάθε φορά διαδοχικά συναισθήματα, POSTURE: Πατώντας το διαδοχικά, έχουμε τη δυνατότητα το σκίτσο μας να πάρει διαφορετικές θέσεις με το σώμα και τα χέρια του, κάνοντας ότι περπατάει, δείχνοντας κάτι κλπ.,color: Αλλάζει το χρώμα στο αντικείμενο που έχουμε επιλέξει. 5) [ppt33] Για να προσθέσουμε λόγια πηγαίνουμε στις πάνω καρτέλες, διαλέγουμε Texts και επιλέγουμε Foreign Text. Αυτό είναι απαραίτητο για να μπορέσουμε να γράψουμε στα ελληνικά. Διαλέγουμε ένα συννεφάκι και γράφουμε αυτό που θέλουμε μέσα του. 6) Μετά μπορούμε να αποθηκεύσουμε το σχέδιό μας. [ppt34] Πηγαίνουμε πάνω αριστερά στο toondoo main menu και πατάμε save (αποθήκευση): [ppt35] Θα βγει ένας πίνακας όπου μπορούμε να συμπληρώσουμε τα στοιχεία του σκίτσου μας, τίτλο και περιγραφή, ετικέτες (εάν θέλουμε). Επίσης μπορούμε να δώσουμε τη δυνατότητα σε άλλους να επέμβουν στο σκίτσο μας, αυτό να δημοσιευτεί ελεύθερα ή να είναι μόνο για μας. Εμείς επιλέγουμε publish to the world και πατάμε publish. Το σκίτσο μας είναι
6 έτοιμο [ppt36] και μπορούμε να το δούμε στην αρχική σελίδα www.toondoo.com πατώντας My ToonDoos από το μενού Toons. [ppt37] Θα δείτε ότι υπάρχουν οι εξής επιλογές για κάθε εικόνα: Preview για να δείτε απλώς το κόμικ. Edit για να το τροποποιήσετε. Go to page (κάτω) για να το ανοίξετε σε νέα σελίδα. Πατήστε Go to Page [ppt38]: Εκεί επιλέξτε Save this ToonDoo to your computer. Με τον τρόπο αυτό μπορείτε να σώσετε το κόμικ στον υπολογιστή σας ως εικόνα. [ppt39] Οι παραπάνω οδηγίες βασίστηκαν στο χρήσιμο υλικό των ιστολογίων: http://chatzifokos.blogspot.gr/2012/09/toondoo.html, http://pappanna.wordpress.com/2012/01/20/%ce%b4%ce%b7%ce%bc%ce%b9%ce%bf%cf%85% CF%81%CE%B3%CE%AF%CE%B1-comic-%CE%BC%CE%B5-toodoo/ Ευχαριστούμε πολύ! i Για το γενικότερο ανθρωπογνωστικό και αρχαιογνωστικό σκοπό του μαθήματος της Αρχαίας Γραμματείας βλ. ΕΠΠΣ, ΔΕΠΠΣ ppt 2. Σύμφωνα με το Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών για την Αρχαία Γραμματεία (ΕΠΠΣ και ΔΕΠΠΣ) ο κύριος σκοπός του μαθήματος είναι ανθρωπογνωστικός και αρχαιογνωστικός. Αυτός συντελείται με τη βαθύτερη κατανόηση και ερμηνεία των κειμένων ii Παπαθανασίου Β. & Χ. Κοσεγιάν, «Η Ελένη στην Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία», Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση: Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό, Αθήνα 2011, 123-24. Στη σελ. 124 προτείνεται «να δημιουργήσουν οι ίδιοι οι μαθητές σκηνές της τραγωδίας σε εικονογραφηγήματα (κόμικς) με λόγο στα «συννεφάκια» και εικονιστική αναπαράσταση, με σχεδίαση κοστουμιών». iii Για τον Οδηγό βλ. http://www.alfavita.gr/artro.php?id=51590 http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps/ Γλώσσα - Λογοτεχνία/Οδηγός για Αρχαία Ελληνικά Γυμνασίου.pdf. Η συντομογραφία Τ.Π.Ε. σημαίνει Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών ή απλούστερα νέες τεχνολογίες, δηλαδή μεθόδους, και εφαρμογές της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας, οι οποίες βασίζονται στην αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. iv Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση: Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό (Αθήνα 2011, 132).