Συνέντευξη με τον κύριο Αβυσσηνό Α. Πλευρά Ποιος είναι εδώ, ποιος παίζει; Εγώ παίζω. Και βαστά πάσο ο Μανώλης,, ο γιος μου. Κιθάρα και οι άλλοι δύο; Αυτές είναι τώρα οι κοντυλιές του Καλογερίδη. Σε ντο; Λα ματζόρε. Τώρα ακούς το τραγούδι. Λοιπόν, Γιώργο θα ήθελα να μου πεις βιολί έπαιζες μόνος σου, για το κέφι σου έπαιζες, στο σπίτι, στα χωράφια; Πού μπορεί να παιζες βιολί; Εδώ στο σπίτι. Τι ένιωθες όταν έπαιζες το βιολί στο σπίτι και τι διαφορά έβρισκες όταν έπαιζες το βιολί μπροστά στον κόσμο; Εδώ ήκανα πρόβες και άμα ήταν ο κόσμος, ήπαιζα για τον κόσμο. Δηλαδή για το κέφι σου έπαιζες στο σπίτι, εκτός απ τον κόσμο, έπιανες το βιολί να παίξεις; Τι έπαιζες, τι κομμάτια έπαιζες όταν ήσουν σε κέφι; Απ όλα. Μόνος σου θέλω να μου πεις. Του Καλογερίδη. Ο Καλογερίδης ήξερε μουσική; Αυτός είχε πάει Γαλλία, τον είχε στείλει ο πατέρας του να μάθει χημικός και πήγε αυτός κι έμαθε βιολί στη Γαλλία. Απ τη Σητεία ήτανε. Κατέβηκε εδώ, αλλά ήτανε πολύ νευρικός. Άμα θα πας εσύ να του πεις 1
«να μας επαίξεις Στρατή μια κοντυλιά». «Όχι». Άμα να χει κέφι, «εντάξει θα παίξω». Όταν κάποιος έπαιζε π.χ. κοντυλιές κι ο ένας ήτανε Στειακός και ο άλλος Ιεραπετρίτης, θα καταλαβαίνατε τη διαφορά, χωρίς να τους δείτε; Ακούγατε κάτι απ το ραδιόφωνο. Ε, βέβαια. Από πού θα καταλαβαίνατε τη διαφορά; Μα ούτε η Ιεράπετρα, ούτε η Σητεία είχε ένα μάστορα, ένα καλό μάστορα. Υπήρχανε, παίζανε βιολιά, αλλά παίζανε Αυτό που σας ρωτάω είναι το εξής, αν ακούγατε στο ραδιόφωνο κάποιον να παίζει κοντυλιές θα καταλαβαίνατε να πείτε «α, αυτός είναι Στειακός, δεν είναι Ιεραπετρίτης», θα το καταλαβαίνατε αυτό; Όχι. Δηλαδή η Ανατολική Κρήτη με το Ηράκλειο γενικά διέφερε τότε το παίξιμο; Να σου το πω αλλιώς. Πότε άκουσες εσύ κάποια ονόματα από τη Σητεία πρώτη φορά, εκτός του Καλογερίδη; Εγώ είχα πάει πολλές φορές στη Σητεία και είχε παίξει ο Κοσκίνης, ο Διονύσης, το Βιτσίλα είχαμε ένα μάγειρα και παίζανε. Τον Κριλίμπα τον είχες ακούσει καθόλου; Ο Κριλίμπας, έχω μια κασέτα, αυτός παίζει λύρα. Ναι, την έχω μια κασέτα. Το Φοραδάρη τον άκουσες καθόλου από τη Σητεία; Τι ήξερες για τον Φοραδάρη; Ότι ήταν καλός. Ξέρεις αν υπάρχουνε κοντυλιές του Φοραδάρη; Δεν ξέρω αν υπάρχουνε, πάντως ήπαιζε ωραία. Λύρα ήπαιζε αυτός. Τώρα αυτοί παίζανε καλά και ο Φοραδάρης και ο Κριλίμπας. Και οι δυο. Κατά τη γνώμη σου ποιος είναι καλός καλλιτέχνης, όχι όνομα, χαρακτηριστικά. Όχι ποιος άνθρωπος απ αυτούς που λέμε, πότε θα πεις 2
εσύ ότι αυτός είναι καλός καλλιτέχνης, τι πρέπει να συγκεντρώνει για να πεις ότι είναι καλός; Στο βιολί δεν υπάρχει κανείς τώρα, έχουνε πεθάνει όλοι. Τώρα λυράρηδες, αυτός που είναι Όχι όνομα. Πες μου και στο βιολί απ αυτούς που λες πως έχουνε πεθάνει Στο βιολί είναι ο κουμπάρος ο Κωστής, απού ζει ακόμη, ο αδερφός του ο Γιώργης και άλλοι παίζουνε λύρες. Πότε λες ότι απ αυτούς ένας είναι καλός ή λυράρης ή βιολάτορας, τι θέλεις να έχει για να τον πεις καλό εσύ; Ο Αλαφαντινός παίζει λύρα καλή. Να σας ρωτήσω εγώ κάπως διαφορετικά; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που πρέπει να χει ένας οργανοπαίχτης για να του πει ο λαός, να του πουν οι άλλοι, αυτός είναι καλός. Ποια είναι τα στοιχεία αυτά; Δεν ακούς, ο Αλαφαντινός είναι καλός. Τι έχει δηλαδή και είναι καλός; Παίζει καλή λύρα. Δηλαδή; Ξέρει πολλά γυρίσματα, παίζει γρήγορα, ξέρει πολλές κοντυλιές; Ναι, παίζει λύρα καλή. Ο άλλος απ τη Μεσαρά ο Σιφογιωργάκης, είναι πέντε, έξι καλοί. Γιατί είναι καλοί αυτοί; Διότι η λύρα που παίζουνε αλλάζει με τους άλλους. Αυτό θέλω να μας πεις, πώς είναι η λύρα τους, τι χαρακτηριστικό έχει; Ορισμένα πράματα που θα παίξουνε θα τα παίξουνε καλά. Όταν λέτε καλά τι εννοείτε; Για να λέω καλά, πάει να πει ότι παίζει λύρα καλή. Ένας Χανιώτης μ έναν Στειακό θα παίξουν το ίδιο πράμα; Οι Χανιώτες παίζουνε κισσαμίτικα κομμάτια. Τι διαφορές έχουν αυτά από τα τραγούδια που παίζουν οι Στειακοί; Τεράστια. 3
Δηλαδή, άμα ακούσεις ένα βιολί απ την Κίσσαμο κι ένα από τη Σητεία θα το καταλάβεις; Αμέ. Μόλις ακούσω απ τα Χανιά, ξέρεις αμέσως ότι είναι Χανιώτης. Άμα ακούσεις Στειακό, ξέρεις ότι είναι Στειακός. Σε τι διαφέρουνε; Διαφέρουνε μεγάλη υπόθεση, διότι αυτοί, οι Χανιώτες, παίζουνε κισσαμίτικα κομμάτια, ενώ οι Στειακοί παίζουν όπως οι Ηρακλειώτες και όπως οι Ρεθεμνιώτες. Οι Χανιώτες αλλάζουν τελείως. Να σας ρωτήσω, τα γλέντια τότε πού γίνονταν; Στην ταβέρνα σας; Σε όλες τις ταβέρνες που ήτανε κρητικά. Και οι μουσικοί πού καθόντουσαν; Πιο παλιά ρωτάμε πώς γινόντουσαν τα γλέντια. Οι μουσικοί είχανε μια εξέδρα, πιο ψηλά απ το μαγαζί και καθίζαν εκεί. Οι γυναίκες ερχόντουσαν στα γλέντια το ίδιο με τους άντρες; Άμα ήταν χορεύτριες καλές. Θυμάσαι καμιά φορά να χουνε γίνει φασαρίες σε γλέντια; Στο μαγαζί το δικό μου ποτέ. Σε άλλα γλέντια, σε πανηγύρια; Αλλού ναι εκάναν φασαρίες. Διέλυσε ποτέ κανένα γλέντι από φασαρία, θυμάσαι εσύ; Εγώ δεν θυμούμαι. Για τα πολιτικά τσακωθήκανε ποτέ σε γλέντι στα χωριά εδώ πέρα; Εγώ δεν ξέρω. Για οικογενειακά, άλλα προβλήματα; Όχι. Οι μουσικοί δεν καθόντουσαν στη μέση και γύρω-γύρω ήτανε ο κόσμος; Αυτή η ιστορία τώρα ήτανε παλιά. Για παλιά ρώτησα κι εγώ. Πολύ παλιά καθότανε ο οργανοπαίχτης στη μέση με τον πασαδόρο, δυο άτομα και οι άλλοι χορεύανε γύρω-γύρω. 4
Κατά τη γνώμη σου, γιατί το βιολί σήμερα έχει υποχωρήσει και έχει επικρατήσει η λύρα; Ποιος το πε ότι έχει υποχωρήσει το βιολί. Γενικά στην Κρήτη λέω αυτή τη στιγμή, η λύρα δεν κυριαρχεί; Το βιολί αυτά που βγάνει δεν τα βγάνει η λύρα. Σύμφωνοι, αλλά αυτή τη στιγμή, εάν πας σε οποιοδήποτε γλέντι, σ ένα πανηγύρι, σε οποιοδήποτε χωριό της Κρήτης, θα δεις να παίζουνε λύρα, θα δεις τα παιδιά να μαθαίνουνε πιο πολύ λύρα σήμερα. Κατά τη γνώμη σου γιατί έχει γίνει αυτό; Εγώ το πα ότι το βιολί είναι όργανο δύσκολο, γι αυτό οι πιτσιρικάδες πάνε στη λύρα. Βιολί δεν μαθαίνουν αυτοί. Όταν ήσασταν νέος σας καλούσαν σε γλέντια για να παίξετε εσείς; Σε πολλά. Μέχρι πού πηγαίνατε; Έχω πάει μόνο σε δέκα πέντε κράτη. Για να παίξετε; Σας καλούσαν από εκεί για να παίξετε; Στην Κρήτη μέχρι πού έχετε φτάσει; Παντού. Σας καλούσαν, δηλαδή, απ όλες τις περιοχές; Εκτός της Κρήτης έχω πάει σε όλα τα νησιά επαέ. Όταν πηγαίνατε, ας πούμε, στα Χανιά από το Ηράκλειο, τι παίζατε εκεί πέρα, παίζατε τα ίδια πράματα που παίζετε κι εδώ; Όχι, στα Χανιά είχα πάει σε μία εγκαινίαση ενός μαγαζιού και ήτανε τρεις χιλιάδες κόσμος και παίζαμε όλη νύχτα Μανόλη επαίζαμε συρτό χανιώτη. Όλη νύχτα. Κι έρχομαι εδώ και είχανε πάρει τηλέφωνο να ξαναπάω, λέω εγώ είμαι κλεισμένος εδώ στη Σητεία. Ύστερα ήτανε δυο νομάτοι σ ένα τραπέζι, θα σηκωθούνε και οι δυο να χορέψουνε, δεν 5
σηκώνεται άλλος. Ενώ στη Σητεία άμα θα παίξεις, φερ ειπείν χανιώτη, εσηκώντανε εκατό ανθρώποι να χορέψουνε. Δηλαδή, ανάλογα με το πού πήγαινες ήταν ανάλογο και το ρεπερτόριο; Ε, βέβαια. Πώς σ αρέσει να παίζεις πιο καλά, όταν είναι με μηχανήματα ή χωρίς μηχανήματα; Με μικρόφωνα ή χωρίς μικρόφωνα δηλαδή; Χωρίς μικρόφωνα. Γιατί σ άρεσε αυτό; Διότι ήπαιζε κατευθείαν η αντιφωνία αυτή που είχε το βιολί. Δεν του δινε δύναμη τα μηχανήματα. Εγώ πολλές φορές ήκουα τα μηχανήματα και κατέβαινα κάτω σκέτο βιολί. Τότε φτιάχνανε, παλιά, μικρά οργανάκια, είτε λύρες είτε βιολιά, φτιάχνανε μόνοι τους οι άνθρωποι, τα μικρά παιδιά ίσως για να παίξουν; Ή όχι; Μπα. Εσείς ξέρατε κανένα οργανοποιό; Κάποιον που να φτιάχνει όργανα δηλαδή, να χει φτιάξει το βιολί μόνος του; Υπήρχανε; Υπήρχανε. Θυμάστε να μου πείτε όνομα; Δεν θυμούμαι ονόματα τώρα, αλλά υπήρχανε. Παίζατε ποτέ σε συγκρότημα ή ήσασταν μόνος σας; Εμείς ήμαστε, άμα θα μας καλέσουν να πάμε σε κάνα γλέντι Να πάτε ποιοι, εγώ μιλάω για σας μόνο; Με ποιους πήγαινες; Με τον Κωστή. Δηλαδή τι όργανα; Βιολί, λαούτο κιθάρα τέτοια. Τρία άτομα πηγαίνατε; Τρία, τέσσερα. 6
Το τέταρτο τι ήτανε; Αν δηλαδή ήσουνα εσύ βιολί, κιθάρα, λαούτο, το άλλο τι μπορεί να τανε; Τουμπελέκι. Συνόδευε δηλαδή τουμπελέκι το βιολί; Τώρα τελευταία. Τα νταούλια, τα χρησιμοποιούσαν στην εποχή σας για συνοδεία; Όχι. Τα προλάβατε καθόλου, τα θυμάστε απ τον παππού σας ίσως; Ε; Τι κάνουν, δηλαδή, με τα νταούλια; Τα παλιά χρόνια επαίζανε λύρα σκέτη κι είχε απάνω το δοξάρι γερακοκούδουνα μερικά και κάθιζε έτσι κι έπαιζε μοναχός και δεν υπήρχανε πασαδόροι. Υπήρχανε γυναίκες τότε που να παίζανε κάποιο μουσικό όργανο, π.χ. μαντολίνο; Μια γυναίκα υπάρχει μόνο στα Χανιά, όχι δυο και παίζανε λύρα. Τότε εκείνη την εποχή δεν παίζαν οι γυναίκες καθόλου και ποτέ; Δεν μαθαίνανε μαντολίνο; Αυτή που λέω στα Χανιά παίζει τώρα τριάντα χρόνια; Άλλοι δεν υπήρχανε; Όχι επαγγελματίες, δεν εννοώ επαγγελματίες, αλλά στο σπίτι τους; Στην περιοχή εδώ υπήρχε καμιά γυναίκα να παίζει όργανο; Όχι. Υπάρχουνε τραγούδια, μάλλον μελωδίες, που δεν χρειάζονται μουσική, μουσικά όργανα; Που να τα τραγουδά κανείς μόνο με τη φωνή του και να μην πρέπει να μπει όργανο, όπως π.χ. τα ριζίτικα; Μόνο τα ριζίτικα. Εδώ στην περιοχή δεν είχατε τέτοια; Όχι. Τα μοιρολόγια πώς τραγουδιούνται; 7
Μοιρολόγια είναι άμα πεθάνει κανείς να τονε κλαίνε. Τα παίζατε με όργανα; Μόνο στ Ανώγεια έχουνε τέτοια αυτή. Ναι, τα παίζετε εσείς με όργανα όποτε ήταν στην περιοχή σας; Όχι. Ξέρατε καθόλου περίπτωση που όταν πέθαινε κάποιος ή κάποια και ήτανε άγαμος, ανύπαντρος, να πάνε στον τάφο και να παίξουνε μουσική; Υπήρχανε γυναίκες, οι οποίες εκατέχαν τα μοιρολόγια και λέγαν και τα δίστιχα και την πλήρωνες και την ήφερες μια βραδιά και έλεγε ορισμένα μοιρολόγια του πεθαμένου. Σε γάμους πήγαινες, έπαιζες; Τι παίζατε σε γάμους; Απ όλα. Υπήρχε σκοπός της νύφης που παίζατε εδώ στην περιοχή; Και πού τον παίζατε στο στόλισμα; Ναι, στην εκκλησία. Όταν πηγαίνατε, εκεί τον παίζατε; Είναι ο ίδιος ο σκοπός που παίζατε και για το γαμπρό; Ο ίδιος. Υπάρχει παλιός και νέος σκοπός, παλιά μελωδία και καινούργια μελωδία; Υπήρχε ένας σκοπός για όλα; Υπήρχε ένας της νύφης ο σκοπός Που τον παίζατε και του γαμπρού; Άλλος σκοπός νυφιάτικος; Πόσους σκοπούς νυφιάτικους ξέρετε; 8
Είναι σε ορισμένα χωριά παίζουνε άλλες κοντυλιές το σκοπό του γαμπρού και άλλα εμείς εδώ στην περιφέρεια τη δική μας παίζανε τσι νύφης το τραγούδι. Ένα μόνο είναι; Εδώ ναι. Τον σκοπό του κλήδονα τον ξέρετε; Κοντυλιές είναι. Μια συγκεκριμένη κοντυλιά, ποια; Ό,τι κοντυλιά θες. Ξέρατε εσείς να τον παίξετε; Τον παίζατε, δηλαδή, τότε; Στον κλήδονα ήτανε γυναίκες και άντρες; Ήτανε απ όλα και γυναίκες και άντρες και παιδιά. Τότε θυμάστε αν γίνονταν ανταγωνισμοί, αγώνες με μαντινάδες; Να πει ο ένας ν απαντήσει ο άλλος, να δούνε ποιος θα βγει ο καλύτερος; Ναι, απαντούσανε, φερ ειπείν μια φορά που ήπαιζα στη Σητεία, ήπαιζα βιολί και μπαίνει μια Γερμανίδα μέσα εκειά που ήμασταν ο Βιτσίλας ο Διονύσης και σία. Λοιπόν, μπαίνει μέσα και σε μια ώρα δυο κοπέλες Γερμανίδες και θέλαν να φύγουνε. Είχανε την άλλη μέρα δουλειά. Και φεύγουνε. Ξέχασα να σας πω ο Διονύσης σηκώθηκε, αγκαλιές πράματα και λέει του συμπεθέρου ήταν κι ο συμπέθερός του και του λέει «εσύ είσαι αιτία κι αφορμή και φύγανε οι κοπέλες / απ το καταχτύπημα που κάνεις στις μασέλες». Εσείς πότε νιώθετε πιο όμορφα, όταν παίζατε στο στούντιο για ηχογράφηση ή όταν παίζατε άνετο σε γλέντι; Σε γλέντι. Νιώθατε πιο καλά; Γιατί; 9
Ήσουνε ελεύθερος ενώ στο στούντιο, άμα γράφεις δίσκο, ήσουνε σφιγμένος. Εγώ έχω γράψει δέκα, δώδεκα δίσκους. Και νιώθατε καλύτερα όταν παίζατε μόνος σας έξω από το στούντιο; Γιώργο τελευταία θα μας πεις μια μαντινιάδα θέλω να μου πεις, όποια θες εσύ, ποια σου ρχεται στο μυαλό αυτή τη στιγμή. Μια μαντινάδα. Να σου πω. «Απού χει θηλυκό παιδί / στη Λάστρο να το δώσει / απού βραδιάζει από νωρίς / κι αργεί να ξημερώσει». Τη Λάστρο κατέχεις τη; Ξέρω ναι. Τελικά ο καλλιτέχνης γίνεται ή γεννιέται κύριε Αβυσσηνέ; Γεννιέται, ο καλλιτέχνης πρέπει η μάνα που τον ήκαμε να χε να γενεί καλλιτέχνης. Υπάρχουνε πολλοί εδώ οι οποίοι δεν κατέχουνε το ένα πού πάει το άλλο. Ευχαριστούμε πάρα πολύ. 10
11