ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...9 Βραχυγραφίες...13 Εισαγωγή: Οι µουσουλµάνοι της Ελλάδας την περίοδο 1821-1912.15 ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: ΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο Πρώτο: Γεωγραφική κατανοµή και πληθυσµιακή δύναµη του µουσουλµανικού στοιχείου της Ελλάδας...19 1. Μακεδονία...19 2. Ήπειρος...28 3. Θράκη...32 4. Νησιά Ανατολικού Αιγαίου...38 5. Κρήτη...40 6. Θεσσαλία...42 7. Οι µουσουλµάνοι και τα κριτήρια εθνικής ταυτότητας στις Νέες Χώρες...43 Κεφάλαιο εύτερο: Τα µεταναστευτικά ρεύµατα των µουσουλµανικών πληθυσµών την περίοδο 1912-1923...47 1. Η µετανάστευση των µουσουλµάνων την περίοδο των Βαλκανικών Πολέµων...47 2. Το µεταναστευτικό ρεύµα της περιόδου 1914-1915...58 3. Οι αιτίες της µετανάστευσης...60 4. Πρακτικές και αντιλήψεις της ελληνικής διοίκησης έναντι της
µουσουλµανικής µετανάστευσης...73 5. Η µετανάστευση των µουσουλµάνων βάσει των όρων της Σύµβασης των Αθηνών...78 6. Η παλιννόστηση του µουσουλµανικού πληθυσµού στις Νέες Χώρες...85 7. Μεταναστευτικά ρεύµατα µουσουλµάνων από και προς τη Σερβία και τη Βουλγαρία...90 ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΥΤΕΡΗ: ΤΟ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΤΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Κεφάλαιο Τρίτο: Το νοµικό καθεστώς των µουσουλµάνων της Ελλάδας: α) οι διεθνείς συνθήκες β) η νοµική αντιµετώπιση από το ελληνικό κράτος...99 1. Όροι µειονοτικής προστασίας του µουσουλµανικού πληθυσµού της Ελλάδας την περίοδο 1881-1912...99 2. Η Σύµβαση των Αθηνών (1/14 Νοεµβρίου 1913)...102 3. Η εφαρµογή των όρων της Σύµβασης των Αθηνών...110 4. Η Συνθήκη των Σεβρών περί προστασίας των µειονοτήτων...119 Κεφάλαιο Τέταρτο: Η πολιτική του ελληνικού κράτους προς τη µουσουλµανική γαιοκτησία την περίοδο 1912-1923...125 1. Το καθεστώς των µουσουλµανικών κτηµάτων από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέµων έως την υπογραφή της Σύµβασης των Αθηνών..125 2. Η µουσουλµανική γαιοκτησία υπό την επίδραση του προσφυγικού προβλήµατος και της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις την περίοδο 1914-1915...130 3. Εκλογές και µουσουλµανικά κτήµατα...138 4. Το καθεστώς των µουσουλµανικών κτηµάτων των Νέων Χωρών την περίοδο του Α Παγκοσµίου Πολέµου...139 5. Μουσουλµανικά κτήµατα, εξωτερική πολιτική και εκλογικές σκοπιµότητες: η στάση της κυβέρνησης Βενιζέλου απέναντι στη µουσουλµανική γαιοκτησία την περίοδο 1919-1920...141
6. Το ζήτηµα των µουσουλµανικών κτηµάτων την περίοδο των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων (1920-1922)...146 7. Τα µουσουλµανικά κτήµατα ως ανταλλάξιµη περιουσία την περίοδο 1922-1923...149 Κεφάλαιο Πέµπτο: Η εκλογική συµπεριφορά των µουσουλµάνων και οι µουσουλµάνοι βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο...157 1. Το νοµικό καθεστώς των εκλογικών αναµετρήσεων...157 2. Οι εκλογές της 31 ης Μαΐου 1915...159 3. Οι εκλογές της 6 ης εκεµβρίου 1915...166 4. Οι σχεδιαζόµενες εκλογές του φθινοπώρου του 1916...170 5. Οι εκλογές της 1 ης Νοεµβρίου 1920...172 6. Η ερµηνεία της αντιβενιζελικής εκλογικής συµπεριφοράς των µουσουλµάνων...180 7. Οι «µνηστήρες» της µουσουλµανικής ψήφου και οι µουσουλµάνοι κοµµατάρχες...183 10. Η δραστηριότητα των µουσουλµάνων βουλευτών στο ελληνικό Κοινοβούλιο και στις εκλογικές περιφέρειές τους...193 Κεφάλαιο Έκτο: Η εκπαίδευση των µουσουλµάνων στο πλαίσιο των αντιλήψεων και των πρακτικών της ελληνικής διοίκησης...201 1. Η εκπαίδευση των µουσουλµάνων στο πλαίσιο της ελληνικής νοµοθεσίας και των διεθνών συνθηκών...202 2. Από τη θεωρία στην πράξη: η κατάσταση της µουσουλµανικής εκπαίδευσης στις Νέες Χώρες την περίοδο 1912-1923...204 3. Γλωσσική και εθνική αφοµοίωση: η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα µουσουλµανικά σχολεία...215 Κεφάλαιο Έβδοµο: Ο ρόλος των µουσουλµάνων στον ελληνικό προπαγανδιστικό µηχανισµό την περίοδο 1912-1923...227 1. Από τους Βαλκανικούς Πολέµους στις παραµονές της Συνδιάσκεψης της
Ειρήνης στο Παρίσι (1912-1919)...228 2. Από τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι έως τη Συνθήκη της Λωζάννης (1919-1923)...241 3. Τα όρια αντικειµενικότητας και αποτελεσµατικότητας του ελληνικού προπαγανδιστικού µηχανισµού...255 Κεφάλαιο Όγδοο: Ο µουσουλµάνος υπήκοος στις αντιλήψεις των φορέων της κεντρικής και τοπικής εξουσίας...259 1. Η εικόνα για τους νέους υπηκόους... 259 2. Μουσουλµάνοι υπήκοοι και ενδεδειγµένες πολιτικές πρακτικές...267 3. Εφαρµόζοντας τις αντιλήψεις: οι µουσουλµάνοι και η ελληνική διοίκηση στην πράξη...275 ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ: ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ Κεφάλαιο Ένατο: Ντόπιοι χριστιανοί και µουσουλµάνοι γείτονες στις Νέες Χώρες: σχέσεις σύγκρουσης-σχέσεις αρµονικής συνύπαρξης...293 1. Σχέσεις σύγκρουσης...293 2. Σχέσεις αρµονικής συνύπαρξης...321 Κεφάλαιο έκατο: Χριστιανοί πρόσφυγες και µουσουλµάνοι γείτονες στις Νέες Χώρες: Σχέσεις σύγκρουση-σχέσεις αρµονικής συνύπαρξης... 331 1. Σχέσεις σύγκρουσης...332 2. Σχέσεις αρµονικής συνύπαρξης...347 ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ: ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΕΣ ΜΙΑΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΕΝΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Κεφάλαιο Ενδέκατο: Κοινωνικές δοµές και οργάνωση του µουσουλµανού πληθυσµού...357
1. Κοινωνική διαστρωµάτωση και επαγγελµατικές δραστηριότητες του µουσουλµανικού πληθυσµού της Ελλάδας...357 2. Οργάνωση και λειτουργία των µουσουλµανικών κοινοτήτων της Ελλάδας...368 Συµπεράσµατα...381 Παραρτήµατα...385 Πηγές-Βιβλιογραφία...421 Summary...445 Ευρετήριο κύριων ονοµάτων 447