Χρηματοοικονομικά Παράγωγα και Χρηματιστήριο Ενότητα 1: Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Κυριαζόπουλος Γεώργιος Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις βασικές εισαγωγικές έννοιες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. 4
Περιεχόμενα ενότητας Σκοπός χρηματοπιστωτικού συστήματος. Λειτουργίες χρηματοπιστωτικού συστήματος. Κατηγορίες οικονομικών μονάδων. Διαμεσολάβηση. Αποδιαμεσολάβηση. Αγορές χρήματος. 5
Εισαγωγικές έννοιες (1) Με τον όρο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα εννοούμε τις Χρηματοπιστωτικές Αγορές και τους Θεσμούς (π.χ. τράπεζες). Η σχέση του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος με την οικονομική ανάπτυξη δεν είναι ξεκάθαρη. Κάποιοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι έχουν άμεση σχέση αφού όταν οι τράπεζες λειτουργούν σωστά και αποτελεσματικά χρηματοδοτούν τις κερδοφόρες επιχειρήσεις διευκολύνοντας έτσι την αναπτυξιακή διαδικασία. 6
Εισαγωγικές έννοιες (2) Κάποιοι άλλοι πάλι οικονομολόγοι θεωρούν ότι πρώτα πρέπει να εξελίσσονται οι επιχειρήσεις και έπειτα να ακολουθεί η χρηματοδότηση τους από τις τράπεζες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μεταξύ Χρηματοπιστωτικού Συστήματος και Οικονομικής Ανάπτυξης υπάρχει μια σχέση αλληλένδετη και οι δύο έννοιες συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. 7
Σκοπός χρηματοπιστωτικού συστήματος (1) Ο σκοπός του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος είναι η συγκέντρωση των αποταμιεύσεων από πλεονάζουσες οικονομικές μονάδες και στην συνέχεια η αποτελεσματική προώθηση αυτών των αποταμιεύσεων στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες για επενδύσεις και για κατανάλωση. Σχήμα 1. Διάγραμμα Σκοπού Χρηματοπιστωτικού Συστήματος (Πηγή: Διδάσκων 2014) 8
Σκοπός χρηματοπιστωτικού συστήματος (2) Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα μεταφέρει αγοραστική δύναμη από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες κυρίως με δανεισμό χρημάτων. Το ορθολογικό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα βοηθά στην εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας. 9
Λειτουργίες χρηματοπιστωτικού συστήματος (1) Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα υπό κανονικές συνθήκες έχει να επιτελέσει πέντε βασικές λειτουργίες: Διαχείριση Αντιμετώπιση Αποφυγή Κινδύνων. Ορθή κατανομή πόρων. Έλεγχο επιχειρήσεων και παρακολούθηση διοικήσεων αυτών. Κινητοποίηση αποταμιεύσεων. Διευκόλυνση ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών. 10
Λειτουργίες χρηματοπιστωτικού συστήματος (2) Οι λειτουργίες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος επηρεάζουν τη μεγέθυνση της οικονομίας με δύο τρόπους: Πρώτος τρόπος Επηρεάζουν τη μεγέθυνση του προϊόντος επιδρώντας στο ρυθμό δημιουργίας του κεφαλαίου. Με λίγα λόγια το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα επηρεάζει τη συσσώρευση κεφαλαίου αυξάνοντας ή ανακατανέμοντας το ποσοστό αποταμίευσης ανάμεσα σε διαφορετικές τεχνολογίες παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών. 11
Λειτουργίες χρηματοπιστωτικού Δεύτερος τρόπος συστήματος (3) Οι λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος επηρεάζουν τη μεγέθυνση του προϊόντος αυξάνοντας το ρυθμό των τεχνολογικών καινοτομιών. Παραδείγματος χάρη ανακάλυψη νέων μεθόδων παραγωγής, εισαγωγή νέων προϊόντων, κλπ. 12
Λειτουργίες χρηματοπιστωτικού συστήματος (4) Σχήμα 2. Λειτουργίες Χρηματοπιστωτικού συστήματος (Πηγή: Διδάσκων 2014) 13
Ισορροπία (1) Συνήθως σε μια Αναπτυγμένη Αγορά υπάρχει Ισορροπία. Δανειστές είναι τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα (εταιρείες) που διαθέτουν πλεόνασμα και μεταθέτουν την κατανάλωση για μεταγενέστερο χρονικό διάστημα. Δανειζόμενοι είναι τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα (εταιρείες) που δαπανούν ή επενδύουν περισσότερα από ότι παράγουν στο παρόν προκειμένου να κερδίσουν στο μέλλον. 14
Ισορροπία (2) Άρα ισορροπία έχουμε όταν η αποταμίευση S(Saving) είναι ίση με την επένδυση Ι(Investment) δηλαδή S=I. Η παραπάνω ισότητα αποτελεί τη βασική μακροοικονομική ταυτότητα για επίτευξη ισορροπίας. 15
Κατηγορίες οικονομικών μονάδων (1) 1. Νοικοκυριά. 2. Οι Ιδιωτικές επιχειρήσεις. (Ατομικές, ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ, ΑΕ, Κοινοπραξίες κλπ). 3. Το Δημόσιο. 16
Κατηγορίες οικονομικών μονάδων (2) Κάθε μία από τις 3 παραπάνω κατηγορίες λειτουργεί με εισοδηματικό περιορισμό (budgeting constraint), που προσδιορίζεται από τις συνολικές εισπράξεις και τις συνολικές δαπάνες για μία χρονική περίοδο. Στο τέλος της περιόδου αυτής η οικονομική μονάδα κατατάσσεται σε μία από τις εξής περιπτώσεις: - πλεονασματική (αν έχει πιστωτικό υπόλοιπο). - ελλειμματική (αν έχει χρεωστικό υπόλοιπο). - ισοσκελισμένη (αν έχει μηδενικό υπόλοιπο). 17
Είδη μεταφοράς αγοραστικής δύναμης Έμμεση, με Διαμεσολάβηση: αποταμιεύσεις σε τράπεζες ή θεσμικούς επενδυτές (Αμοιβαία Κεφάλαια, Ασφαλιστικές Εταιρείες, Εταιρίες επενδύσεως χαρτοφυλακίου) και από εκεί προώθηση στους δανειζόμενους. Άμεση, με Αποδιαμεσολάβηση: οι εταιρείες ή η κυβέρνηση προχωρούν σε έκδοση ομολογιών ή μετοχών που πωλούν απευθείας στους αποταμιευτές. 18
Διαμεσολάβηση (1) Μειώνει το κόστος πληροφόρησης και συναλλαγών. Σύζευξη αποταμιευτικών αναγκών (οι αποταμιευτές προτιμούν να αποταμιεύουν βραχυχρόνια) με τις επενδυτικές ανάγκες (οι δανειοδοτούμενοι προτιμούν να δανείζονται μακροχρόνια). Καλύτερη διαχείριση κινδύνου μέσω μείωσης του κόστους δανεισμού Asymmetric information (ασυμμετρία πληροφόρησης) οι δανειζόμενοι γνωρίζουν καλύτερα από τους δανειστές τις πιθανότητες αποπληρωμής μιας υποχρέωσης. 19
Διαμεσολάβηση (2) Economies of scale (Οικονομίες κλίμακας) χιλιάδες καταθέτουν για την δανειοδότηση ενός επενδυτικού πλάνου. Έλεγχος από εκτελεστικούς κανόνες. Διατραπεζικά επιτόκια. Μέθοδοι εκτίμησης κινδύνου επενδύσεων (προμήθειες). 20
Διαμεσολαβητές (1) Τράπεζες. Ειδικά πιστωτικά ιδρύματα (Goldman Sachs, κλπ). Τράπεζες με εξειδικευμένα επενδυτικά αντικείμενα. Ταμιευτήρια. 21
Διαμεσολαβητές (2) Ασφαλιστικές Εταιρείες. Ασφαλιστικά Ταμεία. Αμοιβαία Κεφάλαια. 22
Πηγή κεφαλαίων διαμεσολαβητή Καταθέσεις από ιδιώτες, επιχειρήσεις και κρατικούς φορείς. Καταθέσεις και ομολογιακά δάνεια. Πώληση ασφαλιστήριων συμβολαίων. Εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων. Πωλήσεις μεριδίων. Πωλήσεις μετοχών χαρτοφυλακίου. 23
Χρήσεις κεφαλαίων διαμεσολαβητή Επενδυτικά Μακροπρόθεσμα Δάνεια. Χρηματοδότηση Εμπορίου. (Μακροπρόθεσμα ή Βραχυπρόθεσμα). Καταναλωτικά Βραχυπρόθεσμα Δάνεια. Εκδόσεις Τίτλων Χρέους (ομόλογα, μετοχές). Ακίνητα. Καταθέσεις. 24
Πλεονεκτήματα διαμεσολαβητή (α) πρόσβαση σε αγορά. (β) μείωση κόστους συναλλαγής. (γ) επαγγελματική διαχείριση χαρτοφυλακίου. (δ) διασπορά κινδύνου. 25
Αποδιαμεσολάβηση Κατανομή επενδυτικών πόρων κατ ευθείαν στους επενδυτές. Μείωση του κινδύνου στο ελάχιστο. Υπάρχει επαρκής πληροφόρηση σχετικά με την φερεγγυότητα των δανειζομένων ώστε η απευθείας ροή κεφαλαίου να είναι εφικτή και συνεπώς δεν αντιμετωπίζονται παρόμοια προβλήματα. Κανονισμοί διέπουν την λειτουργία της. Παράδειγμα: Η επιτροπή κεφαλαιαγοράς ελέγχει μια επιχείρηση που θέλει να αυξήσει το μετοχικό της κεφάλαιο. 26
Υποθέσεις πλήρως ανταγωνιστικών αγορών Όχι κόστη συναλλαγών. Όχι φόροι. Πλήρης πληροφόρηση χωρίς κόστος για όλους (αποτελεσματικές αγορές). Όλοι οι συμμετέχοντες λαμβάνουν την ίδια τιμή. Οι επενδυτές και εταιρίες μπορούν να δανείζονται με το ίδιο επιτόκιο. 27
Κατηγορίες διεθνών αγορών 1. Αγορές Χρήματος: Α) χρηματοπιστωτικές αγορές. Β) χρηματοοικονομικές αγορές. 2. Αγορές Κεφαλαίου. 28
Αγορές χρήματος (1) Χρηματοοικονομικές Αγορές είναι οι: Αγορές χρέους και μετοχών. Πρωτογενείς και Δευτερογενείς Αγορές. Αγορές Χρήματος. Αγορές Κεφαλαίου. Τα Χρηματιστήρια 29
Αγορές χρήματος (2) Χρηματοπιστωτικές Αγορές Καλούνται οι αγορές όπου: Εκδηλώνεται η ζήτηση και η προσφορά για κάθε χρηματοπιστωτικό μέσο. Γίνεται η διαπραγμάτευση τους και διαμορφώνεται η τιμή τους. Πραγματοποιείται η αγοραπωλησία τους. 30
Αγορές χρήματος (3) Η Αγορά Χρήματος είναι η αγορά στην οποία διακινούνται χρεόγραφα βραχυχρόνιας διάρκειας, με τα εξής χαρακτηριστικά: α) Η διάρκεια (συνήθως μέχρι ένα έτος). β) Ο χαμηλός κίνδυνος αθέτησης των υποχρεώσεων των εκδοτών χρεογράφων. γ) Ο υψηλός βαθμός ρευστοποίησής τους. 31
Χρηματοπιστωτικά μέσα Χρηματοπιστωτικά Μέσα είναι όσα περιλαμβάνονται στην ευρύτερη έννοια του χρήματος, παραδείγματος χάρη: Τραπεζογραμμάτια (χαρτονομίσματα). Αξιόγραφα που εκδίδουν το Δημόσιο, οι Τράπεζες, οι Δημόσιοι Οργανισμοί, καθώς και οι Επιχειρήσεις. 32
Χρηματοπιστωτικά προϊόντα Τα βασικότερα Χρηματοπιστωτικά Προϊόντα είναι: Έντοκα Γραμμάτια του Δημοσίου. Ομόλογα Δημοσίου διάρκειας μέχρι ενός έτους. Πιστοποιητικά (προθεσμιακών) Καταθέσεων, που εκδίδονται από τις εμπορικές τράπεζες. Εμπορικά Χρεόγραφα, που εκδίδονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις συνήθως, με εγγύηση την οικονομική επιφάνεια του εκδότη. Γραμμάτια Τραπεζικής Αποδοχής, που εκδίδονται από επιχειρήσεις, αλλά με εγγύηση κάποιας τράπεζας. 33
Βιβλιογραφία (1) Αγγελόπουλος, Π. Χ. (2005). Εισαγωγή στα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Σταμούλης. Αγγελόπουλος, Π. Χ. (2011). Εισαγωγή στα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Σταμούλης. Βούλγαρη Παπαγεωργίου, Ε. (2002). Χρηματιστήριο αξιών και χρηματιστήριο παραγώγων. Εκδόσεις Σύγχρονη Εκδοτική. Μαλινδρέτου, Β. Π. (2002). Σύγχρονα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Εκδόσεις Παπαζήση. Hull, J. C. (1999). Options, Futures, and other derivatives. International Edition. Prevtive Hall. Μυλωνάς, N. Θ. (2005). Αγορές και προϊόντα παραγώγων. Ελληνική Ένωση Τραπεζών. 34
Βιβλιογραφία (2) Παπαϊωάννου, Δ. Φ. (2002). Εισαγωγή στις Χρηματοοικονομικές αγορές. Παπούλιας, Γ. (1998). Παράγωγα. Εκδόσεις Παπούλια. Σαριαννίδης, Ν. (2009). Χρηματιστήριο Αξιών. Σημειώσεις του μαθήματος. ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας. Howells, P. & Bain, K. (2013). Χρήμα-Πίστη-Τράπεζες, μία ευρωπαϊκή προσέγγιση. Εκδόσεις Κριτική. 35
Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. «Χρηματοοικονομικά Παράγωγα και Χρηματιστήριο». Έκδοση: 1.0. Κοζάνη 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 36
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 37
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 38