Αυλακογένεση
Αυλακογένεση Γένεση αύλακας Δημιουργία τάφρου, οριοθετημένης από ρήγματα μεγάλου μήκους και μεγάλης κλίσης Θεωρείται ότι είναι το αποτέλεσμα της εξέλιξης ενός τριπλού σημείου Τ-Τ-Τ ή Τ-Τ-F μέσα σε ηπειρωτική πλάκα, ο ένας βραχίονας του οποίου έχει εκφυλιστεί Ιδανικές συνθήκες: ένα μανδυακό μανιτάρι κινείται κατακόρυφα σε όλους τους βραχίονες (ράχες). Στην πραγματικότητα, η μεταγωγή θερμότητας προϋποθέτει κυκλικές κινήσεις, δηλαδή στην κίνηση, εκτός από την κυριαρχούσα κατακόρυφη συνιστώσα, υπάρχει και οριζόντια, όταν φθάνει στην επιφάνεια της γης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ανομοιογένειες στο πάχος και την πυκνότητα και την αντοχή σε κάμψη του φλοιού, καταλήγει σε ανισομερή εξέλιξη των ραχών. Η ανισορροπία αυτή καταλήγει στον εκφυλισμό του ασθενέστερου βραχίονα, ο οποίος καταλήγει να είναι ανενεργός.
Χαρακτηριστικά Αυλακογένεσεων Βρίσκονται στις αρχές των περιθωρίων Είναι συνδεδεμένες με τα ενεργά περιθώρια των πλακών Αρχικά σχηματίστηκαν στο ηπειρωτικό σύστημα διάρρηξης Χαρακτηρίζονται από κατακόρυφο τεκτονισμό με πρόσφατη ιστορία Αρχικά ήταν στενές λεκάνες που εξελίχθηκαν σε ιζηματογενείς λεκάνες Έχουν μεγάλη διάρκεια Έχουν την τάση να επαναδραστηριοποιούνται (αναζωπύρωση ρηγμάτων και υποβυθίσεων σε συνδυασμό με τις ορογενετικές ζώνες) Η δημιουργία τους σχετίζεται με τη διείσδυση μαγματικού υλικού
Αυλακογένεση Γένεση και εξέλιξη ενός μανδυακού μανιταριού δημιουργώντας τριπλά σημεία συνάντησης Α: άνοδος μανδυακού μανιταριού που συνδέεται με ηφαιστειότητα Β: δημιουργία ραχών RRR C: εξέλιξη δύο ραχών στον ωκεανό, εκφυλισμός της τρίτης D: η εξέλιξη και των τριών βραχιόνων στον ωκεανό είναι λιγότερο πιθανή E: η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι ο εκφυλισμένος βραχίονας να εξελιχθεί σε ποταμό που εμπλουτίζει το ηπειρωτικό περιθώριο F: η διάνοιξη των ωκεανών δεν μπορεί να είναι αέναη, κάπου θα πρέπει να υπάρχει υποβύθιση (ανακύκλωση της λιθόσφαιρας) G: η ωκεάνια σύγκλιση καταλήγει στη δημιουργία νησιωτικού τόξου πάνω από την ζώνη υποβύθισης H: η ηπειρωτική σύγκλιση καταλήγει σε πτύχωση και επώθηση, αλλά ο εκφυλισμένος βραχίονας μπορεί να υπάρχει ακόμη
Παρόλο που είναι πιθανό να αναπτυχθεί το τριπλό σημείο συνάντησης ραχών σε ωκεανό (RRR), είναι πιο πιθανό οι δύο ράχες να είναι στον ωκεανό και η τρίτη να είναι ο εκφυλισμένος βραχίονας (RRr). Σε πολλές ηπείρους υπάρχουν τέτοια τριπλά σημεία. Ο εκφυλισμένος βραχίονας θα υποβυθισθεί όταν μειωθεί η θερμική ανωμαλία και θα εξελιχθεί σε ιζηματογενή λεκάνη, ή σε ποταμό ή σε δέλτα ποταμού. Η περιοχή Benue στη Νιγηρία είναι ένα παράδειγμα μίας τέτοιας εκφυλισμένης ράχης που τροφοδότησε τη διάνοιξη του νοτίου Ατλαντικού. Οι αυλακογενέσεις, δηλαδή οι ιζηματογενείς λεκάνες που προέκυψαν από τους εκφυλισμένους βραχίονες είναι κάθετες στις ορογενετικές ζώνες και παράλληλες στις οροσειρές. Αυλακογένεση
Βαρύτητα Η γενική πορεία μίας πλάκας είναι καθοδική Μία συνιστώσα της κίνησής της είναι παράλληλη προς τη βαρύτητα Η βυθιζόμενη λιθόσφαιρα κινείται λόγω των βαρυτικών δυνάμενων, όπως σε ένα κεκλιμένο επίπεδο Η ισορροπία βύθισης μίας πλάκας είναι το ισοζύγιο της έλξης του ιξώδους με τις δυνάμεις της βαρύτητας και της δυσκαμψίας της πλάκας Η βυθιζόμενη σφήνα της πλάκας δημιουργεί μία ισχυρή δίνη γύρω της Η μεγάλης κλίμακας ροή στο μανδύα ή η μετανάστευση της τάφρου δημιουργούν ανυψωτικές δυνάμεις στη βυθιζόμενη πλάκα
Ποιες δυνάμεις κινούν τις πλάκες; Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες μοντέλων δυνάμεων που κινούν τις πλάκες. Η πρώτη περιλαμβάνει το μοντέλο θερμικής στήλης του μανδύα (thermal plume ή mantle plume), που ονομάζεται έτσι γιατί το σχήμα της στήλης θυμίζει λοφίο ή δέσμη πτερών) Η δεύτερη περιλαμβάνει τα μοντέλα που βασίζονται στην εξισορρόπηση των δυνάμεων (force balance models).
Δυνάμεις στις κινούμενες λιθοσφαιρικές πλάκες Οι εξωτερικές δυνάμεις που επιδρούν σε μία κινούμενη λιθοσφαιρική πλάκα είναι αυτές που ασκούνται: - στις επιφάνειες επαφής της πλάκας - από το πεδίο βαρύτητας της γης Ποιες από αυτές κινούν την πλάκα και ποιες αντιστέκονται;
Δυνάμεις στις κινούμενες F 1 : ασκείται από το πεδίο βαρύτητας (10 13 Νm -1 ) F 2 : απώθηση της ράχης (10 12 Νm -1 ) f 1 : αντίδραση του μανδύα στην υποβύθιση της πλάκας f 2 : Τριβή από την ασθενόσφαιρα στον πυθμένα της βυθιζόμενης πλάκας f 3 : Τριβή στο ρήγμα μετασχηματισμού f 4 : Αντίσταση εφιππεύουσας πλάκας στο επιφανειακό μέρος της καταδυόμενης λιθοσφαιρικές πλάκες Η πλάκα γεννάται σε μια ράχη, κινείται οριζόντια, βυθίζεται πλάγια μέσα στο μανδύα σε μία ζώνη κατάδυσης και τέλος καταστρέφεται, δηλαδή πεθαίνει. Οι κύριες δυνάμεις που ασκούνται στην πλάκα είναι 6. Από αυτές, οι 2 είναι οδηγούσες δυνάμεις, ενώ οι άλλες 4 είναι δυνάμεις αντίστασης. Παπαζάχος Κ. & Β. Παπαζάχος, Εισαγωγή στη Γεωφυσική (2013)
Δυνάμεις στις κινούμενες λιθοσφαιρικές πλάκες f 1 + f 2 + f 3 + f 4 = ¼(F 1 + F 2 ) Άρα: η κατάδυση της πλάκας οφείλεται στο πεδίο βαρύτητας και στην απώθηση της ράχης (που επίσης οφείλεται στο πεδίο βαρύτητας).
Δυνάμεις στις κινούμενες λιθοσφαιρικές πλάκες