ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: ΑΡΤΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ-ΕΛΕΝΗ ΑΘΗΝΑ 2011

Η εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια των σπουδών στην Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Εθνικού Κέντρου ηµόσιας ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης, κλείνοντας έναν σηµαντικό κύκλο εκπαίδευσης και ζωής. Παρά το περιορισµένο χρονικό διάστηµα ανάπτυξης της, η εργασία εξελίχθηκε σε ένα «ζωντανό» κείµενο που συνεχώς προέβαλε νέα ερωτήµατα και αναζητήσεις προς διαφορετικές εκφάνσεις του θέµατος. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα µου, κύριο Παπαϊωάννου Κωνσταντίνο, πρωτίστως για την εκπόνηση του συγκεκριµένου θέµατος, που µου έδωσε την ευκαιρία να αναπτύξω και να επεκτείνω τις γνώσεις µου, συνδυάζοντας τις σπουδές στον τοµέα της υγείας µε τον τοµέα απασχόλησης µου. Ο κύριος Παπαϊωάννου, ακριβής, περιεκτικός και θετικός, µε βοήθησε και µε καθοδήγησε καθ όλη τη διάρκεια της εργασίας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον κύριο Οικονοµόπουλο Γεώργιο, ιευθυντή Περιφέρειας Αττικής, για την πρόσβαση σε υπηρεσίες, έγγραφα και πληροφοριακό υλικό, καθώς και για τη διεξαγωγή του ερωτηµατολογίου. Επίσης, τον κύριο Πύρρο ηµήτριο, ιευθυντή Ιατρικών Υπηρεσιών του ΕΚΑΒ, για την πλήρη ενηµέρωση και την πρόσβαση σε εγκαταστάσεις και έγγραφα, αλλά και την καθοδήγηση σε θέµατα συστηµάτων καταγραφής. Ένα µεγάλο ευχαριστώ στην κυρία Αθανασίου Ελένη, υπάλληλο της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας και στον Μαµουνάκη Ιωσήφ, νοσηλευτή, για τη βοήθεια του κατά τις επισκέψεις στα νοσοκοµεία του ΕΣΥ. Αθήνα, Σεπτέµβρης 2011 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παρόλο που η Ελλάδα αποτελεί την πιο σεισµογενή χώρα της Ευρώπης, η µελέτη των επιπτώσεων ενός σεισµικού φαινοµένου έχει περιοριστεί στην. καταγραφή των βλαβών του δοµηµένου περιβάλλοντος. Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι η µελέτη των επιπτώσεων των σεισµών στη σωµατική και ψυχική υγεία και η διερεύνηση του τρόπου αξιοποίησης και καταγραφής ιατρικών δεδοµένων που σχετίζονται µε τους σεισµούς στην Ελλάδα. Επιπλέον µελετάται ο βαθµός συνυπολογισµού των επιπτώσεων υγείας κατά τον σχεδιασµό αντιµετώπισης σεισµών, αλλά και οι πεποιθήσεις υπαλλήλων που εµπλέκονται στον σχεδιασµό. Για τη διαπίστωση συσχέτισης της εκδήλωσης σεισµών µε σωµατικές και ψυχικές παθήσεις πραγµατοποιήθηκε ανασκόπηση επιδηµιολογικών και κλινικών ιατρικών ερευνών, εκ των οποίων 42 αφορούν σεισµούς στο εξωτερικό και 17 σεισµούς του ελλαδικού χώρου. Για τη µελέτη του τρόπου καταγραφής των επιπτώσεων υγείας από σεισµούς στην Ελλάδα, πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη σε φορείς του ηµοσίου και σε υπηρεσίες Υγείας που δραστηριοποιούνται ή/και εµπλέκονται στον σχεδιασµό αντιµετώπισης σεισµών. Μελετήθηκε επίσης το σχετικό νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τις αρµοδιότητες και τη λειτουργία των εν λόγω φορέων και υπηρεσιών. Οι φορείς που δέχθηκαν την πραγµατοποίηση συνεντεύξεων ή την παροχή πληροφοριών ήταν η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ), η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ), το Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας (ΚΕΠΠ), η Περιφέρεια Αττικής, το Εθνικό Κέντρο Άµεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ), δύο νοσοκοµεία του Εθνικού Συστήµατος Υγείας (ΓΝΑ ΚΑΤ και ΓΝΑ Ευαγγελισµός), το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (ΕΚΕΠΥ). Για την παρουσίαση των πεποιθήσεων υπαλλήλων που εµπλέκονται στον σχεδιασµό για τους σεισµούς, επιλέχθηκε ως µελέτη περίπτωσης η Περιφέρεια Αττικής και καταρτίστηκε ερωτηµατολόγιο, που συµπληρώθηκε από το σύνολο των υπαλλήλων των ιευθύνσεων Πολιτικής Προστασίας (n=19) και ηµόσιας Υγείας(n=23) της Περιφέρειας Αττικής. Οι ιατρικές έρευνες που αφορούν σεισµούς του εξωτερικού αποδεικνύουν αύξηση της θνητότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις κατά τη διάρκεια εκδήλωσης και το σύντοµο χρονικό διάστηµα που έπεται του σεισµού. Η κύρια επίπτωση στη σωµατική υγεία είναι οι τραυµατισµοί που περιλαµβάνουν από απλά κατάγµατα µέχρι 3

τραυµατισµούς σύνθλιψης, µε συνεπαγόµενες σοβαρές επιπλοκές. Παρατηρείται επίσης αύξηση στα ποσοστά εµφάνισης µετατραυµατικού στρες και κατάθλιψης, αύξηση των γαστρικών και δωδεκαδακτυλικών ελκών, καθώς και επιπλοκών στο ουροποιητικό σύστηµα. Ο κίνδυνος εξάπλωσης επιδηµιών είναι πολύ περιορισµένος. Οι ελληνικές έρευνες περιορίζονται στις καρδιαγγειακές παθήσεις και τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις και τα ευρήµατα τους συνάδουν µε την ξένη βιβλιογραφία. εν εντοπίστηκε σύστηµα καταγραφής και αξιοποίησης ιατρικών δεδοµένων και στατιστικών στοιχείων συναφών µε τις επιπτώσεις των σεισµών στην υγεία, ούτε µε τη µορφή απλής καταχώρησης των ανθρωπίνων θυµάτων (νεκροί και τραυµατίες) σε κάποιον από τους προαναφερθέντες φορείς και υπηρεσίες υγείας. Οι πεποιθήσεις των υπαλλήλων της Περιφέρειας, όπως διατυπώθηκαν στο ερωτηµατολόγιο, αναδεικνύουν διαφορετική προσέγγιση των θεµάτων πολιτικής προστασίας ανάλογα µε την ειδικότητα και οι γνώσεις τους σχετικά µε τις επιπτώσεις στην υγεία περιορίζονται σε υποθέσεις, ενώ παρατηρείται µία ασάφεια εννοιών και µετακύληση ευθυνών στον τοµέα του σχεδιασµού αντιµετώπισης σεισµών. Η ταυτοποίηση των παθήσεων και των αιτιών των θανάτων που σχετίζονται µε τους σεισµούς σε ερευνητικό επίπεδο και η καταγραφή των νεκρών, ασθενών και τραυµατιών σε διοικητικό επίπεδο, µπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν σε τρεις βασικούς άξονες. Οι υπηρεσίες υγείας, ο τοµέας της εκπαίδευσης και η Πολιτική Προστασία ως δηµόσια πολιτική, µπορούν να βελτιωθούν, να εξειδικευτούν και να γίνουν πιο αποδοτικοί και αποτελεσµατικοί στην αντιµετώπιση σεισµών. ABSTRACT Although Greece is the most seismogenic country of Europe, the documented consequences of an earthquake are limited to the registration of construction damages. The purpose of this essay is the identification and study of the consequences of an earthquake on human health and the investigation of registration methods of medical data relative to earthquakes in Greece. Furthermore, the essay investigates the beliefs of civil servants regarding the correlation between earthquake and heath, as well as the importance of health implications in the process of emergency planning. 4

A review of epidemiological and clinical researches was conducted, 42 concerning earthquakes abroad and 17 Greek earthquakes, for the correlation between earthquake and physical and mental illnesses. In order to find registration systems of medical data, a series of visits took place at public services and health services, which are being activated during an earthquake. These services are the Hellenic Statistical Authority, the General Secretariat of Civil Protection, the Operational Centre of Civil Protection, the Region of Attica, the National Centre of Emergency Care, two general hospitals, the Ministry of Health and the National Operational Centre of Health. The region of Attica was selected as a case study for the investigation of the beliefs of civil servants. A questionnaire was filled up by the servants of the Directorate of Civil Protection (n=19) and the Directorate of Public Health (n=23). The medical researches abroad show a raise of mortality caused by cardiovascular diseases during the event and the direct short span after an earthquake. The main consequences observed are injuries, varying from simple fractures to crash injuries, with serious implications. It is observed also an increase in the incidents of posttraumatic stress, depression, gastric and duodenal ulcers and implications of genitourinary system. The danger of epidemic outbreak is very limited. The Greek researches are limited to the cardiovascular diseases and their findings are compatible with the relevant foreign studies.. No registration system of medical or statistical data concerning health impacts after an earthquake was it found at the mentioned services, neither a simple registration of the number of human victims per earthquake. The beliefs of servants of he Region reveal a different approach of Civil Protection subjects, depending on the specialisation and the faculty. Their knowledge for the health impacts of an earthquake were mainly assumptions, while an avoidance of undertaking responsibilities is also observed. The identification of diseases and the death causes relevant to an earthquake through research and the registration of deaths, illnesses and injuries through administration should be utilized in three sectors. Health services, the sector of education and Civil Protection as public policy can be improved, specialized and become more efficient facing an earthquake. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ...8 1. ΣΕΙΣΜΟΙ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ...10 1.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΑΣ...10 1.1.1. Αίτια γένεσης σεισµών...10 1.1.2. Μηχανισµός γένεσης των σεισµών...12 1.1.3. Μέτρηση των σεισµών...12 1.2. ΣΕΙΣΜΙΚΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ...14 1.2.1. Βασικές έννοιες...14 1.2.2. Ανάλυση σεισµικού κινδύνου...15 1.2.3. Αξιολόγηση και αντιµετώπιση σεισµικού κινδύνου...15 1.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ...16 1.3.1. Μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον...16 1.3.2. Αποτελέσµατα στις τεχνικές κατασκευές...17 1.3.3. Επιπτώσεις στην ανθρώπινη κοινωνία...17 2. ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α...18 2.1. ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΛΑ ΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ...18 2.2. ΣΕΙΣΜΙΚΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ ΕΛΛΑ ΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ...19 2.2.1. Εκτίµηση σεισµικού κινδύνου...19 2.2.2. Βλάβες κτιρίων...21 2.2.3. Ανθρώπινα θύµατα...21 2.3. ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ..24 2.3.1. Κόρινθος, 1962...24 2.3.2. Αλόννησος, 1965...24 2.3.3. Αγρίνιο, 1965...24 2.3.4. Αρκαδία, 1965...24 2.3.5. Άγιος Ευστράτιος, 1968...24 2.3.6. Θεσσαλονίκη, 1978...25 2.3.7. Μαγνησία (Αλµυρός), 1980...27 2.3.8. Αλκυονίδες, 1981...27 2.3.9. Καλαµάτα, 1986...28 2.3.10. Γρεβενά Κοζάνη, 1995...29 2.3.11. Αίγιο, 1995...30 2.3.12. Πάρνηθα, 1999...30 2.3.13. Ηλεία, 2008...32 3. ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ...34 3.1. ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ...34 3.1.1. Γενικές έννοιες επιδηµιολογίας των καταστροφών...34 3.1.2. Επιπτώσεις των καταστροφών στη ηµόσια Υγεία...35 3.1.3. Εφαρµογές επιδηµιολογίας στις καταστροφές...36 3.2. ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ...38 3.2.1. Θύµατα σεισµών...38 3.2.2. Παράγοντες θνησιµότητας και νοσηρότητας...38 3.2.3. Το Σύστηµα Υγείας ως µεταβλητή θνησιµότητας σεισµών...41 3.2.4 Πρόγνωση θνησιµότητας σεισµού...43 4. ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ...46 4.1. ΚΑΡ ΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ...46 4.2. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ- ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ...47 4.3. ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ/ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΙ...48 4.4. ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ...51 5. ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ...54 6

5.1. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1978...54 5.2. ΑΛΚΥΟΝΙ ΕΣ 1981...55 5.3. ΚΑΛΑΜΑΤΑ 1986...58 5.4. ΑΙΓΙΟ 1995...59 5.5. ΠΑΡΝΗΘΑ 1999...59 6. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α...67 6.1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ...67 6.2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ...67 6.2.1. Συλλογή στοιχείων...67 6.2.2. Εµπλεκόµενοι Φορείς ηµοσίου...68 6.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...68 6.3.1. Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ)...68 6.3.2. Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ)...69 6.3.3. Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας (ΚΕΠΠ)...70 6.3.4. Περιφέρεια Αττικής...71 6.3.5. Εθνικό Κέντρο Άµεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ)...72 6.3.6. ΓΝΑ ΚΑΤ και ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισµός»...73 6.3.7. Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης...74 6.3.8. Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (ΕΚΕΠΥ)...75 6.4. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ...76 7. ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ...77 7.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...77 7.1.1. Περιφέρεια Αττικής...77 7.2. ΜΕΘΟ ΟΙ/ΥΛΙΚΑ...78 7.2.1. Πληθυσµός/ Συµµετέχοντες...78 7.2.2. Συλλογή στοιχείων/ Εργαλεία...79 7.2.3. Ανάλυση...80 7.2.4. Περιορισµοί...80 7.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...80 8. ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ...90 8.1. ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ...90 8.2. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α...96 8.3. ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ...97 8.4. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ 101 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...103 10. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...114 Π1: Αίτηση παροχής στοιχείων...115 Π2: Απάντηση ΕΛΣΤΑΤ σε αίτηµα για στατιστικά στοιχεία...116 Π3: Στατιστικά στοιχεία ηµόσιας Υγείας, ΕΛΣΤΑΤ, 03/2011, 56(3): 20-24...117 Π4: Κάρτα ΕΚΑΒ(συµπλήρωση στοιχείων εισερχοµένων κλήσεων)...121 Π5: Κάρτα ΕΚΑΒ (συµπλήρωση κατά τη διακοµιδή)...122 Π6: Έγγραφο εισαγωγής ΓΝΑ «ΚΑΤ»...123 Π7: Έγγραφο εισαγωγής ΓΝΑ «Ευαγγελισµός»...124 Π8: Μνηµόνιο Ενεργειών Περιφέρειας Αττικής...125 Π9: Ερωτηµατολόγιο πεποιθήσεων...135 Π10: Ανάλυση απαντήσεων ερωτηµατολογίου ανά ιεύθυνση...138 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο σεισµός, µία από τις σηµαντικότερες φυσικές καταστροφές, επιφέρει µεταβολές στο φυσικό περιβάλλον, βλάβες στις τεχνικές κατασκευές και δυσµενείς συνέπειες στην ανθρώπινη κοινωνία, όπως απώλειες ζωής, τραυµατισµούς, ψυχολογικές επιπτώσεις, αλλά και οικονοµικές επιβαρύνσεις. Η Ελλάδα αποτελεί την έκτη πιο σεισµογενή χώρα παγκοσµίως και αναφορές για σεισµούς στον ελλαδικό χώρο καταγράφονται από τα χρόνια του Οµήρου και του Ησίοδου. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα ένα λεπτοµερέστατο σύστηµα εκτίµησης και καταγραφής των βλαβών στις τεχνικές κατασκευές, δεν συµβαίνει κάτι ανάλογο µε τις επιπτώσεις ενός σεισµού στην ανθρώπινη σωµατική και ψυχική υγεία. Τα δεδοµένα υγείας περιορίζονται στην ανακοίνωση του αριθµού νεκρών και (κατ εκτίµηση) τραυµατιών χωρίς περαιτέρω ανάλυση και επεξεργασία. Αρχικός σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η µελέτη των επιπτώσεων των σεισµών στην σωµατική και ψυχική υγεία, όπως εντοπίζονται και αναλύονται από διεθνείς και ελληνικές ιατρικές έρευνες. Τα ευρήµατα από την ανασκόπηση των συγκεκριµένων ερευνών έδωσαν ώθηση για περαιτέρω διερεύνηση του τρόπου αξιοποίησης και καταγραφής ιατρικών δεδοµένων που σχετίζονται µε τους σεισµούς στην Ελλάδα. Επιπλέον διερευνάται και ο βαθµός συνυπολογισµού των επιπτώσεων υγείας των σεισµών κατά τον σχεδιασµό αντιµετώπισης σεισµών, αλλά και οι πεποιθήσεις υπαλλήλων που εµπλέκονται στον σχεδιασµό. Προκειµένου να συγκεντρωθούν επιστηµονικά δεδοµένα που να αποδεικνύουν τη συσχέτιση της εκδήλωσης σεισµών µε σωµατικές και ψυχικές παθήσεις, πραγµατοποιήθηκε ανασκόπηση ξένης και ελληνικής βιβλιογραφίας, που αναφέρεται σε επιδηµιολογικές και κλινικές ιατρικές έρευνες. Για τη µελέτη του τρόπου καταγραφής των επιπτώσεων υγείας που προκαλούν οι σεισµοί στην Ελλάδα, πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη σε φορείς του ηµοσίου που εµπλέκονται στον σχεδιασµό αντιµετώπισης σεισµών και σε υπηρεσίες Υγείας που δραστηριοποιούνται κατά την άµεση απόκριση σε σεισµό. Μελετήθηκε επίσης το σχετικό νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τις αρµοδιότητες και τη λειτουργία των εν λόγω φορέων και υπηρεσιών. Για την παρουσίαση των πεποιθήσεων υπαλλήλων που εµπλέκονται στον 8

σχεδιασµό για τους σεισµούς, επιλέχθηκε ως µελέτη περίπτωσης η Περιφέρεια Αττικής, λόγω του αναβαθµισµένου ρόλου σε θέµατα Πολιτικής Προστασίας, που της επιφυλάσσει το Πρόγραµµα Καλλικράτης και της πλήρους στελέχωσης των συναφών ιευθύνσεων. Προκειµένου να εντοπιστούν οι απόψεις, οι γνώσεις και ο βαθµός συνυπολογισµού των επιπτώσεων υγείας στην αντιµετώπιση των σεισµών, καταρτίστηκε ερωτηµατολόγιο που συµπληρώθηκε από το σύνολο των υπαλλήλων των ιευθύνσεων Πολιτικής Προστασίας και ηµόσιας Υγείας της Περιφέρειας Αττικής. Τα κεφάλαια 1 και 2 παρέχουν βασικές έννοιες σεισµολογίας και πληροφορίες για τους σηµαντικότερους σεισµούς της Ελλάδας κατά τα τελευταία 50 χρόνια, στοχεύοντας στην κατανόηση των γενικών επιπτώσεων των σεισµών. Στα κεφάλαια 3 και 4 πραγµατοποιείται παρουσίαση σηµαντικών επιδηµιολογικών κα κλινικών ιατρικών ερευνών του εξωτερικού µε σηµαντικά ευρήµατα για τις επιπτώσεις των σεισµών στην ανθρώπινη υγεία (σωµατική, ψυχική, ηµόσια υγεία). Το κεφάλαιο 5 περιλαµβάνει το σύνολο σχεδόν των ιατρικών ερευνών που έχουν πραγµατοποιηθεί στην Ελλάδα και συσχετίζουν την εκδήλωση σεισµικού φαινοµένου µε συγκεκριµένες παθήσεις. Ο τρόπος και ο βαθµός καταγραφής και αξιοποίησης ιατρικών δεδοµένων από φορείς του ελληνικού ηµοσίου παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 6, ενώ στο κεφάλαιο 7 παρατίθενται οι πεποιθήσεις υπαλλήλων συναφών ιευθύνσεων της Περιφέρειας Αττικής για τις επιπτώσεις υγείας από τους σεισµούς. 9

1. ΣΕΙΣΜΟΙ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΑΣ Στοχεύοντας στην κατανόηση των επιπτώσεων των σεισµών, κρίνεται απαραίτητη η παροχή ορισµένων βασικών εννοιών και γνώσεων σχετικών µε το φυσικό αυτό φαινόµενο, όπως τα αίτια και ο τρόπος γένεσης τους, οι ιδιότητες των σεισµικών κυµάτων και οι εφαρµοζόµενες µέθοδοι για την µέτρηση των σεισµών. 1.1.1. Αίτια γένεσης σεισµών Η Γη από τη δηµιουργία της µεταβάλλεται συνεχώς υπό την επίδραση ενδογενών και εξωγενών δυνάµεων. Αίτια των ενδογενών δυνάµεων είναι η βαρύτητα, η περιστροφή της Γης και η θερµότητα του εσωτερικού, ενώ των εξωγενών δυνάµεων η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία και οι έλξεις από τη Σελήνη και τον Ήλιο. Η άσκηση των προαναφερθέντων δυνάµεων έχει ως συνέπεια τη συνεχή παραµόρφωση και τη σχετική µετακίνηση των γήινων πετρωµάτων. Απόδειξη αυτών αποτελούν τα διάφορα γεωδυναµικά φαινόµενα που παρατηρούµε στην επιφάνεια της Γης, όπως οι οροσειρές, οι ωκεάνιες τάφροι, η ηφαιστειακή και η σεισµική δράση. Η σηµερινή σεισµική δράση σε µία περιοχή είναι αποτέλεσµα σχετικά πρόσφατης γεωλογικής διαδικασίας που ονοµάζεται ενεργός τεκτονική της συγκεκριµένης περιοχής και ποικίλει σε µορφή και ένταση από άλλες περιοχές. Τα σπουδαιότερα γεωτεκτονικά φαινόµενα που παρατηρούνται και είναι αποτέλεσµα της ενεργού τεκτονικής συµβαίνουν πάνω σε ορισµένες ζώνες της επιφάνειας της Γης, οι οποίες κατατάσσονται χωρικά σε δύο συστήµατα ζωνών, στο «ηπειρωτικό σύστηµα διάρρηξης» και στο σύστηµα των «µεσοωκεάνιων ράχεων». Ο ελληνικός χώρος βρίσκεται στην ευρασιατική- µελανησιακή ζώνη του ηπειρωτικού συστήµατος διάρρηξης και το ελληνικό τόξο (Ιόνια- Κρήτη- Ρόδος) αποτελεί ένα από τα νησιωτικά τόξα του συστήµατος. Αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η ενεργός τεκτονική στη χώρα µας είναι έντονη. Κατά τα τελευταία 25 χρόνια αναπτύχθηκε η θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών, που ερµηνεύει ικανοποιητικά το σύνολο σχεδόν των βασικών γεωφυσικών και γεωλογικών παρατηρήσεων σχετικά µε την ενεργό τεκτονική δράση και συνεπώς µε 10

τη σεισµική δράση. Οι λιθοσφαιρικές πλάκες είναι µεγάλα τµήµατα της λιθόσφαιρας, του δύσκαµπτου επιφανειακού στρώµατος της Γης (µέσο πάχος 80 km). Η λιθόσφαιρα περιλαµβάνει το φλοιό και µέρος του πάνω µανδύα της Γης, ενώ το υποκείµενο στρώµα από παχύρευστο υλικό ονοµάζεται ασθενόσφαιρα. Οι δύσκαµπτες λιθοσφαιρικές πλάκες κινούνται πάνω στην παχύρευστη ασθενόσφαιρα µε σχετικές µεταξύ τους ταχύτητες που κυµαίνονται από 1 έως 20 εκ./έτος. Τα διάφορα γεωδυναµικά φαινόµενα είναι εντονότερα σε περιοχές που συµπίπτουν µε όρια πλακών. Οι λιθοσφαιρικές πλάκες δηµιουργούνται στις µεσοωκεάνιες ράχεις από θερµό υλικό προερχόµενο από το εσωτερικό της Γης το οποίο ψύχεται, στερεοποιείται και σχηµατίζει εκατέρωθεν της ράχης τα τµήµατα δύο πλακών, οι οποίες αποκλίνουν και αποµακρύνονται από τη ράχη (όρια αποµάκρυνσης). Όταν η αποµάκρυνση γίνεται µε σχετικές οριζόντιες ολισθήσεις µεταξύ των πλακών πάνω σε κατακόρυφα ρήγµατα-ρήγµατα µετασχηµατισµού, πρόκειται για όρια µετασχηµατισµού. Τα όρια σύγκλισης είναι περιοχές που συγκλίνουν δύο πλάκες και η πυκνότερη καταδύεται κάτω από την άλλη µέχρι να καταστραφεί τελείως λόγω τήξης. όριο µετασχηµατισµού όριο αποµάκρυνσης όριο σύγκλισης Νησιωτικό τόξο Λιθόσφαιρα ωκεάνια ράχη ασθενόσφαιρα Σχ. 1. Σχηµατική αναπαράσταση ορίων λιθοσφαιρικών πλακών (πηγή: geology.er.usgs.gov/eastern/tectonic.html) Κατά την κίνηση τους οι πλάκες παραµορφώνονται έντονα στις περιοχές των µεσοωκεάνιων ράχεων και στις περιοχές του ηπειρωτικού συστήµατος διάρρηξης. Οι σεισµοί γεννιούνται µόνο µέσα στη λιθόσφαιρα και κατά κύριο λόγο στα όρια των 11

πλακών.. Η Ελλάδα βρίσκεται στην περιοχή σύγκλισης της Ευρασιατικής και της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας (Παπαζάχος και ρακόπουλος, 1992). 1.1.2. Μηχανισµός γένεσης των σεισµών Αποτέλεσµα της σχετικής κίνησης και σύγκρουσης των λιθοσφαιρικών πλακών είναι η αργή παραµόρφωση των πετρωµάτων τους. Μέσα στα πετρώµατα που βρίσκονται κοντά στα όρια των πλακών συγκεντρώνονται µεγάλα ποσά δυναµικής ενέργειας (ενέργεια παραµόρφωσης των πετρωµάτων) και αναπτύσσονται µεγάλες τάσεις (δυνάµεις). Όταν οι τάσεις ξεπεράσουν το όριο αντοχής των πετρωµάτων, το πέτρωµα σπάει και δηµιουργείται έτσι ένα σεισµικό ρήγµα, µία διαχωριστική επιφάνεια µεταξύ δύο µερών του πετρώµατος. Η δυναµική ενέργεια παραµόρφωσης µετατρέπεται σε κινητική ενέργεια ταλάντωσης των υλικών σηµείων των επιφανειών του ρήγµατος που µεταδίδονται στα γειτονικά σηµεία κ.ο.κ. και ονοµάζονται σεισµικά κύµατα. Τα σεισµικά κύµατα κατά τη σεισµική διάρρηξη είναι δύο ειδών, τα επιµήκη (P) και τα εγκάρσια (S), ενώ όταν η σεισµική ενέργεια φτάσει στην επιφάνεια δηµιουργούνται άλλες δύο κατηγορίες σεισµικών κυµάτων, τα κύµατα Rayleigh και Love. Η ευρύτερη περιοχή γύρω από ένα σεισµικό ρήγµα όπου τα πετρώµατα υφίστανται παραµορφώσεις πριν από τη γένεση ενός σεισµού και η οποία περιέχει όλη την ενέργεια που απελευθερώνεται κατά τη γένεση ονοµάζεται σεισµογόνος χώρος. Η διάρρηξη αρχίζει σε ορισµένο σηµείο F του ρήγµατος (εστία του σεισµού) και προχωράει πάνω στο ρήγµα προς ορισµένη κατεύθυνση και µε ορισµένη ταχύτητα διάρρηξης, µέχρι να φτάσει στο σηµείο R, όπου θα σταµατήσει. Το σηµείο στην επιφάνεια της Γης ακριβώς πάνω από την εστία (στην ίδια κατακόρυφο) λέγεται επίκεντρο του σεισµού, ενώ η απόσταση του από την εστία ονοµάζεται εστιακό βάθος. Οι επιφανειακοί κύριοι σεισµοί ακολουθούνται συνήθως από µικρότερους σεισµούς, τους µετασεισµούς, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις προηγούνται των κύριων σεισµών επί αρκετές µέρες η και εβδοµάδες µικροί σεισµοί, οι προσεισµοί. 1.1.3. Μέτρηση των σεισµών Προκειµένου να είναι συγκρίσιµοι δύο σεισµοί ως προς την απελευθερούµενη ενέργεια όσο και ως προς τα µακροσεισµικά αποτελέσµατα τους, υιοθετήθηκαν δύο διαφορετικές φυσικές ποσότητες, το µέγεθος και η ένταση. 12

Το µέγεθος ενός σεισµού είναι η παραδοσιακή ποσότητα που χρησιµοποιείται για τη µέτρηση της ενέργειας ενός σεισµού και υπάρχουν δύο τρόποι υπολογισµού του: µε µετρήσεις των πλατών τριών ειδών σεισµικών κυµάτων και µε µετρήσεις των φυσικών και γεωµετρικών χαρακτηριστικών του σεισµογόνου χώρου. Στην Ελλάδα χρησιµοποιείται σχεδόν αποκλειστικά ο πρώτος τρόπος και συγκεκριµένα η κλίµακα επιφανειακού µεγέθους, που βασίζεται σε µετρήσεις των πλατών των επιφανειακών κυµάτων περιόδου περίπου 20 δευτερολέπτων. Η ενέργεια ενός σεισµού είναι 28 φορές µεγαλύτερη από την ενέργεια ενός άλλου σεισµού που έχει µέγεθος κατά µία µονάδα µικρότερο. Η ένταση του σεισµού δίνει ένα µέτρο των µακροσεισµικών αποτελεσµάτων κατά κύριο λόγο στους ανθρώπους και τις τεχνικές κατασκευές. Ο καθορισµός ενός µόνο µέτρου των σεισµικών βλαβών είναι αδύνατος, διότι εξαρτώνται από στοιχεία της σεισµικής κίνησης όπως ταχύτητα, διάρκεια κ.α. και της τεχνικής κατασκευής. Αντί της ακριβούς µέτρησης γίνεται συνήθως ποιοτική εκτίµηση των σεισµικών βλαβών βάσει εµπειρικών κλιµάκων µακροσεισµικών εντάσεων. Οι συνηθέστερες είναι η αναθεωρηµένη κλίµακα Mercalli και η κλίµακα Mercalli-Sieberg που χρησιµοποιείται στην Ελλάδα και παρατίθεται (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). Μακροσεισµική κλίµακα Mercalli-Sieberg Βαθµοί Περιγραφή µακροσεισµικών αποτελεσµάτων Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙV V Καταγράφεται µόνο από σεισµικά όργανα. Αισθητός σε ησυχία σε µερικά άτοµα που βρίσκονται στους ψηλότερους ορόφους κτιρίων. Αισθητός σε λίγους που βρίσκονται σε σπίτια. Αισθητός σε πολλά άτοµα που βρίσκονται σε σπίτια και σε µερικά άτοµα που βρίσκονται στο ύπαιθρο. Ξύπνηµα λίγων. Φυγή λίγων στο ύπαιθρο. Κρότος παραθύρων, κτύπος στις πόρτες. Αισθητός από όλα τα άτοµα που βρίσκονται στα σπίτια και στο ύπαιθρο. Ξύπνηµα πολυάριθµων. Φυγή πολυάριθµων στο ύπαιθρο. Αιώρηση ελεύθερα κρεµασµένων αντικειµένων. Ήχηση κουδουνιών, 13

ρολογιών. Ανατροπή µερικών µικρών αντικειµένων. VI VII VIII IX X XI XII Ήχηση µικρών καµπάνων. Ανατροπή πολυάριθµων µεγάλων αντικειµένων. Πτώση λίγων κεραµιδιών, καπνοδόχων. Βλάβες λίγες ελαφρές. Ήχηση µεγάλων καµπάνων. Πτώση πολυάριθµων κεραµιδιών, καπνοδόχων. Βλάβες µέτριες, πολλές. Μερική καταστροφή λίγων οικοδοµών. Μερική καταστροφή σε ποσοστό µεγαλύτερο του 25% του ολικού αριθµού των κανονικών οικοδοµών. Ολική καταστροφή λίγων κτιρίων. Μερική καταστροφή σε ποσοστό µεγαλύτερο του 50% του ολικού αριθµού των κανονικών οικοδοµών. Ολική καταστροφή σε ποσοστό µεγαλύτερο του 25% του ολικού αριθµού των κτιρίων. Μερική καταστροφή όλων των κανονικών οικοδοµών. Ολική καταστροφή σε ποσοστό µεγαλύτερο του 50% του ολικού αριθµού των κτιρίων. Ολική καταστροφή όλων των κτιρίων. Κατάρρευση όλων των οικοδοµών µέχρι τα θεµέλια. Πίνακας 2. Κλίµακα Mercalli-Sieberg 1.2. ΣΕΙΣΜΙΚΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ 1.2.1. Βασικές έννοιες Η σεισµικότητα µια περιοχής καθορίζεται από τη συχνότητα (π.χ. ετήσιος αριθµός) και από τα µεγέθη των σεισµών στην περιοχή. Για να οριστεί λοιπόν η σεισµικότητα θα πρέπει να οριστεί η συχνότητα των σεισµών που γίνονται σε µία περιοχή για διάφορα διαστήµατα µεγεθών. Ο σεισµικός κίνδυνος είναι ένα µέτρο των δυσµενών συνεπειών των σεισµών για τον άνθρωπο όπως είναι ο αριθµός των νεκρών και οι υλικές καταστροφές (κατοικίες, κτίρια, τεχνικά έργα, υποδοµές) που οφείλονται στη σεισµική επικινδυνότητα µια περιοχής. Η δε σεισµική επικινδυνότητα ορίζεται ως η πιθανότητα εκδήλωσης ενός καταστροφικού φαινοµένου άµεσα ή έµµεσα συνδεόµενου ε τη γένεση του σεισµού. 14

Η έννοια της τρωτότητας σχετίζεται της µε τον σεισµικό κίνδυνο και είναι το µέγεθος (π.χ. από 0% έως 100%) των επιπτώσεων που συνεπάγονται σε µία περιοχή από ένα εν δυνάµει καταστροφικό φαινόµενο, άµεσα ή έµµεσα συνδεόµενο µε την εκδήλωση ενός σεισµού. Πρόκειται ουσιαστικά για την απόκριση της περιοχής στην καταστροφή και δύναται να διακριθεί σε τρωτότητα κατασκευών και σε τρωτότητα πληθυσµού. 1.2.2. Ανάλυση σεισµικού κινδύνου Η ανάλυση σεισµικού κινδύνου διακρίνεται στον προσδιορισµό της σεισµικής επικινδυνότητας, την ανάλυση των επιπτώσεων και την εκτίµηση του σεισµικού κινδύνου. Η σεισµική επικινδυνότητα προσδιορίζεται µε τον υπολογισµό της µέγιστης αναµενόµενης τιµής κάποιας παραµέτρου (π.χ. εδαφική επιτάχυνση, εδαφική ταχύτητα κ.α.) για συγκεκριµένη χρονική περίοδο επανάληψης και συγκεκριµένη πιθανότητα να µη γίνει υπέρβαση σε ορισµένο χρονικό διάστηµα. Οι ανάλυση των επιπτώσεων των σεισµών περιλαµβάνει τον προσδιορισµό των διακινδυνευόµενων στοιχείων (κτίρια, πληθυσµός, οικονοµικές δραστηριότητες κ.α.), την εκτίµηση της αξίας τους, τον υπολογισµό της πυκνότητας πληθυσµού, την εκτίµηση της κοινωνικοοικονοµικής σπουδαιότητας της λειτουργίας των κατασκευών και την εκτίµηση της τρωτότητας των κατασκευών. Η εκτίµηση του σεισµικού κινδύνου γίνεται αδροµερώς από την ακόλουθη µαθηµατική σχέση: R=H*V ή R=H*kAV όπου R=σεισµικός κίνδυνος, H=σεισµική επικινδυνότητα, V= τρωτότητα Στη δεύτερη µορφή του τύπου η τρωτότητα V αναλύεται περαιτέρω στον συντελεστή k που αφορά στην πυκνότητα του πληθυσµού και την κοινωνικοοικονοµική σπουδαιότητα των κατασκευών, στον συντελεστή A που είναι η εκτιµήτρια της αξίας των διακινδυνευόµενων κατασκευών και στο δείκτη τρωτότητας V των κατασκευών της περιοχής (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). 1.2.3. Αξιολόγηση και αντιµετώπιση σεισµικού κινδύνου Η ανάλυση του σεισµικού κινδύνου µιας περιοχής αποτελεί µόνο το πρώτο βήµα για τη µείωση και ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων του καταστροφικού φαινοµένου. 15

Κρίνεται απαραίτητη η αξιολόγηση του κινδύνου ανάλογα µε τον βαθµό οργάνωσης του µηχανισµού Πολιτικής Προστασίας, τον βαθµό εµπιστοσύνης του πληθυσµού προς τις αρµόδιες αρχές, τον τρόπο αντίδρασης του πληθυσµού και του επιχειρηµατικού κόσµου σε ενδεχόµενο συµβάν, την ύπαρξη θεσµικού πλαισίου περί ασφάλισης περιουσιακών στοιχείων κ.α. Εφόσον θεωρηθεί ότι η ανάλυση κινδύνου παρέχει επαρκή πληροφόρηση για τον σχεδιασµό, η αντιµετώπιση του σεισµικού κινδύνου είναι το επόµενο βήµα στη διαχείριση του κινδύνου. Η αντιµετώπιση στοχεύει στη µείωση της τρωτότητας των κατασκευών µέσω της εφαρµογής αποτελεσµατικών αντισεισµικών κανόνων δόµησης και παράλληλα στη µείωση της τρωτότητας του πληθυσµού, αλλά και στην υιοθέτηση ισχυρού θεσµικού πλαισίου για την ασφάλιση των διακινδυνευόµενων αξιών. Έτσι η µείωση ή και η ελαχιστοποίηση των καταστροφικών επιπτώσεων του σεισµού που οφείλεται σε δεδοµένη σεισµική επικινδυνότητα µπορεί να είναι επιτεύξιµη (Γαλανόπουλος, 2011). 1.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ Η αποτελεσµατική προστασία από τους σεισµούς προϋποθέτει ακριβή γνώση των αποτελεσµάτων που επιφέρουν οι σεισµοί και ιδιαίτερα εκείνων µε άµεσες ή έµµεσες δυσµενείς επιπτώσεις στον άνθρωπο. 1.3.1. Μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον Τα µακροσεισµικά αποτελέσµατα, αυτά δηλαδή που µπορεί να παρατηρήσει κυρίως ο άνθρωπος χωρίς τη χρήση ευαίσθητων οργάνων, είναι κυρίως περιβαλλοντικές µεταβολές στο έδαφος, το νερό της ξηράς και το νερό της θάλασσας. Οι συχνότερες µεταβολές στο έδαφος είναι ρωγµές, καταρρεύσεις βράχων, κατολισθήσεις ή καθιζήσεις εδαφών, εξάρσεις ακτών και ρευστοποιήσεις εδαφών. Οι µεταβολές στο νερό της ξηράς αναφέρεται τόσο στα υπόγεια όσο και στα επιφανειακά νερά της ξηράς και είναι συνήθως αυξοµειώσεις στην παροχή πηγών, δηµιουργία ή αποξήρανση λιµνών κα σε ορισµένες περιπτώσεις αλλαγή της κοίτης ποταµών. Η κύρια µεταβολή στα θαλάσσια ύδατα είναι τα κύµατα βαρύτητας, τα λεγόµενα τσουνάµι, που δηµιουργούνται συνήθως στις εστίες σεισµών σε υποθαλάσσιες περιοχές και παράγονται από την κατακόρυφη µετατόπιση του θαλάσσιου πυθµένα. 16

1.3.2. Αποτελέσµατα στις τεχνικές κατασκευές Τα αποτελέσµατα στις τεχνικές κατασκευές διακρίνονται σε άµεσες και έµµεσες βλάβες. Το αποτέλεσµα εξαρτάται από τις ιδιότητες της σεισµικής εστίας του σεισµού (µέγεθος, προσανατολισµός ρήγµατος) και του µέσου διάδοσης των σεισµικών κυµάτων µεταξύ της σεισµικής εστίας και της θέσης της κατασκευής(απόσταση, απόσβεση κυµάτων). Εξαρτάται επίσης από το έδαφος θεµελίωσης της κατασκευής (ποιότητα εδάφους, βάθος υδροφόρου ορίζοντα) και από τις ιδιότητες της ίδιας της κατασκευής (ύψος, ευκαµψία, ποιότητα υλικών κ.α.). Οι έµµεσες βλάβες προκαλούνται από πυρκαγιές που δηµιουργούνται κατά τη διάρκεια των σεισµών από αιτίες όπως διάρρηξη αγωγών αερίων, βραχυκυκλώµατα κ.α. 1.3.3. Επιπτώσεις στην ανθρώπινη κοινωνία Η δυσµενέστερη επίπτωση στην ανθρώπινη κοινωνία είναι βεβαίως οι απώλειες ζωής, αλλά και οι τραυµατισµοί, ενώ υπάρχουν επίσης περιπτώσεις κατά τις οποίες καταστρεπτικοί σεισµοί προκάλεσαν επιδηµικές ασθένειες λόγω καταστροφής του δικτύου ύδρευσης, επιδείνωσης των συνθηκών υγιεινής κ.λπ. Ο σεισµικός κίνδυνος για τη ζωή και την υγεία των ανθρώπων µπορεί να προέλθει από καταρρεύσεις κτιρίων και άλλων τεχνικών έργων (π.χ. γέφυρες), βλάβες ειδικών εγκαταστάσεων (πυρηνικά εργοστάσια), πυρκαγιές, καταρρεύσεις βράχων, θαλάσσια κύµατα βαρύτητας και από πτώσεις τοίχων, ανατροπή επίπλων αι άλλων υλικών. Οι οικονοµικές συνέπειες διακρίνονται σε άµεσες, που οφείλονται σε ολοσχερείς καταστροφές ή βλάβες των τεχνικών κατασκευών και υποδοµών, αλλά και σε έµµεσες που οφείλονται κυρίως σε αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού, κυρίως λόγω της µακροχρόνιας παραµονής των σεισµοπλήκτων εκτός της παραγωγικής διαδικασίας. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις που προκαλούνται, είναι εξίσου σηµαντικές. Σε διάφορες περιπτώσεις καταστροφικών σεισµών έχει προκληθεί έντονος φόβος, ψυχολογική αναστάτωση, άγχος και νευρική υπερδιέγερση. Τις ψυχολογικές συνέπειες επιτείνουν η γρήγορα εξαπλωµένη και ανακριβής φηµολογία, η άγνοια γύρω από τα σεισµικά φαινόµενα και η αδυναµία απόδοσης µίας λογικής εξήγησης στην εξαιρετική ανασφάλεια που αναπτύσσεται κατά τους σεισµούς (Παπαζάχος Παπαζάχου, 1999). 17

2. ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 2.1.ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΛΑ ΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Αναφορές για σεισµούς στην Ελλάδα καταγράφονται για πρώτη φορά στον Όµηρο και τον Ησίοδο και αποδίδονται σε υπερφυσικά αίτια, ενώ πάνω από 20 φυσικοί φιλόσοφοι έχουν διατυπώσει θεωρίες για τα αίτια των σεισµών βάσει της παρατήρησης, της λογικής και της αναλογικότητας, ξεκινώντας από τον Θαλή ( 640 π.χ.). Η δε θεωρία του Αριστοτέλη περί «αναθυµιάσεων» και «ανέµων», όπως διατυπώθηκε στα βιβλία του «Τα Μετεωρολογικά», υιοθετήθηκε και αποτέλεσε θεµέλιο στη σεισµολογία ακόµα και µετά τον Μεσαίωνα (Liner, 1997). Η Ελλάδα κατέχει την έκτη θέση παγκοσµίως, όσον αφορά τη σεισµικότητα, µετά την Ιαπωνία, το Βανουάτου (Νέες Εβρίδες), το Περού, τα Νησιά Σολοµώντα και τη Χιλή. Ο ελλαδικός χώρος βρίσκεται στην περιοχή σύγκλισης των δύο µεγάλων λιθοσφαιρικών πλακών, της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής. Ο χώρος είναι σεισµοτεκτονικά πολύπλοκος λόγω των συµπιεστικών δυνάµεων που ασκούνται στη λιθόσφαιρα του Αιγαίου από τη λιθόσφαιρα της ανατολικώς Μεσογείου, την Αδριατική και την Τουρκική λιθοσφαιρική πλάκα. Εκτός από συµπιεστικές, ασκούνται και εφελκυστικές δυνάµεις (επεκτατικές) που ασκούνται στον πυθµένα της λιθόσφαιρας του χώρου αυτού. Τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά τεκτονικής προέλευσης στην περιοχή είναι το Ελληνικό Τόξο, η Ελληνική Τάφρος και η λεκάνη του βορείου Αιγαίου (µέγιστο βάθος 1500 m). Το Ελληνικό Τόξο αποτελείται από το εξωτερικό ιζηµατογενές τόξο, που συνδέει τις ιναρικές Άλπεις µε τις τουρκικές Ταυρίδες και από το παράλληλο εσωτερικό ηφαιστειακό τόξο. Το ιζηµατογενές τόξο διατρέχει τη νότια οροσειρά των ελληνίδων, τα Ιόνια νησιά, την Κρήτη, την Κάρπαθο και τη Ρόδο. 18

Σχ. 3. Κινήσεις λιθοσφαιρικών πλακών που καθορίζουν την ενεργό τεκτονική στο Αιγαίο και τις γύρω περιοχές (Παπαζάχος, 2003) Στην Ελλάδα γίνονται επιφανειακοί αλλά και σεισµοί ενδιάµεσου βάθους. Το σύνολο σχεδόν των επιφανειακών σεισµών έχουν εστιακά βάθη µέχρι 15 km. Μεγαλύτερα βάθη (µέχρι 40 km) έχουν οι επιφανειακοί σεισµοί στο κυρτό µέρος του ελληνικού τόξου (νότια Πελοποννήσου- Κρήτης- Ρόδου). Η ενδιάµεσου βάθους σεισµική δράση συγκεντρώνεται στο νότιο Αιγαίο και οι µεγαλύτεροι από τους σεισµούς αυτούς (Μ 7.5) γεννιούνται σε βάθη 60-100 km (Παπαζάχος και ρακόπουλος, 1992). 2.2.ΣΕΙΣΜΙΚΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ ΕΛΛΑ ΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ 2.2.1. Εκτίµηση σεισµικού κινδύνου Για την εκτίµηση του σεισµικού κινδύνου, όπως αναφέρθηκε στο υποκεφάλαιο 1.2.2., απαιτείται τόσο ο υπολογισµός της σεισµικής επικινδυνότητας, όσο και της τρωτότητας. Οι προσπάθειες εκτίµησης της σεισµικής επικινδυνότητας του ελλαδικού χώρου παρουσιάζονται υπό µορφή χαρτών που απεικονίζουν τις µέγιστες εντάσεις κατά την περίοδο 1700-1981 (κλίµακα Mercalli-Sieberg) και τις τρεις ζώνες σεισµικής επικινδυνότητας. 19

Σχ.4. Γενικευµένος χάρτης µέγιστων εντάσεων στον Ελλαδικό χώρο τη περίοδο 1700-1981 (Σεισµοτεκτονικός χάρτης της Ελλάδας, ΙΓΜΕ, 1989) Σχ.5. Νέος χάρτης σεισµικής επικινδυνότητας (ΟΑΣΠ, 2004) 20

Σε αντίθεση µε τη σεισµική επικινδυνότητα, η τρωτότητα στη χώρα µας αναλύεται ποιοτικά. Η εκτίµηση τρωτότητας των κατασκευών και του πληθυσµού απαιτεί ιδιαίτερη και λεπτοµερή επεξεργασία διαφόρων στοιχείων που αφορούν στα χαρακτηριστικά των κατασκευών καθώς και στην κατανοµή του πληθυσµού. Συνεπώς και ο σεισµικός κίνδυνος της Ελλάδας µπορεί να εκτιµηθεί κυρίως ποιοτικά (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 1999). 2.2.2. Βλάβες κτιρίων Η εκτίµηση των βλαβών στις κατασκευές και δη στα κτίρια είναι απαραίτητη για την εκτίµηση της τρωτότητας των κατασκευών και του σεισµικού κινδύνου. Στην Ελλάδα υπάρχουν πληροφορίες και ακριβείς περιγραφές σεισµικών βλαβών µόνο για τις τελευταίες πέντε δεκαετίες χάρη στα µακροσεισµικά δεδοµένα που έχουν συστηµατικά δηµοσιευτεί στα ελτία του Γεωδυναµικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Βάσει των πληροφοριών για τις βλάβες που προκάλεσαν οι σεισµοί στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1950-1986 οι Παπαζάχος Β.Κ. και Παπαζαχου Κ.Β. κατέληξαν στο αποτέλεσµα ότι ο µέσος ετήσιος αριθµός καταστροφών τεχνικών κατασκευών από σεισµούς είναι 2.500 και ο µέσος ετήσιος αριθµός ζηµιών είναι 5.200. Οι περισσότερες από τις σεισµικές βλάβες οφείλονται σε σεισµούς µε µέγιστες εντάσεις VIII + και IX, δηλαδή σε σεισµούς ε µεγέθη µεταξύ 6 και 7. Το συµπέρασµα αυτό επαληθεύεται από τα δεδοµένα των τελευταίων εικοσιπέντε χρόνων κατά τη διάρκεια των οποίων οι σηµαντικότερες βλάβες στην Ελλάδα προκλήθηκαν από τέτοιους σεισµούς, όπως είναι ο σεισµός της Θεσσαλονίκης το 1978 (Ι ο =VIII+, Μ=6,5), των Αλκυονίδων το 1981 (Ι ο = IX +, Μ=6,7), της Καλαµάτας το 1986 (Ι ο = IX +, Μ=6,0), της Κοζάνης το 1995 (Ι ο = IX +, Μ=6,6)και της Αθήνας το 1999 (Ι ο = IX +, Μ=6,0) (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). 2.2.3. Ανθρώπινα θύµατα Ως µέτρο σεισµικού κινδύνου µπορεί να θεωρηθεί ο αριθµός των νεκρών που προκαλούν οι σεισµοί στην περιοχή ανά µία µονάδα χρόνου (π.χ. ανά έτος). Μια ποσοτική εκτίµηση των συνεπειών των σεισµών σε ανθρώπινα θύµατα (νεκρούς, τραυµατίες) πραγµατοποιήθηκε από τους Παπαζάχος Β.Κ. και Παπαζαχου Κ.Β. (1997) µε στοιχεία της περιόδου 1950-1986. Η επεξεργασία των δεδοµένων οδήγησε 21

στην ακόλουθη σχέση µεταξύ του αριθµού των νεκρών, Κ, και της αντίστοιχης µέγιστης έντασης αι αναλόγως για τους τραυµατίες D: logk = -8,07 + Ι ο logd = -7,33 + Ι ο Από τις δύο σχέσεις προκύπτει ότι ο αριθµός των τραυµατιών είναι περίπου πενταπλάσιος από τον αριθµό των νεκρών. Σχ.6. Σχέσεις αριθµού νεκρών, Κ, και τραυµατιών, D, µε τη µέγιστη ένταση Ι ο, των σεισµών στην Ελλάδα (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 1999) Στον ακόλουθο Πίνακα φαίνεται ο µέσος αριθµός νεκρών, Κ Μ, ο µέσος αριθµός τραυµατιών D Μ στην Ελλάδα για έξι τιµές της µέγιστης έντασης, ο ετήσιος αριθµός των σεισµών αντίστοιχων εντάσεων n και ο ετήσιος αριθµός νεκρών Κ* και τραυµατιών D*. Ι ο Κ Μ D Μ n K* D* VIII 0,85 4,68 0,78 0,66 3,65 VIII+ 2,69 14,79 0,36 0,97 5,32 IX 8,51 46,77 0,17 1,45 7,95 IX+ 26,91 147,91 0,08 2,15 11,83 X 85,11 467,74 0,04 3,40 18,71 X+ 269,15 1479,11 0,03 8,07 44,37 Πίνακας 7. Ετήσιος και µέσος ετήσιος αριθµός νεκρών και τραυµατιών που αντιστοιχούν σε κάθε τιµή της µέγιστης έντασης (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003) 22

Από τον πίνακα προκύπτει ότι ο αριθµός των νεκρών και των τραυµατιών αυξάνει σηµαντικά µε την ένταση. Οι µεγάλοι σεισµοί (Ι ο = ΙΧ+, Χ, Χ+) είναι κυρίως υπεύθυνοι για τα ανθρώπινα θύµατα. Προκύπτει επίσης ότι ο αναµενόµενος µέσος ετήσιος αριθµός νεκρών από τους σεισµούς είναι 17 και των τραυµατιών 92. Αυτό βρίσκεται σε συµφωνία µε τα δεδοµένα της περιόδου 1950-2000, σύµφωνα µε τα οποία 800 περίπου άτοµα σκοτώθηκαν και περίπου 4.500 τραυµατίστηκαν, δηλαδή ο µέσος ετήσιος αριθµός νεκρών είναι 16 και των τραυµατιών 90. Το γεγονός ότι ο αριθµός θυµάτων είναι γενικά πολύ χαµηλός για τα µεγέθη των σεισµών, σε σύγκριση µε άλλες χώρες ίδιας σεισµικής ζώνης (Ιταλία, Τουρκία, Ιράν) χαρακτηρίζεται πολλές φορές ως ευτυχής συγκυρία, αποδίδεται όµως στις κατασκευές, στην πληθυσµιακή κατανοµή σε σχέση µε τις ζώνες καταστροφών των σεισµών(λαµβανοµένων υπόψη τη θαλάσσια έκταση της χώρας) και στους προσεισµούς. εν είναι ξεκάθαρο εάν οι προσεισµοί είναι συχνότεροι στην Ελλάδα απ ότι στις άλλες µεσογειακές χώρες, ο ελληνικός φλοιός πάντως τέµνεται από πολυάριθµα ρήγµατα, που απελευθερώνουν µικρές ποσότητες ενέργειας πριν τον κύριο σεισµό.(bath, 1983) 23

2.3.ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ 2.3.1. Κόρινθος, 1962 Ο σεισµός της 28 ης Αυγούστου (10:59:56), που έπληξε τη βόρεια Πελοπόννησο και τη Βοιωτία ήταν ενδιάµεσου εστιακού βάθους (95 km) και είχε επίκεντρο την Αρχαία Κόρινθο (37,8 ο Ν, 22,9 ο Ε). Έγινε αισθητός σε πολλά µέρη της Ελλάδας αλλά και της Ιταλίας και είχε µέγεθος 6,8 και ένταση VIII+. Ένα άτοµο σκοτώθηκε και τρία τραυµατίστηκαν. Όσον αφορά στα κτίρια, 397 κατοικίες καταστράφηκαν, 2981 υπέστησαν σοβαρές βλάβες και 3604 ελαφρές βλάβες. 2.3.2. Αλόννησος, 1965 Ο σεισµός ήταν επιφανειακός και έγινε στις 9 Μαρτίου (17:57:54) µε επίκεντρο κοντά στο Πατητήρι (39,16 ο Ν, 23,89 ο Ε). Το µέγεθος του σεισµού ήταν 6,1 και η ένταση του IΧ. Στο νησί της Αλοννήσου καταστράφηκαν 455 σπίτια και 106 έπαθαν µικρότερες ζηµιές, ενώ στη Σκόπελο κατεδαφίστηκαν ή έπαθαν µη επισκευάσιµες βλάβες 1.486 σπίτια και 900 ελαφρές βλάβες. Σκοτώθηκαν 2 άτοµα και τραυµατίστηκαν ακόµη 2. 2.3.3. Αγρίνιο, 1965 Πρόκειται για σεισµό ενδιάµεσου βάθους (78 km) µε επίκεντρο το Αγρίνιο (38,6 ο Ν, 22,4 ο Ε), που έγινε αισθητός σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, από την Κρήτη µέχρι τον Έβρο, αλλά και της Ιταλίας και της Γιουγκοσλαβίας. Είχε µέγεθος 6,8 και ένταση VIII+. Σκοτώθηκαν 6 άτοµα και τραυµατίστηκαν 17. 2.3.4. Αρκαδία, 1965 Ο επιφανειακός σεισµός µε επίκεντρο την Απιδίτσα (37,3 ο Ν, 22,0 ο Ε) συνέβη στις 5 Απριλίου (03:12:55) και είχε µέγεθος 6,1 Προκλήθηκαν βλάβες στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, ενώ σκοτώθηκαν 18 άτοµα κα τραυµατίστηκαν 17. Συνολικά καταστράφηκαν 1426 σπίτια, 7051 υπέστησαν µη επισκευάσιµες βλάβες και 15.906 ελαφρές ζηµιές. 2.3.5. Άγιος Ευστράτιος, 1968 Στις 19 Φεβρουαρίου (22:45:42) ο Άγιος Ευστράτιος επλήγη από επιφανειακό σεισµό µεγέθους 7,1 και εντάσεως ΙΧ. Ο σεισµός συνέτριψε το νησάκι ασκαλιό, ανατολικά 24

του Αγίου Ευστρατίου και κόστισε τη ζωή σε 20 άτοµα, ενώ 39 άτοµα τραυµατίστηκαν. Προκλήθηκε θαλάσσιο κύµα ύψους 1,2 µ. στις ακτές της Λήµνου, που εισχώρησε στην ξηρά µέχρι και 20 µ. Ο σεισµός έγινε αισθητός στη Βουλγαρία, ενώ στην Πέργαµο σκοτώθηκε ένα άτοµο από κατάρρευση κατοικίας (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). 2.3.6. Θεσσαλονίκη, 1978 Η σεισµική ηρεµία που επικράτησε στη χώρα από το 1955 έως το 1978 σε συνδυασµό µε την καθιέρωση από το 1959 και µετά του αντισεισµικού κανονισµού είχε ως συνέπεια το γενικό εφησυχασµό και την εσφαλµένη εκτίµηση ότι οι κατασκευές µε σκελετό από οπλισµένο σκυρόδεµα είχαν λύσει οριστικά το πρόβληµα του σεισµικού κινδύνου. Ο σεισµός έγινε στις 20 Ιουνίου (20:03:21) 25 km ανατολικά της Θεσσαλονίκης, µεταξύ των λιµνών Βόλβης και Κορωνειας και είχε µέγεθος 6,5 και ένταση VIII+. Το βάθος του σεισµού ήταν 8-10 km (µικρού εστιακού βάθους) και είχε διάρκεια µόλις 10 sec. Είχε προηγηθεί σειρά προσεισµών µε ισχυρότερο εκείνο της 23-05-78 µεγέθους 5,8 βαθµών της κλίµακας Richter από τον αυτό εστιακό χώρο, ο οποίος προκάλεσε και σποραδικές ζηµιές σε επώνυµα κτίρια της πόλης, όπως στη Μητρόπολη, στην τότε Βιοµηχανική Σχολή και αλλού. Την 21 η Ιουνίου έγιναν 26 µετρίου µεγέθους σεισµοί (4,0-4,7 R), ενώ την 22 η Ιουνίου µειώθηκαν σηµαντικά τόσο η συχνότητα όσο και το µέγεθος των σεισµών. Ο σεισµός που έγινε αισθητός και σε άλλες βαλκανικές χώρες, κόστισε τη ζωή σε 49 νεκρούς, τραυµατίστηκαν 220 άτοµα και 800 περίπου χιλιάδες πολίτες έµειναν άστεγοι, είτε διότι τα σπίτια τους είχαν καταστραφεί, είτε διότι δεν τολµούσαν να τα χρησιµοποιήσουν. Στη µοναδική κατάρρευση οκταώροφης οικοδοµής στην πλατεία Ιπποδροµίου, βρήκαν το θάνατο 29 από τα συνολικώς 49 θύµατα. Αναφέρθηκε επίσης ότι 6 άτοµα πέθαναν από έµφραγµα του µυοκαρδίου (Psycharis, 1978). Με την κατάρρευση της οκταώροφης πολυκατοικίας γκρεµίστηκε συγχρόνως και η ψευδαίσθηση των πολιτών ότι οι σύγχρονες πόλεις µε αντισεισµικά κτίρια από οπλισµένο σκυρόδεµα ήταν άτρωτες στο σεισµό. Εντοπίστηκαν 3.170 (4,5%) κτίρια µε σοβαρές και επικίνδυνες βλάβες, 13.918 (21,0%) κτίρια µε µέσης ή και µικρής κλίµακας βλάβες, και επισηµάνθηκαν 49.071 (74,5%) κτίρια χωρίς βλάβες, ενώ η ζωή οµαλοποιήθηκε στα τέλη Αυγούστου (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). Τα νοσοκοµεία της πόλης υπέστησαν βλάβες και εκκενώθηκαν για µερικές µέρες, ενώ οι 25

ασθενείς µεταφέρθηκαν σε σκηνές (Psycharis, 1978). Οι βλάβες στα δίκτυα κοινής ωφέλειας ήταν πολύ περιορισµένες έως και ανύπαρκτες. Εικ. 8. Κατάρρευση πολυκατοικίας (30 χρόνια µετά το σεισµό της Θεσσαλονίκης: µνήµες και προοπτική, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, 05/2008) Το υφιστάµενο σχέδιο έκτακτης ανάγκης «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ» αποδείχθηκε ανεφάρµοστο και δεν κινητοποιήθηκαν άµεσα σωστικά συνεργία, διότι δεν υπήρχαν. Επίσης δεν κινητοποιήθηκαν µηχανήµατα, διότι η πολιτική επιστράτευσή τους απέτυχε, ενώ δεν υπήρχαν υλικά (χονδροξυλεία - ικριώµατα) και ανθρώπινο δυναµικό για υποστυλώσεις. Το πιο σηµαντικό όλων ήταν ότι δεν υπήρχε θεσµικό πλαίσιο που να παρέχει στην πολιτική ηγεσία και στις υπηρεσίες τη βάση και τη νοµιµοποίηση για γρήγορες και αποτελεσµατικές δράσεις. Έτσι, η ευθύνη για τη διαχείριση της κρίσης ανατέθηκε από την κυβέρνηση ad hoc στον τότε υπουργό δηµόσιων έργων, ο οποίος συγκρότησε άµεσα µια συµβουλευτική επιτροπή από τους καθ ύλη αρµόδιους καθηγητές του Α.Π.Θ. Μετά όµως από το πρώτο σοκ η ενεργοποίηση υπήρξε άµεση. και η πολιτεία οργάνωσε το σύστηµα περίθαλψης πληγέντων, χαρακτηρισµού κτιρίων και εκτίµησης βλαβών. επισκευής και ενίσχυσης, αναστήλωσης µνηµείων και οικονοµικής στήριξης πληγέντων. Το κόστος αποκατάστασης του δοµηµένου περιβάλλοντος, επικαιροποιηµένο, ανήλθε σε 1,0-1,2 δισ., χωρίς να περιλαµβάνεται σ αυτό το κόστος νέων διανοίξεων οδών, 26

οικοσκευής και έµµεσων απωλειών λόγω αποδιοργάνωσης της οικονοµικής ζωής της πόλης και της ευρύτερης περιοχής (Πενέλης, 2008) Η σεισµική καταστροφή έδωσε έναυσµα για θεσµικές αλλαγές. Το 1979 θεσµοθετήθηκε ένα συνολικό διοικητικό, οικονοµικό και τεχνικό πλαίσιο αποκατάστασης σεισµοπλήκτων κτιρίων (Ν 867/89) ηµιουργήθηκαν ή ενισχύθηκαν επιστηµονικές υποδοµές κατά κύριο λόγο στα πανεπιστήµια και δευτερευόντως σε ερευνητικά ινστιτούτα, όπως το Σεισµολογικό Κέντρο του Α.Π.Θ. και του Πανεπιστήµιου Πατρών, το Εργαστήριο Αντισεισµικών Κατασκευών του Ε.Μ.Π. µε µια από τις µεγαλύτερες σεισµικές τράπεζες της Ευρώπης, το Ινστιτουτο Τεχνικής Σεισµολογίας και Αντισεισµικών Κατασκευών (ΙΤΣΑΚ), το Γεωδυναµικό Ινστιτούτο του Αστεροσκοπείου Αθηνών µε νέο σύγχρονο εξοπλισµό τηλεµατικής κ.α. Στις διοικητικές υποδοµές που δηµιουργήθηκαν στα πρώτα χρόνια µετά το σεισµό της Θεσσαλονίκης εντάσσονται η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισµοπλήκτων Βορείου Ελλάδος (Υ.Α.Σ.Β.Ε.) στη Θεσσαλονίκη και η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισµοπλήκτων (Υ.Α.Σ.) στην Αθήνα για όλη την υπόλοιπη Ελλάδα( ανδουλάκη, 2007). 2.3.7. Μαγνησία (Αλµυρός), 1980 Ο επιφανειακός σεισµός του Παγασητικού κόλπου εκδηλώθηκε στις 9 Ιουλίου, είχε µέγεθος 6,5 και ένταση VIII+ και προκάλεσε καταστροφές στους νοµούς Μαγνησίας, Φθιώτιδας και Λαρίσης. 5.222 κτίρια καταστράφηκαν, 14.726 έπαθαν σηµαντικές βλάβες και 10.668 ελαφρές βλάβες. Τραυµατίστηκαν 24 άτοµα (Παπαζάχος και Παπαζάχου, 2003). 2.3.8. Αλκυονίδες, 1981 Ουσιαστικά πρόκειται για µία σεισµική ακολουθία στον κόλπο των Αλκυονίδων, µε κύριο σεισµό της 24 ης Φεβρουαρίου στις 22:53(µέγεθος 6,7 και ένταση ΙΧ). Ο µεγαλύτερος µετασεισµός εκδηλώθηκε την επόµενη µέρα µε µέγεθος 6,4 και ακολούθησε ένας ισοµεγέθης σεισµός στις 4 Μαρτίου. Προκλήθηκαν ζηµιές στην Κορινθία, τη Βοιωτία, την Αττική, τη Φωκίδα και την Εύβοια. Συνολικά καταστράφηκαν ή έπαθαν µη επισκευάσιµες βλάβες 22.554 οικοδοµές, υπέστησαν σοβαρές βλάβες 11.745 και ελαφρότερες 50.222. 20 άτοµα έχασαν τη ζωή τους και περίπου 500 τραυµατίστηκαν. 27

Ένα σηµαντικό θεσµικό βήµα αποτέλεσε η σύσταση του Οργανισµού Αντισεισµικού Σχεδιασµού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) το 1983, µε αποστολή τη συµβολή στη χάραξη της αντισεισµικής πολιτικής της χώρας. Επιπροσθέτως το 1984 γίνεται η πρώτη σηµαντική προσθήκη στον Αντισεισµικό Κανονισµό του 1959, προκειµένου να αντιµετωπιστούν θέµατα σχεδιασµού και κατασκευής κτιρίων από οπλισµένο σκυρόδεµα, ενώ επιχειρήθηκε η ενσωµάτωση της προστασίας από φυσικές καταστροφές στον πολεοδοµικό σχεδιασµό, µέσω της επιχείρησης «Πολεοδοµική Ανασυγκρότηση» (ΕΠΑ) ( ανδουλάκη, 2007). 2.3.9. Καλαµάτα, 1986 Ο σεισµός της 13 ης Σεπτεµβρίου (20:14) συγκλόνισε την Καλαµάτα, µιας και οι µεγαλύτερες εντάσεις παρατηρήθηκαν στο ιστορικό κέντρο της πόλης, όπου τα 2/3 των κτιρίων υπέστησαν σοβαρές βλάβες. Είχε µέγεθος 6,0 και ένταση ΙΧ και ήταν επιφανειακός. Ολοκληρωτική καταστροφή υπέστη το Ελαιοχώρι (113 από τα 117 σπίτια κατεδαφίστηκαν), 10 km από την πόλη, ενώ σε άλλα 5 χωριά καταγράφηκαν σηµαντικές βλάβες. Από τα 9.800 κτίρια της Καλαµάτας που ελέχθησαν, το 22% κατέρρευσαν ή κρίθηκαν κατεδαφιστέα, το 21% υπέστησαν σοβαρές βλάβες και το 26% ελαφρές βλάβες. Το οδικό δίκτυο έκλεισε από ερείπια και οι τηλεπικοινωνίες κατέρρευσαν. Παρόλο που η ποσοτικοποίηση των οικονοµικών απωλειών δεν είναι εύκολη, υπολογίζεται ότι τα µέτρα απόκρισης ήταν ύψους 180 εκ. Ευρώ και οι υλικές απώλειες ύψους 250 εκ. Ευρώ. Από τον πληθυσµό των 42.000 κατοίκων που εκτιµάται ότι είχε τότε η Καλαµάτα, περίπου 35.000 άνθρωποι έµειναν άστεγοι. Μετά την καταστροφή, δηµιουργήθηκαν 18 οικισµοί προσωρινής στέγασης µε 3.000 οικίσκους, που στέγασαν 10.000 αστέγους. Παρ όλες τις αδυναµίες στου, το εγχείρηµα οδήγησε στη δηµιουργία ενός αποθέµατος λυόµενων και µεταφερόµενων οικίσκων που επαναχρησιµοποιήθηκε για τη στέγαση αστέγων, ενώ συνέβαλε και στη συγκέντρωση εµπειρίας σχετικά µε τις διαδικασίες προσωρινής στέγασης. Σκοτώθηκαν 20 κάτοικοι και τραυµατίστηκαν 330. Στον µικρό αριθµό θυµάτων συνέβαλε και µία συγκυρία, διότι ο σεισµός συνέβη κατά τη διάρκεια τελετής εγκαινίων νέας ακτοπλοϊκής γραµµής στο λιµάνι, που εκτιµάται ότι 28

παρακολουθούσαν 15.000 άνθρωποι. Από τους 339 τραυµατίες, 82 έχρησαν νοσηλείας, ενώ οι υπόλοιποι υπέφεραν από ψυχολογικό στρες. Για πρώτη φορά πραγµατοποιήθηκαν οργανωµένες επεµβάσεις έρευνας και διάσωσης εγκλωβισµένων. Από τις πρώτες ώρες ειδικευµένες οµάδες από το εξωτερικό συνέδραµαν στη διάσωση και την τεχνική υποστήριξη (NEDIES project, 2001). Το επόµενο έτος (1987) συστάθηκε η Ειδική Μονάδα Αντιµετώπισης Καταστροφών (ΕΜΑΚ) του Πυροσβεστικού Σώµατος. 2.3.10. Γρεβενά Κοζάνη, 1995 Ο σεισµός έπληξε κατά την 13 η Μαΐου (11:43) περιοχές των νοµών Γρεβενών και Κοζάνης που είχαν χαρακτηριστεί αντίστοιχα ως «υπό ερήµωση» και «φθίνουσες περιοχές». Οι περιοχές δεν είχαν προηγούµενη αντίστοιχη εµπειρία και βρίσκονταν σε ζώνη χαµηλής σεισµικής επικινδυνότητας. Ο σεισµός ήταν επιφανειακός, µεγέθους 6,6 και εντάσεως ΙΧ+. Επλήγησαν κυρίως αγροτικοί πληθυσµοί, αλλά υπήρξαν σηµαντικές και εκτεταµένες βλάβες σε κτίρια και υποδοµές, µε αποτέλεσµα οι άστεγοι να ανέλθουν στις 12.000. Στην επαρχία των Γρεβενών, από τα 9.590 κτίρια, κατέρρευσαν ή καταστράφηκαν τα 1.924 και 1.599 έπαθαν σοβαρές βλάβες, ενώ στην επαρχία της Κοζάνης από τα 43.184 κτίρια, τα 7.693 κατέρρευσαν, καταστράφηκαν ή έπαθαν σοβαρές βλάβες. Εκτεταµένες καταστροφές αναφέρονται και σε σχολικά κτίρια. Από τα 17 χωριά που υπέστησαν βλάβες, τα σχολεία 6 εξ αυτών κατέρρευσαν και 3 υπέστησαν σοβαρές βλάβες (Lekkas et al, 1995b). 1996a) Σχ.9. Κατανοµή καταστροφών του σεισµού των Γρεβενών-Κοζάνης, 1995 (Lekkas et al., 29

Οι τραυµατίες ανήλθαν στους 20, ενώ δεν υπήρχε απώλεια ανθρώπινης ζωής, που αποδίδεται στο ευτυχές γεγονός ότι ο σεισµός έγινε Σάββατο, που τα σχολεία είναι κλειστά, και ώρα, κατά την οποία ο πληθυσµός ήδη απασχολούνταν σε εργασίες στο ύπαιθρο (NEDIES project, 2001), καθώς και στην εκδήλωση προσεισµού, που λειτούργησε ως προειδοποίηση. Ενώ όµως δεν υπήρξαν θύµατα κατά τον σεισµό, υπήρξαν θύµατα κατά την κατεδάφιση των κτισµάτων που είχαν χαρακτηριστεί κατεδαφιστέα. Στο χωρίο Μικροβάλτο της Ν. Κοζάνης ένα ηλικιωµένο ζευγάρι σκοτώθηκε κατά την κατεδάφιση της οικίας τους (Μουστεράκη, 2008). 2.3.11. Αίγιο, 1995 Ο επιφανειακός σεισµός που κατέστρεψε το Αίγιο και προκάλεσε βλάβες σε χωριά της Αχαΐας και της Φωκίδας είχε µέγεθος 6,4 και µέγιστη ένταση (Αίγιο) VIII. Εκδηλώθηκε λίγο µετά τα µεσάνυχτα της 15 ης Ιουνίου και προκάλεσε την κατάρρευση τριών κτιρίων, µεταξύ των οποίων και µέρος του κτιρίου της Κρατικής Βιοµηχανίας Όπλων. Συνολικά 1.849 κτίρια έπαθαν σοβαρές βλάβες και 1.756 ελαφρές στο Αίγιο και τα γύρω χωριά. Ο σεισµός επηρέασε τις ζωές 150.000 ανθρώπων. 26 έχασαν τη ζωή τους και 200 τραυµατίστηκαν. Οι άστεγοι ανήλθαν στους 2.100. Παρά το γεγονός ότι ο σεισµός εκδηλώθηκε τα µεσάνυχτα, η κινητοποίηση των οµάδων διάσωσης ήταν άµεση και συνέδραµαν η γαλλική και η ελβετική οµάδα έρευνας και διάσωσης. 16 εγκλωβισµένοι ανασύρθηκαν επιτυχώς από τα ερείπια ενώ οι επιχειρήσεις διάσωσης συνεχίστηκαν τις επόµενες µέρες, υπό αντίξοες συνθήκες και µετασεισµούς. Την τέταρτη µέρα διασώθηκε υγιές ένα αγοράκι. Στους πληγέντες δόθηκαν πρώτες βοήθειες και ψυχολογική υποστήριξη. Πρέπει να σηµειωθεί πως ενώ είχε εκπονηθεί τοπικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, βάσει του σχεδίου «Ξενοκράτης» (1992), δεν εφαρµόστηκε, διότι κατά τον σεισµό, δεν βρέθηκε! (NEDIES project, 2001) Το 1995 και πιθανόν µε έναυσµα τους δύο αυτούς µεγάλους σεισµούς συστήνεται η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας (Ν2344/1995). 2.3.12. Πάρνηθα, 1999 Στις 7 Σεπτέµβρη και ώρα 14:56 εκδηλώθηκε επιφανειακός σεισµός (εστιακό βάθος 15 km) µεγέθους 5,9 µε επίκεντρο 18km περίπου βόρεια του κέντρου της Αθήνας (Άνω Λιόσια). Παρά το µέτριο σχετικά µέγεθος του, ο σεισµός προκάλεσε 30