ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΙΙ Παρουσίαση Σύγχρονων Πολιτικών Συστηµάτων AN. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Α. ΚΑΤΣΙΟΣ ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ Ξ.Γ.Μ.. GEOLAB www.geopolitics.gr 2010
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 10-1
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons
Σκοπός µαθήµατος Παρουσίαση επιλεγµένων πολιτειακών συστηµάτων χωρών του κόσµου Περιφερειακή κατηγοριοποίηση των χωρών ( υτική Ευρώπη, Β. Αµερική, Ανατολική Ευρώπη, Ρωσική Οµοσπονδία, Κίνα, Μέση Ανατολή, Άπω Ανατολή) Παρουσίαση της πολιτειακής δοµής των επιλεγµένων χωρών, της ιστορίας και των σύγχρονων πολιτικών τάσεων τους Ανάλυση του περιφερειακού και παγκόσµιου ρόλου κάθε χώρας 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 2
Η Συγκριτική Πολιτική Ένας από τους παλαιότερους τοµείς της Πολιτικής Επιστήµης Πατέρας της θεωρείται ο Αριστοτέλης (σύγκριση των πολιτευµάτων των αρχαίων ελληνικών πόλεων- κρατών) Βασικά σηµεία µελέτης: Η φύση των µορφών των πολιτευµάτων Οι παράγοντες µεταρρύθµισης των πολιτειακών συστηµάτων Η ποικιλότητα των πολιτικών συστηµάτων ακόµα και µέσα σε όµοιες πολιτειακές µορφές Οι συνέπειες των χαρακτηριστικών των πολιτικών συστηµάτων στη ζωή των πολιτών 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 3
Προσέγγιση στα Πολιτικά Συστήµατα Η δυσκολία προσέγγισης στη µελέτη των πολιτικών συστηµάτων οφείλεται στους παράγοντες: Μοναδικότητα των ιστορικών φαινοµένων Υποκειµενικότητα των αξιών και των κριτηρίων των µελετητών Η αναπόφευκτη επίδραση του παράγοντα «γλώσσα» Θεσµική προσέγγιση οµικός Λειτουργισµός ( οµολειτουργισµός) και η Θεωρία των Συστηµάτων 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 4
Θεσµική προσέγγιση (ι) Συγκρίνει τις τυπικές δοµές των συστηµάτων όπως: Νοµικά συστήµατα Αρµοδιότητες υπηρεσιών Απεικόνιση ροών και σχετική ισχύς των κυβερνητικών τµηµάτων (υπουργείων) ιαδικασίες λήψης αποφάσεων 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 5
Θεσµική προσέγγιση (ιι) Λόγοι ανεπάρκειας της Θεσµικής Προσέγγισης: Μετά από την από-αποικιοποίηση πολλά πολιτικά συστήµατα σταµάτησαν να έχουν τα δοµικά χαρακτηριστικά των δυτικών πολιτικών συστηµάτων Η τυπική κατανοµή ισχύος δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατική κατανοµή της µέσα στο σύστηµα Τα πολιτικά συστήµατα δεν αποτελούνται µόνο από τους τυπικούς κυβερνητικούς θεσµούς Στενή θεώρηση των δοµικών στοιχείων ενός πολιτικού συστήµατος 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 6
οµικός λειτουργισµός ( οµολειτουργισµός) Αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε στις Η.Π.Α. µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο Αποδέσµευση από (πολιτικές) αξίες και πιο αναλυτική οριοθέτηση των πολιτικών συστηµάτων 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 7
Η Θεωρία των Συστηµάτων (ι) Συγγενής θεωρία µε τον οµολειτουργισµό Τα πολιτικά συστήµατα εκλαµβάνονται ως αυταρχικοί θεσµοί λήψης αποφάσεων µέσα σε ένα πολιτικό περιβάλλον (αξίες, ιστορικές καταβολές της εξέλιξης τους, κοινωνικές και οικονοµικές ταξικές συµφωνίες) Εξετάζει την επίδραση των θεσµών στο περιβάλλον τους Εξετάζει την επίδραση του περιβάλλοντος στους θεσµούς Εξετάζει το είδος αναγκών και υποστήριξης του συστήµατος Εξετάζει το είδος των πολιτικών που αναπτύσσονται από το σύστηµα για την υποστήριξη των αναγκών του 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 8
Η Θεωρία των Συστηµάτων (ιι) Αντίλογος η ταξική ανάλυση των πολιτικών συστηµάτων Η πολιτική είναι µία πάλη µεταξύ αυτών που διαθέτουν και αυτών που δεν διαθέτουν πόρους Η στυγνή οικονοµική προσέγγιση προκαλεί µία αυθαίρετη υπεραπλούστευση της πολιτικής πραγµατικότητας Η ταξική ανάλυση είναι πιο διαδεδοµένη στην Ευρώπη και στις περιοχές των πρώην αποικιών 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 9
Παγκόσµιος Χάρτης 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 10
Σχετικός Παγκόσµιος Χάρτης σύµφωνα µε το µέγεθος του ΑΕΠ 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 11
ιαχωρισµός των πολιτικών συστηµάτων 3 ΟΜΑ ΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΤΙΚΩΝ ΗΜΟΚΡΑΤΙΩΝ & ΛΟΙΠΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΤΑ-ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΤΗΣ Α. & ΝΑ ΕΥΡΩΠΗΣ ΙΑ ΟΧΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΣΣ Λ ΚΙΝΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ ΜΕ 2 ΥΠΟ-ΟΜΑ ΕΣ ΠΛΕΟΝ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 12
ΥΤΙΚΕΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ (ι) Συστήµατα υτικής Ευρώπης Συστήµατα κρατών συγγενών µε το Ηνωµένο Βασίλειο (Μεγάλη Βρετανία) Σύστηµα Η.Π.Α. Ιαπωνία 2010 An. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 13
ΥΤΙΚΕΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ (ιι) Πρόκειται για συστήµατα: Κοινοβουλευτικά (Μ. Βρετανία) Προεδρικά και Κοινοβουλευτικά (Γαλλία, Η.Π.Α.) 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 14
ΜΕΤΑ-ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ Α. & Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ Ρουµανία, Βουλγαρία, Σερβία & Μαυροβούνιο, Αλβανία (ασταθείς δηµοκρατίες ευπαθείς σε αυταρχικές τάσεις) Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ουγγαρία, Βαλτικές χώρες (έχουν σταθεροποιηθεί και βρίσκονται στο µεταίχµιο εισδοχής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση) ιάδοχα κράτη της πρώην Ε.Σ.Σ.. - Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (ασταθείς δηµοκρατίες ευπαθείς σε αυταρχικές τάσεις) Λαϊκή ηµοκρατία της Κίνας (θα οδηγήσουν οι οικονοµικές σε πολιτικές µεταρρυθµίσεις;) 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 15
ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Τα πλέον Αναπτυγµένα Κράτη (Newly Industrialized Countries NICs) Βραζιλία, Αργεντινή, Ινδία, Ν. Κορέα, Ταϋλάνδη, Φιλιπίννες Χαρακτηριστικά: Παλαιά στρατιωτικά καθεστώτα Λατινικής Αµερικής Παλαιά ασιατικά αυταρχικά καθεστώτα ιαπεριφερειακή αλλαγή ή µεταρρύθµιση καθεστώτων 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 16
ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Τα Λιγότερο και τα Ελάχιστα Αναπτυγµένα Κράτη (Less Developed Countries LDCs) Χώρες Μαύρης Αφρικής (Νιγηρία, Μπουργκίνα-Φάσο, Καµερούν, Κογκό κλπ.) Χώρες ασιατικής Άπω Ανατολής (Μπάγκλα-Ντες, Μυανµάρ, Λάος, Βιετνάµ κλπ.) Κατανοµή µε κριτήριο τη γεωγραφική περιφέρεια Αξιολόγηση συστηµάτων µέσα από το πρίσµα των αναπτυξιακών προβληµάτων 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 17
Χαρακτηριστικά των πολιτικών συστηµάτων των χωρών της. Ευρώπης Γενικές παρατηρήσεις Πρόεδροι ηµοκρατίας Εκλογικά συστήµατα Σχηµατισµός κυβέρνησης Καταψήφιση κυβέρνησης Προϊστάµενος κυβέρνησης Κοινοβούλια 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 18
Γενικές παρατηρήσεις (ι) Τα πολιτικά συστήµατα της. Ευρώπης Αποτελούν σε σύγκριση µε άλλες παγκόσµιες περιφέρειες µία πολιτικά οµοιογενή οµάδα Κατατάσσονται στην πλειοψηφία τους στα κοινοβουλευτικά συστήµατα κατανοµή εξουσίας/εργασίας µεταξύ κοινοβουλίου και κυβέρνησης Λιγότερα στα Προεδρικά συστήµατα Η νοµοθετική και εκτελεστική εξουσία διαθέτουν ανεξάρτητη και ισοδύναµη νοµιµοποίηση 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 19
Γενικές παρατηρήσεις (ιι) εν υπάρχει ουδέτερο πολιτικό σύστηµα Σε κάθε πολιτικό σύστηµα κάποιες οµάδες.. συστηµατικά σε βάρος άλλων οµάδων Η προέλευση των φιλελεύθερων δηµοκρατιών ανάγεται στην ανάπτυξη του εµπορικού κεφαλαίου στην καταπολέµηση των περιορισµών της φεουδαρχικής κοινωνίας στον αγώνα για την κοινωνική ενσωµάτωση µέσω αρχών που προωθούν τα οικονοµικά συµφέροντα της αστικής µεσαίας τάξης. 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 20
Γενικές παρατηρήσεις (ιιι) Οι αρχές αυτές αφορούσαν συγκεκριµένα: Τον περιορισµό της κυβερνητικής εξουσίας (limited government) Οικονοµία laissez-faire Κοινωνική θέση µε βάση τα επιτεύγµατα κι όχι την καταγωγή (achievement not birth) Καµία φορολόγηση χωρίς δικαίωµα αντιπροσώπευσης (no taxation without representation) Ισότητα έναντι του νόµου ιδιαίτερα όσον αφορά τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας (formal lehal equality) 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 21
Πρόεδροι ηµοκρατίας Γενική τάση περιορισµού αρµοδιοτήτων Στοιχεία Προεδρικής ηµοκρατίας εµφανίζει πλέον µόνο η Φινλανδία Μοναδικότητα της Ελβετίας όπου το Προεδρείο (συλλογική ηγεσία) της οµοσπονδίας δεν µπορεί να καθαιρεθεί Η Γαλλία ως το χαρακτηριστικότερο µικτό κοινοβουλευτικόπροεδρικό σύστηµα δίνει κυρίαρχο ρόλο στον άµεσα εκλεγµένο Πρόεδρο εκτός των περιπτώσεων της συγκατοίκησης 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 22
Εκλογικά συστήµατα (ι) Η εκλογές των κοινοβουλίων γίνεται στην πλειοψηφία των χωρών µε (διαφορετικές εκδοχές) του αναλογικού συστήµατος. Εξαίρεση τρεις χώρες όπου εφαρµόζεται το σχετικό ή το απόλυτο πλειοψηφικό σύστηµα (εκλογή του βουλευτή που απλά παίρνει τις περισσότερες ψήφους από τους άλλους υποψήφιους για την έδρα) Μ. Βρετανία: εφαρµόζεται παραδοσιακά σχετικό πλειοψηφικό σύστηµα Ιταλία: ¾ των βουλευτών και γερουσιαστών εκλέγεται µε σχετικό πλειοψηφικό σύστηµα Γαλλία: απόλυτο πλειοψηφικό σύστηµα (εκλογή βουλευτή που παίρνει την απόλυτη πλειοψηφία 50+1 σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει 2ος γύρος όπου αρκεί απλή πλειοψηφία) 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 23
Εκλογικά συστήµατα (ιι) Το πλειοψηφικό σύστηµα ενισχύει τον συγκεντρωτισµό του κοµµατικού συστήµατος Το αναλογικό σύστηµα εκφράζει την απαίτηση για γνήσια έκφραση της αναλογίας ψήφων-εδρών 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 24
Εκλογικά συστήµατα (ιιι) Από τα εκλογικά συστήµατα προκύπτει και ο κοµµατικός χάρτης των πολιτικών συστηµάτων Πολυκοµµατικά συστήµατα Σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία, ανία) Βέλγιο Ολλανδία Καθαρά δικοµµατικά συστήµατα Μάλτα Μ. Βρετανία Ελλάδα 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 25
Εκλογικά συστήµατα (ιv) ικοµµατικά συστήµατα (εναλλάσσονται στην εξουσία µαζί µε πιθανούς τρίτους συµµάχους) Ιρλανδία Αυστρία Πορτογαλία Ισπανία Γερµανία 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 26
Σχηµατισµός κυβέρνησης Σχετική πλειοψηφία βουλευτών Ιρλανδία, Ισπανία (απαίτηση για απόλυτη πλειοψηφία µόνο στην πρώτη ψηφοφορία) Απόλυτη πλειοψηφία (50% + 1) Γερµανία, Βέλγιο Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Γαλλία (πλην της περίπτωσης της «συγκατοίκησης» - cohabitation οπότε ο Πρόεδρος έχει επιρροή στον διορισµό του Πρωθυπουργού) 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 27
Καταψήφιση κυβέρνησης Στις περισσότερες χώρες αρκεί η απόλυτη πλειοψηφία (50%+1) π.χ. Γαλλία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Σουηδία Αποτέλεσµα: ενίσχυση της κυβερνητικής σταθερότητας Γερµανία, Βέλγιο, Ισπανία ισχύει η «εποικοδοµητική πρόταση δυσπιστίας» (constructive) µε την οποία το κοινοβούλιο εκφράζει τη δυσπιστία του µόνο στον επικεφαλής της κυβέρνησης εκλέγοντας τον διάδοχο του µε σχετική πλειοψηφία 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 28
Προϊστάµενος κυβέρνησης Στα συστήµατα της. Ευρώπης ηγείται της κυβερνήσεως πρωθυπουργός ή καγκελάριος µε την εξαίρεση της Ελβετίας. Ο πρωθυπουργός ή καγκελάριος χαράσσει τις κατευθυντήριες της κυβερνητικής πολιτικής Τα πλέον πρωθυπουργο-κεντρικά πολιτικά συστήµατα (δυνατότητα πρωθυπουργού διάλυσης του κοινοβουλίου και προκήρυξης πρόωρων εκλογών) έχουν οι: Μ. Βρετανία Ελλάδα Ιρλανδία Μάλτα Γερµανία Ισπανία 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 29
Ρόλος Κοινοβουλίου Τελική αρµοδιότητα στο νοµοθετικό τοµέα (εξαίρεση η Γαλλία στην οποία υπάρχει επιφύλαξη νοµοθετικής αρµοδιότητας της εκτελεστικής εξουσίας για κάθε ζήτηµα που δεν προβλέπεται ρητά η αρµοδιότητα της Εθνοσυνέλευσης) Νοµοθετική πρωτοβουλία παραµένει στην κυβέρνηση (διαθέτει την απαραίτητη γραφειοκρατική υποδοµή για την αντιµετώπιση πολύπλοκων ζητηµάτων) Τα Κοινοβούλια συµµετέχουν πλέον στη νοµοθετική διαδικασία µέσω των (κοινοβουλευτικών) Επιτροπών Η ολοµέλεια (plenum) του Κοινοβουλίου αποτελεί πλέον µόνο διεκπεραιωτικό όργανο 2010 Αν. Καθηγητής Σ. Κάτσιος - Πολιτική Επιστήµη ΙΙ 30