οὔτ ἐγὼ ἤμουν ἐκεῖ... οὔτε κι ἐσεῖς νὰ τὸ πιστέψετε

ΣωκρατηΣ Β. ΚουγεαΣ οὔτ ἐγὼ ἤμουν ἐκεῖ... οὔτε κι ἐσεῖς νὰ τὸ πιστέψετε Παραμύθια καὶ τραγούδια ἀπὸ τὴ Μονεμβασιά, τὴ Μῆλο, τὴν Ἀνδρούσα ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΩΣΤΑ ΓΟΥΝΑΡΗ 1906-1909 ΑΘΗΝΑ 2009

Σωκράτης Κουγέας οὔτ ἐγὼ ἤμουν ἐκεῖ... οὔτε κι ἐσεῖς νὰ τὸ πιστέψετε Πρώτη έκδοση: Οκτώβριος 2009 2009, Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ & Σωκράτης Κουγέας Επιμέλεια: Γιούλα Κουγιά Σχεδιασμός έκδοσης και εξωφύλλου: Βίβιαν Γιούρη Εκτύπωση: Μητρόπολις ΑΕ Βιβλιοδεσία: Ευ. Άνδροβικ Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ Ξενοκράτους 48, 106 76 Αθήνα, τηλ. 210 7231271, fax 210 7254629 Βιβλιοπωλείο ΠΟΤΑΜΟΣ Σκουφά 32 & Δημοκρίτου, Κολωνάκι, τηλ. 210 3621844 info@potamos.com.gr ΙSBN 978-960-6691-49-2

στὴν ἀγαπημένη μου Λένα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λίγα λόγια γιὰ τὸν Κώστα Σ. Γούναρη 15 1. TΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ MONΕΜΒΑΣΙΑ 33 ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ 35 Tὰ γραφόμενα ὑπὸ Π. Ε. Βουγιουκλῆ 1ον Tριανταπουλημένη 47 / 2ον Δαφνοκουκουδάκι 49 / 3ον Γλυκὸς ὕπνος τὴν αὐγὴ Γδυμνὸς ὁ κῶλος τὴν Λαμπρὴ 52 / 4ον Oἱ δυὸ προξενῆτες καὶ ὁ διπλασιασμὸς εἰς τοὺς ἐπαίνους τοῦ γαμβροῦ 52 / 5ον Ἡ νύμφη ποὺ ἔγινε πουλὶ 53 / 6ον Ἡ ξεσυνερισιὰ τῶν συννυφάδων 53 / 7ον Λίγο κάστε καὶ πολὺ κατάλαβε 54 / 8ον Γειά σου Γιάννη κουκιὰ σπέρνω 54 / 9ον Ἔφυγεν ἐκεῖ ὅπου δὲν πεθαίνουν 55 / 10ον Ὁ Δεσπότης στὸν οὐρανὸ καὶ τὸ ἀρνὶ εἰς τὴν κοιλιὰ τῶν διάκων 55 / 11ον Ὁ Mιαούλης καὶ ἡ ἀπάντησίς του 56 / 12ον Oἱ δυὸ παλληκαράδες καὶ ὁ πεθαμένος 57 / 13ον Ἔστοιχηματίσανε ποιός θὰ τηγανίσῃ στὸ μνῆμα 58 / 14ον Κάμης, λάβης, κοιλιά σου μὴ πονέσῃ 58 / 15ον Ἡ ψευτιὰ τοῦ Πυργιώτη καὶ τοῦ Ζακυνθιανοῦ 59 / 16ον Ὁ πτωχὸς ἔκαμε τὸν Χριστὸ κουμπάρο 60 / 17ον Ἡ γριὰ στὴ σπηλιὰ μὲ τοὺς δώδεκα μῆνες 63 / 18ον Ὁ τσοπάνος καὶ ἡ ἁπλότης του 65 / 19ον Tὸ καλάθι μὲ τὰ γυαλικὰ 66 / 20όν [Ὁ βασιλιὰς μὲ τὶς τρεῖς θυγατέρες] 66 / 21ον Ἡ πτωχοπούλα μὲ τὴν ἀράπισσα 69 / 22ον Tὸ γουδὶ τῆς πόλης 72 Tὰ γραφόμενα ὑπὸ Δημητρίου Γεωργίου Καραστατήρη 1ον Ἡ κυλα-mαλία (ἀλεποῦ) 75 / 2ον Ἡ σταχτομπούτα 76 / 3ον Ὁ Κάτω Κόσμος 77 / 4ον Ὁ γυιὸς τῆς Δράκας 81 / 5ον Ἡ ἀλεποῦ κι ὁ κάβουρας 83 / 6ον Ἡ χρυσὴ κόρη 83 / 7ον Oἱ δώδεκα χρόνοι 85 / 8ον Ἡ καλόμοιρη κόρη 86 / 9ον Ὁ Γύφτος γιὰ τὸ σαμάρι σκότωσε τὸ παιδί του 88 / 10ον Ὁ διάβολος καὶ ὁ Ἑβραῖος 88 / 11ον Ὁ παπάς, ὁ πεθαμένος καὶ ὁ ζωντανὸς 89 / 12ον Oἱ δύο παλληκαράδες 89 / 13ον Ὁ γέρος, ἡ γριὰ καὶ τὸ γουρουνάκι 90 / 14ον Ὁ τοπάνης 91 / 15ον Ἡ γυναίκα, ὁ γάιδαρος καὶ ὁ ἄντρας της 92 / 16ον Ὁ Δεσπότης καὶ οἱ διάκοι 93 / 17ον Ἡ κακὴ παπαδιὰ 93

2. Tραγούδια ΑπΟ τη MονεμβασιΑ και τα Κουλέντια 1. Κουλέντια καὶ τὴ Mονεμβασιὰ (Δ. Καραστατήρης, Φωτεινή Γιαννούκου) 98 / 2. 99 / 3. 101 / 4. (Παλαιὰ τραγούδια Mονεμβασιὰ) 103 / 5. Tραγούδια (Mονεμβασιὰ) 104 / 6. Nερατσοφίλημα (Mονεμβασία) 106 3. TΑ Παραμύθια ΑπΟ τη Mῆλο Tὰ γραφόμενα ὑπὸ Nικόλα Διπλοῦ Mικρὰ ἀνέκδοτα ἀπὸ τὴ Mῆλο 108 Παραμύθια 1ον Ὁ Βασιλεύς καὶ ὁ Γέρων μὲ τὰς θυγατέρας 109 / 2ον Ὁ ψαρὰς καὶ ἡ τύχη του 118 / 3ον Ἡ στρίγγλα 120 4. 182 δημοτικά Ασματα Από χωριά τῆς Μεσσηνίας Κ. Σ. Γιαννακόπουλος, ἄσματα χωρίου Καλογερορράχης 1. Κατσαντώνης 139 / 2. Ὁ Τσέλιος 140 / 3. Οἱ κλέφται 141 / 4. Τὸ λεμονάκι 142 / 5. Τὸ φεγγάρι 142 / 6. Οἱ Κολοκοτρωναῖοι 142 / 7. Τὸ δένδρον 143 Δ. Γιαννοῦκος, ἄσματα τοῦ χωρίου Ναζηρίου 8. Κάτω στοῦ Βάλτου τὰ χωριὰ 144 / 9. Ὄλυμπος καὶ Κίσσαβος 145 / 10. Φροσύνη 146 / 11. Ἀμυγδαλιά 147 / 12. Τὸ περιβόλι 147 Γ. Δ. Κουτέλα, ἄσματα τοῦ χωρίου Δράινα 13. Ἡ βεργινάδα, μακεδονικὸ 148 / 14. Ὁ κυνηγὸς 148 / 15. Ὁ Ἐτὲμ πασὰς 149 / 16. Περιβόλι 149 / 17. Πέρδικα 150 / 18. Στὴν Πάτρα μὲς στὸν καφενὲ 150 / 19. Γιὰ σήκω πάνω Ἑλενιὼ 151 / 20. Τοῦ ξένου μῆλο 151 / 21. Τὸ Ἑλενάκι 151 / 22. Στὶς δώδεκα τοῦ ἁλωναριοῦ 152 / 23. Ἐγὼ τὰ ξένα περπατῶ 152 Νικόλαος Γ. Παπαδόπουλος, ἄσματα τοῦ χωρίου Ναζηρίου 24. Ὁ Τσέλιος 153 / 25. Ὁ γερο-δῆμος 153 / 26. Τὸ λαγκάδι 154 / 27. Ὁ γερο-δῆμος 154 / 28. Ὁ Σουλιώτης 155 / 29. Μιὰ κόρη κυρά μου 156 / 30. Εὐφροσύνη 156 / 31. Ἡ ἀμυγδαλιὰ 157 / 32. Τὸ περιβόλι 157 / 33. Τὸ περιβόλι 157 / 34. Τὸ περιβόλι 158 / 35. Τὸ δένδρον 158 / 36. Ὁ υἱὸς τῆς χήρας 158 / 37. Στρατιώτης 159

Ἰ. Β. Ἀδαμόπουλος, 1906, ἄσματα τοῦ χωρίου Γλιάτα 38. [Μιὰ κόρη ἐτραγούδαγε] 159 / 39. Ὁ σγουρὸς βασιλικὸς 160 / 40. Ἔχε γειὰ καημένε κόσμε 161 / 41. Ὁ Μάρκος 161 / 42. Ὁ Πλάτανος 161 / 43. Τὸ παπάκι 162 Ἀν. Ζακόπουλος, ἄσματα τοῦ χωρίου Νεοχωρίου 44. [Οἱ κλέφται τῆς Αἰτωλοακαρνίας] 163 / 45. Ὁ Ἀγαπητικός 163 / 46. Τὸ λεϊμονάκι 164 / 47. Ἡ Χιώτισσα 164 / 48. Ἡ λεμονίτσα 165 / 49. Ἡ κόρη 166 / 50. Ἡ παπαδιά 166 / 51. Ἡ βλάχα 167 / 52. Ἡ Ἀνδριάνα 168 / 53. Τὸ ἔρημο τὸ ἀηδόνι 168 / 54. Ἡ Διαμάντω 169 / 55. Τὸ κτύπημα τῆς Διάνας 170 / 56. Ὁ Μάρκος 170 / 57. Ἡ Πατρὶς 171 Ἄσματα τοῦ χωρίου Ἀνδρούσης 1906 58. Ἄσμα τοῦ Πλατάνου 172 / 59. Ἄσμα τοῦ Νυμφευόμενου 172 / 60. Ἄσμα τοῦ χοροῦ 173 / 61. Ἄσμα τῆς Λεμονίας 173 / 62. Ἄσμα τῆς κόρης 173 / 63. Ἄσμα της πεταλούδας 174 / 64. Ἄσμα τῆς ξανθῆς 174 / 65. Ὁ Ἀντώνιος ὁ Κλέφτης 174 Ἰωάννης Κωνσταντόπουλος, ποιήματα τοῦ χωρίου Ναζηρίου 66. Ὁ Κατσαντώνης 175 / 67. Ἡ εἰς τὸν Ἄδη Κατάβασις 175 / 68. Ὁ Ὄλυμπος κι ὁ Κίσσαβος 176 / 69. Ὁ Πετροκόσσυβας 176 / 70. Ὁ γερο-καπετάνιος 176 / 71. Οἱ Φυλακισμένοι τοῦ Νιόκαστρου 177 / 72. Ὁ γερο-λύγκος 177 / 73. Ἡ ἐν Ἀρκαδίᾳ Πανήγυρις 177 / 74. Ἡ Περδικούλα 178 / 75. Ἡ Γαλαξειδιώτισσα 178 / 76. Ὁ Πλάτανος 178 / 77. Φροσύνη 178 / 78. Βλάχα 179 / 79. Τὸ κτύπημα τῆς Διάνας 179 / 80. Ἡ Μοναξιὰ τοῦ Ἀηδονιοῦ 180 / 81. Ὁ Μάρκος 180 / 82. Ἡ Πατρὶς 180 Γεωρ. Γιαννακόπουλος, ἄσματα τοῦ χωρίου Καλογερορράχεως 83. Ἡ κόρη 181 / 84. Πνευματικὸς 181 / 85. Τὸ παιδάκι 182 / 86. Ποτάμι 182 / 87. Ναὶ σεῖς πουλιὰ τῆς ἄνοιξης 182 / 88. Τὰ φαταρόπουλα 183 / 89. Γερο-Δῆμος 183 / 90. Ἀρφανὸς 184 / 91. Κόρη 184 / 92. Τρουκόπουλα 185 / 93. Ποτάμι 185 / 94. Κλέφται 186 / 95. Δένδρον 186 / 96. Λαϊμόνι 186 / 97. Ἀγάπη 187 / 98. Τὸ μῆλο 187 Ἀπόστολος Γεωργίου Χριστόπουλος, ἄσματα τοῦ χωρίου Ἀνδρούσης 99. Ὁ Χάρος 188 / 100. Ὁ Κατσαντώνης 188 / 101. Οἱ κοῦκοι 189 / 102. Ἡ Βλάχα 189 / 103. Τὸ δένδρον 190 / 104. Ὁ Πλάτανος 190 / 105. Ἡ κόρη 190 / 106. Οἱ κλέφται 191 / 107. Τὸ Παλαμήδιον 191 / 108. Ἡ πέρδικα 191 / 109. Οὕλα τὰ πουλάκια ζυγὰ 192 / 110. Λάμπει ὁ ἥλιος στὰ βουνὰ 192

Κωνσταν. Δ. Πληβούρης, ἄσματα τοῦ χωρίου Ἀνδρούσης 111. Ὁ Πλάτανος 193 / 112. Ὁ Γέρων Δῆμος 193 / 113. Ὁ χάρος 194 / 114. Ὁ Κατσαντώνης 194 / 115. Ἡ κόρη 194 / 116. Ἡ βλαχοπούλα 195 Κ. Κατσάρης, ἄσματα χωρίου Πετραλώνου 117. Βοσκοπούλα 196 / 118. Ὁ Χάρων καὶ τὰ πουλιὰ 196 / 119. Κυνηγὸς 197 / 120. Κατσαντώνης 197 / 121. Κλέφτες 197 / 122. Ὁ τσιοπάνης 198 / 123. Κίτσος Γιαννάκης Ἀρματολὸς 198 / 124. ᾼδης 199 Ν. Ἀ. Παπαδόπουλος, ἄσματα χωρίου Κλήμα 125. Οἱ κλέφται 200 / 126. Ἡ Πέρδικα 200 / 127. Τὸ περιβόλι 201 / 128. Τὸ ἀηδόνι 201 / 129. Ἡ Κόρη 202 / 130. Οἱ κλέφται 202 / 131. Οἱ ἀρματoλοὶ κι οἱ κλέφται 203 / 132. Τὸ περιβόλι 204 / 133. Σταυρούλα καὶ περιβόλι 204 / 134. Τὸ φεγγάρι 204 Εὐστάθιος Δ. Ἰωαννίδης, ἄσματα τοῦ χωρίου Λεζίου 135. Kάτω στοῦ Βάλτου τὰ χωριὰ 205 / 136. Κυριακὴ βάι βάι, Κυριακή κοβαν α δένδρο, 205 / 137. Μιὰ κό- βάι βάι, μιὰ κόρην ἐτραγούδαγε 206 / 138. Στ Ἀναπλιοῦ, Γρίβα κι Ἀρτέμη, 206 / 139. Ἐγὼ εἶμαι ἡ βλάχα ἡ γέμoρφη 207 / 140. Στὸν ᾼδην κατεβαίνω 208 / 141. Τ ἔχεις καημένε Πλάτανε 209 / 142. Μὴν τὸν εἴδατε τὸν Κίτσο τὸν Γιαννάκη τὸν ἀρματολὸ 209 / 143. Περδικὰ βάι βάι 209 Ἠ. Καψαλιάρης, ἄσματα τοῦ χωρίου Αϊδινίου 144. Ἡ βλάχα 210 / 145. Τὸ παιδίον 210 / 146. Ἕνα Σαββάτο βράδυ μιὰ Κυριακὴ πρωὶ 211 / 147. Τὸ Ἀμπέλιον 211 / 148. Ἡ κόρη 211 / 149. Χορὸς τοῦ Ζαλόγγου 212 / 150. -Καλά σου Θύμνιο στὰ βουνὰ 213 / 151. Ἰσοὺφ Ἀράπης 213 Γ. Μ. Σμέρλας, ἄσματα τοῦ χωρίου Πεντιὰ 152. Ἡ Πετροκαλαματιανὴ 214 / 153. Η Νταλιάνα (μακεδονικὸν) 215 / 154. Οἱ κλέφται 215 / 155. Στὸ χωριὸ 216 / 156. Αἱ Ἀθηναίισσες 216 / 157. Ἡ ἐλαφίτσα 217 / 158. Ἡ ἀγαπητικιὰ 218 / 159. Νὰ εἶχα νεράντζι 218 / 160. Ἡ Χάιδω ἀπὸ τὰ Γιάννινα 219 / 161. Ὁ Ξενιτεμένος 220 / 162. Τοῦ ξένου μῆλο 220 / 163. Τὸ Ἑλενάκι 221 / 164. Στὶς δώδεκα τοῦ ἁλωναριοῦ 221 / 165. Τὸ μάθατε τί ἐγίνηκε στὸν πλάτανο στὴν βρύση 222 / 166. γὼ τὰ ξένα περπατῶ 222 / 167. Μικρούλι ἀστράκι τ οὐρανοῦ 223

Ἀντώνης Παν. Σπανόπουλος, ἄσματα τοῦ χωρίου Βουρναζίου 168. Kάτω στοῦ Βάλτου τὰ χωριὰ 224 / 169. Tὸ λεϊμονάκι 224 / 170. Τὸ κτύπημα τῆς Διάνας 225 / 171. H κόρη 225 / 172. Τὸ δένδρον 226 / 173. Τὸ λέν οἱ κοῦκοι στὰ βουνὰ 226 / 174. Ὁ Ταμπορὰς 226 / 175. Τὸ ἔρημο ἀηδόνι 227 / 176. Διαμάντω 227 / 177. Ὁ Μάρκος 228 / 178. Ἡ πατρὶς 228 / 179. Tὸ περιβόλι 229 / 180. H Xιώτισσα 230 / 181. Αἱ τρεῖς λυγερὲς 231 / 182. Ὁ Ἀγαπητικὸς 231

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ Σ. ΓΟΥΝΑΡΗ Γεννημένος στὶς 6 Νοεμβρίου 1877, ὁ Κώστας Σ. Γούναρης ζεῖ τὴν ἀγωνία τοῦ νεοσύστατου ἑλληνικοῦ κράτους γιὰ ἐπιβίωση, ἀγωνία που μετουσιώνεται σὲ προσωπική, ἐσωτερικὴ ὑπόθεση τοῦ ρομαντικοῦ πατριώτη. Αὐτὸ συμπεραίνουμε ἀπὸ τὶς ὀλιγάριθμες ἐπιστολὲς καὶ τὶς σελίδες τοῦ νεανικοῦ ἡμερολογίου του (1894-1898) ποὺ ἔχουμε στὴ διάθεσή μας. Στὸν πόλεμο τοῦ 1897 κατατάσσεται ἐθελοντὴς στὸ στρατὸ καὶ παίρνει μέρος στὸν πόλεμο ἡ τραγικὴ γιὰ τὸ ἑλληνικὸ κράτος ἔκβαση τοῦ πολέμου καθόρισε τὴν προσωπικότητα τοῦ πρωτοετῆ, τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, φοιτητῆ τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς, καθὼς μέσα ἀπὸ τὰ κατάλοιπα τῆς συγγραφικῆς του δραστηριότητας εἶναι φανερὴ ἡ προσπάθειά του νὰ δημιουργήσει ἔργα ὑψηλοῦ ἤθους καὶ ἰδανικῶν ποὺ νὰ ξεχειλίζουν ἀπὸ πατριωτισμό. Πνεῦμα ἀνήσυχο, ὁ Κ. Γούναρης δὲν ἔπαψε στὸ σύντομο διάστημα τῆς ζωῆς του νὰ σχεδιάζει, νὰ συγγράφει, νὰ ἔχει ἀδιάκοπη παρουσία στὰ ἐκπαιδευτικά, φιλολογικὰ καὶ λογοτεχνικὰ πράγματα τῆς ἐποχῆς του. Τὸ δημοσιευμένο ἔργο του βρίσκεται διάσπαρτο σὲ περιοδικά καὶ ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς, ὅπως ὁ Νουμᾶς, τὰ Παναθήναια, ὁ Ἁκρίτας, ἡ Πινακοθήκη, ὁ Ξενοφάνης, ἡ Νέα Σμύρνη, ἡ Ἡμερήσια Σμύρνη, τὸ Μικρασιατικὸ Ἡμερολόγιο. Στὸ ἔργο του περιλαμβάνονται λαογραφικὲς μελέτες, διηγήματα, 1 ποιήματά του ἔχουν περιληφθεῖ στὴν Πανελλήνια Ἀνθολογία, 2 ἐνῶ μετέφρασε τὸν Φαῖδρο τοῦ Πλάτωνα. 3 1. Δημήτρης Γληνός, ΑΠΑΝΤΑ, ἐπιμ. Φίλιππος Ἠλιοῦ, ἐκδ. Θεμέλιο, Ἀθήνα 1983, τόμ. Α, σελ. 589. 2. Ἀθήνα 1899. Ἀνθολογεῖ ὁ Δ. Κ. Κοκκινάκης καὶ ἔχει περιλάβει τέσσερα ποιήματα τοῦ Κ. Γ. 3. Ἐκδόσεις Φέξης, Ἀθήνα, χ.χ. 15

οὔτ ΕγΩ Ημουν Εκεῖ... οὔτε κι Εσεῖς να το πιστέψετε Γιὸς ἁμαξᾶ, κάτοικος τῆς περιοχῆς Νεαπόλεως τῆς Ἀθήνας, θὰ ἀντιμετωπίσει ἔντονες ἀντιδράσεις ἀπὸ τὸ περιβάλλον του ὅταν ἐκφράσει τὴν ἐπιθυμία νὰ ἐγγραφεῖ στὴ Φιλοσοφικὴ Σχολή. Τὸ πάθος του ὅμως ξεπερνᾶ τὰ ἐμπόδια: ἐξοικονομεῖ χρήματα γιὰ τὴν ἐγγραφή του στη Σχολή καί, καθὼς φαίνεται, εἶχε μιὰ σημαντικὴ παρουσία στὴ φοιτητικὴ ζωή γίνεται μέλος τοῦ Ἐπιστημονικοῦ Ὁμίλου καὶ γνωρίζει τὸν ἄρτι ἀφιχθέντα ἀπὸ τὴ Σμύρνη Δημήτρη Γληνό, τὸν ὁποῖο μυεῖ στό δημοτικισμὸ. 4 Γιὰ τὴ γνωριμία τους ὁ Δ. Γληνὸς σημειώνει σὲ ἀνέκδοτο αὐτοβιογραφικό του κείμενο: «Ἔρχομαι στὴν Ἀθήνα τὸ Σεπτέμβρη τοῦ 1899 καὶ γράφομαι στὴ φιλολογία. Γνωρίζομαι μὲ τὸν Γούναρη τὸν Κώστα. Ἡ ἐπίδρασή του σὲ μένα ἀγαθή. Μοῦ ἀνοίγει τὰ μάτια στὴ νεοελληνικὴ φιλολογία καὶ τὸ γλωσσικό ζήτημα». 5 Ἡ παράθεση στοιχείων ἀπὸ τὸν Φίλιππο Ἠλιοῦ, ποὺ ἀφοροῦν στὴ σχέση τῶν δύο ἀνδρῶν, συνεχίζει: Πολὺ ἀργότερα μιλῶντας γιὰ τὴ ζωή του, σὲ τρίτο πρόσωπο, θὰ ὑπαγορεύσει: «Πρωτοετὴς γνωρίζεται καὶ συνδέεται φιλικὰ μὲ τὸν Κώστα Γούναρη, νέο δημοτικιστή, ξανθό, ποιητή, τεταρτοετὴ τῆς φιλολογίας. Αὐτὸς τὸν εἰσάγει στὸν δημοτικισμό». 6 Ἡ φιλικὴ σχέση ποὺ ἀναπτύχθηκε ἀνάμεσα στοὺς δύο ἄνδρες ἦταν πολὺ ἰσχυρή. Ἡ πυκνὴ ἀλληλογραφία μεταξύ τους μαρτυρεῖ τὴ σχέση αὐτή, ἐνῶ προφορικὴ μαρτυρία φέρει τὸ Δ. Γληνὸ νὰ δηλώνει ὅτι τρεῖς ἀνθρώπους ἀγάπησε 4. Δημήτρης Γληνός, ὅπ.π., σελ. 589-590. Βλ. ἐπίσης Κώστας Θεριανὸς - Ελένη Ζούζουλα, Δημήτρης Γληνός: ο αγωνιστής δάσκαλος, ο ριζοσπάστης παιδαγωγός, σὲ ἡμερίδα τῆς ΟΛΜΕ Δ. Γληνός: Η επικαιρότητα της σκέψης και του έργου του, 2004, ὅπου ἀναφέρεται ὅτι τὸ 1899 «όταν ο Γληνός νοίκιασε ένα σπίτι στην οδό Μασσαλίας 18, έπιασε φιλία με τον Κ. Γούναρη, δημοτικιστή και ποιητή, τεταρτοετή φοιτητή της φιλολογίας που σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς πολέμους», καθὼς καὶ ὅτι «ο Κ. Γούναρης [το Γληνό] τον συστήνει στην ομάδα Εστία του περιοδικού Νουμάς που το έβγαζε ο πρωτοπόρος δημοτικιστής Δ. Ταγκόπουλος». 5. Curriculum Vitae, 1920, ὅπ.π. 6. Μνήμη, 1946, σ. 195 β. σελ. 201 (τὴν παραπομπὴ δανείζομαι ἀπὸ τὸν Φ. Ἠλιοῦ). 16

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ Σ. ΓΟΥΝΑΡΗ στὴ ζωή του: τὴ μητέρα του, τὴ γυναίκα του καὶ τὸν Κ. Γούναρη. Τὸ 1912, τὸν Ἰούνιο, ὁ Γληνὸς θὰ συνεργαστεῖ μὲ τὸν Κ. Γούναρη γιὰ τελευταία φορά: οἱ δυό τους, μαζὶ μὲ τὸν Παναγῆ Λορεντζάτο καὶ τὸν Νίκο Μπέρτο, σχεδιάζουν τὴν ἵδρυση Συνδέσμου τῶν Ἑλλήνων Ἐκπαιδευτικῶν τὸ σωματεῖο δὲν ἱδρύθηκε τότε, ἀλλὰ ἀπὸ τὶς ἐργασίες τῆς ὁμάδας αὐτῆς προέκυψε ἔργο χρήσιμο ποὺ στάθηκε στὴν ἀφετηρία τῶν σχεδίων ποὺ μορφοποιήθηκαν στὰ ἐκπαιδευτικὰ νομοσχέδια τοῦ 1913. Λίγους μῆνες ἀργότερα ὁ Κώστας Σ. Γούναρης σκοτώθηκε στὶς μάχες τοῦ Πρώτου Βαλκανικοῦ Πολέμου. Στὶς 4 Ὀκτωβρίου 1896 ἐγγράφεται στὴ Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ μεταξὺ ἄλλων παρακολουθεῖ καὶ τὰ μαθήματα τοῦ Nικολάου Πολίτη τὸν ὁποῖο θαυμάζει. Ἀπὸ τὸ 1905 ὡς τὸ 1909 ὑπηρετεῖ διαδοχικὰ ὡς ἐκπαιδευτικὸς στὸ Καστελλόριζο, ὅπου ἐκφωνεῖ τὸν πανηγυρικὸ γιὰ τὴν ἐπέτειο τῆς ἐπανάστασης τοῦ 21, στὴν Ἀνδρούσα Μεσσηνίας, στὴ Μῆλο, ὅπου βρίσκεται καὶ ὡς ἀνταποκριτὴς τῆς κυκλαδίτικης ἐφημερίδας Aὐγή, καὶ στὴ Μονεμβασία. Γιὰ δεύτερη φορὰ κατατάσσεται ὡς ἐθελοντὴς στὸν ἑλληνικὸ στρατὸ γιὰ νὰ πολεμήσει στοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους ὅπου καὶ τὸν βρίσκει ἡρωικὸς θάνατος στὸ μέτωπο. Ἀναφορὰ στὸ θάνατό του συναντᾶμε στὸ Δελτίο Ἐκπαιδευτικοῦ Ὁμίλου, ὅπου κατατάσσεται ἀνάμεσα στὰ μέλη ποὺ ἀπέθαναν γιὰ τὴν Πατρίδα. 7 Ἡ σχέση του μὲ τὸν Ἐκπαιδευτικὸ Ὅμιλο εἶχε βαθειὲς ρίζες, ἐνῶ ἡ θέση του ἀπέναντι στὸ γλωσσικὸ ἔχει διαφανεῖ ἤδη ἀπὸ τὰ 7. Αλέξης Δημαράς, Εκπαιδευτικός Όμιλος - Κατάλογος Μελών 1910-1927, Αθήνα 1994, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, σ. 214. Ἡ ἐγγραφὴ ἔχει ὡς ἑξῆς: Γούναρης Κώστας, (1912). 1877-1912.-Φιλόλογος, Σχολάρης στην Αθήνα.-Στενός προσωπικός φίλος του Γληνού.-«Μέλη που πέθαναν για την Πατρίδα». (ΔΕΟ, τόμ. Β, σελ. [337]) Ὁ Φ. Ἠλιοῦ (Δημήτρης Γληνός, ὅπ.π.) σημειώνει: Ὁ Ἐκπαιδευτικὸς Ὅμιλος ἀφιέρωσε τὸν τρίτο τόμο τοῦ Δελτίου του, 1913, στὴ μνήμη τῶν μελῶν του Κώστα Γούναρη, Λ. Μαβίλη, Χρ. Μακρῆ καὶ Φ. Μάτσα «ποὺ πέθαναν γιὰ νὰ μεγαλώσουν τὴν Ἑλλάδα». 17

οὔτ ΕγΩ Ημουν Εκεῖ... οὔτε κι Εσεῖς να το πιστέψετε φοιτητικά του χρόνια. Ὁ Ψυχάρης περιέλαβε τὸ ὄνομά του στὸν κατάλογο τῶν δημοτικιστῶν ποὺ δημοσίευσε στὸ Νουμᾶ τὸ 1905 8 καί, ὅπως ἀναφέραμε, ἦταν ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἐπηρέασε καθοριστικὰ τὸν Δ. Γληνὸ καὶ τὸν εἰσήγαγε στὸ πνεῦμα τοῦ δημοτικισμοῦ. Ὁ ἰδιαίτερος θαυμασμὸς ποὺ ἔτρεφε πρὸς τὸν πατέρα τῆς Ἑλληνικῆς Λαογραφίας, τὸν Ν. Πολίτη, ὁμολογεῖται σὲ πολλὰ σημεῖα τοῦ ἡμερολογίου του ὅπως αὐτὸ ποὺ ἀκολουθεῖ: «Ὁ Πολίτης μὲ ἔκανε νὰ ἀγαπῶ τοὺς ἀρχαίους Ἕλληνας περισσότερον ἢ πρίν». Τὴν ἐπιρροὴ ποὺ ἄσκησε ὁ μεγάλος δάσκαλος πάνω του, τὴ διαπιστώνουμε καὶ ἀπὸ τὴν ἐμμονή του νὰ συλλέγει λαογραφικὸ ὑλικὸ ἀπὸ τὶς διὰφορες περιοχὲς στὶς ὁποῖες ὑπηρέτησε σὲ σχολεῖα ὡς φιλόλογος σχολάρχης. Τὸ ἀρχεῖο του περιλαμβάνει λαογραφικὸ ὑλικὸ ἀπὸ τὴ Μῆλο, τὴ Μονεμβασία, τὴν Ἀνδρούσα καὶ τὴν Ἀχαΐα. 9 Ὅπως συνέβη λίγα χρόνια νωρίτερα 10 μὲ τὸν σχεδὸν συνομήλικό του ἀκαδημαϊκὸ Σωκράτη Κουγέα, 11 ἀγαπημένο μαθητὴ τοῦ Nικολάου Πολίτη, ἔτσι καὶ ὁ Κώστας Γούναρης ἀνέθετε σὲ μαθητές του νὰ καταγράψουν παραμύθια, τραγούδια, κατάρες, ὀνόματα φυτῶν, ζώων καὶ φαγητῶν. Tὸ ὑλικὸ αὐτὸ μαζὶ μὲ προσωπικές του σημειώσεις, ἐργασίες, σχεδιασμούς θεατρικῶν ἔργων καὶ τέσσερις τόμους 12 ἀπὸ τὴν προσωπικὴ βιβλιοθήκη τοῦ Κ. Γούναρη, μὲ ἔργα τῶν Ἐφταλιώτη, Παπαδιαμάντη καὶ Παλαμᾶ, διασώθηκε ἀπὸ τὸν Σ. Κουγέα. 8. Δημήτρης Γληνὸς, ὅπ.π. 9. Τελευταία ὑπηρέτησε στὴν Ἀθήνα. 10. Ἀναφερόμαστε στὸ Τραγούδια τοῦ Κάτω Κόσμου, ἐκδ. Τὸ Ροδακιό, Ἀθήνα 2000. Γιὰ τὴ συλλογὴ τῶν τραγουδιῶν αὐτῶν ὁ Σ. Κουγέας ἀνέθεσε σὲ συντοπίτες του νὰ κατάγραψουν ὅποιο τραγούδι γνώριζαν. 11. Ὁ Σ. Κουγέας γεννήθηκε, σύμφωνα μὲ τὰ ἐπίσημα στοιχεῖα, τὸ 1876, ἕνα χρόνο πρὶν ἀπὸ τὸν Κ. Γούναρη. 12. Πρόκειται γιὰ τὰ Καημοὶ τῆς λιμνοθάλασσας, Τάφος, Φλογέρα τοῦ βασιλιᾶ, Ὕμνος εἰς τὴν Ἀθήναν (ἕνας τόμος) καὶ Γράμματα τοῦ κ. Παλαμᾶ, Ἔργα (συλλογὴ διηγημάτων) τοῦ Ἀλ. Παπαδιαμάντη καὶ Φυλλάδες τοῦ Γεροδήμου τοῦ Ἀρ. Ἑφταλιώτη. 18

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ Σ. ΓΟΥΝΑΡΗ Δὲ διαθέτουμε στοιχεῖα ποὺ νὰ ἀποκαλύπτουν πτυχὲς τῆς σχέσης τοῦ Κ. Γούναρη μὲ τὸν Σ. Κουγέα καὶ δὲν γνωρίζουμε τὸ πῶς καὶ τὸ πότε τὸ ἐν λόγω ὑλικὸ ἔφτασε στὰ χέρια τοῦ Σ. Κουγέα εἶναι ὅμως βέβαιο ὅτι οἱ δύο ἄνδρες γνωρίζονταν καθὼς κινοῦνταν στὸν κύκλο τοῦ Νικολάου Πολίτη καὶ συνέπεσαν ὡς φοιτητὲς στὴ Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Ἄλλωστε ἡ πληροφορία ποὺ μᾶς διασώζει ὁ Φίλιππος Ἠλιοῦ ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο Δ. Γληνοῦ σχετικὰ μὲ τὴ συνεργασία τοῦ Κ. Γούναρη μὲ τὸν καθηγητὴ τῆς Κλασσικῆς Φιλολογίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ἀθήνας Παναγῆ Λορεντζάτο, πατέρα τοῦ Ζήσιμου, καὶ μὲ τὸν Νικόλαο Μπέρτο, 13 βεβαιώνουν ὅτι οἱ δύο ἄνδρες θὰ πρέπει νὰ συνδέονταν μὲ φιλικὲς σχέσεις: μὲ τὸν Π. Λορεντζάτο καὶ μὲ τὸν Ν. Μπέρτο οἱ σχέσεις τοῦ Σ. Κουγέα ἦσαν πάρα πολὺ στενές εἰδικὰ μὲ τὸν πρῶτο ἡ φιλία κληροδοτήθηκε στὶς ἑπόμενες γενιές τῶν δύο οἰκογενειῶν. Ἐξάλλου, ὁ Ν. Μπέρτος καὶ ὁ Σ. Κουγέας εἶχαν ἀναλάβει τὴν ἐκτέλεση τῆς διαθήκης ἑνὸς ἄλλου φίλου τους, τοῦ ἐπίσης πρόωρα χαμένου φιλολόγου-παιδαγωγοῦ Χρίστου Ν. Λαμπράκη. 14 Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ τελευταίου ὁ κλῆρος ἔλαχε στὸν Σ. Κουγέα νὰ παραλάβει μεταξὺ ἄλλων καὶ μέρος τοῦ προσωπικοῦ ἀρχείου τοῦ Χρ. Λαμπράκη. Κάτι ἀνάλογο ἐνδέχεται νὰ συνέβη καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀρχείου τοῦ Κ. Γούναρη, ποὺ χάθηκε σὲ ἡλικία μόλις τριάντα πέντε ἐτῶν. 13. Στὴν κατακλείδα ἐπιστολῆς του πρὸς τὸν Γληνὸ ἀπὸ τὸ μέτωπο τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων (28 Ὀκτ. 1912), ὁ Κ.Γ. στέλνει χαιρετίσματα στὸν ἀδελφικὸ φίλο τοῦ Σ.Β.Κ. Νικόλαο Μπέρτο (Ἵδρυμα Γληνοῦ). 14. Ὁ Χρίστος Λαμπράκης, γεννημένος τὸ 1882 στὴ Χρυσοπηγὴ Τζουμέρκων, ἔθεσε τέρμα στὴ ζωή του τὸ 1924, μετὰ τὸ χαμὸ τῆς Ἐλβετίδας γυναίκας του Λεωνῆς Μονουὰρ- Λαμπράκη, ἱδρύοντας κληροδότημα χορήγησης ἕδρας Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ Λογοτεχνίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Γενεύης, ποὺ ὑφίσταται μέχρι καὶ σήμερα. Γιὰ τὸν Χρ.Λ. βλ. ἀνακοινώσεις μου στὸ Α Πανελλήνιο Ἐκπαιδευτικὸ Συνέδριο, Ἰωάννινα 2006, Ἡ ἄνοιξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκπαίδευσης καὶ ὁ Ἠπειρώτης δάσκαλος Χρίστος Λαμπράκης, 1907-1915, στὸν Ἀλ. Δημαρά καὶ στὸ Συνέδριο πρὸς τιμὴν τοῦ Samuel Baud-Boovy, Πανεπιστήμιο Γενεύης, Γενεύη 2006, Ὁ Χρίστος Λαμπράκης καὶ ἡ ἵδρυση τῆς ἕδρας Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ Λογοτεχνίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Γενεύης. 19

οὔτ ΕγΩ Ημουν Εκεῖ... οὔτε κι Εσεῖς να το πιστέψετε Ἡ ἔκδοσή μας περιλαμβάνει παραμύθια καὶ τραγούδια ἀπὸ τὴ Μονεμβασία καὶ τὰ Κουλέντια, τὴ Μῆλο καὶ ἀπὸ χωριὰ τῆς Μεσσηνίας κοντὰ στὴν Ἀνδρούσα. Ἡ καταγραφή τους ἔγινε ἀπὸ μαθητές τοῦ Κ. Γούναρη στὸ διάστημα 1906-1909. ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ Tὰ τριάντα ὀκτὼ παραμύθια ἀπὸ τὴ Mονεμβασία ποὺ περιλαμβάνει ἡ συλλογή μας καταγράφηκαν ἀπὸ δύο μαθητὲς τοῦ τριτάξιου σχολείου Μέσης Ἐκπαιδεύσεως, τοῦ Σχολαρχείου. Ἀνάμεσα σ αὐτὰ ὑπάρχουν ἄγνωστα παραμύθια ἀλλὰ καὶ παραλλαγὲς γνωστῶν, 15 διηγήσεις καὶ εὐτράπελα ἐκ τῶν ὁποίων ἀρκετὰ ἀφοροῦν στὴ ζωὴ καὶ τὶς παραδόσεις τῆς Mονεμβασιᾶς. Ἡ καταγραφὴ τῶν εἴκοσι δύο παραμυθιῶν ἔγινε, σύμφωνα μὲ τὴν ἰδιόχειρη σημείωση τῶν καταγραφέων, ἀπὸ τὸν Π. E. Βουγιουκλὴ τὸ 1909, ἐνῶ τῶν δεκαέξι ἀπὸ τὸν Δημήτριο Γ. Καραστατήρη. Ἀντιγράφω τὶς πληροφορίες ὅπως μᾶς τὶς παρέχουν οἱ ἴδιοι οἱ καταγραφεῖς: Tαῦτα ἐλέχθησαν ὑπὸ τῆς μητρός μου ὀνομαζομένης Κυριακούλας E. Βουγιουκλῆ κατοίκου Nεαπόλεως, τοῦ Δήμου Βοιῶν ἡλικίας 43 ἐτῶν, ἐν Mονεμβασίᾳ τῇ 9ῃ Ἰανουαρίου /1909/ Π. E. Βουγιουκλὴς μαθητὴς σχολαρχείου /1909/ καὶ Tὰ Παραμύθια τὰ γραφόμενα ὑπὸ τοῦ Δημητρίου Γεωργίου Καραστατήρη, μαθητοῦ Σχολαρχείου, Κουλέντια. 15. Ὁρισμένες δημοσιευμένες παραλλαγὲς εἶναι πολὺ κοντὰ στὰ δικά μας παραμύθια, ὅπως Οἱ δώδεκα μῆνες καὶ Τὸ κοιμισμένο βασιλόπουλο, Ἑλληνικὰ Παραμύθια, Γ.Α. Μέγα, ἐκδ. ΕΣΤΙΑ, 1927, σελ. 66 καὶ 164, ἐνῶ ἄλλα διαφοροποιοῦνται ἀρκετά, ὅπως τὸ Ὁ Χριστὸς κουμπάρος (βλ. Λαογραφία ΙΒ σ. 382). 20

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ Σ. ΓΟΥΝΑΡΗ Σύμφωνα μὲ στοιχεῖα τὰ ὁποῖα ἀναζήτησε γιὰ μένα καὶ εὐγενικὰ μοῦ παρέδωσε ἡ προϊσταμένη τῶν Γενικῶν Ἀρχείων τοῦ Κράτους, Ἀρχείου Λακωνίας, κυρία Πέπη Γαβαλὰ καὶ τὴν ὁποία ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ εὐχαριστῶ, στὸ μαθητολόγιο τοῦ Ἑλληνικοῦ Σχολείου Μονεμβασίας κατὰ τὰ ἔτη 1905-1908 ἀναγράφεται τὸ ὄνομα Παντελὴς Ἐμ. Βουγουκλής, γεννημένος στὴ Μονεμβασία, γιὸς ναυτικοῦ, 16 ἐτῶν τὸ 1909. Μικρότερης ἡλικίας ἦταν ὁ μαθητὴς Γεώργιος Ε. Βουγιουκλής, πιθανῶς ἀδελφὸς τοῦ πρώτου. Τὸ ὄνομα Δημήτριος Γ. Καραστατήρης, γεννημένος στὰ Κουλέντια, γιὸς ἱερέα, ἐμφανίζεται στὴν ἴδια πηγὴ κατὰ τὰ ἔτη 1905-1907. Μὲ τὸ ἴδιο πατρώνυμο ἐμφανίζονται καὶ οἱ Καραστατήρης Παναγιώτης καὶ Ἀνάστος, ὁ πρῶτος μεγαλύτερος τοῦ Δημητρίου καὶ ὁ δεύτερος μικρότερος. Ὁ Π. Βουγιουκλὴς μᾶς πληροφορεῖ γιὰ τὴν πηγή του καὶ γιὰ τὸν τρόπο καταγραφῆς. Ἂν καὶ ὁ Δ. Καραστατήρης δὲν ἀναφέρει κάτι ἀνάλογο, ἐσωτερικὲς ἐνδείξεις, ὅπως ἡ ἔλλειψη σημείων στίξης, τὰ ἀσύνδετα σχήματα, ὁδηγοῦν στὸ συμπέρασμα ὅτι καὶ αὐτὸς κατέγραψε τὰ παραμύθια καθ ὑπαγόρευση. Πάντως τὰ παραμύθια ἐμφανίζουν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὴ δύναμη τῆς διήγησης: ὁ λιτὸς καὶ συχνὰ ἐλλειπτικὸς λόγος ἀπελευθερώνει τὶς δυνάμεις τῆς φαντασίας γιὰ νὰ δημιουργήσουν τὸ δικό τους παραμυθικὸ κόσμο βασικὸ αἴτημα εἶναι ἡ ἀναδιάταξη τοῦ κόσμου, καθὼς ἡ διατάραξη καὶ συχνὰ ἡ ἀνατροπὴ τῆς δεδομένης τάξης τῶν ἀξιῶν δίνει ἀφορμὴ γιὰ τὴ διήγηση: Mιὰ φορὰ ἦταν ἕνας βασιλιὰς καὶ εἶχε μιὰ βασίλισσα καὶ ἤτανε ἀγγαστρωμένη καὶ ἐγέννησε καὶ ἔκαμε κορίτσι. Καὶ εἰς τὰς τρεῖς ἡμέρας ἐπήγανε αἱ μοῖρες τῶν μοιράδωνε καὶ τὴν μοιράνανε καὶ ἄκουσε ἡ βασίλισσα τί τῆς εἴπανε: ἡ μία τῆς εἶπε εἰς τὰ δέκα χρόνια νὰ γίνῃ πεκροῦ καὶ εἰς τὰ δώδεκα κλέφτρα καὶ εἰς τὰ δεκατέσσερα νὰ γίνῃ κακῆς διαγωγῆς καὶ ἡ βασίλισσα ἀπὸ τὸν γκαημό της ἀρρώστησε καὶ ἦλθε νὰ ἀποθάνῃ. 21

οὔτ ΕγΩ Ημουν Εκεῖ... οὔτε κι Εσεῖς να το πιστέψετε Ἤδη ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ πρώτου παραμυθιοῦ δηλώνει τὴ διάθεση ἀνατροπῆς τῆς τάξης ἰδεῶν καὶ ἀξιῶν: οἱ μοῖρες κακοτυχίζουν τὴ μονάκριβη βασιλοπούλα. Ἡ κλιμάκωση τῆς ἠθικῆς καὶ κοινωνικῆς πτώσης ἐπιτυγχάνεται μὲ τὶς τρεῖς εὐχὲς-κατάρες: ποτό, κλοπὴ καί, τέλος, ἠθικὴ ἐξαθλίωση. Ἡ λύση στὸ παραμύθι ἐνέχει τὴν ἀποκατάσταση τῆς τάξης, καθὼς μὲ τὴν πρόοδο τοῦ παραμυθιοῦ ὁ ἀκροατὴς ὁδηγεῖται μὲ λόγο ἐκπληκτικὰ πυκνὸ σὲ δαιδάλους πλοκῆς γιὰ νὰ καταλήξει στὴ λύση σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ βασιλοπούλα, παρὰ τὴν ἀσυγκράτητη ἕλξη ποὺ ἔνιωθε πρὸς τοὺς στρατιώτας, ἐπέστρεψε στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ βασιλιᾶ, ὁ ὁποῖος, ἐρωτευμένος μαζί της, τὴν εἶχε στὸ μεταξὺ παντρευτεῖ γιὰ χάρη τοῦ παιδιοῦ τους. Ὁ βασιλιὰς στὸ συγκεκριμένο παραμύθι ἀπέχει ἀπὸ τὸ πρότυπο τοῦ ἰσχυροῦ ἐξουσιαστῆ ἢ τῆς ἀπόλυτης ἔκφρασης ὀμορφιᾶς καὶ καλοσύνης, ὅπως συμβαίνει σὲ πολλὰ παραμύθια τὸ παραμύθι μας χρησιμοποιεῖ τὸ βασιλιὰ γιὰ νὰ ὁριστεῖ ἡ ἁρμόζουσα θέση τῆς κόρης: ὅπως μιὰ βασιλοπούλα ἔχει θέση δίπλα σὲ ἕνα βασιλιά ἔτσι καὶ μιὰ νέα ἔχει θέση δίπλα σ ἕναν καλὸ σύντροφο ποὺ τὴν ἀγαπάει. Ἀλλὰ καὶ στὸ Δαφνοκουκουδάκι, ἕνα ἀπὸ τὰ ὡραιότερα παραμύθια τῆς συλλογῆς μας, ἡ ἀνατρεπτικὴ διάθεση εἶναι ποὺ δίνει τὴν ἀφορμὴ γιὰ τὴ διήγηση: Ἡ φτωχὴ γριά, περιφρονημένη ἀκόμη κι ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ Θεό, στὰ παρακάλια της γιὰ ἕνα παιδάκι ἔλαβε ἕνα δαφνοκουκουδάκι, ποὺ ἡ ἴδια, χωρὶς νὰ τὸ θέλει, τὸ πέταξε μὲ τὰ σαρίδια. Καὶ νά, ποὺ φυτρώνει μιὰ δάφνη, στὴ σκιά της ἀναπαύεται ὁ βασιλιάς μὲ τρόπο μαγικὸ ἐμφανίζεται σ αὐτὸν μιὰ ὑπέροχη κοπέλα, αὐτὸς τὴν ἀναζητᾶ καὶ τελικὰ τὴ βρίσκει καὶ κάτσανε ἐκεῖνοι καλὰ καὶ ἐμεῖς καλύτερα. Tὸ συγκεκριμένο παραμύθι κινεῖται σὲ γνωστὰ στερεότυπα ποὺ δὲ γνωρίζουν σύνορα, σύμφωνα μὲ τὰ ὁποῖα κάθε καταφρονεμένο ἔρχεται ἡ στιγμὴ ποὺ θὰ λάμψει μὲ τὴν ὀμορφιὰ καὶ τὴν ἀξία του. 22