ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ. Α) Χρήσιμοι όροι του δικαίου της ιδιωτικής ασφάλισης...9

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «Ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων. Ζητήματα σύγκρουσης με την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Δυνατότητα ή μη πολλαπλών ασφαλίσεων (ΕφΑθ 5650/2012, ΕΕμπΔ 2013, 351). Δικαίωμα εξαγοράς» Εισηγήτρια: Αρχοντούλα Γιαννακού Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2015

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Α) Χρήσιμοι όροι του δικαίου της ιδιωτικής ασφάλισης...9 Β) Ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων.....11 Γ) Γενικές αρχές ασφάλισης ποσού.....11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Τα είδη ασφάλισης προσώπων.......17 i. Ασφάλιση ζωής...17 Διακρίσεις: α) Με κριτήριο τον κίνδυνο: 1) Ασφάλιση θανάτου ή ασφάλιση για την περίπτωση θανάτου...17 1) Ασφάλιση επιβίωσης του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου...21 2) Μικτή ασφάλιση...21 3) Ασφάλιση ειδικού κινδύνου θανάτου- δήλης ημέρας..22 4) Η αυτοκτονία στην ασφάλιση θανάτου....23 β) Με κριτήριο το πρόσωπο του ασφαλισμένου: 1) Ασφάλιση ίδιας ζωής. 23 2) Ασφάλιση ζωής τρίτου... 24 I. Γενικές παρατηρήσεις 24 2

II. Νομική φύση..25 III. Τύπος της σύμβασης..27 IV. Δημιουργούμενες σχέσεις..28 V. Η έγγραφη συναίνεση στην ασφάλιση επί της ζωής τρίτου για τον κίνδυνο του θανάτου 29 VI. Ορισμός δικαιούχου στην ασφάλιση ζωής για τον κίνδυνο του θανάτου..31 VII. Ασφάλιση ζωής υπέρ τρίτου και νόμιμη μοίρα..34 VIII. Η προστασία των αναγκαίων κληρονόμων 37 IX. Η προστασία των δανειστών της κληρονομίας..38 3) Ειδικές κατηγορίες ασφάλισης ζωής.... 39 I. Γενικές παρατηρήσεις επενδυτικών ασφαλίσεων και η ασφάλιση ζωής που συνδέεται με επενδύσεις (unit linked).39 II. Διαχείριση ομαδικών συνταξιοδοτικών κεφαλαίων....41 4) Ομαδική ασφάλιση..42 ii. iii. Ασφάλιση ατυχημάτων.. 44 Ασφάλιση ασθενειών..46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Α) Η διαμόρφωση της ασφαλιστικής σύμβασης- Υποχρεώσεις και ασφαλιστικά βάρη του λήπτη της ασφάλισης.48 Β) Η προσυμβατική δήλωση του κινδύνου...53 Γ)Το περιεχόμενο της προσυμβατικής δήλωσης του κινδύνου.......55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η υποχρέωση ειδοποίησης του ασφαλιστή για την επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης...63 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η προστασία των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο της ιδιωτικής ασφάλισης και ζητήματα σύγκρουσης 1) Γενικές παρατηρήσεις.65 2) Νομολογιακή προσέγγιση..68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Η δυνατότητα ή μη πολλαπλών ασφαλίσεων (ΑΠ 1722/2013, ΕφΑθ 5650/2012)... 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Δικαίωμα εξαγοράς.....81 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...86 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ....87 ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ- ΜΕΛΕΤΕΣ...89 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ..89 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ ΑΠΔΠΧ Αρμ Ασφ.Ν. Βλ. Γνμδ Γ.Ο.Σ. ΔΕΕ εδ. ΕΕμπΔ ΕΠΙ.ΔΙΚ. ΙΑ Άρειος Πάγος Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Αρμενόπουλος (περιοδικό) Ασφαλιστικός Νόμος Βλέπε Γνωμοδότηση Γενικοί Όροι Συναλλαγών Δίκαιο Επιχειρήσεων & Εταιριών (περιοδικό) Εδάφιο Επιθεώρηση του Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Επιθεώρηση Δικαίου Ιδιωτικής Ασφάλισης (περιοδικό) ΕπισκΕΔ ΕΝ επ. Εφ ΟλΑΠ ό.π. Π.Δ. Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Εμπορικός Νόμος Επόμενα Εφετείο Ολομέλεια Αρείου Πάγου όπως παραπάνω Προεδρικό Διάταγμα 5

παρ. περ. ΠΠρ σελ. στοιχ. υποσ. ΧρΙΔ Παράγραφος Περίπτωση Πολυμελές Πρωτοδικείο σελίδα Στοιχείο υποσημείωση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε μία σύγχρονη οργανωμένη κοινωνία το άτομο εκτίθεται σε καθημερινή βάση, σε μικρούς και μεγάλους κινδύνους, οι οποίοι δεν μπορούν να αποτραπούν παρά τη συνδρομή του κράτους και τη λήψη μέτρων ασφαλείας. Γι αυτό, και ο ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης είναι ιδιαίτερα σημαντικός, συμβάλλοντας αποφασιστικά και στην οικονομία της χώρας. Οι ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων αφορούν γεγονότα της ζωής ή καταστάσεις της ζωής του ασφαλισμένου, όπως τον κίνδυνο του θανάτου, της επιβίωσης, της ασθένειας, της ενηλικίωσης, του γάμου κλπ. 1 Διακρίνονται σε ασφάλιση ζωής, που είναι και η σημαντικότερη μορφή ασφάλισης προσωπικών κινδύνων, η οποία αναφέρεται στη διάρκεια της ζωής ενός ή περισσότερων προσώπων, σε ασφάλιση ατυχημάτων και ασφάλιση ασθενειών. Η ασφάλιση ζωής αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επενδύσεις σήμερα στην καθημερινή μας ζωή και η συμβολή της είναι εξαιρετικά σημαντική, αφενός γιατί η κοινωνική ασφάλιση με τα σημερινά δεδομένα δεν επαρκεί, αφετέρου διότι οι απαιτήσεις της καθημερινής μας ζωής έχουν καταστήσει την εξασφάλιση επαρκούς εισοδήματος θεμελιώδη λειτουργική προϋπόθεση για την ικανοποίηση των οικονομικών και κοινωνικών αναγκών, τόσο των δικών μας όσο και των αγαπημένων μας προσώπων 2. Η ασφάλιση ζωής είναι απόλυτα συνυφασμένη με το υπέρτατο αγαθό της ζωής, το οποίο περικλείει διάφορους κινδύνους, με βασικότερους τον κίνδυνο του θανάτου αλλά και κινδύνους όπως αυτόν της επιβίωσης και της συνταξιοδότησης. Στο πλαίσιο αυτής, ισχύουν οι κανόνες της αφηρημένης ασφαλιστικής κάλυψης και φυσικά, ο τρόπος της πρόωρης λύσης της με την άσκηση του δικαιώματος εξαγοράς, το οποίο προβλέπεται μόνο για την ασφάλιση του συγκεκριμένου κινδύνου. Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που σχετίζεται με τον ασφαλιστικό νόμο (ν. 2496/1997) είναι το ζήτημα σύγκρουσης και συσχέτισής του Ασφ.Ν. με το νόμο περί προστασίας του ατόμου από την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων (ν. 2472/1997). Στην παρούσα εργασία θα γίνει λόγος για τις ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων και θα επιχειρηθεί να αναλυθεί το ζήτημα σύγκρουσης τους με την προστασία των 1 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Δ έκδοση, 2014, σελ. 33 και 313. 2 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 33. 7

προσωπικών δεδομένων τόσο στο προσυμβατικό στάδιο, όσο και στο στάδιο της επέλευσης του κινδύνου, με αφορμή διάφορες αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, καθώς και το ζήτημα της δυνατότητας ή μη πολλαπλών ασφαλίσεων, με αφορμή την αριθ. 5650/2012 απόφαση του Εφετείου Αθηνών. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Α) Χρήσιμοι όροι του δικαίου της ιδιωτικής ασφάλισης. Στο σημείο αυτό και πριν την έναρξη του κυρίως θέματος κρίνεται σκόπιμο να παρατεθούν ορισμένες από τις βασικότερες έννοιες του Ιδιωτικού Δικαίου Ασφάλισης που θα συναντούμε συνεχώς παρακάτω: Κίνδυνος στο ασφαλιστικό δίκαιο είναι η δυνατότητα επέλευσης μιας οικονομικής ανάγκης, συγκεκριμένης, δηλαδή ζημίας, που υφίσταται ένα πρόσωπο (π.χ. από την καταστροφή του σπιτιού του εξαιτίας πυρκαγιάς), προς την οποία είναι συνδεδεμένη η υποχρέωση του ασφαλιστή προς παροχή 3. Κοινωνία κινδύνων υπάρχει, όταν πολλοί εκτίθενται σ έναν κίνδυνο, αλλά λίγοι πλήττονται από αυτόν 4. Ασφάλιση σημαίνει εξασφάλιση από διάφορες πηγές κινδύνων, στους οποίους εκτίθεται ο σύγχρονος άνθρωπος. Είναι η κοινωνία ομοίων κινδύνων, που παρέχει στα μέλη της, με αντάλλαγμα αυτόνομη αξίωση για κάλυψη οικονομικής ανάγκης 5. Ιδιωτική ασφάλιση είναι η ασφάλιση που παρέχεται κατά κανόνα από ιδιωτικούς φορείς και διέπεται από τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. Ο φορέας που την ασκεί είναι η ασφαλιστική επιχείρηση με τη μορφή της ανώνυμης εταιρίας. 6 Ασφάλιση προσωπικών κινδύνων ονομάζεται η ασφάλιση όταν οι κίνδυνοι είναι προσωπικοί, δηλαδή οι κίνδυνοι που αναφέρονται στη ζωή, στα γεγονότα ή σε καταστάσεις της ζωής του ασφαλισμένου (π.χ. ο κίνδυνος θανάτου, επιβίωσης, ασθένειας, αναπηρίας, ενηλικίωσης κλπ) 7. Ασφαλιστική κάλυψη ονομάζεται η κάλυψη της οικονομικής ανάγκης που δημιουργεί η πραγματοποίηση του κινδύνου και οδηγεί στην αποκατάσταση της συγκεκριμένης ζημίας 8. Ασφάλιση ποσού ονομάζεται η ασφάλιση, όταν η παροχή του ασφαλιστή κατά την πραγματοποίηση του κινδύνου εξαρτάται αποκλειστικά από τη συμφωνία των μερών (άρθρα 1 παρ. 1 και 27 παρ. 1 Ασφ.Ν.) 9. 3 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 25. 4 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 4. 5 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 1, 2. 6 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 28. 7 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 32 επ. 8 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 27. 9

Ασφαλιστική σύμβαση είναι μία ενοχική αμφοτεροβαρής σύμβαση διαρκείας, με την οποία υποχρεώνεται ο ασφαλιστής να καλύπτει τον κίνδυνο και ο αντισυμβαλλόμενος (λήπτης της ασφάλισης) να καταβάλλει το ασφάλιστρο 10. Στο άρθρο 1 παρ. 1 του Ασφ. Ν προσδιορίζεται η έννοια της ασφαλιστικής σύμβασης: «Με την ασφαλιστική σύμβαση η ασφαλιστική επιχείρηση (ασφαλιστής)αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει, έναντι ασφαλίστρου, στον συμβαλλόμενό της (λήπτη της ασφάλισης) ή σε τρίτον, παροχή (ασφάλισμα)σε χρήμα ή εφόσον υπάρχει ειδική συμφωνία, άλλη παροχή σε είδος, ότανεπέλθει το περιστατικό από το οποίο συμφωνήθηκε να εξαρτάται ηυποχρέωσή του (ασφαλιστική περίπτωση)». Ασφαλιστής είναι η ελληνική ή αλλοδαπή ιδιωτική επιχείρηση που διέπεται από τις διατάξεις του Ν.Δ. 400/1970 με σκοπό την ανάληψη των κινδύνων. Την όλη οργάνωση της ασφαλιστικής επιχείρησης συμπληρώνουν τα βοηθητικά πρόσωπα του ασφαλιστή, οι ασφαλιστικοί διαμεσολαβητές, που διαμεσολαβούν για την παροχή των ασφαλιστικών υπηρεσιών στους ασφαλισμένους 11. Λήπτης της ασφάλισης είναι το πρόσωπο που συμβάλλεται με τον ασφαλιστή με σκοπό την κατάρτιση της ασφαλιστική σύμβασης, είτε για ίδιο λογαριασμό είτε για λογαριασμό τρίτων προσώπων (ασφαλισμένου). Ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να είναι συγχρόνως και ασφαλισμένος και δικαιούχος του ασφαλίσματος 12. Ασφαλιστήριο είναι το ιδιωτικό έγγραφο το οποίο εκδίδεται υποχρεωτικά από τον ασφαλιστή για την απόδειξη της ασφαλιστικής σύμβασης 13. Ασφάλιστρο είναι το χρηματικό ποσό που υπολογίζεται ως αντάλλαγμα για την ανάληψη του κινδύνου από τον ασφαλιστή, είναι δηλαδή το ποσό, το οποίο σύμφωνα με το νόμο των πιθανοτήτων, υπολογίζεται να καλύπτει τον ασφαλισμένο κίνδυνο στο πλαίσιο της κοινωνίας κινδύνων 14. 9 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 36. 10 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 41. 11 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 75. 12 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 77 επ. 13 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ 128. 14 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 160-161. 10

Β) Ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων 15,16 Η ασφάλιση με κριτήριο το είδος του ασφαλισμένου κινδύνου διακρίνεται σε ασφάλιση προσωπικών κινδύνων και σε ασφάλιση μη προσωπικών ή περιουσιακών κινδύνων, εάν οι κίνδυνοι είναι περιουσιακοί ή προσωπικοί. α) Προσωπικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που αναφέρονται στη ζωή, στα γεγονότα ή σε καταστάσεις της ζωής του ασφαλισμένου, π.χ. κίνδυνος θανάτου, επιβίωσης, ασθένειας, ενηλικίωσης, γάμου κλπ. 17 Αυτοί οι κίνδυνοι καλύπτονται από αντίστοιχες συμβάσεις ασφαλίσεων προσωπικών κινδύνων, όπως την ασφάλιση ζωής, την ασφάλιση ατυχημάτων και ασθένειας, οι οποίες ρυθμίζονται στα άρθρα 27-32 Ασφ.Ν.. β) Από την άλλη μεριά, περιουσιακοί ή μη προσωπικοί κίνδυνοι είναι οι κίνδυνοι που απειλούν όχι το πρόσωπο, αλλά την περιουσία του προσώπου, τόσο όσον αφορά τα ενεργητικά της όσο και τα παθητικά της στοιχεία 18. Τέτοιοι είναι λόγου χάρη, ο κίνδυνος πυρκαγιάς ενός αυτοκινήτου, ο κίνδυνος κλοπής αυτοκινήτου ή ο κίνδυνος ευθύνης από αυτοκινητικό ατύχημα. Οι κίνδυνοι αυτοί καλύπτονται από αντίστοιχες μορφές ασφαλίσεων περιουσιακών κινδύνων, όπως είναι η ασφάλιση πυρκαγιάς, κλοπής, μεταφοράς και ευθύνης. Γ) Γενικές αρχές ασφάλισης ποσού Στη συνέχεια, είναι απαραίτητο να γίνει η διάκριση μεταξύ ασφάλισης ζημίας και ασφάλισης ποσού. Όσον αφορά τις ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων, που αποτελούν το επίκεντρο της παρούσας εισήγησης, αυτές αποτελούν και ασφαλίσεις ποσού αλλά και ζημίας, όπως θα αναπτυχθεί ευθύς αμέσως. Η ασφαλιστική κάλυψη έχει συγκεκριμένη μορφή, όταν σκοπό έχει την αποκατάσταση συγκεκριμένης ζημίας, που προκλήθηκε από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου (άρθρα 1 και 11 παρ.1 Ασφ.Ν.) και αποτελεί ασφάλιση 15 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 32 και σελ. 313 επ., Β. Κιάντο, Ασφαλιστικό Δίκαιο, 2003, σελ. 22 επ. 16 Βλ. Ι. Ρόκα, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης και της ασφαλιστικής επιχείρησης, 11 η Έκδοση, 2006, σελ. 109 επ. 17 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 32. 18 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 32. 11

ζημίας 19. Ως ασφάλιση ζημίας μπορεί να θεωρηθεί οποιαδήποτε ασφάλιση, ήτοι η ασφάλιση πυρκαγιάς (που αποτελεί ασφάλιση περιουσιακών κινδύνων) αλλά και η ασφάλιση ατυχημάτων και η ασφάλιση ασθενειών (που αποτελούν ασφαλίσεις προσωπικών κινδύνων, άρθρα 27 παρ. 1, 31 και 32 Ασφ.Ν.) 20. Βασική αρχή της ασφάλισης ζημίας, είναι η αρχή απαγόρευσης πλουτισμού ή αλλιώς, αποζημιωτική αρχή 21. Σύμφωνα με αυτήν την αρχή, ο ασφαλισμένος αποζημιώνεται για την εξειδικευμένη ζημία που υπέστη από την πραγματοποίηση του κινδύνου και δεν επιτρέπεται η ασφάλιση να οδηγήσει στον πλουτισμό του. Η αρχή της απαγόρευσης του πλουτισμού ή αλλιώς αποζημιωτική αρχή εκφράζεται στο άρθρο 11 παρ. 3, 14 παρ. 1, 15 παρ. 2, 16 παρ.1 και 17 παρ. 2 Ασφ.Ν. 22. Ο ασφαλιστής, έτσι, είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει την συμβατικά καθορισμένη ζημία, η οποία αντιστοιχεί στην αξία που το συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο που προβλέπεται στη σύμβαση απώλεσε την χρονική στιγμή της ζημίας και είχε συμφωνηθεί να αποκαθίσταται σε περίπτωση επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου. Ιδιαίτερη σημασία στην ασφάλιση κατά ζημιών έχουν οι έννοιες του ασφαλιστικού συμφέροντος, της ασφαλιστικής αξίας και του ασφαλιστικού ποσού. Συγκεκριμένα, ως ασφαλιστικό συμφέρον 23 νοείται η οικονομική σχέση ενός προσώπου προς ένα αγαθό. Αυτή ακριβώς η σχέση του συγκεκριμένου προσώπου (υποκειμένου ή φορέα του ασφαλιστικού συμφέροντος) προς ένα συγκεκριμένο αγαθό (αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος) είναι αυτή που ασφαλίζεται και όχι το ίδιο το πράγμα 24. Πράγματι, η ασφάλιση από τη φύση της δεν προστατεύει την υπόσταση του πράγματος παρά αποδίδει, αν συντρέξει περίπτωση, στον ασφαλισμένο την αξία της σχέσης του με αυτό. Από αυτήν την άποψη, το ασφαλιστικό συμφέρον είναι η θετική όψη της ζημίας, η οποία προκύπτει όταν αίρεται ή θίγεται η σχέση του ασφαλισμένου με το πράγμα 25. Ασφαλίζεται, δηλαδή, το πρόσωπο για την συγκεκριμένη βλάβη ή απώλεια που ενδέχεται να πάθει ένα πράγμα, αν επέλθει ο συγκεκριμένος κίνδυνος. Κατά συνέπεια, η οικονομική σχέση μεταξύ του αγαθού και 19 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 33. 20 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 33. 21 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 232 επ. 22 Βλ. Γ. Ψαρουδάκης, Ασφαλιστικό Δίκαιο, 2014, σελ. 200 επ. 23 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 210. 24 Βλ. Γ. Ψαρουδάκης, ό.π., σελ. 4 επ. 25 Βλ. Γ. Ψαρουδάκης, ό.π., σελ. 5. 12

του προσώπου πρέπει να είναι τέτοια ώστε από την απώλεια ή τη βλάβη του αγαθού να επέλθει ζημία στο πρόσωπο και επομένως η ύπαρξη απλώς έννομης σχέσης δεν είναι αρκετή για την κρίση περί ύπαρξης ασφαλιστικού συμφέροντος. Η δε ύπαρξη ασφαλιστικού συμφέροντος θεωρείται προϋπόθεση για την κατάρτιση έγκυρης σύναψης ασφαλιστικής σύμβασης 26. Το ασφαλιστικό συμφέρον χωρίς να αναφέρεται ρητά, εκδηλώνεται στο άρθρο 11 του Ασφ.Ν., και συγκεκριμένα στην παράγραφο 1 αυτής της διάταξης, όπου καθιερώνεται η αρχή ότι η ασφάλιση ζημιών ενεργοποιείται όταν συντρέξει περιουσιακή ζημία, πράγμα που από θετική άποψη σημαίνει ότι υφίσταται σχέση του ασφαλισμένου με το πράγμα, γι αυτό άλλωστε κι αυτός ζημιώνεται 27. Στην ασφάλιση ζωής, όμως, δοκιμάζεται η έκταση εφαρμογής του ασφαλιστικού συμφέροντος. Με άλλα λόγια, ο προβληματισμός που τίθεται εν προκειμένω είναι αν υπάρχει ασφαλιστικό συμφέρον στην ασφάλιση ζωής. Στην ασφάλιση ζωής, όπως και στις λοιπές περιπτώσεις ασφαλίσεων προσώπων (ασθενειών και ατυχημάτων) όταν αυτές συνάπτονται ως ασφαλίσεις ποσού, δεν προκύπτει κριτήριο εύρεσης ανάγκης, εξ ου και η προσφυγή στην αφηρημένη ασφαλιστική κάλυψη και δεν απαιτείται, λοιπόν, να καλύπτει ανάγκη περιουσιακή ή μη η συγκεκριμένη ασφάλιση και γι αυτό δεν υφίσταται ασφαλιστικό συμφέρον 28. Η αξία της συγκεκριμένης αυτής οικονομικής σχέσης συνιστά την ασφαλιστική αξία. Ασφαλιστική αξία, δηλαδή, είναι η έκφραση του ασφαλιστικού συμφέροντος σε χρήμα 29. Η αξία αυτή συμπίπτει, κατά κανόνα, με την αντικειμενική (τρέχουσα) αξία του πράγματος και αποτελεί τη βάση υπολογισμού του ασφαλίστρου 30. Τέλος, ασφαλιστικό ποσό 31 είναι το υποχρεωτικά αναφερόμενο στην ασφαλιστική σύμβαση ποσό (άρθρο 1 παρ. 2 Ασφ.Ν.) το οποίο αποτελεί το ανώτατο όριο ευθύνης του ασφαλιστή. Στην ασφάλιση ζημιών ενεργητικού, βέβαια, υπάρχουν 26 Βλ. Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, Στοιχεία Ασφαλιστικού Δικαίου, σελ. 99 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 220 επ., Β. Κιάντο, ό.π., σελ. 24 και 229 επ., Γ. Βελέντζα, Δίκαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης, 2007, σελ. 158 επ. 27 Βλ. Γ. Ψαρουδάκης, ό.π., σελ. 13. 28 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 33, Γ. Ψαρουδάκης, ό.π., σελ. 13 επ. 29 Βλ. ενδεικτικά Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, ό.π., σελ. 106 επ. 30 Βλ. αναλυτικότερα Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, ό.π., σελ. 106 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 232 επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 333 επ, Γ. Βελέντζα, ό.π., σελ. 180 επ. 31 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 217 επ. 13

και άλλοι τρόποι καθορισμού του ανώτατου ορίου ευθύνης, όπως συγκεκριμένα η ασφαλιστική αξία και το ύψος της ασφαλιστικής ζημίας. 32 Επιπλέον, το ασφαλιστικό ποσό που αποτελεί και το ανώτατο όριο ευθύνης του ασφαλιστή, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την εφαρμογή της αποζημιωτής αρχής. Η ασφάλιση ζημίας διαχωρίζεται σε ασφάλιση ενεργητικού και παθητικού, όπως και προαναφέραμε. Η ασφάλιση ενεργητικού αναφέρεται στα ενεργητικά στοιχεία της περιουσίας του ασφαλισμένου, δηλαδή σε κινητά ή ακίνητα πράγματα, απαιτήσεις, άλλα περιουσιακά δικαιώματα, καθώς και στο ελπιζόμενο κέρδος 33. Ο κίνδυνος, επομένως, απειλεί ένα ή περισσότερα στοιχεία του ενεργητικού μιας περιουσίας. Όπως, όμως, έχουμε ήδη αναφέρει, δεν είναι το ίδιο το αγαθό ή το δικαίωμα που ασφαλίζεται, αλλά η οικονομική σχέση που συνδέει το πρόσωπο προς το αγαθό, ή με ευρύτερη έννοια, το συμφέρον που έχει το πρόσωπο για τη διατήρηση του πράγματος ή του δικαιώματος 34. Ασφάλιση παθητικού είναι κάθε ασφάλιση κατά ζημιών που συνίσταται στην κάλυψη της οικονομικής συνέπειας που συνεπάγεται η αντιμετώπιση απαιτήσεων τρίτων κατά του λήπτη της ασφάλισης 35. Έτσι, η ασφάλιση παθητικού καλύπτει τους κινδύνους δημιουργίας ή επαύξησης του παθητικού της περιουσίας του ασφαλισμένου, εξαιτίας των απαιτήσεων των τρίτων (οφειλές από το νόμο ή από σύμβαση, αναγκαίες δαπάνες) 36. Κυριότερη περίπτωση ασφάλισης παθητικού αποτελεί η ασφάλιση αστικής ευθύνης, η οποία ρυθμίζεται ειδικά στο νόμο. Σε αντίθεση με όσα αναφέραμε για την ασφάλιση ζημιών, στην ασφάλιση ποσού, όπως ορίζεται και στο άρθρο 27 Ασφ.Ν., η ασφαλιστική κάλυψη είναι αφηρημένη, δηλαδή η παροχή του ασφαλιστή δεν εξαρτάται από την έκταση της ζημίας, ούτε ακόμα και από την ύπαρξή της, αλλά εξαρτάται μόνο από τη συμφωνία των μερών, αφού πρόκειται για ένα συγκεκριμένο, προκαθορισμένο ποσό, το οποίο συμφωνήθηκε με την ασφαλιστική σύμβαση ότι θα καταβληθεί, εφάπαξ ή σε δόσεις, 32 Περισσότερα για το ασφαλιστικό ποσό, αλλά και για τις έννοιες της υπασφάλισης και της υπερασφάλισης που σχετίζονται με αυτό, βλ. Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, ό.π., σελ. 109 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π,. σελ. 223 επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 189επ. και 335, Ζ. Σκουλούδη, Δίκαιο Ιδιωτικής Ασφάλισης, Γενικό Μέρος, νομοθεσία της ασφαλιστικής επιχείρησης και στοιχεία ασφαλιστικών κλάδων, Γ έκδοση, σελ. 322 επ., Γ. Βελέντζα, ό.π., σελ. 184 επ. 33 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 247 επ.. 34 Βλ. Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, ό.π., σελ. 115 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 247επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 349, Β. Κιάντο, ό.π., σελ 229. 35 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 247επ. 36 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 247επ. 14

σε περίπτωση επέλευσης του ασφαλισμένου κινδύνου, ανεξάρτητα από το αν η επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου προκάλεσε ζημία στον ασφαλισμένο ή στον δικαιούχο του ασφαλίσματος και ανεξάρτητα από το ύψος της ζημίας που προκλήθηκε (άρθρο 27 παρ. 5 Ασφ.Ν.) 37. Στις ασφαλίσεις ποσού, δεν βρίσκει εφαρμογή η αρχή απαγόρευσης πλουτισμού και οι θεσμοί που απορρέουν από αυτήν, όπως η ασφαλιστική υποκατάσταση, η υπερασφάλιση κλπ. 38 Το ποσό που αποτελεί την παροχή του ασφαλιστή μπορεί να είναι μικρότερο ή πολλαπλάσιο της ζημίας, αφού η παροχή δεν αποσκοπεί στην κάλυψη συγκεκριμένης ζημίας, αλλά είναι ανεξάρτητη αυτής (άρθρο 27 παρ. 5 Ασφ.Ν.). Έτσι, ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να αποζημιωθεί πλήρως από τον αστικώς υπεύθυνο και ταυτόχρονα να εισπράξει το ασφάλισμα. Η ασφάλιση ποσού έχει αποταμιευτικό ή επενδυτικό χαρακτήρα και όχι αποζημιωτικό, όπως στις ασφαλίσεις ζημιών και καλύπτει μόνο προσωπικούς κινδύνους. Κατ εξαίρεση δε, μπορεί να αφορά και μη προσωπικούς κινδύνους, όπως την ασφάλιση ζώων ή την από διαθέσεως (συναισθηματικής, υποκειμενικής) αξία αντικειμένου. Κυριότερη μορφή της ασφάλισης ποσού είναι η ασφάλιση ζωής (άρθρ. 28-30 Ασφ.Ν.) 39. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί συνοπτικά και ο τρόπος κατάρτισης της ασφαλιστικής σύμβασης 40. Η ασφαλιστική σύμβαση καταρτίζεται μεταξύ του ασφαλιστή και του λήπτη της ασφάλισης. Ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να ενεργεί για ίδιο λογαριασμό, οπότε έχει και την ιδιότητα του ασφαλισμένου, μπορεί όμως να ενεργεί και για λογαριασμό τρίτου προσώπου, οπότε ο ασφαλισμένος είναι διαφορετικό πρόσωπο. Έτσι, λήπτης της ασφάλισης είναι ο αντισυμβαλλόμενος του ασφαλιστή και ασφαλισμένος είναι το πρόσωπο που κινδυνεύει από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου, π.χ. θάνατο. Δικαιούχος μπορεί να είναι τρίτο πρόσωπο διαφορετικό από αυτό του ασφαλισμένου. Τον δικαιούχο ορίζει στην ασφάλιση ζωής ο λήπτης της ασφάλισης με γραπτή δήλωση ελεύθερα ανακλητή (άρθρο 28 παρ. 3 Ασφ.Ν.), όπως για παράδειγμα ο σύζυγος (λήπτης της ασφάλισης) ασφαλίζει τη ζωή της συζύγου του (ασφαλισμένη) και δικαιούχο ορίζει το παιδί του ή 37 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 313 επ. 38 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 35. 39 Βλ. Α. Αργυριάδη / Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου / Λ. Σκαλίδη, ό.π., σελ. 28 και 161 επ., Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 38 και 323επ., Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 111 επ., Β. Κιάντο, ό.π., σελ 24, Ζ. Σκουλούδη, ό.π., σελ. 391 επ., Γ. Βελέντζα, ό.π., σελ. 224 επ. 40 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 119 επ. 15

και τον ίδιο 41. Αν δεν έχει ορισθεί δικαιούχος ή αν αυτός αποποιήθηκε το ασφάλισμα, δικαιούχος θεωρείται ο λήπτης της ασφάλισης και το ασφάλισμα μετά το θάνατο περιέρχεται στους κληρονόμους του (άρθρο 28 παρ. 4 Ασφ.Ν.) 42. 41 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 317. 42 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 316 επ. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Τα είδη της ασφάλισης προσώπων Ο Ασφ.Ν. διακρίνει τρία τέτοια είδη συμβάσεων: Την ασφάλιση ζωής, την ασφάλιση ατυχημάτων και την ασφάλιση ασθενειών (άρθρα 28-30, 31 και 32 αντίστοιχα) 43. Η ασφάλιση ζωής συμφωνείται πάντοτε, όπως αναφέραμε, ως ασφάλιση ποσού. Κατά συνέπεια, σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου, οι δικαιούχοι λαμβάνουν το ασφάλισμα που προβλέπεται στη σύμβαση, ενώ εάν δεν έχει αποβιώσει ο ασφαλισμένος κατά τη λήξη της ασφαλιστικής σύμβασης, λαμβάνει ο ίδιος το ασφάλισμα. Συνήθως δε, έχει και επενδυτικό χαρακτήρα 44 με αποτέλεσμα όταν λήξει ο συμφωνημένος χρόνος της ασφάλισης, χωρίς να έχει επέλθει ο θάνατος του ασφαλισμένου, αυτός θα εισπράξει το ασφάλισμα, το οποίο συνίσταται στο συνολικό ποσό των δόσεων των ασφαλίστρων που έχει καταβάλει, πλέον τόκων και τυχόν αποδόσεων από τις επενδύσεις που έκανε ο ασφαλιστής. Οι ασφαλίσεις ατυχημάτων και ασθενειών μπορούν, επίσης, να συμφωνηθούν ως ασφαλίσεις ποσού, εάν συμφωνηθεί η καταβολή ενός προκαθορισμένου ποσού ανεξάρτητα από την έκταση της ζημίας, εφάπαξ ή σε περιοδικές παροχές, σε περίπτωση που επέλθει ο ασφαλισμένος κίνδυνος (άρθρα 31 παρ. 1 και 32 παρ. 2 Ασφ.Ν.). Είναι δυνατόν, όμως, και επιλέγεται συχνά, οι ασφαλίσεις ατυχημάτων και ασθενειών να συμφωνούνται ως ασφαλίσεις ζημιών. Συμφωνείται, δηλαδή, να αποκαθίστανται οι συγκεκριμένες ζημίες που επέφερε στον ασφαλισμένο το ατύχημα ή η ασθένεια είτε με την καταβολή του ποσού για την αποκατάσταση της ζημίας είτε με την παροχή ιατροφαρμακευτικών υπηρεσιών (άρθρα 31 παρ. 3 και 32 παρ.2 Ασφ.Ν.) 45. Όταν συνάπτονται ως ασφαλίσεις ζημιών δεν εφαρμόζονται όλες οι διατάξεις που εκφράζουν την αρχή της απαγόρευσης του πλουτισμού, αλλά μόνον ορισμένες και συγκεκριμένα αυτές που ρυθμίζουν την υποκατάσταση του ασφαλιστή και την ασφάλιση με περισσότερους ασφαλιστές και μάλιστα όχι πλέον ως εκδήλωση της απαγόρευσης του πλουτισμού, αλλά ως συμβατική επιλογή. 46 43 Βλ. Γ. Τριανταφυλλάκη, Εισηγήσεις Εμπορικού Δικαίου, 2009, σελ. 364 επ. 44 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 319. 45 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 327. 46 Βλ. Ι. Ρόκας, Ασφαλιστικό Δίκαιο, Εισηγήσεις, 3 η έκδοση, 2014, σελ. 168. 17

i. Ασφάλιση ζωής 47. Η ασφάλιση ζωής είναι η σημαντικότερη μορφή ασφάλισης προσωπικών κινδύνων, η οποία αναφέρεται στη διάρκεια της ζωής ενός ή περισσότερων προσώπων. Είναι η μόνη μορφή ασφάλισης ποσού, στην οποία ισχύουν αποκλειστικά οι βασικές αρχές των ασφαλίσεων ποσού που χαρακτηρίζονται από τον αποταμιευτικό ή επενδυτικό χαρακτήρα αυτών, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω και είναι συνυφασμένη με το υπέρτατο αγαθό της ζωής που περικλείει τον αναπόφευκτο κίνδυνο του θανάτου, αλλά και τον κίνδυνο επιβίωσης και συνταξιοδότησης 48. Η ασφάλιση ζωής λειτουργεί ως ιδιωτική ασφάλιση συμπληρωματικά ή παράλληλα με την κοινωνική ασφάλιση σε προσωπικό, οικογενειακό και επιχειρηματικό επίπεδο. Ενδεικτικό της σπουδαιότητάς της, είναι η εντόνοντερη κρατική εποπτεία που ασκείται στις ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής, απαιτώντας για παράδειγμα χωριστή άσκηση του κλάδου ζωής και περιορισμούς στο σχηματισμό της ασφαλιστικής τοποθέτησης (άρθρο 8 παρ. 6 ΝΔ 400/1970). 49 Επίσης, η ασφάλιση ζωής έχει έντονο καταναλωτικό χαρακτήρα και ο λήπτης της ασφάλισης προστατεύεται εκτός από τις διατάξεις του Ασφ.Ν. και από τις διατάξεις του Δικαίου Προστασίας του Καταναλωτή 50. Στην εξελικτική πορεία των ασφαλίσεων για πολύ καιρό μόνη ευρύτερα γνωστή ασφάλιση ποσού ήταν η ασφάλιση ζωής. Φυσικό ήταν, επομένως, στην αρχή η ασφάλιση ζωής να ταυτίζεται εννοιολογικά με την ασφάλιση ποσού. Σήμερα πιο σωστό είναι να χρησιμοποιούμε τον όρο ασφάλιση ζωής στην πιο στενή έννοια και πιο σύγχρονη έννοια της ασφάλισης που αναφέρεται στη διάρκεια της ζωής ενός ή περισσότερων προσώπων, δίνοντας ειδικά ονόματα στις άλλες ασφαλίσεις ποσού, που αναφέρονται στα συμβάντα ζωής ενός ή περισσότερων προσώπων. 51 Η ασφάλιση ζωής, λοιπόν, θα έχει πάντα σχέση με τον αναπόφευκτο για κάθε άνθρωπο κίνδυνο, τον κίνδυνο του θανάτου 52. Δεν είναι περίεργο, πως η ανάγκη για εξασφάλιση του ίδιου του ενδιαφερόμενου ή των αγαπημένων προσώπων του απέναντι στις οικονομικές τουλάχιστον συνέπειες αυτού του μεγάλου και βέβαιου 47 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 319 επ. 48 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 319. 49 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 319. 50 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 319. 51 Βλ. Α. Αργυριάδης, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Λ. Σκαλίδης, ό.π., σελ.165. 52 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 319. 18

κινδύνου οδήγησε σε εντυπωσιακή ανάπτυξη των ασφαλίσεων ζωής, ακόμη και παράλληλα με υπάρχουσες κοινωνικές ασφαλίσεις, αλλά πολύ περισσότερο σε περιπτώσεις μη καλυπτόμενες από κοινωνική ασφάλιση 53. Διακρίσεις: α) Με κριτήριο τον κίνδυνο: Θέτοντας ως βάση διάκρισης τη μορφή του καλυπτόμενου κινδύνου διακρίνουμε τα εξής συνηθέστερα είδη ασφάλισης ζωής: 1) Ασφάλιση θανάτου ή ασφάλιση για την περίπτωση θανάτου Η βασικότερη μορφή της ασφάλισης ζωής είναι η ασφάλιση για την περίπτωση θανάτου. Η ασφάλιση συνάπτεται «για τη ζωή» κάποιου προσώπου (του προσώπου του κινδύνου), ο θάνατος του οποίου αποτελεί την ασφαλιστική περίπτωση 54. Ασφαλισμένος κίνδυνος είναι ο θάνατος του ασφαλισμένου, όποτε κι αν πραγματοποιηθεί. Ο θάνατος του ασφαλισμένου που είναι βέβαιο ότι θα πραγματοποιηθεί αλλά αβέβαιο το πότε, αποτελεί την ασφαλιστική περίπτωση και σκοπός αυτής είναι η εξασφάλιση τρίτων προσώπων, μετά το θάνατο του ασφαλισμένου 55. Έτσι, ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να ορίσει κατά την κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης με γραπτή δήλωσή του, η οποία είναι ελεύθερα ανακλητή, ένα ορισμένο πρόσωπο ως δικαιούχο του ασφαλίσματος, μετά το θάνατό του αν ο ίδιος είναι και ασφαλισμένος (άρθρο 28 παρ. 3 Ασφ.Ν.) 56. Αν δεν τον ορίσει ή αυτός αποποιηθεί, δικαιούχος θεωρείται ο λήπτης της ασφάλισης και το ασφάλισμα μετά το θάνατό του (λήπτη) περιλαμβάνεται στην κληρονομία του (άρθρο 28 παρ. 4 του Ασφ.Ν.) 57. Αν λήπτης και ασφαλισμένος είναι διαφορετικά πρόσωπα (ασφάλιση ζωής τρίτου), πάλι ο λήπτης της ασφάλισης για τον κίνδυνο του θανάτου του ασφαλισμένου πρέπει να ορίσει με γραπτή δήλωσή του το δικαιούχο του ασφαλίσματος. 58 Αν δικαιούχος ορισθεί τρίτο πρόσωπο, όπως και αν ο ασφαλισμένος είναι διαφορετικό πρόσωπο από τον λήπτη της ασφάλισης, τότε η ασφάλιση ζωής παίρνει τη μορφή γνήσιας σύμβασης υπέρ τρίτου (άρθρο 411 ΑΚ), για την οποία θα γίνει λόγος στη συνέχεια. 53 Βλ. Α. Αργυριάδης, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Λ. Σκαλίδης, ό.π., σελ. 165. 54 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π. (σημ. 16), σελ. 487. 55 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 320. 56 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 320. 57 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 320. 58 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 320 επ. 19

Με άλλα λόγια, ο λήπτης στην ασφάλιση θανάτου είναι εύλογο να θέλει να ορίσει ένα δικαιούχο του ασφαλίσματος, δηλαδή το πρόσωπο που θα εισπράξει το ασφάλισμα μετά το θάνατό του, αλλά είναι επίσης εύλογο να μπορεί, αν θέλει, να αλλάξει με σχετική εντολή του προς τον ασφαλιστή τον δικαιούχο, όποτε επιθυμεί κατά τη διάρκεια της σύμβασης ή να ορίσει δικαιούχο μετά τη σύναψη της σύμβασης (άρθρο 28 παρ. 3 Ασφ.Ν. «ελεύθερα ανακλητή»). Αν έχει οριστεί δικαιούχος, έστω κι αν είναι μεταξύ των κληρονόμων, η φορολογική νομοθεσία δεν χαρακτηρίζει την αιτία για την οποία εισπράττει το ασφάλισμα, κληρονομία, αλλά δωρεά που εξαρτάται από την αναβλητική αίρεση του θανάτου του προσώπου του κινδύνου 59. Ασφαλιστικές συμβάσεις αυτού του είδους προβλέπουν υποχρεωτικά δικαίωμα του ασφαλισμένου, όταν παρέλθει ένα χρονικό διάστημα από την έναρξη της ασφάλισης, να αποδεσμευτεί από τη σύμβαση, εισπράττοντας μέρος των μέχρι τότε καταβληθέντων ασφαλίστρων (δικαίωμα εξαγοράς, άρθρο 29 παρ. 3 Ασφ.Ν.) 60. Το χρονικό αυτό διάστημα, δεν επιτρέπεται να συμφωνηθεί μεγαλύτερο των τριών ετών. Στις ομαδικές ασφαλίσεις, όμως, μπορεί να συμφωνηθεί κάτι διαφορετικό σχετικά με το δικαίωμα εξαγοράς 61. Οι περισσότερες ασφαλίσεις για την περίπτωση θανάτου είναι μικτές, δηλαδή συνδυασμός, για παράδειγμα ασφάλισης ζωής με ασφάλιση προσωπικών ατυχημάτων 62. Η ασφαλιστική τεχνική διακρίνεται μεταξύ των ασφαλίσεων ζωής, όπου υπερισχύει ο κίνδυνος (και το ασφάλιστρο είναι φύσης κινδύνου) και ασφαλίσεων όπου υπερισχύει ο αποταμιευτικός χαρακτήρας (και το ασφάλιστρο είναι φύσης αποταμιευτικής). Η μεν πρώτη αφορά τις σύντομης διάρκειας ασφαλίσεις, π.χ. για μια εβδομάδα (όσο διαρκεί το αεροπορικό ταξίδι με επιστροφή), όπου ο κίνδυνος είναι αβέβαιος. Η δε δεύτερη περίπτωση αφορά τις μακράς διάρκειας ή και εφ όρου ζωής ασφαλίσεις. Στην τελευταία περίπτωση, ο κίνδυνος είναι βέβαιος. Πολλές φορές, στο δεύτερο είδος συμφωνείται διανομή κερδών στους ασφαλισμένους ή συμφωνείται μείωση των ασφαλίστρων μετά την πάροδο ορισμένου χρόνου 63. Σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 3 Ασφ.Ν., ο ορισμός δικαιούχου, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, γίνεται με γραπτή δήλωση του λήπτη της ασφάλισης, η οποία είναι 59 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 161. 60 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π. σελ. 327 επ. 61 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π. (σημ. 16), σελ. 487. 62 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π. (σημ. 16), σελ. 488. 63 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π. (σημ. 16), σελ. 488. 20

ελεύθερη ανακλητή από αυτόν και αν υπάρχουν τρίτα πρόσωπα στην σύμβαση της ασφάλισης απαιτείται και πάλι έγγραφη συναίνεση του ασφαλισμένου. 2) Ασφάλιση επιβίωσης του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου 64 Η ασφάλιση επιβίωσης του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου αποβλέπει στη συμπλήρωση μιας ορισμένης ηλικίας που καθορίζεται στην ασφαλιστική σύμβαση, π.χ. τα 65 χρόνια ή πέρα από κάποιο συγκεκριμένο χρονικό σημείο, π.χ. τα 25 χρόνια της κόρης του λήπτη 65. Η συμπλήρωση αυτής της ηλικίας ή η επέλευση του ορισμένου χρονικού σημείου αποτελεί την ασφαλιστική περίπτωση, οπότε ο ασφαλιστής υποχρεούται να καταβάλλει το ασφάλισμα εφάπαξ ή σε δόσεις. Η καταβολή δόσεων συνήθως μηνιαίων (ασφάλιση προσόδου) έχει τη σημασία της καταβολής μιας ιδιωτικής σύνταξης, όσο ο ασφαλισμένος βρίσκεται στη ζωή. Γι αυτό προτιμότερο είναι, να συμφωνείται η καταβολή του ασφαλίσματος εφάπαξ. Σε περίπτωση μη συμπλήρωσης του ορίου ηλικίας που έχει ορισθεί συμβατικά, λόγω πρόωρου θανάτου του ασφαλισμένου, ο ασφαλιστής δεν οφείλει ασφάλισμα 66. Είναι ακριβώς το αντίθετο από την ασφάλιση θανάτου. Σκοπός δηλαδή της ασφάλισης επιβίωσης είναι συνήθως, η εξασφάλιση του ίδιου του ασφαλισμένου για τα γηρατειά του 67. 3) Μικτή ασφάλιση 68 Μικτή ασφάλιση είναι η ασφάλιση που συνδυάζει την ασφάλιση θανάτου και την ασφάλιση επιβίωσης. Η ασφάλιση αυτή συνδυάζει τόσο την εξασφάλιση του ίδιου του ασφαλισμένου όσο και των τρίτων που θέλει να διασφαλίσει. Ο ασφαλιστής θα καταβάλλει το ασφάλισμα είτε όταν ο ασφαλισμένος συμπληρώσει ορισμένη ηλικία (ασφάλιση επιβίωσης), είτε αν τύχει ο ασφαλισμένος να πεθάνει πριν τη συμπλήρωση της συμβατικά ορισμένης ηλικίας (ασφάλιση θανάτου) 69. Οι ασφαλιστικές εταιρίες σε μια προσπάθειά τους να κάνουν ελκυστικότερο το προϊόν τους και να υπερκεράσουν το αρνητικό της απλής ασφάλισης επιβίωσης, δίνουν τη δυνατότητα στους δικαιούχους του αποθανόντος να εισπράττουν τα καθαρά ασφάλιστρα που 64 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 321. 65 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 321. 66 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 321. 67 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322. 68 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322. 69 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 321. 21

καταβλήθηκαν μέχρι τη στιγμή της αποβίωσης του δικαιούχου της ασφάλισης. Στη μακροχρόνια ασφάλιση κατά του κινδύνου επιβίωσης πέραν ενός συμφωνημένου με την ασφαλιστική σύμβαση ορίου ηλικίας, ο ασφαλιστής θα είχε οικονομικό συμφέρον στην μη επιβίωση του λήπτη σε χρονικό σημείο όσο το δυνατόν πλησιέστερο στο συμφωνηθέν όριο ηλικίας, πράγμα ηθικά μη ανεκτό και εμπορικά μη συμφέρον. Γι αυτόν τον λόγο, οι μακροχρόνιες ασφαλίσεις επιβίωσης δεν παρέχονται κατά κανόνα ως ασφαλίσεις αμιγώς κινδύνου, όπου δηλαδή δεν είναι βέβαιο αν ποτέ θα καταβληθεί ασφάλισμα, αλλά ως μικτές, θανάτου και επιβίωσης, δηλαδή ως ασφαλίσεις που είναι βέβαιο ότι κάποτε θα καταβληθεί ασφάλισμα 70. Αυτή η μορφή ασφάλισης, προϋποθέτει φυσικά ακριβότερα ασφάλιστρα σε σχέση με την ασφάλιση επιβίωσης, αφού η ασφαλιστική εταιρία είναι πάντοτε υποχρεωμένη να καταβάλει το ασφάλισμα, εκτός αν η επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης οφείλεται σε δόλο του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου ή του δικαιούχου του ασφαλισμένου ή των προσώπων που συνοικούν μαζί τους (άρθρο 7 παρ. 5 Ασφ.Ν.). 4)Ασφάλιση ειδικού κινδύνου θανάτου- δήλης ημέρας 71 Η ασφάλιση αυτή είναι μια ασφάλιση για την περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου είτε από ειδικά αίτια, π.χ. από αεροπορικό ατύχημα, είτε σε μια ορισμένη χρονική περίοδο, π.χ. κατά την διάρκεια ενός αεροπορικού ταξιδιού. Χαρακτηριστικό αυτής της ασφάλισης είναι, ότι ο κίνδυνος θανάτου είναι αβέβαιος, γι αυτό και το ασφάλιστρο υπολογίζεται ανάλογα με τη φύση του κινδύνου και δεν λαμβάνεται υπόψη ο αποταμιευτικός χαρακτήρας της ασφάλισης ζωής, ο οποίος βέβαια στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει. 72 Ασφάλιση δήλης ημέρας είναι αυτή που συμφωνείται να καταβληθεί το ασφάλισμα ορισμένη ημέρα, ανεξάρτητα από το αν ο λήπτης της ασφάλισης ζει ή πέθανε. 70 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ 46), σελ. 174. 71 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322. 72 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322. 22

5) Η αυτοκτονία στην ασφάλιση θανάτου 73 Το άρθρο 30 Ασφ.Ν. ορίζει την περίπτωση κατά την οποία ο θάνατος του ασφαλισμένου οφείλεται σε αυτοκτονία. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό: «1. Εάν το πρόσωπο για το θάνατο του οποίου συνάπτεται η ασφάλιση αυτοκτόνησε, ο ασφαλιστής υποχρεούται να καταβάλει το ασφάλισμα, εφόσον έχουν περάσει δύο (2) τουλάχιστον χρόνια από τη σύναψη της σύμβασης. Το ίδιο ισχύει και για κάθε μεταγενέστερη συμφωνία με την οποία αυξάνεται το ασφαλιστικό ποσό. 2. Ο δικαιούχος εκπίπτει από το δικαίωμά του, αν με πρόθεση προκάλεσε το θάνατο του ασφαλισμένου ή αποπειράθηκε να τον θανατώσει. 3. Με την επιφύλαξη της παρ. 2 αυτού του άρθρου, θάνατος του ασφαλισμένου, που προκλήθηκε από τα πρόσωπα του άρθρου 7 παρ. 5 του παρόντος νόμου, δεν απαλλάσσει τον ασφαλιστή.» β) Με κριτήριο το πρόσωπο του ασφαλισμένου: Επίσης, με κριτήριο το πρόσωπο που ασφαλίζεται, η ασφάλιση ζωής διακρίνεται σε: 1) Ασφάλιση ίδιας ζωής και 2) Ασφάλιση ζωής τρίτου. 1) Ασφάλιση ίδιας ζωής 74 Στην ασφάλιση προσώπων δεν υπάρχει, όπως είπαμε, η έννοια του ασφαλιστικού συμφέροντος που υπάρχει στις ασφαλίσεις ζημιών, αλλά υπάρχει η έννοια του προσώπου του κινδύνου («person at risk» κατά σχετική διεθνή ορολογία) 75, δηλαδή του προσώπου που συνιστά το φορέα του εννόμου αγαθού που πλήττεται από τον κίνδυνο που καλύπτει η ασφαλιστική σύμβαση, έννοια που δεν υπάρχει στις ασφαλίσεις μη προσωπικών κινδύνων και που ταυτίζεται με τον «ασφαλισμένο» 76. Ο ασφαλιστικός κίνδυνος μπορεί να μην αφορά περιστατικά που άπτονται της περιουσίας του, της μείωσης του ενεργητικού ή της αύξησης του παθητικού, η οποία ζημιώνει τον ασφαλισμένο, αλλά να αφορά μόνο συμβάντα της ζωής του φυσικού 73 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322 επ. 74 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 323. 75 Βλ. Μ. Δεμοιράκου, σε Ασφαλιστική σύμβαση, Κατ άρθρο ερμηνεία του Ν 2496/1997, επιμ. ύλης: Ι. Ρόκα, σελ. 501. 76 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 171. 23

προσώπου. Γι αυτό, και η έννοια «πρόσωπο του κινδύνου» αφορά μόνο τις ασφαλίσεις προσώπων 77. Ασφάλιση ίδιας ζωής υπάρχει όταν ο λήπτης της ασφάλισης είναι και ο ασφαλισμένος, είτε πρόκειται για ασφάλιση θανάτου είτε για ασφάλιση επιβίωσης (άρθρο 28 παρ. 1 Ασφ.Ν.) 78. Ο λήπτης της ασφάλισης στις ασφαλίσεις ζωής για ίδιο λογαριασμό ή όπως καλείται και αλλιώς ασφάλισης επί της ζωής του ιδίου, είναι πάντα και ασφαλισμένος, ακόμα και όταν πρόκειται για ασφάλιση θανάτου, αλλά είναι δυνατόν να έχει οριστεί ως δικαιούχος του ασφαλίσματος τρίτο πρόσωπο, διαφορετικό από το λήπτη της ασφάλισης και τον ασφαλισμένο, πράγμα που είναι ο κανόνας στις ασφαλίσεις θανάτου, ενώ στην ασφάλιση προσώπων για λογαριασμό τρίτου, ο τρίτος είναι το πρόσωπο του κινδύνου- ασφαλισμένος και όχι απλός ο δικαιούχος του ασφαλίσματος 79. Επιπλέον, είναι δυνατόν ο λήπτης μιας ασφάλισης για την περίπτωση του θανάτου να έχει ορίσει ως δικαιούχους του ασφαλίσματος, ένα ή περισσότερα πρόσωπα 80. Δικαιούχος του ασφαλίσματος, αν δεν συμφωνήθηκε τρίτο πρόσωπο, είναι ο ίδιος ο λήπτης της ασφάλισης, σε περίπτωση ασφάλισης επιβίωσης και οι νόμιμοι κληρονόμοι του, σε περίπτωση ασφάλισης θανάτου (άρθρο 28 παρ. 4 Ασφ.Ν.) 81. Αν ορίσθηκε ως δικαιούχος τρίτο πρόσωπο, κι αυτό αποποιηθεί την είσπραξη του ασφαλίσματος, η αποποίηση ισοδυναμεί με σιωπηρή παραίτηση του δικαιώματος επί του ασφαλίσματος και δικαιούχοι μετά την παραίτηση είναι οι κληρονόμοι του θανόντος ασφαλισμένου (άρθρο 28 παρ. 4 Ασφ.Ν.) 82. 2) Ασφάλιση ζωής τρίτου 83 Ι. Γενικές παρατηρήσεις Αν το πρόσωπο του κινδύνου δεν είναι το ίδιο με αυτό του λήπτη της ασφάλισης, έχει οριστεί, δηλαδή, στο ασφαλιστήριο τρίτο πρόσωπο ως ασφαλισμένος, διάφορο από το λήπτη της ασφάλισης, όπως για παράδειγμα ο σύζυγος ασφαλίζει τη ζωή της 77 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 171. 78 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 322. 79 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 171. 80 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 171. 81 Βλ. Ι. Ρόκα, ό.π. (σημ. 16), σελ. 488. 82 Βλ. Ι. Ρόκας, ό.π. (σημ. 46), σελ. 172, Ρ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου, ό.π., σελ. 323. 83 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 323 επ.. 24

γυναίκας του, τότε η ασφάλιση που συνάπτεται είναι ασφάλιση ζωής τρίτου 84. Συνήθως, στην πράξη, η σύμβαση ασφάλισης ζωής καταρτίζεται ως σύμβαση ασφάλισης υπέρ τρίτου. Προβλέπεται, δηλαδή, η δυνατότητα σύναψης σύμβασης ασφάλισης ζωής υπέρ τρίτου, σύμφωνα με το άρθρο 28 του ν. 2496/1997, σύμφωνα με το οποίο: «1. Μπορεί να συμφωνηθεί η ασφάλιση κατά του κινδύνου θανάτου ή η ασφάλιση επιβίωσης ή και των δύο, του λήπτη της ασφάλισης ή τρίτου». ΙΙ. Νομική φύση Αν δικαιούχος του ασφαλίσματος ορισθεί τρίτο πρόσωπο, γίνεται δεκτό ότι η ασφάλιση ζωής λαμβάνει τη μορφή γνήσιας σύμβασης υπέρ τρίτου, διότι προσπορίζει, όπως αναφέρεται και παρακάτω, στον τρίτο άμεσο, ίδιο και αποκλειστικό δικαίωμα επί της ασφαλιστικής παροχής 85. Όπως όλες οι συμβάσεις υπέρ τρίτου, έτσι και η σύμβαση ασφάλισης ζωής τρίτου περιλαμβάνει τρία πρόσωπα: α) εκείνον που υπόσχεται να προβεί σε ορισμένη παροχή προς τον τρίτο, ο οποίος καλείται υποσχόμενος ή υποσχεθείς (εν προκειμένω ο ασφαλιστής), β) τον αντισυμβαλλόμενο, στον οποίο δίνεται η υπόσχεση περί παροχής στον τρίτο (δέκτης ή λήπτης της υπόσχεσης, εν προκειμένω ο ασφαλιζόμενος ή ασφαλισθείς) και γ) εκείνον στον οποίο συμφωνήθηκε να καταβληθεί η παροχή (τρίτος). Για παράδειγμα, η ασφαλιστική εταιρεία Α (υποσχεθείς) αναλαμβάνει έναντι του Β (δέκτη της υπόσχεσης) την υποχρέωση να καταβάλλει, σε περίπτωση θανάτου του Β, το ποσό της ασφαλιστική αποζημίωσης στη σύζυγό του Γ (δικαιούχος του ασφαλίσματος-τρίτος) 86. Ανάλογα με το αν κατά το περιεχόμενο της σύμβασης υπέρ τρίτου θα αποκτήσει ο τρίτος άμεσο και αυτοτελές δικαίωμα, μπορώντας να απαιτήσει από τον υποσχεθέντα απευθείας εκπλήρωση της παροχής ή μόνον ο δέκτης της υπόσχεσης θα μπορεί να αξιώσει από τον υποσχεθέντα την παροχή προς τον τρίτο, διακρίνουμε τη σύμβαση υπέρ τρίτου σε γνήσια και μη γνήσια 87. 84 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 324. 85 Βλ. Μ. Δεμοιράκου, ό.π., σελ. 502-503. 86 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, Ασφάλιση ζωής υπέρ τρίτου, νόμιμη μοίρα και δανειστές της κληρονομίας (γνωμοδότηση), ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 407 επ. 87 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 408. 25

Ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να συμβληθεί στην ασφαλιστική σύμβαση για δικό του λογαριασμό ή για λογαριασμό τρίτου και δικαιούχος του ασφαλίσματος μπορεί να είναι διαφορετικό πρόσωπο από τον αντισυμβαλλόμενο του ασφαλιστή (λήπτη της ασφάλισης), αλλά και από τον ασφαλισμένο, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω. Στην περίπτωση, λοιπόν, για παράδειγμα, που συνάπτεται σύμβαση για λογαριασμό τρίτου ασφαλισμένου και δικαιούχος είναι τρίτο πρόσωπο, πρόκειται, για γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, με την οποία παρέχεται στον δικαιούχο ίδιο, απευθείας από τη σύμβαση και άμεσο, ενοχικό και απευθείας δικαίωμα να αξιώσει το ασφάλισμα από τον ασφαλιστή 88, ακόμα και αν δεν είναι κληρονόμος του αποβιώσαντος ασφαλισμένου, καθόσον δεν θεωρείται ότι λαμβάνει από την κληρονομιά του τελευταίου, όπως θα αναλυθεί αυτό και σε επόμενο κεφάλαιο 89. Οι γνήσιες συμβάσεις υπέρ τρίτου αποτελούν εξαίρεση από την αρχή της σχετικότητας των ενοχών 90. Με τη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου εξυπηρετείται η ταχύτητα των συναλλαγών και απλουστεύονται οι περιουσιακές επιδόσεις από τον δέκτη της υπόσχεσης προς τον τρίτο. Ενώ, δηλαδή, με αυτήν πραγματοποιείται κατά κανόνα έμμεση περιουσιακή επίδοση του δέκτη της υπόσχεσης προς τον τρίτο, η περιουσιακή ωφέλεια διοχετεύεται απευθείας από τον υποσχεθέντα στον τρίτο, χωρίς να περνά προηγουμένως μέσα από την περιουσία του δέκτη της υπόσχεσης 91. Προκειμένου να κριθεί αν ορισμένη σύμβαση υπέρ τρίτου είναι γνήσια, ερευνάται καταρχήν η βούληση των συμβαλλομένων. Γνήσια θα είναι η σύμβαση υπέρ τρίτου, εάν προκύπτει βούληση των συμβαλλομένων να αποκτήσει ο τρίτος άμεσο δικαίωμα κατά του υποσχεθέντος. Εάν υπάρχει ή όχι τέτοια βούληση, κρίνεται κατά τις γενικές αρχές περί ερμηνείας των συμβάσεων. Ως ένδειξη υπέρ του άμεσου δικαιώματος του τρίτου μπορούν να θεωρηθούν, π.χ. ότι ο δέκτης της υπόσχεσης συνομολόγησε τη σύμβαση με χαριστική πρόθεση για τον τρίτο ή ότι η παροχή προς αυτόν ορίσθηκε εκπληρωτέα μετά τον θάνατο του δέκτη της υπόσχεσης. Η σύμβαση ασφάλισης ζωής είναι, λοιπόν, γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, εφόσον βέβαια έχει ορισθεί τρίτος δικαιούχος του ασφαλίσματος, οπότε και τότε γεννάται 88 Βλ. αριθ. απόφασης 106/2004 ΜΠρΛαρ, lawdb.intrasoftnet.com, άρθρο 411 ΑΚ, στην περίπτωση αυτή στον τρίτο προσπορίζεται άμεσο, ίδιο και αποκλειστικό δικαίωμα επί της ασφαλιστικής παροχής, υπό την έννοια ότι ο τρίτος δικαιούται να αξιώσει, κατά την επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης, από τον ασφαλιστή την καταβολή του ασφαλίσματος απευθείας στο πρόσωπό του. 89 Βλ. αριθ. απόφασης 2141/2011 ΕφΑθ, lawdb.intrasoftnet.com. 90 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 408. 91 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 408. 26

απευθείας και αμέσως στο πρόσωπο του τρίτου το δικαίωμα επί του ασφαλίσματος, χωρίς να χρειάζεται να αποκτηθεί πρώτα από το λήπτη της ασφάλισης και ύστερα να μεταβιβασθεί στον τρίτο 92. Η ασφάλιση ζωής τρίτου λειτουργεί τόσο στην ασφάλιση θανάτου όσο και στην ασφάλιση επιβίωσης, π.χ. ο πατέρας συνάπτει ασφάλιση επιβίωσης του παιδιού του πέραν της ηλικίας των 18 χρόνων για να καλύψει τα έξοδα των σπουδών του (ασφάλιση σπουδών). Ο ασφαλιστής θα καταβάλει το ασφάλισμα στο γονέα, μόλις το παιδί συμπληρώσει το 18 ο έτος 93. Η σύμβαση ασφάλισης ζωής υπέρ τρίτου ανήκει στις λεγόμενες «συμβάσεις υπέρ τρίτου για την περίπτωση θανάτου». Οι συμβάσεις υπέρ τρίτου για την περίπτωση θανάτου υπάγονται συνήθως στις εν ζωή δικαιοπραξίες, διότι ο ωφελούμενος τρίτος λαμβάνει μεν μετά το θάνατο του δικαιοπρακτούντος, όχι όμως από τους κανόνες για την κληρονομική διαδοχή, αλλά από την περιουσία που είχε αυτός όσο ζούσε, η οποία άλλωστε δεσμεύεται ήδη από την κατάρτιση της δικαιοπραξίας. Ο χαρακτήρας της σύμβασης υπέρ τρίτου για την περίπτωση θανάτου ως εν ζωή δικαιοπραξίας προκύπτει από το γεγονός ότι το δικαίωμα του τρίτου αποκτάται με τη σύναψη της σύμβασης, τελώντας απλώς υπό την αναβλητική προθεσμία του θανάτου του δέκτη της υπόσχεσης ή υπό την αναβλητική αίρεση της προαποβιώσεως αυτού σε σχέση με τον τρίτο 94. ΙΙΙ. Τύπος της σύμβασης 95 Ο τύπος της σύμβασης υπέρ τρίτου καθορίζεται από τη σχέση καλύψεως, δηλαδή από τη σχέση μεταξύ υποσχόμενου και δέκτη της υπόσχεσης, και όχι από τη σχέση αξίας (μεταξύ δέκτη της υπόσχεσης και τρίτου). Εφόσον ο νόμος δεν προβλέπει την τήρηση τύπου για τη σύμβαση ασφάλισης ζωής, η κατάρτισή της γίνεται ατύπως με απλή συναίνεση των μερών (ΑΚ 158). Στην πράξη η κατάρτιση της σύμβασης ασφάλισης ζωής γίνεται με τη συμπλήρωση εντύπου από τον αντισυμβαλλόμενο της ασφαλιστικής εταιρίας, το οποίο του χορηγεί η τελευταία ή ο πράκτοράς της και περιέχει σειρά ερωτημάτων στα οποία καλείται να απαντήσει ο προτείνων τη 92 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 409. 93 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου- Αγγελίδου, ό.π., σελ. 333. 94 95 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410. 27

σύμβαση αντισυμβαλλόμενος, και την αποδοχή της πρότασης αυτής από τον ασφαλιστή. Στη συνέχεια, εκδίδεται από τον ασφαλιστή το ασφαλιστήριο, το οποίο υπογράφεται από τον αντισυμβαλλόμενο, χωρίς πάντως η υπογραφή του τελευταίου να είναι αναγκαία για το κύρος του. Γίνεται, γενικά, δεκτό ότι το ασφαλιστήριο έγγραφο απαιτείται όχι για τη σύσταση, αλλά για την απόδειξη της σύμβασης ασφάλισης 96. Παρόλο που για την κατάρτιση της σύμβασης ασφάλισης ζωής δεν προβλέπεται ορισμένος τύπος, ο νομοθέτης επιβάλλει την τήρηση τύπου για τη συμφωνία ορισμού δικαιούχου του ασφαλίσματος σε περίπτωση επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου, σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 3 του Ασφ.Ν., ήτοι με γραπτή δήλωση του λήπτη της ασφάλισης, η οποία είναι ελεύθερα ανακλητή 97. ΙV. Δημιουργούμενες σχέσεις Η σύμβαση ασφάλισης ζωής υπέρ τρίτου δημιουργεί τριγωνική σχέση αποτελούμενη από α) τη σχέση μεταξύ ασφαλιστή (υποσχόμενου) και ασφαλιζόμενου (δέκτη της υπόσχεσης), β) τη σχέση μεταξύ ασφαλιστή και τρίτου και γ)τη σχέση μεταξύ ασφαλιζόμενου και τρίτου. α) Η σχέση μεταξύ υποσχεθέντος και δέκτη της υπόσχεσης προσδιορίζεται από τη σύμβαση που συνήφθη μεταξύ των μερών και ονομάζεται σχέση καλύψεως. Οι συμβαλλόμενοι καταρτίζουν δηλαδή ασφάλιση ζωής, η οποία διέπεται από τις ειδικές διατάξεις του ασφαλιστικού δικαίου. Ο οφειλέτης (η ασφαλιστική εταιρία), ωστόσο, υποχρεούται να εκπληρώσει την παροχή όχι στον δανειστή αλλά στον τρίτο. Η σύμβαση μεταξύ υποσχόμενου και δέκτη της υπόσχεσης περιέχει την αιτία (causa), για την οποία ο υποσχεθείς ανέλαβε την υποχρέωση της παροχής στον τρίτο, οπότε αν η σύμβαση αυτή είναι άκυρη (π.χ. λόγω ανικανότητας για δικαιοπραξία), ο ασφαλιστής εναγόμενος από τον τρίτο, μπορεί να αντιτάξει την ακυρότητα της υπόσχεσής του και να αρνηθεί την καταβολή του ασφαλίσματος προς αυτόν και αν ήδη κατέβαλε το ασφάλισμα μπορεί να το αναζητήσει κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (ΑΚ 904) 98. 96 Βλ. Γ. Γεωργιάδη,, ό.π, ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410 97 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π., ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410 98 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π, ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410 28

β) Η σχέση μεταξύ υποσχεθέντος και τρίτου δεν είναι συμβατική, παρόλο που ο τρίτος αποκτά άμεσο δικαίωμα να ζητήσει από τον υποσχεθέντα την παροχή μετά τον θάνατο του δέκτη της υπόσχεσης. Μεταξύ των δύο αυτών μερών δεν υπάρχει καμία ιδιαίτερη σχέση που να παρακίνησε τον υποσχεθέντα στην υπόσχεση παροχής προς τον τρίτο. Ο ασφαλιστής υποχρεούται έναντι του τρίτου μόνον από τη σύμβαση που κατήρτισε με τον ασφαλιζόμενο 99. γ) Η σχέση μεταξύ δέκτη της υπόσχεσης και τρίτου, η οποία ονομάζεται σχέση αξίας, αποτελεί τη νομική αιτία (causa) της έμμεσης περιουσιακής επίδοσης από τον δέκτη της υπόσχεσης (ασφαλιζόμενο) στον τρίτο. Η σχέση αυτή δεν επηρεάζει μεν το κύρος της σύμβασης υπέρ τρίτου, αφού κείται έξω από αυτήν, επηρεάζει όμως τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μεταξύ του δέκτη της υπόσχεσης και του τρίτου. Αν, δηλαδή, η σχέση αυτή είναι ανύπαρκτη ή παράνομη, δεν επηρεάζεται μεν το κύρος της σύμβασης υπέρ τρίτου, μπορεί όμως ο δέκτης της υπόσχεσης να ζητήσει από τον τρίτο τη γενόμενη παροχή κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Ο δέκτης της υπόσχεσης, ο οποίος συνδέεται συνήθως με ιδιαίτερους προσωπικούς και συναισθηματικούς δεσμούς με τον τρίτο και αισθάνεται την ανάγκη να τον φροντίσει και να τον προστατέψει, χρησιμοποιεί ως μέσο για την πραγματοποίηση της παροχής προς αυτόν τη σύμβαση ασφάλισης ζωής. Το αίτιο, δηλαδή, της έμμεσης επίδοσης από τον δέκτη της υπόσχεσης προς τον τρίτο εντοπίζεται όχι σε συγκεκριμένη δικαιοπραξία (π.χ. δωρεά ), αλλά στις διαθέσεις του πρώτου 100. V. Η έγγραφη συναίνεση στην ασφάλιση επί της ζωής τρίτου για τον κίνδυνο του θανάτου Στην παρ. 2 του άρθρου 28 Ασφ.Ν. ορίζεται ότι: «Η ασφάλιση της ζωής τρίτου για τον κίνδυνο θανάτου του είναι άκυρη, αν δεν υπάρχει έγγραφη συναίνεσή του. Η έγγραφη συναίνεση αυτού απαιτείται επίσης και για τον ορισμό τρίτου δικαιούχου του ασφαλίσματος, καθώς και για την εκχώρηση ή την ενεχύραση των απαιτήσεων από την ασφάλιση. Αν ο τρίτος είναι ανίκανος, τη συναίνεση δίνει ο νόμιμος αντιπρόσωπός του. Αν ο νόμιμος αντιπρόσωπος είναι ο λήπτης της ασφάλισης ή ο δικαιούχος του ασφαλίσματος, τη συναίνεση δίνει ειδικός επίτροπος του ανικάνου.» 99 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π, ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410 100 Βλ. Γ. Γεωργιάδη, ό.π, ΧρΙδ ΙΑ/2011, σελ 410, Μ. Δεμοιράκου, ό.π., σελ. 501. 29