ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 22 ΜΑΪΟΥ 2015 ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Στοιχεία δηµοτικού τραγουδιού που εντοπίζουµε στο ποίηµα "Κρητικός" του ιονυσίου Σολωµού : Ο µαγικός - συµβολικός αριθµός τρία (τριπλή υπόθεση Κάν - Κάν - Κάν) Η ύπαρξη µυθικών, εξωλογικών οντοτήτων µε θεικές ιδιότητες (Φεγγαροντυµένη, Νεράιδες) Το θέµα της ξενιτιάς (προσφυγιά, πατρίδα, ξεριζωµός) Γλώσσα-ύφος-στιχουργία (ιαµβικός δεκαπεντασύλλαβος, οµοιοκαταληξία) Σχήµα αδιανόητου καθ' υπερβολή (η νύχτα γίνεται µέρα) Ο κόσµος των νεκρών-συνοµιλία έµψυχων µε άψυχα όντα (αν ληφθεί υπόψιν η ερµηνεία ότι η Φεγγαροντυµένη είναι η ψυχή της νεκρής αγαπηµένης του Κρητικού) Αναφορά σε θρησκεία Οι δοκιµασίες του ήρωα και η απώλεια αγαπηµένων προσώπων Β1. Ο αφηγητής περιγράφει την εικόνα της πάµφωτης φεγγαροντυµένης. Αρχικά, στρέφει το βλέµµα της προς τα αστέρια τα οποία προσωποποιούνται καθώς γεµίζουν αγαλλίαση από το κοίταγµά της και τη λούζονται µε το 1
εκθαµβωτικό τους φως χωρίς ωστόσο να την καλύπτουν. Η χαρά των αστεριών εκφράζεται µε τα πολλά α του στίχου 1 -συνολικά εννέα- ενώ η εικόνα ενισχύεται µε τη µεταφορά "εσκεπάσαν". Ωστόσο, η εικόνα της φωτοχυσίας επανέρχεται και συνεχίζει να δίνεται σε ανιούσα κλιµάκωση. Ενώ αρχικά η φεγγαροντυµένη φωτίζεται απο το δροσάτο φως του φεγγαριού τώρα "την ακτινοβόλησαν τα αστέρια" στο στίχο 7 η νύχτα γίνεται µέρα, και µάλιστα καταµεσήµερο, πληµµυρίζοντας από φως σαν εκείνο του πάµφωτου µεσηµεριάτικου ήλιου. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι στο εν λόγω σηµείο υπάρχει το "αδιανόητο καθ' υπερβολή", το αφύσικο, που δεν µπορεί να χωρέσει ο νους. Τέλος, η λάµψη του φωτός γενικεύεται και κορυφώνεται, καθώς διαχέεται σε όλη την πλάση που έγινε ναός και λά µπει παντού. Η κορύφωση της φωτοχυσίας υπογραµµίζεται µε τις µεταφορές "η νύχτα πληµµυρίζει" και "η χτίσις έγινε ναός" καθώς και µε την υπερβολή "ολούθε λα µπυρίζει". Η περιγραφή της εικόνας της φωτοχυσίας γίνεται πιο ζωντανή και παραστατική µε τη χρήση του δραµατικού ενεστώτα "πληµµυρίζει", "λαµπυρίζει", ενώ στην όλη παρουσίαση και των γνωρισµάτων της υπάρχει το πολυσύνδετο: "Και την ακτινοβόλησαν-και δεν την εσκεπάσαν - Κ(α)ι...σηκώνει - Κι ανεί - Κι έδειξε - Κι...έγινε". Είναι αξιοσηµείωτο ότι το φως έρχεται απο ψηλά και θα µπορούσε να χαρακτηριστεί φως που ταυτίζεται µε το θείο, ενώ οι µεταφορές στη "θεϊκιά θωριά της" και η "χτίσις έγινε ναός" υποδηλώνουν τη θρησκευτικότητα του Σολωµού. Β2. α) Πρώτο χρονικό επίπεδο : Καλύπτει το διάστηµα περίπου µιας νύχτας και περιλαµβάνει τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, τα οποία είναι : Η ανάδυση της Φεγγαροντυµένης και η συνάντησή της µε το ναυαγό (στίχοι 1-2) 2
Η εξαφάνιση της Φεγγαροντυµένης (στίχοι 3-4) Η πάλη των δύο ναυαγών µε τα κύµατα µέσα στη θαλασσοταραχή (στίχοι 15-16 και στίχοι 21-22) εύτερο χρονικό επίπεδο (αναδροµές στο παρελθόν) : Καλύπτει το διάστηµα της "προιστορίας" του ήρωα στην Κρήτη και περιλαµβάνει τα γεγονότα της ζωής του πριν από το ναυάγιο, δηλαδή : Αναφορά στην εφηβεία του (στίχος 16) Αγώνες στην Κρήτη για την ελευθερία, τις λαβωµατιές, απώλεια συµπολεµιστών (στίχοι 16-20) Τρίτο χρονικό επίπεδο (πρόδροµες αφηγήσεις) Καλύπτει το παροντικό διάστηµα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα µετά το ναυάγιο και την απο λεία της αγαπηµένης (είναι το παρόν του αφηγητή) από το οποίο αναφέρονται: Η εξευτελιστική ζωή, ζητιανιά και πόνος (στίχοι 5-9 και στίχοι 13-14) β) Η θεσπέσια και ολόφωτη µορφή, αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια, στο τέλος έστρεψε το κεφάλι της (και το βλέµµα της βέβαια) προς τον Κρητικό, που βρισκόταν µπροστά της µέσα στο νερά, "στα ρείθρα" (τα ρεύµατα της θάλασσας) και τον κοίταζε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν, σαν να την είχε µαγνητίσει, ενώ κι εκείνος την κοίταζε, προφανώς εκστατικός. Και το ένα και το άλλο κοίταγµα ήταν παρατεταµένα και επίµονα, όπως υπό δηλώνεται από τον παρατατικό των ρηµάτων "Την κοίταζα - µε κοίταζε". Η δυνατή έλξη των δύο προσώπων προβάλλεται µε αρκετά στοιχεία τεχνικής. Πρωταρχικά, η Φεγγαροντυµένη και η στροφή του βλέµµατός της στον Κρητικό παροµοιάζονται µε µια πυξίδα και µε τη µαγνητική βελόνα της, που στρέφεται πάντα στο Βορρά. Για να υπογραµµιστεί αυτή η στροφή προς τον Κρητικό, χρησιµοποιείται το σχήµα της άρσης και θέσης " Οχι στην κόρη, αλλά 3
σ' εµέ". Τέλος, για να παρουσιαστεί πιο ζωντανά και παραστατικά η κίνηση της Φεγγαροντυµένης, σαν να γίνεται δηλαδή τη στιγµή της αφήγησης και µπροστά στα µάτια του ακροατή, χρησιµοποιείται ο δραµατικός ενεστώτας "κλίνει". Η πετροκαλαµίθρα είναι ένα είδος πρωτόγονης µαγνητικής βελόνας από καλάµι ως δείκτης πυξίδας που επιπλέει στο νερό. Σύµφωνα µε τον Μάκριτζ, ο Σολωµός ψάχνωντας για έναν έντονο τρόπο για να δείξει πώς της γυναικείας οπτασίας τη µατιά την είχε µαγνητίσει ο Κρητικός, βρήκε την πετροκαλαµίθρα. Τη Φεγγαροντυµένη φαίνεται να την ελκύει ο Κρητικός µαγνητικά και είναι η µαγνητική της µατιά που τον βάζει σε µια κατάσταση ύπνωσης, όπου δεν µπορεί ούτε να µιλήσει ούτε να κουνηθεί. (Προαιρετικά δύναται να αξιοποιήσετε τα σχόλια του Γιάννη άλλα για την ερµηνεία της εν λόγω παροµοίωσης) 1. Οµοιότητες: (δίνονται εκτός απο δύο που ζητούνται και επιπρόσθετες) - Και στα δύο κείµενα εµφανίζεται στη θάλασσα µια γυναικεία εξωλογική µορφή που αποπροσανατολίζει και µαγεύει τον ήρωα (ονειρικό στοιχείο, στοιχείο ροµαντισµού) - Ο τρόπος µε τον οποίο παρουσιάζονται οι γυναικείες µορφές (περιγραφή) - Και στα δύο ποιήµατα η φύση υποτάσσεται στις γυναικείες οντότητες - Οι γυναικείες οντότητες και στα δύο ποίηµατα έχουν πλούσια οµορφιά και µαγεύουν του ήρωες. ιάφορες: - ιαφορετικός τρόπος εµφάνισης των δύο µορφών. 4
Φεγγαροντυµένη: ανάδυση µέσα απο τη θάλασσα Νεράιδα: ξεπηδάει µέσα απο τα βράχια. - Στο ποίηµα του Σολωµού η Φεγγαροντυµένη µε το βλέµµα της ελκύει ερωτικά τον Κρητικό ενώ στο ποίηµα του Κατυωτάκη η νεράιδα κοιτάζει τον ήρωα µε φόβο. - Στο ποίηµα του Σολωµού η Φεγγαροντυµένη εµφανίζεται τη νύχτα ενώ στο ποίηµα του Καρυωτάκη εµφανίζεται κατά τη διάρκεια της ηµέρας. - Στο δοθέν ποίηµα του Σολωµού η εµφάνιση της Φεγγαροντυµένης γίνεται σε γαλήνια νερά ενώ στο παράλληλο του Καρυωτάκη η νεράιδα ξεπροβάλλει σε αφρισµένα κύµατα. - Στο ποίηµα του Σολωµού ο Κρητικός βρίσκεται στη θάλασσα και παλεύει µε τα κύµατα ενώ στο ποίηµα του Καρυωτάκη ο ήρωας βρίσκεται αρχικά στην ακρογυαλιά και στη συνέχεια µπαίνει στη θάλασσα για να συναντήσει τη νεράιδα. Επιµέλεια: Γιόρτσιου Χρυσάνθη Ιστορικός 5