ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ Κ' ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ Κ' ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 1990-2000 Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη* Περίληψη Η Κ' Εφορεία τη δεκαετία του '90 θωράκισε τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου µε Αρχαιολογικά Μουσεία, σχεδίασε, οργάνωσε και υλοποίησε το κτηριολογικό και µουσειολογικό πρόγραµµα τεσσάρων µεγάλων µουσείων. Τα Αρχαιολογικά Μουσεία Λήµνου το 1991, Μυτιλήνης το 1993, Νέο Μουσείο Μυτιλήνης το 1998-99, Χίου το 1999. Τρεις περιοδικές εκθέσεις. Στη Μυτιλήνη "Λέσβος Μακαρία" το 1995, "Οι νεκροπόλεις της Λέσβου" το 1998-99 και στη Χίο "Τα Ψαρά στην αρχαιότητα" το 1999. Οι εκθέσεις στα Αρχαιολογικά Μουσεία Λήµνου και Μυτιλήνης (παλαιό κτίριο) στεγάστηκαν σε κτίρια παραδοσιακό και νεοκλασικό αντίστοιχα, ενώ το Νέο Μουσείο της Μυτιλήνης και της Χίου σε σύγχρονα, που χτίστηκαν µε προορισµό να λειτουργήσουν ως µουσεία. Στην περίπτωση των παλαιών κτιρίων το εκθεσιακό πρόγραµµα υποτάχτηκε στη µορφή και διαρρύθµιση του κτιρίου, ενώ στην περίπτωση του Μουσείου Χίου ήταν η έκθεση που καθόρισε αλλαγές στο εσωτερικό του κτιρίου µε αναστρέψιµα υλικά. Ανάλογα µε την περίπτωση οι εκθέσεις σχεδιάστηκαν σύµφωνα µε χρονολογική ιστορική ακολουθία (Λήµνου - Παλαιό Μυτιλήνης) ή οργανώθηκαν ειδικά για να τονισθεί µια ιστορική περίοδος (Νέο Μουσείο Μυτιλήνης) ή µε τρόπον, ώστε να τονισθούν τα εργαστήρια παραγωγής πολιτισµικών αγαθών (Μουσείο Χίου). Τα υλικά, που χρησιµοποιήθηκαν για τις ανάγκες των εκθέσεων ήταν γυαλί, ξύλο, πλέξι-γκλας, ενντι-εφ, κάπα-µάουντ, ύφασµα, µουσαµάς, µέταλλο. Ο φωτισµός, που χρησιµοποιήθηκε ήταν ψυχρός φθορίου και προβολείς ανοιχτής και κλειστής δέσµης, ανάλογα µε την περίπτωση. Όλα τα Μουσεία προστατεύονται µε ηλεκτρονικά µέσα, όπως συναγερµό, κάµερες κλπ. Τα χρώµατα που χρησιµοποιήθηκαν είναι το λευκό, το γκρι, το καφέ, το µπλε, το µενεξεδί του δειλινού. Σε όλα τα Μουσεία οι µόνιµες και οι περιοδικές εκθέσεις πλαισιώθηκαν µε χάρτες, φωτογραφίες, σχέδια, επεξηγηµατικές πινακίδες και κείµενα στα ελληνικά - αγγλικά και στην περίπτωση του Μουσείου Λήµνου στα ιταλικά. Ενηµερωτικά φυλλάδια και οδηγοί συµπληρώνουν την πληροφόρηση του επισκέπτη για τις εκθέσεις µε κείµενα στα ελληνικά και αγγλικά. Σε όλα τα Μουσεία (πλην της Λήµνου) υπάρχουν χώροι για εκπαιδευτικά προγράµµατα και εκδηλώσεις, υπαίθρια θέατρα και πάρκινγκ στην περίπτωση της Χίου. Στα νέα κτίρια έχουν προβλεφθεί προσβάσεις για άτοµα µε ειδικές ανάγκες. 1 ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ Κ' ΕΠΚΑ 1990 2000. To µουσειολογικό πρόγραµµα της Εφορείας τη δεκαετία του '90 περιλαµβάνει τέσσερα µεγάλα µουσεία και τρεις περιοδικές εκθέσεις: - 1992 Μουσείο Μυτιλήνης - 1993 Μουσείο Λήµνου - 1995 Περιοδική έκθεση "Λέσβος Μακαρία" - 1998-99 Νέο µουσείο Μυτιλήνης - 1998-99 Περιοδική έκθεση "Οι νεκροπόλεις της Λέσβου" - 1999 Μουσείο Χίου - 1999 Περιοδική έκθεση "Τα Ψαρά στην Αρχαιότητα" 36

Για το πρόγραµµα αυτό χρησιµοποιήθηκαν κτίρια παραδοσιακά (Μουσείο Λήµνου), νεοκλασικά (Παλαιό Μουσείο Μυτιλήνης), κτίρια νέα, χτισµένα αποκλειστικά για µουσείο (Νέο κτίριο Μυτιλήνης, 1995) και Χίου (δεκαετία του '60). Τα Αρχαιολογικά Μουσεία της Λήµνου και το παλαιό της Μυτιλήνης έχουν σχεδόν το ίδιο ύφος, αφού το εκθεσιακό πρόγραµµα υπακούει στις απαιτήσεις των κτιρίων, που δεσµεύουν οπωσδήποτε το µουσειολογικό σχεδιασµό, αφού ο αρχικός προορισµός τους ήταν η κατοικία. Έπρεπε λοιπόν εσωτερικά και εξωτερικά να διατηρηθούν οι χώροι, τα ξύλινα δάπεδα και να αναδειχθούν εξίσου µε τα εκθέµατα τα γύψινα ανάγλυφα και οι εκλεπτύνσεις των παλαιών κτιρίων και στα δύο αυτά Μουσεία. Το σκεπτικό της έκθεσης ήταν να παρουσιαστεί η χρονολογική εξέλιξη κάθε νησιού, ώστε ο επισκέπτης να γνωρίσει βήµα - βήµα και µέσα από τα εκθέµατα την ιστορία και τον πολιτισµό των νησιών αυτών από τα προϊστορικά χρόνια έως τον 4ο αι. µ.χ. Το υπόλευκο ουδέτερο σχεδόν χρώµα έπαιξε σηµαντικό ρόλο και ο φωτισµός µε λάµπες φθορίου και προβολάκια ανοιχτής και κλειστής δέσµης βοήθησε αρκετά. Το υπόλευκο χρησιµοποιήθηκε παντού στις προθήκες και στους τοίχους, µε εξαίρεση τις ειδικές αίθουσες µε τα γλυπτά και στα δύο Μουσεία, όπου χρησιµοποιήθηκε το γκρι ανθρακί. Και στις δύο περιπτώσεις χρησιµοποιήθηκαν οι παλιές προθήκες, που βάφηκαν µε λευκό επίσης, ενώ για τη στήριξη των ειδωλίων και των αγγείων χρησιµοποιήθηκε πλέξιγκλας και ξύλο, για τα µαρµάρινα MDF, που χτίστηκε κατάλληλα και βάφηκε όπως ο τοίχος µε σκούρο γκρι χρώµα. 2 ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΗΜΝΟΥ Το Μουσείο της Λήµνου στεγάζεται σε παραδοσιακό κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα, που παραχωρήθηκε από το Παλληµνιακό Ταµείο για να στεγάσει τις αρχαιότητες της Λήµνου. Η µελέτη της έκθεσης υπαγορεύτηκε από το κτίριο µε το ξύλινο δάπεδο του 2ου ορόφου και το ενισχυµένο µε µπετόν του 1ου ορόφου. Η έκθεση οργανώθηκε µε τρόπο, ώστε στον πρώτο όροφο να τοποθετηθούν τα ευρήµατα της προϊστορικής Λήµνου, κυρίως της Πολιόχνης και της Μύρινας. Σε ιδιαίτερο χώρο τοποθετήθηκαν και τα µαρµάρινα γλυπτά και οι επιγραφές, διότι ο δεύτερος όροφος µε τα ευρήµατα των ιστορικών χρόνων δεν µπορεί να φιλοξενήσει τα βαρειά αντικείµενα (επιγραφές, αγάλµατα κλπ.). Σε ιδιαίτερο χώρο, όπου εξασφαλίστηκαν οι ειδικές συνθήκες θερµοκρασίας και υγρασίας τοποθετήθηκαν τα οστέινα και τα µεταλλικά αντικείµενα, ενώ τα µολύβδινα κλείστηκαν αεροστεγώς σε πλέξιγκλας. Τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν ήταν ύφασµα, γυαλί, ξύλο, πλέξιγκλας, MDF, εγκιβωτισµένη άµµος για τα ενεπίγραφα όρια των χωραφιών (επί λύσει αγρών). Τα χρώµατα το υπόλευκο και το µενεξεδί του ηλιοβασιλέµατος, που µπαίνει στην κυριολεξία µέσα στις αίθουσες του Μουσείου. Οι επιγραφές και τα επεξηγηµατικά κείµενα στην ελληνική, αγγλική και ιταλική, χάριν των µεγάλων ανασκαφών της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής. 3 ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Η Ιστορία της Λέσβου από την τελική νεολιθική περίοδο ως την ύστερη ρωµαιοκρατία ξετυλίγεται στο εκλεκτικιστικό κτίριο των αρχών του αιώνα. Το έχτισε ο Αχιλλέας Βουρνάζος µε σχέδια του αρχιτέκτονα Βαφειάδη από τη Σµύρνη. 37

Η έκθεση στεγάζεται στο αρχοντικό και στο υποστατικό του, ενώ στην αυλή εκτίθενται τα βαρειά γλυπτά και τα αρχιτεκτονικά µέλη σηµαντικών κτιρίων των ελληνιστικών και ρωµαϊκών χρόνων της πόλης της Μυτιλήνης. Η µυθολογία του νησιού και χάρτες βασισµένοι στις αρχαίες πηγές και τα ανασκαφικά δεδοµένα για τις µετακινήσεις των πληθυσµών προς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τη Λέσβο, εισάγουν τον επισκέπτη στο κλίµα, που επιχειρεί το σκεπτικό της έκθεσης. Στα ευρύχωρα δωµάτια του ισογείου υπάρχουν τα νεολιθικά ευρήµατα από τη σπηλιά και τους αγρούς γύρω από τη Μυτιλήνη και τα εκθέµατα (αγγεία, µεταλλοτεχνία, ειδώλια) από το σπήλαιο του Αγ. Βαρθολοµαίου και το πόλισµα της εποχής του χαλκού στη θέση Θερµή. Στον πρώτο όροφο µε χρονολογική σειρά από τον 10ο π.χ. έως τον 4ο µ.χ. αιώνα εκτίθενται τα αντικείµενα που τεκµηριώνουν όλη αυτή την ιστορική διαδροµή µε την κεραµική, την κοροπλαστική, τη µεταλλοτεχνία, τα κοσµήµατα, τα νοµίσµατα, τα ταφικά σύνολα, τα αναθήµατα από τους αποθέτες ιερών, µία σηµαντική συλλογή λυχναριών και ειδωλίων. Η έκθεση σε αυτό το κτίριο δεν περιλαµβάνει µαρµάρινα αντικείµενα για στατικούς λόγους, διότι τα δάπεδα είναι ξύλινα. Στο υποστατικό του αρχοντικού µε την απλούστερη αρχιτεκτονική, το γκριζόµαυρο στους τοίχους και το σοµόν χρώµα στην οροφή προσέδωσαν µια πιο ανάλαφρη ατµόσφαιρα, που βοήθησε στην προβολή των σηµαντικότατων αρχαϊκών, των λεγοµένων αιολικών κιονοκράνων και επιγραφών, που δεν µπορούσαν σε καµιά περίπτωση να τοποθετηθούν, για λόγους στατικής στα ξύλινα δάπεδα του κυρίως κτιρίου. Στις δύο διαµορφωµένες αίθουσες τοποθετήθηκαν στην πρώτη τα έχοντα σχέση µε τη θρησκεία (αρχιτεκτονική ναών, αναθηµατικές επιγραφές, ιερές επιγραφές ανάγλυφοι βωµοί) και στη δεύτερη τα έχοντα σχέση µε την πολιτική και κοινωνική ζωή, δηλαδή ψηφίσµατα, συνθήκες µεταξύ της Μυτιλήνης και της Ρώµης, επιγραφές, που αναφέρονται σε αυτοκράτορες, τα πορτραίτα τους και τµήµα του κτηµατολογίου µε τα αµπέλια της Μυτιλήνης. Την έκθεση συµπληρώνουν στην αυλή αρχιτεκτονικά µέλη κτιρίων και βωµοί, επιγραφές και κολοσσιαία αγάλµατα, που δεν µπορούσαν να στεγασθούν στα υπάρχοντα κτίρια. Την έκθεση επίσης συµπληρώνουν οι επεξηγηµατικές πινακίδες και κείµενα στα ελληνικά και αγγλικά, χάρτες, σχέδια και φωτογραφίες. Τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν γι αυτό το σκοπό ήταν ξύλο, δέρµα, ύφασµα, πλέξιγκλας, αδιάσπαστο διαφανές χαρτί, γυαλί. Η έκθεση αυτή εγκαινιάσθηκε τον Ιούλιο του 1993. Στο νέο κτίριο που τελείωσε το 1995, το Νέο Μουσείο, όπως ονοµάστηκε, ένα µοντέρνο κτίριο κοντά στο παλιό, οργανώθηκε το 1998 και εγκαινιάστηκε το Μάρτη του 1999 µια έκθεση, που επικεντρώνεται σε µία από τις σηµαντικότερες ιστορικές περιόδους ανάπτυξης της αρχαίας Λέσβου, δηλαδή από τον 3ο αι. π.χ. έως τον 4ο αι. µ.χ. Το σκεπτικό της έκθεσης είναι να εισαγάγει τον επισκέπτη στην καθηµερινή θρησκευτική, οικονοµική και πολιτική ζωή αυτής της περιόδου, να τον κάνει να πλησιάσει όσο γίνεται περισσότερο την εποχή και να αισθανθεί τον τρόπο µε τον οποίο ζούσαν οι κάτοικοι αυτής της εποχής στο συγκεκριµένο χώρο, την ποιότητα ζωής, την οικονοµική ευµάρεια, τα κυριότερα αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν στο σπίτι τους, τα αγάλµατα που αφιέρωναν στους θεούς τους, τα πορτραίτα που στόλιζαν τα σπίτια των σηµαντικών ή αγαπηµένων προσώπων, τα ωραιότατα ανάγλυφα, που στόλιζαν τους τάφους τους και τα ιερά τους, τον τρόπο που έθαβαν και τα µέσα µε τα οποία λάτρευαν τους νεκρούς τους. 38

Την αρχιτεκτονική του κτιρίου υπαγόρευσε η φύση του ευπαθούς υπεδάφους και η ισχυρή κλίση της πλαγιάς του λόφου του Κάστρου των Γατελούζων και της αρχαίας ακρόπολης. Το εκθεσιακό πρόγραµµα υποτάχτηκε στην αρχιτεκτονική του κτιρίου. Οι εκθεσιακοί χώροι: 6 δωµάτια χωρισµένα σε δύο ορόφους µε διαδρόµους και κλίµακες και 2 δωµάτια σε δύο συγκοινωνούντες ορόφους για τις περιοδικές εκθέσεις. Ο τρόπος, µε τον οποίο είναι διαρθρωµένοι οι χώροι µας οδήγησαν στο σχεδιασµό της έκθεσης σε τρεις ενότητες. Στους τρεις συνεχόµενους χώρους του πρώτου - ισόγειου χώρου τοποθετήθηκαν τα ψηφιδωτά των σπιτιών, ενώ στο δεύτερο ισόγειο χώρο τοποθετήθηκαν τα γλυπτά (ανάγλυφα, πορτραίτα, ολόγλυφα). Στις δύο αίθουσες των περιοδικών εκθέσεων οι νεκροπόλεις. Για την ευκολότερη προσέγγιση του κοινού η έκθεση συµπληρώθηκε µε µακέτες των σπιτιών, όπως αυτά αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφή. Ο χώρος αυτός περιλαµβάνει τα ψηφιδωτά, τις τοιχογραφίες, που αποκαταστάθηκαν και τα στρωµατογραφηµένα ευρήµατα της ανασκαφής. Η φιλοσοφία της οργάνωσης της έκθεσης ήταν ο επισκέπτης µπαίνοντας στην αίθουσα να έχει την αίσθηση της αµεσότητας. Να νιώθει ότι δεν είναι απλός θεατής, αλλά ότι µετέχει στη διαδικασία, δηλαδή να νιώθει ότι µπαίνοντας στην αίθουσα µπαίνει στο αρχαίο σπίτι το σούρουπο ο φωτισµός βοήθησε σε αυτό. Για τον ίδιο σκοπό τα ψηφιδωτά τοποθετήθηκαν στη φυσική τους θέση, δηλαδή στο δάπεδο, και όχι µόνον τα κοµµάτια µε την παράσταση, αλλά ολόκληρα µε το λευκό τους πλαίσιο. Στους τοίχους, όπου ήταν εφικτό, τοποθετήθηκαν στη θέση τους (όπως βρέθηκαν στην ανασκαφή) οι τοιχογραφίες και συµπληρώθηκε η εντύπωση µε γιγαντοφωτογραφίες των τοίχων, που παραµένουν in situ στον αρχαιολογικό χώρο και βέβαια δεν ήταν δυνατόν να µεταφερθούν στο Μουσείο. Το λευκό περιθώριο των ψηφιδωτών καλύφθηκε µε γυάλινες πλάκες δαπέδου, που επιτρέπουν την ελεύθερη διακίνηση µέσα στα δωµάτια µε τα ψηφιδωτά, ενώ συγχρόνως η διαφάνεια αυτού του υλικού επιτρέπει στον επισκέπτη να βλέπει το δωµάτιο σε όλη του την έκταση. Οι τοιχογραφίες και οι φωτογραφίες των τοίχων συµπληρώνουν την εντύπωση. Αυτή ολοκληρώνεται µε το φωτισµό, που επιτυγχάνεται µε το συνδυασµό του ψυχρού φωτισµού µε φθόριο και προβολάκια κλειστής και ανοιχτής δέσµης - αφού αποκλείστηκαν οι οπτικές ίνες λόγω του µεγάλου κόστους. Τα χρώµατα που χρησιµοποιήθηκαν στους τοίχους ήταν το κόκκινο των τοιχογραφιών και το λεγόµενο "µουσειακό λευκό". Η πληροφόρηση του επισκέπτη συµπληρώνεται µε επεξηγηµατικές πινακίδες και κείµενα, σχέδια, χάρτες, µακέτες, όπως είπαµε, φωτογραφίες της ανασκαφής και από τα κυριότερα στάδια της συντήρησης των ευρηµάτων. Η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει τα γλυπτά, που στεγάζονται σε τρεις αίθουσες. Στην πρώτη τα επιτύµβια και αναθηµατικά ανάγλυφα, στη δεύτερη τα πορτραίτα και τα αγαλµάτια θεών, αντίγραφα µεγάλων γνωστών έργων της ελληνιστικής περιόδου ή της κλασικής αρχαιότητας, στην τρίτη αίθουσα τα αγάλµατα των επιφανών πολιτών και των θεών, όπως της Αφροδίτης και ενός καλού αντιγράφου Πραξιτελικού έργου του 4ου αι. π.χ. Η στήριξη των αναγλύφων και των πορτραίτων δεν έγινε µε τον παραδοσιακό τρόπο, π.χ. σε µαρµάρινους κύβους. Υιοθετήθηκε το µεταλλικό πλαίσιο σε σχήµα Π, προεκτεινόµενο σε δύο κάθετα στοιχεία, που βιδώθηκαν στο πάτωµα. Η στήριξη των αναγλύφων έγινε µε µεταλλικές ράβδους από τιτάνιο για την προστασία των µαρµάρων, που βιδώθηκαν (ντίζες) στην πάνω και κάτω πλευρά της ανάγλυφης πλάκας µε πλαστικό στα σηµεία επαφής, για να διασφαλισθεί η φθορά του µαρµάρου. Με αυτόν τον τρόπο στήριξης τα αρχαία δεν τρυπήθηκαν για να στερεωθούν, ενώ παράλληλα το πλαίσιο ανέδειξε τα ανάγλυφα, προβάλλοντας το καθένα ξεχωριστά, χωρίς όµως να χάνεται η γενική εντύπωση του συνόλου. 39

Η πορεία του επισκέπτη είναι υποχρεωτική, έτσι ώστε να µπορέσει να δει κατά οµάδες και µε χρονολογική σειρά τα θεµατικά σύνολα, όπως τα νεκρόδειπνα ή τα ανάγλυφα µε τον ήρωα ιππέα. Ο φωτισµός είναι µεικτός από ψυχρό φθορίου και από προβολάκια κλειστής δέσµης. Για τις ανάγκες του φωτισµού στα µεταλλικά στηρίγµατα των πλαισίων τοποθετήθηκαν ορθογώνια γείσα µε τη βοήθεια των οποίων επιτυγχάνεται ο επιθυµητός φωτισµός χωρίς να ενοχλεί η ένταση τον επισκέπτη. Στη δεύτερη αίθουσα χρησιµοποιήθηκε το ίδιο σύστηµα στήριξης µε τη διαφορά ότι τα αγαλµάτια και τα πορτραίτα τοποθετήθηκαν σε µεταλλικά ράφια µε τις λίθινες βάσεις, στις οποίες είχαν προηγουµένως στερεωθεί. Και σε αυτή την αίθουσα χρησιµοποιήθηκαν προβολάκια κλειστής δέσµης και σε δύο περιπτώσεις φωτισµός φθορίου. Στην τρίτη αίθουσα µε τα ολόγλυφα αγάλµατα σε φυσικό µέγεθος χρησιµοποιήθηκαν οι παραδοσιακές µαρµάρινες ορθογώνιες βάσεις και φωτισµός µε προβολάκια 35 watt και 10-20 µοιρών, προκειµένου να οδηγηθεί η προσοχή του επισκέπτη στα καίρια σηµεία και συγχρόνως να επιτύχουµε µε τη φωτοσκίαση τις λεπτοµέρειες, που αναδεικνύουν το έργο. Σε όλες τις αίθουσες µε τα γλυπτά χρησιµοποιήθηκε στους τοίχους, την οροφή και τα µεταλλικά στηρίγµατα το σκούρο µπλε - σαξ, που αναδεικνύει το λευκό µάρµαρο των γλυπτών. Για το δάπεδο γκρίζα λαµαρίνα, που συνδυάστηκε θαυµάσια µε τα µεταλλικά στηρίγµατα, αλλά και το λευκό µάρµαρο των αγαλµάτων, συνέβαλε εξαιρετικά στην ανάδειξή τους. Πανό - κουρτίνες στο ίδιο χρώµα µε τους τοίχους, που τοποθετήθηκαν πίσω από ορισµένα ανάγλυφα, γλυπτά και αγάλµατα, ανέδειξαν τα πιο σηµαντικά εκθέµατα, βοήθησαν στη διαίρεση του χώρου και εµπόδισαν τη δυσάρεστη αίσθηση του επισκέπτη από την "επίθεση" των φωτιστικών σωµάτων. Σε όλα τα εκθέµατα τοποθετήθηκαν επεξηγηµατικές πινακίδες στα ελληνικά και αγγλικά. Ειδικά συρόµενα αναβατόρια και διάδροµοι επιτρέπουν τη διέλευση ατόµων µε ειδικές ανάγκες σε όλους τους χώρους, όπου υπάρχουν άνετοι πάγκοι για την ανάπαυση των επισκεπτών, υπάρχει καφενείο και µικρό υπαίθριο θέατρο για εκδηλώσεις παιδαγωγικού χαρακτήρα και λειτουργούν εκπαιδευτικά προγράµµατα. Υπάρχει οδηγός στα ελληνικά και αγγλικά και ηλεκτρονική πληροφόρηση για τους χώρους της έκθεσης, τους χώρους υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών. 4 ΧΙΟΣ ιαφορετικό ήταν το σκεπτικό, µε το οποίο σχεδιάστηκε και οργανώθηκε η µόνιµη έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου. Το κτιριολογικό πρόγραµµα σε αυτή την περίπτωση υποτάχτηκε ως ένα σηµείο τουλάχιστον στο εκθεσιακό. Το κτίριο σχεδιασµένο από το ζεύγος Αντωνακάκη, είναι αντιπροσωπευτικό της αισθητικής και των µουσειολογικών αντιλήψεων της δεκαετίας του '60. Άνετοι χώροι υποδοχής, εκθεσιακοί χώροι άνετοι σχετικά, διαρθρωµένοι σε τρία επίπεδα, ακολουθούν τη διαµόρφωση της πλαγιάς του χαµηλού λόφου της Ευαγγελίστριας. Ο περιβάλλων αύλειος χώρος είναι αρκετός για την "αναπνοή" του κτιρίου και την εξυπηρέτηση των άλλων µουσειολογικών λειτουργιών. Οι χώροι των εργαστηρίων και των αποθηκών είναι άνετοι, αλλά οι χώροι για τα γραφεία ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι και καµία πρόβλεψη δεν υπήρχε για τη διακίνηση των επισκεπτών µε ειδικές ανάγκες. 40

Οι τοίχοι αποτελούνται από υαλοπίνακες. Εντούτοις εντυπωσιακός και επιτυχής είναι ο συνδυασµός της τοιχοποιίας µε την εγχώρια κιτρινοκόκκινη θυµιανούσικη πέτρα µε το εµφανές µπετόν, το γυαλί και το µαύρο µάρµαρο των δαπέδων. Η έκθεση: Όπως είναι γνωστό, υπάρχουν πολλοί τρόποι για την οργάνωση και το σχεδιασµό µιας έκθεσης και εξαρτάται κάθε φορά από το είδος και τη σπουδαιότητα των εκθεµάτων, όπως και από την ιστορική ή καλλιτεχνική σηµασία που πρέπει ή θέλεις να τονίσεις. Στην περίπτωση της Χίου, που είναι το βορειότερο νησί της Ιωνίας, χαρακτηριστικά είναι τα εργαστήρια και οι σχολές γλυπτικής, κοροπλαστικής, κεραµικής, µεταλλοτεχνίας, υαλουργίας, ακόµα και σφραγιδογλυφίας και αρχιτεκτονικής, ενώ ιδιαίτερη κατηγορία για την ιστορία του νησιού, αλλά και του ευρύτερου αιγαιακού χώρου αποτελούν τα νοµίσµατα και οι επιγραφές. Όλα αυτά τα εργαστήρια, που είναι γνωστά στους επιστήµονες, συµπεριλαµβάνονται σε όλα σχεδόν τα εγχειρίδια της αρχαιολογικής επιστήµης, καθώς η Χίος διεδραµάτισε σηµαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη της τέχνης δια µέσου των αιώνων. Ο σχεδιασµός λοιπόν της έκθεσης έγινε µε γνώµονα την επίφαση στις σχολές και τα εργαστήρια της Χίου των ιστορικών χρόνων από τον 8ο έως τον 4ο π.χ. αιώνα, ενώ η ειδική κατηγορία της πρώιµης εποχής του χαλκού και της τελικής νεολιθικής περιόδου κατέλαβε ειδικό χώρο. Το νέο κτιριολογικό πρόγραµµα υποταγµένο σε αυτό το σκεπτικό, άλλαξε εσωτερικά τους χώρους του Μουσείου, ενώ άφησε ανέπαφο το εξωτερικό ύφος του κτιρίου. Έτσι περιορίστηκε ο χώρος υποδοχής προς όφελος των εκθεσιακών χώρων. Στον νεοδιαµορφωµένο χώρο υποδοχής εγκαταστάθηκε εκδοτήριο εισιτηρίων και βεστιάριο. Από εκεί εξασφαλίστηκε η απρόσκοπτη είσοδος του κοινού στα ειδικά πλέον διαµορφωµένα γραφεία, όπως των µελετητών και υπαλλήλων στα εργαστήρια, τις αποθήκες, όπως και στους νέους διαµορφωµένους χώρους των WC για το κοινό και τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες. Από τον κεντρικό αυτό χώρο της υποδοχής εισέρχεται ο επισκέπτης στην έκθεση, η οποία εν πολλοίς έχει µία χρονολογική ακολουθία. Ο χωρισµός των εκθεµάτων κατά κατηγορίες - εργαστήρια και σχολές - επιτυγχάνεται και µε το διαφορετικό χρώµα στην κάθε αίθουσα. Στην πρώτη, την αίθουσα των προϊστορικών, 70 τ.µ., βαµµένη όλη µε κίτρινο χρώµα και λευκό στις προθήκες, ο επισκέπτης ακολουθεί µια συγκεκριµένη κυκλική πορεία. Οι προθήκες, συνεχόµενες, τοποθετηµένες στους τοίχους, φιλοξενούν την κεραµική της τελικής νεολιθικής περιόδου από το Αγ. Γάλας και την πρώιµη εποχή του χαλκού από το Εµποριό. Μια προθήκη ξεχωρίζει στο κέντρο και φιλοξενεί τα λίγα µυκηναϊκά της Χίου από τις ανασκαφές στο Εµποριό. Η δεύτερη µεγάλη αίθουσα, 359 τ.µ., βαµµένη µε καφέ στους τοίχους και υπόλευκο στις προθήκες, αποκαλύπτει στον επισκέπτη τη σχολή της χιακής γλυπτικής, µε προεξέχουσες τις µορφές των εκπληκτικών ιωνικών Κορών και το εργαστήριο κοροπλαστικής. Τα κάθετα στοιχεία, υποστυλώµατα της οροφής και οι τετράγωνες κολόνες στο κέντρο της παλαιάς αίθουσας ενώθηκαν µεταξύ τους. Τα ελεύθερα γλυπτά τοποθετήθηκαν κυκλικά στην αίθουσα, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ο διάλογος της µεγάλης πλαστικής µε τα ειδώλια, αφού κατά περίοδο µπήκαν στον ίδιο χώρο και τα δύο είδη. Ο πρώτος όροφος µε δύο κατάλληλα διαµορφωµένες αίθουσες µε κίτρινο χρώµα στους τοίχους και υπόλευκο στις προθήκες, χωρίζεται στα δύο µε τις προθήκες που ενώνουν τα κάθετα στοιχεία υποστύλωσης στη µέση σχεδόν της αίθουσας. Το πρώτο µέρος καταλαµβάνουν τα εργαστήρια κεραµικής, υαλουργίας και τα ανάγλυφα πιθάρια. Το δεύτερο µέρος η µεταλλοτεχνία, στην οποία περιλαµβάνονται και τα νοµίσµατα. 41

Η δεύτερη αίθουσα του ορόφου βαµµένη µε µπλε-ηλεκτρίκ, φιλοξενεί τα σπουδαιότερα δείγµατα αρχιτεκτονικής της Χίου. Ο εξωτερικός τοίχος προς την εσωτερική αυλή, που διαµορφώθηκε πρόσφατα, αποτελούµενος από υαλοπίνακες, επιτρέπει την άµεση επικοινωνία µε τα αρχιτεκτονικά µέλη κτιρίων της ιωνικής Χίου, όπως µε το µακεδονικό τάφο, που µεταφέρθηκε εκεί από οικόπεδο της Χίου. Η ιδιαίτερη κατηγορία των επιγραφών και των ταφικών ενεπίγραφων επιτυµβίων στηλών καταλαµβάνει έναν ιδιαίτερο χώρο 196,31 τ.µ. του ισογείου, δίπλα ακριβώς από την αίθουσα των γλυπτών. Στον ίδιο χώρο τονίζεται και η ιδιαιτερότητα της Χίου στη διακίνηση του εξαιρετικού χιακού οίνου µε τους χιακούς αµφορείς, των οποίων εκτίθεται όλη η σειρά εξέλιξης από τον 7ο έως τον 3ο αι. π.χ., όπως και το "σήκωµα", τον ειδικό δηλαδή µετρητή κρασιού. Στον τρίτο όροφο, 89,78 τ.µ., φιλοξενείται η περιοδική έκθεση µε τίτλο "Τα Ψαρά στην αρχαιότητα". Η έκθεση περιλαµβάνει 6 τάφους, που προέρχονται από την πρόσφατη σωστική ανασκαφή του µυκηναϊκού νεκροταφείου στα Ψαρά (ευρήµατα 1998). Η έκθεση συµπληρώνεται µε τα εκθέµατα που καταλαµβάνουν τον αύλειο χώρο και τα αρχιτεκτονικά που βρέθηκαν σποραδικά σε όλο το νησί, αρχιτεκτονικά µέλη από σωστικές ανασκαφές της Εφορείας και το µακεδονικό τάφο, που µεταφέρθηκε από οικόπεδο της πόλης της Χίου στο Μουσείο και αποκαταστάθηκε στον αύλειο χώρο. Η έκθεση και τα εκθέµατα φυσικά γίνονται προσιτά στον επισκέπτη µε τις επεξηγηµατικές πινακίδες και κείµενα στα ελληνικά και αγγλικά, µε χάρτες, σχέδια και ανασκαφικές φωτογραφίες, όπου αυτό χρειάζεται. Οι προθήκες κατασκευάστηκαν από απλό ασπρόξυλο και κάπα-µάουντ, ενώ οι υαλοπίνακες από γυαλί securit. Η εύκολη πρόσβαση στις προθήκες εξασφαλίστηκε µε ειδικούς µηχανισµούς - σιδηροδρόµους, κατασκευασµένους σε εργοστάσιο των Αθηνών. Τα ελεύθερα αγάλµατα και πολλά από τα ανάγλυφα ή εγχάρακτα στερεώθηκαν σε MDF, που χτίστηκε επί τόπου και καλύφθηκε µε θήκες από ξύλο και κάπα-µάουντ, που βάφηκαν εν συνεχεία στο καφέ χρώµα των τοίχων. Χρησιµοποιήθηκαν επίσης κάθετα και οριζόντια στηρίγµατα µεταλλικά, που βάφηκαν µε το καφέ χρώµα των τοίχων επίσης, ενώ για τη στερέωση των ειδωλίων χρησιµοποιήθηκε πλέξιγκλας, για τα αγγεία και τα µεταλλικά ξύλο, πλέξιγκλας και κάπα-µάουντ, που βάφηκε ανάλογα κάθε φορά. Για τις επιγραφές, τα ανάγλυφα και την αρχιτεκτονική χρησιµοποιήθηκαν επίσης µεταλλικά στηρίγµατα και ξύλο. Οι µεταφορικοί αµφορείς στερεώθηκαν σε εγκιβωτισµένη άµµο. Για τις επεξηγηµατικές πινακίδες και τα σχέδια χρησιµοποιήθηκε µουσαµάς, για τα µεγάλα κείµενα πανό και ορθογώνια καλυµµένα πλέξιγκλας για τα µικρότερα κείµενα και τις επεξηγηµατικές πινακίδες, που εν πολλοίς στερεώθηκαν µε µεταλλικά στηρίγµατα (πινακάκια), µη ορατά από τον επισκέπτη. Η εύκολη πρόσβαση για τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες εξασφαλίστηκε µε αναβατόρια (ασανσέρ) τόσο στο εσωτερικό του κτιρίου, όσο και µεταξύ του ανισόπεδου αύλειου χώρου και την πρόσβαση από το πάρκινγκ. Οι λειτουργίες του Μουσείου συµπληρώθηκαν µε αίθουσες για πωλητήριο, καφενείο, αίθουσα εκδηλώσεων για περιορισµένο αριθµό ατόµων (µέχρι 100), µικρό αµφιθέατρο στην αυλή για εκδηλώσεις και παιδικά προγράµµατα, πάρκινγκ για περιορισµένο αριθµό αυτοκινήτων, ξενώνες. Για το φωτισµό χρησιµοποιήθηκαν λάµπες φθορίου και προβολάκια κλειστής και ανοιχτής δέσµης. Για τις προθήκες µε τα χάλκινα και µεταλλικά χρησιµοποιήθηκαν επαγωγοί για τη σταθερή υγρασία και θερµοκρασία. Για την ασφάλεια του Μουσείου χρησιµοποιήθηκε συναγερµός, κάµερες και 42

βιντεοκάµερες, αλλά και ηλεκτρονικό "ρολόι" από το φύλακα στις αίθουσες εξασφαλίζουν την ασφάλεια του Μουσείου ολόκληρο το 24ωρο. Στα µέτρα ασφαλείας περιλαµβάνεται και η γεννήτρια, που θα προστεθεί άµεσα και θα εξασφαλίσει τη συνεχή ηλεκτροδότηση του Μουσείου, ακόµα και αν υπάρχει διακοπή ηλεκτρικού. Το ενιαίο της έκθεσης εξασφαλίστηκε και µε το ενιαίο δάπεδο όλου του Μουσείου, που στρώθηκε από γκριζόµαυρο µάρµαρο της Χίου. Οι σύγχρονες εκθεσιακές ανάγκες, που επιβάλλουν τον κατευθυνόµενο και ελεγχόµενο φωτισµό, αντιµετωπίστηκαν µε το κλείσιµο όλου του Μουσείου µε κάπα-µάουντ εσωτερικά, γεγονός που επέτρεψε τον ελεύθερο τρόπο "έκφρασης" µουσειολογικά χωρίς να θίξει εξωτερικά ούτε στο ελάχιστο το ύφος του κτιρίου. Για τις αυλές ακολουθήσαµε τον τρόπο επικάλυψης, που υπήρχε ήδη, το παραδοσιακό δηλαδή βοτσαλωτό δάπεδο των αυλών της Χίου. * ιευθύντρια Κ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Aglaia.Archontidou@kepka.culture.gr 43