Θέμα: OΛOHMEPO 6ΘEΣIO ΔHMOTIKO ΣXOΛEIO ΣTΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ

E.M.Π. ΣXOΛH APXITEKTONΩN ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ AKAΔΗΜΑΪΚΟ ETOΣ 2007-08 TOMEAΣ I APXIT. ΣXEΔIAΣMOY 5 ο XEIMEPINO EΞAMHNO MAΘHMA: APXITEKTONIKOΣ ΣXEΔIAΣMOΣ 5 Διδακτική ομάδα: Β. Γκανιάτσας, αναπληρωτής καθηγητής Γ. Καραλής, επίκουρος καθητητής Aλ. Mονεμβασίτου, καθηγήτρια Σ. Τσιράκη, λέκτορας Ν. Αναστασόπουλος, λέκτορας 407/80 Συντονίστρια: Αλ. Μονεμβασίτου, καθηγήτρια Επικουρικό διδακτικό έργο: A. Mωραΐτου A. Σιδέρη N. Tσίμας Γραμματειακή υποστήριξη: Mαρία Παπαδάτου, ETEΠ Θέμα: OΛOHMEPO 6ΘEΣIO ΔHMOTIKO ΣXOΛEIO ΣTΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ 1. ΓENIKA ΣTOIXEIA Tο συνθετικό αντικείμενο το οποίο θα μας απασχολήσει αυτό το εξάμηνο, είναι η αρχιτεκτονική επίλυση ενός 6τάξιου Δημοτικού Σχολείου στην περιοχή του Mεταξουργείου. Με το θέμα αυτό θα έρθουμε για πρώτη φορά σ επαφή μ ένα δημόσιο κτίριο. Το σχολείο, και ειδικά το δημοτικό σχολείο, συνιστά απαραίτητο εξοπλισμό κάθε γειτονιάς στην πόλη. Το δημοτικό σχολείο είναι το πρώτο δημόσιο κτίριο, με το οποίο έρχεται σ επαφή το παιδί. Το γεγονός αυτό του προσδίδει μια ιδιαίτερη σημασία έναντι των άλλων δημόσιων κτιρίων. Κάθε παιδί ανάλογα με την ηλικία του συμμετέχει στη ζωή του σχολείου μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες. Ένα σχολείο συγκροτείται από χώρους εκπαίδευσης, χώρους διοίκησης και χώρους κοινωνικούς που συντίθενται από μεγαλύτερα και μικρότερα στοιχεία, χτισμένους όγκους και άχτιστους χώρους, στοιχεία κλειστά, ημιυπαίθρια και υπαίθρια επαναλαμβανόμενα και μη, με μεγαλύτερη ή μικρότερη ιδιωτικότητα, χώρους στάσης και χώρους κίνησης, οριζόντιους και κατακόρυφους. Τα παραπάνω, καθώς και το εκπαιδευτικό σύστημα, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, η ικανότητα του παιδιού να αντιληφθεί και να οικειοποιηθεί το χώρο, είναι παράμετροι που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ όψη. Η ένταξη επίσης του σχολείου στον υπάρχοντα αστικό ιστό και στις ποικίλες κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες του περιβάλλοντος της γειτονιάς είναι ένα ακόμη θέμα για επίλυση. 1

2. TO OΛOHMEPO ΣXOΛEIO 2.1. Προβληματισμός για το ολοήμερο σχολείο H εισαγωγή νέων προτύπων οργάνωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η απαίτηση για αύξηση του διδακτικού χρόνου, η εξυπηρέτηση των αναγκών των εργαζόμενων γονέων, η λήψη αντισταθμιστικών μέτρων, μαθησιακών, επικοινωνιακών και πολιτιστικών, οδήγησαν το YΠ.E.Π.Θ. στην απόφαση να εφαρμόσει για πρώτη φορά στο ακαδημαϊκό έτος 1999-2000, μετά από πρόταση του Παιδαγωγικού Iνστιτούτου, πιλοτικό πρόγραμμα λειτουργίας ολοήμερου δημοτικού σχολείου σε 28 δημοτικά σχολεία σ όλη τη χώρα. Στους στόχους του ολοήμερου δημοτικού σχολείου, πέρα από τη διαμόρφωση ενός περισσότερο ευέλικτου εκπαιδευτικού συστήματος που θα υποστηρίζεται από τα μέσα που διαθέτει η σύγχρονη τεχνολογία, είναι επίσης ο εμπλουτισμός των προγραμμάτων του με όλα εκείνα τα μαθήματα και τις δραστηριότητες που θα προσφέρουν στους μικρούς μαθητές τις δυνατότητες για μια ευρύτερη καλλιέργεια μαθήματα και δραστηριότητες που μέχρι τότε προσφέρονταν από την ελεύθερη εκπαιδευτική αγορά (μουσική, ρυθμική, γυμναστική, θεατρική αγωγή, εκμάθηση H/Y, εργαστήρια ζωγραφικής κ.λπ.) και που ο περιορισμένος χρόνος του ωρολογίου προγράμματος του δημοτικού σχολείου δεν επέτρεπε την πραγματοποίησή τους. Σημειώνεται επίσης ότι οι εκπαιδευτικές αυτές λειτουργίες δεν έχουν τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της βασικής εκπαίδευσης, αλλά παρέχουν τη δυνατότητα επιλογής. Οι παιδοψυχολόγοι επισημαίνουν καθημερινά την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι και ελεύθερο χρόνο. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε το ολοήμερο σχολείο να μην εξελιχθεί σε ένα πιεστικό εκπαιδευτικό κέντρο μάθησης, ιδιαίτερα στις τρυφερές ηλικίες των πρώτων τάξεων της στοιχειώδους εκπαίδευσης, αλλά να κρατήσει τις απαραίτητες ισορροπίες. Το ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου αρχίζει στις 7.00 π.μ. και τελειώνει στις 16.00 μ.μ. ή 18.00 μ.μ. Eίναι άλλωστε πολύ πιθανό το σχολείο να λειτουργεί και κατά τη διάρκεια των διακοπών, ώστε να καλύπτει την ανάγκη φύλαξης των παιδιών κατά τις ώρες εργασίας των γονέων με άλλο φυσικά ωράριο. 2.2. Tο κτίριο Eίναι προφανές ότι παρ όλο που το κτιριολογικό πρόγραμμα του ολοήμερου σχολείου δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές από το υπάρχον, η φιλοσοφία του νέου σχολείου απαιτεί μια διαφορετική θεώρηση και οργάνωση των χώρων του. Για να λειτουργήσει σωστά ένα ολοήμερο σχολείο, πρέπει να αναδιοργανώσει τους χώρους του και να αποκτήσει τον κατάλληλο εξοπλισμό. Η τάξη-εργαστήριο οργανώνεται έτσι που να δίνει τη δυνατότητα και σε άλλες δραστηριότητες πέραν αυτής του τυπικού μαθήματος (ομαδική ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων, προβολή διαφανειών, χρήση βιβλιοθήκης, H/Y, CD rom, τηλεόρασης, video κ.λπ.). Οι ειδικές αίθουσες, βιβλιοθήκης, φυσικής-χημείας, πληροφορικής, καλλιτεχνικών, μουσικής, αποκτούν πολύ μεγαλύτερη σημασία εφ όσον ο χρόνος που χρησιμοποιούνται τώρα υπερδιπλασιάζεται. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για το γυμναστήριο, τα γήπεδα και την αίθουσα πολλαπλών δραστηριοτήτων. Προβλέπεται επίσης μια μικρή αίθουσα εστιατορίου με τον κατάλληλο εξοπλισμό για το ελαφρύ μεσημεριανό γεύμα των μαθητών (το τελευταίο θα γίνεται είτε με catering, είτε με ευθύνη των γονέων και δεν θα παρασκευάζεται στο σχολείο), καθώς επίσης και ένας μικρός χώρος κουζίνας. Οι κοινόχρηστοι χώροι (διάδρομοι, χωλ εισόδου κ.λπ.) θα αξιοποιηθούν έτσι ώστε να αποκτήσουν νέες χρήσεις και να διαμορφωθούν σε εστίες ενδιαφέροντος των μαθητών, με μικρά καθιστικά, επιφάνειες έκθεσης και επικοινωνίας, χώρους τοποθέτησης προσωπικών ερμαρίων για τους μαθητές κ.λπ. 2

Βασικές παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν κατά το σχεδιασμό του σχολικού κτιρίου είναι: - H δυνατότητα που θα παρέχει το κτίριο για ανάπτυξη δημιουργικότητας, ατομικής πρωτοβουλίας και ομαδικής συνεύρεσης των μαθητών, καθώς και η σχέση της σχολικής κοινότητας με το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον. - H ομαδοποίηση των χώρων ατομικού, ομαδικού και κοινωνικού χαρακτήρα και η σύνθεσή τους σε ένα εύκολα αντιληπτό σύνολο: O ρόλος, η οργάνωση και η επεξεργασία της κίνησης συντελούν αποτελεσματικά σ αυτό, καθώς επίσης και η οργανική σχέση κλειστών και υπαίθριων χώρων. - H επεξεργασία του υπαίθριου χώρου, απαραίτητου στη ζωή του σχολείου και η διάκριση ανάλογα με τον προορισμό - χρήση (διάλειμμα, γυμναστική, οργανωμένο παιχνίδι, χώροι πρασίνου, σχολικός κήπος), το μέγεθος και την ποιότητα. - H εξασφάλιση ομαλής λειτουργίας του σχολείου (εξοπλισμός, μέγεθος και σχήμα χώρων, ηλιασμός, φωτισμός, αερισμός, συσχέτιση με άλλους χώρους). - H σχέση με το άμεσο δομημένο περιβάλλον (ύψη, όγκος και χρήσεις γειτονικών κτιρίων, ο χαρακτήρας των γύρω δρόμων). - Η πρόνοια για την καλύτερη ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου, ώστε να εξασφαλίζονται οφέλη και προστασία από το περιβάλλον. - Tο κατασκευαστικό σύστημα και η αρχιτεκτονική έκφραση. - H επεξεργασία της τομής. H πέμπτη όψη. - H επεξεργασία της τελικής επιφάνειας (υλικά, συμπληρωματικά στοιχεία, χρώμα). 3. H ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟ OIKOΠEΔO - ΙΣΤΟΡΙΑ - ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ 1 Το οικόπεδο, όπως ήδη αναφέρθηκε, βρίσκεται στο Μεταξουργείο, μια κεντρική συνοικία της Αθήνας με τις δικές της ιστορικές και λειτουργικές ιδιαιτερότητες. Η συνοικία άρχισε να αναπτύσσεται στα μέσα του 19 ου αιώνα με βάση εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια. Η περιοχή, στην οποία αναπτύχθηκε το Μεταξουργείο, βρίσκεται έξω από το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και σε άμεση γειτνίαση με αυτό. Νοτιοδυτικά της πλατείας Ομονοίας και σε μικρή απόσταση απ αυτήν, περιβάλλεται από σημαντικούς ιστορικούς οδικούς άξονες, όπως η Ιερά οδός και η οδός Πειραιώς, ενώ είναι σε επαφή με το αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Το Δημόσιο Σήμα, το νεκροταφείο των επιφανών αθηναίων των κλασσικών χρόνων, έχει εντοπιστεί στο Μεταξουργείο και μάλιστα πολύ κοντά στο οικόπεδο, στο οποίο θα κτιστεί το σχολείο που θα μελετήσουμε. Καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία και εξέλιξη της συνοικίας έπαιξε η πρόταση του Γερμανού αρχιτέκτονα Leo von Klenze για την ανέγερση των ανακτόρων και του διοικητικού κέντρου της πρωτεύουσας στην περιοχή του Κεραμεικού.Παρόλο που τελικά τα ανάκτορα κτίστηκαν στο Σύνταγμα «με την προοπτική ότι εκεί θα γινόταν το κέντρο της νέας πόλης, πολλοί πλούσιοι ομογενείς μα και ξένοι αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή» για να οικοδομήσουν ιδιωτικές κατοικίες και καταστήματα. Ανάμεσά τους ήταν και ο φαναριώτης πρίγκηπας Γεώργιος Καντακουζηνός, ο οποίος το 1833 αγόρασε σημαντική έκταση για να κτίσει εκεί αφ ενός την κατοικία του και αφ ετέρου ένα εμπορικό κέντρο με καταστήματα στο ισόγειο και 1 Πληροφορίες για την ιστορία και τη σημερινή κατάσταση της συνοικίας του Μεταξουργείου μπορείτε να βρείτε: Αγγελίδης Βασίλης: Μεταξουργείο-Κολωνός, Νοσταλγία και πραγματικότητα, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1992. Αγριαντώνη Χριστίνα - Χατζηϊωάννου Μαρία-Χριστίνα (επιμέλεια): Το Μεταξουργείο της Αθήνας, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1995. Εταιρία Μελετών Περιβάλλοντος ΕΠΕ, Ιωάννης Δ. Δημητριάδης και Συνεργάτες. Μεταξουργείο, Μελέτη Αναβάθμισης, Γ Φάση, Φεβρουάριος 1993. 3

κατοικίες στον όροφο. Ο Καντακουζηνός ανέθεσε τη μελέτη του συνόλου στον Δανό αρχιτέκτονα Χριστιανό Χάνσεν και άρχισε την κατασκευή του. Διαφωνίες ανάμεσα στον εργοδότη και τον αρχιτέκτονα, αλλά και το γεγονός ότι η πρόταση για την κατασκευή των ανακτόρων στον γειτονικό Κεραμεικό δεν υλοποιήθηκε, και παρ όλο που το κτίριο είχε προχωρήσει αρκετά, οδήγησαν τελικά στην εγκατάλειψή του και από τον Χάνσεν και από τον Καντακουζηνό. Στη συνέχεια ημιτελές και εγκαταλελειμμένο αγοράστηκε το 1840 από μια Αγγλική εταιρεία και λειτούργησε με τις απαραίτητες τροποποιήσεις από το 1852 ως το 1854 σαν εργοστάσιο μεταξουργίας. Το 1854 μετά από πτώχευση της Αγγλικής εταιρείας περιήλθε στην ιδιοκτησία της «Σηρικής Εταιρείας της Ελλάδος», η οποία ανήκε στον Αθανάσιο Δουρούτη. Κάτω από το νέο του ιδιοκτήτη και από το 1854 ώς το 1875 στέγασε το πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο στην Ελλάδα, το Μεταξουργείο. Το κτίριο, στο οποίο η συνοικία οφείλει όχι μόνον το όνομά της αλλά και σημαντικό κομμάτι της ζωής και της ανάπτυξής της, από τη στιγμή που σταμάτησε να λειτουργεί σαν εργοστάσιο άρχισε να ερειπώνεται. Το οριστικό χτύπημα δόθηκε με τη διάνοιξη της οδού Γερμανικού το 1885, η οποία το χώρισε σε δύο τμήματα. Αργότερα, ό,τι απέμεινε από τον όροφο μετατράπηκε σε κατοικίες, ενώ οι υπαίθριοι χώροι του συγκροτήματος οικοπεδοποιήθηκαν. Η σημερινή μορφή του κτιρίου δε διαφέρει πολύ από αυτήν που παρουσίαζε το 1890. Λόγω της λειτουργίας του εργοστασίου, το οποίο βρίσκεται στο γεωμετρικό κέντρο της συνοικίας, αλλά και της εγκατάστασης κοντά στις νοτιοδυτικές παρυφές της οχλουσών λειτουργιών (εργοστάσιο φωταερίου και λαχαναγορά) κατοικήθηκε κυρίως από μικροαστούς και εργάτες, διατηρώντας μέχρι το 1950 το λαϊκό της χαρακτήρα με τα μονώροφα και διώροφα κτίριά της.μετά το 1950 και σχεδόν μέχρι τις μέρες μας οι κεντρικές συνοικίες της Αθήνας γνωρίζουν, κυρίως μέσα από τη διαδικασία της αντιπαροχής, εκτεταμένη ανοικοδόμηση με αντικατάσταση σημαντικού μέρους του οικιστικού τους αποθέματος, ενός αποθέματος που ήταν προϊόν των αναγκών για στέγαση των κατοίκων της νεοκλασσικής πόλης.παρά την πολύ κεντρική του θέση το Μεταξουργείο δεν ακολουθεί ακριβώς αυτή την εξέλιξη. Ένα πλήθος παραμέτρων, όπως ο λαϊκός χαρακτήρας της γειτονιάς, τα μικρά μεγέθη των οικοπέδων, τα μικρά πλάτη πολλών δρόμων, το ενδεχόμενο ανεύρεσης αρχαιολογικών λειψάνων, αλλά κυρίως η ανάπτυξή της ως περιοχής που δίνει διέξοδο στην παραγωγική ζώνη της πόλης και ενισχύει τη βασική διχοτομία της ανάμεσα στις αστικές ζώνες κατοικίας στα ανατολικά και τις λαϊκές συνοικίες κατοικίας και εργασίας στα δυτικά, ανέστειλαν μια γενικευμένη αντικατάσταση του υπάρχοντος οικοδομικού πλούτου. Παρ όλα αυτά πολυόροφες πολυκατοικίες υψώθηκαν και στο Μεταξουργείο, κυρίως στους πιο πλατιούς δρόμους. Σήμερα συνυπάρχουν με τα παλιά ισόγεια και διώροφα κτίρια του 19 ου αιώνα, τα οποία σε ορισμένες γειτονιές, παρά την κακή κατάστασή τους προσφέρουν εικόνες και ποιότητες που έχουν χαθεί από την πόλη. Η συνοικία εγκαταλελειμμένη από πολλούς από τους παλιούς κατοίκους της ξαναζωντανεύει, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές του κέντρου, με την εγκατάσταση οικονομικών μεταναστών, που βρίσκουν σ αυτήν φθηνή στέγη. Η χρήση της κατοικίας παραμένει έτσι κυρίαρχη και η ενίσχυσή της περιλαμβάνεται στους στόχους τόσο των μελετών ανάπλασης, όσο και ιδιωτών επιχειρηματιών. 4. KTIPIOΛOΓIKO ΠPOΓPAMMA Tο κτιριολογικό πρόγραμμα του O.Σ.K. (Oργανισμός Σχολικών Kτιρίων) δίνεται σαν βάση με δυνατότητα αυξομείωσης ±10%. Σύμφωνα όμως με τη νέα προσέγγιση της ολοήμερης σχολικής ζωής, επιβάλλεται να γίνουν ορισμένες δραστικότερες επεμβάσεις στο συνδυασμό των χώρων και στο μέγεθος και τον χαρακτήρα της μονάδας τάξης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στους υπαίθριους χώρους του σχολείου (αυλή διαλειμμάτων, υπόστεγοι χώροι, σχολικός κήπος, παιδική χαρά, γήπεδα). Στο σχεδιασμό του κτιρίου τέλος θα πρέπει να ληφθεί πρόνοια για την προσπελασιμότητα όλων των χώρων του σχολείου από άτομα μειωμένης κινητικότητας με τη χρήση ανελκυστήρων και κεκλιμένων επιπέδων (μέγιστη κλίση 6%). Kατηγορίες Aριθ. Συνολικός Aπαιτούμενη Eμβαδόν Συνολικό Παρατηρήσεις χώρων θέσεων αριθ. ομοίων επιφάνεια χώρου εμβαδόν 4

χώρων ανά μαθητή M 2 ομοίων χώρων M 2 /μαθ. M 2 A. XΩPOI EKΠAIΔEYTIKOY TOMEA 675 1. Mονάδα-Tάξη 25 6 2 50 300 2. Eργαστήριο 25 1 3,2 80 80 Φυσικοχημείας 3. Eργαστ. ξένων 20 4 2 40 160 γλωσσών+πληροφ. 4. Eργαστήρι 25 1 2,6 65 65 καλλιτεχνικών 5. Aίθουσα 25 1 2,32 70 70 μουσικής B. XΩPOI EKΠAIΔEYTIKOY KOINΩNIKOY TOMEA 567 1α. Aίθουσα 240 1 200 200 πολλαπλών χρήσεων β. Σκηνή 1 40 40 γ. Aποθήκη 1 50 50 δ. Aποδυτήρια 2 13 26 ε. W.C. 2 3 6 6 στ. Aποθήκη εξοπλισμού 15 15 ζ. Γραφείο γυμναστή 15 15 2α. Tραπεζαρία 100 1 100 100 Tο φαγητό γίνεται σε δύο βάρδιες (A+B)(Γ+Δ+E+ΣT) β. Παρασκευαστήριο 1 30 3. Bιβλιοθήκη 30 1 2,32 70 70 4. Kυλικείο 1 15 15 Γ. ΔIOIKHΣH 198 1. Γραφείο Διευθυντή 1 10 10 2. Γραφείο δασκάλων 2 30 60 5

3. Aναμονή 1 20 20 4. Γραμματεία 1 30 30 και Aρχείο 5. Γραφείο μαθητικών 1 20 20 κοινοτήτων 6. Γραφείο Συλλόγου 1 20 20 Γονέων 7. Iατρείο 1 20 20 8. W.C. 4 (2+2) 4,5 18 18 Δ. BOHΘHTIKOI XΩPOI 127 1. Aποθηκευτικοί 1 60 60 στο υπόγειο χώροι 2. Λεβητοστάσιο 1 24 24 στο υπόγειο 3. Xώροι υγιεινής 2,1 M 2 / W.C. 12 12 α. Aγοριών 2-3 W.C. 0,86 M 2 /ουρ. 5-6 ουρ. 5-6 N. 1,2 M 2 /N. β. Kοριτσιών 2,1 M 2 / W.C. 27 27 4-5 W.C. 5-6 N. 1,2 M 2 /N. γ. Aναπήρων 4 4 1 W.C. 1 N. Θα προβλεφθούν επίσης χώροι προσωρινής υπαίθριας στάθμευσης 6-8 αυτοκινήτων προσωπικού ή επισκεπτών. Συνολική επιφάνεια κτισμένων χώρων 1.567 Eλάχιστη προσαύξηση για τοίχους και χώρους κυκλοφορίας 40% 633 Συνολική επιφάνεια κτιρίου 2.200 5. ZHTOYMENA 1. Περιγραφή της λύσης α. Γενική συνθετική ιδέα β. Aρχές και επιλογές ως προς: - τον χαρακτήρα, το είδος του κτιρίου και τη σχέση με το περιβάλλον σε αναφορά με τη σχολική ζωή των παιδιών - την οργάνωση και τη σχέση των χώρων (ενότητες, κινήσεις, σχέση κλειστώνυπαίθριων) - την αρχιτεκτονική έκφραση (κατασκευή, κλίμακα όγκων, επεξεργασία όψεων, υπαίθριος χώρος) 2. Σχέδια Tοπογραφικό και διαμόρφωση υπαίθριων χώρων 1:200. 6

Kατόψεις, τομές, όψεις 1:100. 3. Mακέττα σε κλίμακα 1:200. 4. Σκίτσα ή άλλα στοιχεία κατά την επιλογή των σπουδαστών. Ο σχεδιασμός του κτιρίου θα γίνει από διμελείς ή τριμελείς σπουδαστικές ομάδες, Στη διάρκεια του εξαμήνου, σε κρίσιμες για την επεξεργασία του θέματος φάσεις, θα πραγματοποιηθούν 1 ή 2 ασκήσεις στο σχεδιαστήριο, οι οποίες θα βαθμολογηθούν με ποσοστό συμμετοχής στο βαθμό του μαθήματος 10%. Η λειτουργία του μαθήματος απαιτεί την προσωπική παρουσία των σπουδαστών τόσο κατά τη θεωρητική του ανάπτυξη, όσο και κατά τις φάσεις των ασκήσεων. Δεν θα είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί η δουλειά κάθε σπουδαστή στο τέλος του εξαμήνου χωρίς επαρκή παρακολούθηση των ομαδικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων: θεωρητικών αναπτύξεων, διορθώσεων, ασκήσεων σχεδιαστηρίου, επισκέψεων κ.λπ. E Π I Σ KEΨEΙΣ - Δ IAΛEΞEΙΣ Π APOYΣIAΣEΙΣ Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου θα πραγματοποιηθούν επισκέψεις σε σχολεία της Aθήνας και θα γίνουν διαλέξεις σχετικές με το θέμα και κοινές παρουσιάσεις των σπουδαστικών θεμάτων, το πρόγραμμα των οποίων θα ανακοινωθεί αργότερα. Σ H M A N T I K H E N H M E P Ω Σ H Eνημερώνονται οι σπουδαστές και οι σπουδάστριες ότι θα διανεμηθούν τα παρακάτω βιβλία: 1. I. Tραυλός, Πολεοδομική εξέλιξη των Aθηνών, Eκδόσεις Kαπόν. 2. Δ. Γερμανός, Xώρος και διαδικασίες αγωγής: H παιδαγωγική ποιότητα του χώρου, Eκδόσεις Gutenberg. H ημερομηνία και ο τόπος διανομής θα ανακοινωθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. 7

8

9

10