ΘΕΜΑ: Συνύπαρξη και αντιθέσεις στο αστικό ιστό

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: Όψεις του αστικού τοπίου στο Δημόσιο χώρο ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: I.Πολύζος, Δ. Πολυχρονόπουλος ΘΕΜΑ: Συνύπαρξη και αντιθέσεις στο αστικό ιστό Μιχελάκη Ειρήνη Αθήνα 2005 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. Εισαγωγή Β. Η φυσιογνωμία της περιοχής β1) Ιστορική εξέλιξη : Πολεοδομική εξέλιξη Οικιστική ανάπτυξη β2) Ερμηνεία των στοιχείων καταγραφής : Χρήσεις γης Μεταβολές πληθυσμού υποβάθμισης Αξιόλογα κτίρια Παράγοντες του Γ. Εντοπισμός των στοιχείων συνύπαρξης και αντίθεσης 2

ΑΦΟΡΜΗ : Τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της οδού Φυλής, σαν μιά σχισμή μέσα στο αστικό τοπίο ΣΤΟΧΟΣ : Η εισαγωγή μου στον χώρο με σκοπό την προσέγγιση της συνύπαρξης των αντιθέσεων. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ : Η έρευνα και συλλογή στοιχείων ήταν εξ ολοκλήρου από το δρόμο, χωρίς επίσκεψη στο εσωτερικό των κτιρίων. Διενεργήθηκε έρευνα ερωτηματολογίου στους κατοίκους, επαγγελματίες και εργαζόμενους της περιοχής. Τα στοιχεία χρήσεων του ισογείου συγκεντρώθηκαν αναλυτικά, ενώ των ορόφων προσεγγίστηκαν συνολικά από τα κουδούνια των πολυκατοικίων, τις επιγραφές και τα ενδεικτικά σημάδια. Η καταγραφή αυτή προσπάθησε να αποδώσει όλες τις ορατές χρήσεις από το δρόμο. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ : Συνύπαρξη - υποχρεωτική Αντίθεση Σύγκρουση - αναγκαστική Όριο Μίξη χρήσεων Οίκοι ανοχής Αλλοδαποί μετανάστες Β.Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 3

β1) Ιστορική Εξέλιξη Η οδός Φυλής είναι γνωστός δρόμος της Αθήνας που ξεκινάει από τη γειτονιά της Ιουλιανού, της πλατείας Βικτωρίας και φθάνει μέχρι την γειτονία του Αγ. Νικολάου Αχαρνών. Δρόμος παράλληλος της Αχαρνών, όχι μεγάλης κυκλοφοριακής σημασίας,αλλά αξιόλογος εσωτερικός άξονας ξεχωρίζει στην περιοχή μαζί με τη οδό Μιχαήλ Βόδα. Μέρος και αυτή του Αθηναϊκού «μύθου», γνωστή πια για τα «κόκκινα» φωτάκια της. Διασχίζει μια συνεχώς υποβαθμιζόμενη περιοχή, αλλά ταυτόχρονα και σημαντική. Πολεοδομική εξέλιξη Λένε ότι ήταν ο αγροτικός δρόμος που οδηγούσε στο χωριό Χασιά, που σήμερα έχει μετονομαστεί σε Φυλή, ένας από τους αρχαιότερους δρόμους μαζί με την Αχαρνών. Η οδός πήρε την όνομα της το 1893. Η περιοχή μελέτης είναι μία από τις κεντρικές περιοχές της Αθήνας, η οποία αναπτύχθηκε κυρίως μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα. Μέχρι τότε ήταν μία από τις εξοχές της πόλης, γνωστή για τα μεγάλα περιβόλια της. Στη δεκαετία του 1850 η οικοδόμηση της Αθήνας είναι πυκνότερη στις κάτω από την οδό Αδριανού συνοικίες της παλιάς πόλης και στη δυτική πλευρά της νέας πόλης η οποία ονομάστηκε Μεταξουργείο λόγω της εγκατάστασης ατμοκίνητου μεταξουργείου στην περιοχή. Συμπληρώθηκε η διαμόρφωση της Αιόλου με διώροφα κτίρια, των οποίων τα ισόγεια αποτελούσαν καλά εμπορικά καταστήματα, το γενικό εμπόριο κατέκτησε την οδό Αθηνάς και το εμπόριο ανώτερης τάξης την Ερμού. Η περιοχή μας,όπως φαίνεται στη ( εικ. 1 ) είναι ακόμα εξοχή. Στη δεκαετία του 1860 ( εικ.2 ) το σχέδιο πόλεως επεκτάθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις, ενώ η δόμηση πύκνωσε στις αραιά κτισμένες περιοχές των ήδη εγκεκριμένων τμημάτων. Στο βορειοανατολικό τμήμα η περιοχή πέρα από το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία στους πρόποδες του Λυκαβηττού,απέκτησε σε βασικές γραμμές το σημερινό σχέδιο της. Μεταξύ των κυριοτέρων δρόμων του εμπορικού κέντρου η οδός Αιόλου Πατησίων αποτελούσε τον άξονα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Το 1869,αφού πλέον είχαν κτιστεί οι πτέρυγες του Πολυτεχνείου επί της οδού Πατησίων, επεκτάθηκε το σχέδιο πόλεως μέχρι των οδών Αχαρνών, Μαυροματαίων και Πιπίνου. Το ξεκίνημα της οδού Φυλής, κάθετη σχεδόν στην Αβέρωφ, εντάχθηκε πρώτο. 4

Δύο χρόνια αργότερα, το 1871, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, μεταξύ των οδών Αχαρνών, Τσίλλερ, Σπύρου Λάμπρου, Νάξου και Ανάφης εγκρίθηκε σχέδιο αυτοτελούς προαστίου, που ονομάστηκε Άνω Πατήσια. Δέκα χρόνια αργότερα,το 1879, εγκρίθηκε σχέδιο άλλου προαστίου μεταξύ των οδών Πατησίων, Αγ.Μελετίου και Κνωσσού, τα Κάτω Πατήσια. Δέκα χρόνια περίπου μετά το 1887, εντάθχηκε και το τμήμα της από την Πιπίνου μέχρι την Αγ. Μελετίου (εικ.3). Τη σημερινή της περίπου έκταση την είχε πάρει από το 1930 όπως χαρακτηριστικά βλέπουμε στη εικόνα 4. Επίσης, στην εικόνα 5 βλέπουμε τις εξελίξεις του σχεδίου πόλεως. Οι επεκτάσεις του σχεδίου πόλεως προς όλες της κατευθύνσεις, βασιζόταν συνήθως στην έγκριση ιδιωτικών ρυμοτομικών σχεδίων, χωρίς καμία πρόβλεψη κοινόχρηστων χώρων και κυκλοφοριακού δικτύου 1. Οικιστική ανάπτυξη Η οικιστική ανάπτυξη της περιοχής ακολούθησε διαδοχικά την πολεοδομική της εξέλιξη. Έτσι την δεκαετία του 1850 στο αστικό κτίριο επικράτησαν ο ρομαντισμός και ο κλασικισμός, χωρίς να υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα τους με αποτέλεσμα να εμφανίζονται δείγματα εκλεκτικισμού. Ο εκλεκτικισμός εμφανίζεται με περισσότερη έμφαση αφ ενός στη γενική συγκρότηση του κτιρίου και αφ ετέρου στη συνθετική ελευθερία ως προς τη χρήση των κλασικών στοιχείων. Κατά το διάστημα 1876-1878 η μονοκατοικία μονόροφη και απλή για τη λαϊκή τάξη και διώροφη ή τριώροφη για την ανώτερη αποτελούσε κοινό ιδανικό. Ακόμα και στα σπίτια που χτίζονταν για ενοικίαση με δύο ή τρείς κατοικίες, καθεμία κατείχε έναν όροφο με ανεξάρτητη είσοδο και κλιμακοστάσιο. Την δεκαετία του 20 ου αιώνα, άρχισαν να κτίζονται συχνότερα τριώροφα κτίρια με μία κατοικία ανά όροφο. Η έκταση του κτιρίου έτεινε προς την κατάκτηση μεγαλύτερης επιφάνειας του οικοπέδου με συνέπεια να περιορίζεται η αυλή και το περιβόλι και τη θέση τους να παίρνουν οι φωταγωγοί. Την περίοδο αυτή πέρα από τις νεοκλασσικές τάσεις στην αρχιτεκτονική των κτιρίων, που επικράτησαν ήδη από τα μέσα του 19 ου αιώνα, παρατηρούνται επιρροές άλλων ρυθμών όπως το ροκοκό και του κολοσσάλ από τη Γαλλική αρχιτεκτονική και του στυλ Ανταμς από την Αγγλική. Μετά το 1920 εμφανίστηκαν στην Αθήνα έργα αρχιτεκτόνων, απόφοιτων γερμανικών σχολών με επορροές από Αρ-Νουβώ 2 και νεομπαρόκ στις όψεις των κτιρίων. Έτσι κτίστηκαν πολυκατοικίες για 5

εύπορους ενοικιαστές με μεγάλα και πολυτελή διαμερίσματα 3. Επίσης, τότε γενικεύτηκε η χρήση του μπετόν αρμέ που επέτρεψε την κατσκευή μεγάλων ανοιγμάτων και πολυώροφων κτιρίων. Η περιοχή μελέτης κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1920-1930 ) υπήρξε μία από τις κεντρικές περιοχές της Αθήνας όπου εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε το οικιστικό και πολεοδομικό φαινόμενο της ανοικοδόμησης πολυώροφων κτιρίων, κυρίως με χρήση κατοικίας ( 85% κτίρια κατοικίας, 15% κτίρια ειδικών χρήσεων ). Κυριάρχησε το 1932-1941 στην περιοχή από την Αγ. Μελετίου μέχρι το τέλος της Φυλής. Σύμφωνα με άλλες αναλύσεις 4 η χωροθέτηση των πολυώροφων κτιρίων του μεσοπολέμου στον πολεοδομικό ιστό της Αθήνας, δημιουργεί ένα νοητό τόξο που έχει σαν άξονα τις οδούς ΒασΚων/ου ΒασΣοφίας- Πανεπιστημίου- Πατησίων, από την πλατεία Μαβίλη έως την πλατεία Κολιάτσου. Έτσι, οι συνοικίες κατά μήκος της οδού Πατησίων, όπως οι συνοικίες Αχαρνών (23), Εθν. Μουσείου (29),Κυψέλης (24), Νεαπόλεως (55), Πολυτεχνίου (20),Φυλής (22), εμφανίζουν τα περισσότερα πολυώροφα κτίρια σε σύγκριση με τις άλλες συνοικίες 5 (εικ. 6 ). Τα βασικά χαρακτηριστικά της κτιριοδομικής νομοθεσίας,επηρέασαν σε πολλά επίπεδα την τελική διαμόρφωση των αστικών πολυκατοικιών και κατ επέκταση και τη σημερινή εικόνα της περιοχής μελέτης (εικ. 7 ). Συγκεκριμένα είναι : α) τα μεγάλα ύψη, που επιτράπηκαν να οικοδομούνται κυρίως στα κεντρικά οικόπεδα της πόλης β) η κατά κανόνα εφαρμογή του συνεχούς οικοδομικού συστήματος γ) η απουσία θεσμοθετημένου ποσοστού ακάλυπτης επιφάνειας στο οικόπεδο, δ) η δυνατότητα για κατασκευή πρόσθετου ορόφου σε εσοχή από την πρόσοψη του κτιρίου - ρετιρέ 6 - ε) η απουσία διατάξεων για την διαμόρφωση της απόληξης των κτιρίων ζ) η δυνατότητα που δόθηκε για κατασκευή μεγάλων κλειστών προεξοχών στις κύριες όψεις των κτιρίωνέρκερ 7 Αποτέλεσμα, η κατά κανόνα χρησιμοποίηση του συνεχούς συστήματος περιόριζε την αρχιτεκτονική επεξεργασία των όψεων μόνο στην πρόσοψη, δημιουργώντας ένα είδος «τοιχοπετάσματος» 8 6

Επίσης,η κατασκευή του ορόφου σε εσοχή, του γνωστού ως ρετιρέ, με στόχο να βελτιώσει τις συνθήκες ηλιασμού και αερισμού στους στενούς δρόμους, δημιούργησε μια σειρά προνομιούχων διαμερισμάτων στον τελευταίο όροφο. Το γεγονός αυτό στερούσε από το κτίριο τη φυσική του απόληξη και οδήγησε στη λύση της πέργκολας για να δοθεί συνθετικό περιεχόμενο στο στοιχείο της εσοχής με αμφισβητούμενο αισθητικό αποτέλεσμα. Τα ρετιρέ τελικά δεν ήταν ορατά στον περαστικό, λόγω της στενότητας του δρόμου, με αποτέλεσμα να μένουν οι θετικές τους συνέπειες. Σημαντικά συνέβαλλαν στην διαμόρφωση των όψεων οι κλειστές προεξοχές,έρκερ, δημιουργώντας έντονες φωτοσκιάσεις. Θυμίζουν τα «χαγιάτα» της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και αποτέλεσαν ίσως την πιο θετική επίπτωση της κτιριοδομικής νομοθεσία ( εικ. 7 ). Στη δεκαετία του 20, τα εκλεκτικιστικά κτίρια είχαν επιρροές στις όψεις τους από το νεορομαντισμό και νεοκλασικισμό. Στη δεκαετία του 30, τα μοντέρνα κτίρια επηρεάστηκαν κυρίως από το κίνημα του Bauhaus. Τα διαμερίσματα των πολυκατοικιών αυτών είναι πολύ υψηλών στεγαστικών προτύπων σε σχέση με τα τωρινά, και κατοικήθηκαν από ενοίκους που ανήκαν στα ανώτερα και μεσαία εισοδηματικά στρώματα της Αθήνας. 1 Κ. Μπίρη, «ΑΙ Αθήναι, από τον 19ον εις στον 20ον αιώνα». 2 Επιρροές στα έργα του Βασίλη Τσαγρή, Βασίλη Κουρεμένου 3 Μέγαρο Κ. Σαμαρά στην Γ Σεπτεμβρίου, Π. Ζίζηλας μέγαρο Γ. Ησαία στη γωνία των οδών Πατησίων και Ιουλιανού. 4,5,8 Μ. Μαρμαράς, «Η αστική πολυκατοικία της Μεσοπολεμικής Αθήνας» 6 Σύμφωνα με το άρθρο 10 του Β.Δ. της 27.11.1919 επιτράπηκε κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις πλάτους οδού, για πρώτη φορά στην Αθήνα, η κατασκευή ενός επιπλέον ορόφου σε εσοχή από την πρόσοψη. Το μέτρο αυτό διατηρήθηκε και μετά την έκδοση του ΓΟΚ του 1929 7 Σύμφωνα με το άρθρο 95, παραγ.2 του ΓΟΚ του 192 επιτράπηκε η κατασκευή κλειστών προεξοχών (έρκερ) στις προσόψεις των κτιρίων σε ύψος πάνω από 3 μέτρα του πεζοδρομίου και έως 1,40 μ. από την πρόσοψη. Η προβολή αυτή περιορίστηκε στα 0,40μ. το 1937. 7

8

9

10

11

12

13

14

15

β2) Ερμηνεία των στοιχείων καταγραφής Χρήσεις γης Στην προσπάθεια μας να προσεγγίσουμε την φυσιογνωμία της περιοχής, θεωρήσαμε απαραίτητο να καταγράψουμε τις χρήσεις, ώστε να μιλάμε βάση δεδομένων για τις συνυπάρξεις και τις αντιθέσεις, που βέβαια δεν εντοπίζονται μόνο στο επίπεδο των χρήσεων, αλλά και του πληθυσμού και όχι μόνο. Κατοικία Εμπορικές χρήσεις Η οδός Φυλής είναι ένας δρόμος κατ εξοχήν κατοικίας, συγκεντρώνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνόλου των χρήσεων ( εικ.8 ). Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό η κατοικία κατανέμεται στους ορόφους, λόγω ότι τα ισόγεια των πολυκατοικιών καταλαμβάνονται κυρίως από χρήσεις λιανικού εμπορίου. Στην περιοχή επικρατεί ο τύπος πολυκατοικίας της δεκαετίας του 70 με καταστήματα στο ισόγειο και στο υπόγειο. Οι καινούργιες πολυκατοικίες είναι ελάχιστες, συγκεκριμένα δύο-τρεις στην περιοχή του Αγ. Νικολάου ( εικ. 9 ). Δυστυχώς, μερικές φορές παρατηρείται το φαινόμενο να έχουν μετατραπεί τα υπόγεια μαγαζιά σε κατοικίες για τους αλλοδαπούς. Αυτό παρατηρείται κυρίως στο τμήμα από την Αγ. Μελετίου μέχρι την Κοδριγκτώνος. Αλλές χρήσεις που παρατηρούνται κυρίως στα ισόγεια των πολυκατοικιών είναι καταστήματα τοπικής σημασίας, όπως ψιλικά, δέλτα της γειτονιάς,παντοπωλεία, μανάβικα, κουρεία, στεγνοκαθαρηστήρια, φαρμακεία, κ.ά. ( εικ.10 ) Επίσης, υπάρχουν αρκετές βιοτεχνίες, οι οποίες κυρίως σχετίζονται με την κατασκευή επίπλων και ενδυμάτων. Χαρακτηριστικά είναι και τα μαγαζιά των επισκεύων συσκεύων ηλεκτρικών, φωτισμού, θέρμανσης κ.ά. Είναι σημαντικό ότι μπορείς να εξυπηρετείς τις καθημερινές σου ανάγκες στη γειτονιά σου εύκολα και γρήγορα χωρίς τη χρήση αυτοκινήτου. Ιδανικό για άτομα ηλικιωμένα ή με κάποιο κινητικό ή άλλο πρόβλημα. Συνάμα, στα προάστια της αμιγούς κατοικίας θεωρείται μεγάλη πολυτέλεια το να βρίσκεις υδραυλικό ή ηλεκτρολόγο και εδώ τον βρίσκεις στο στενάκι δίπλα από το σπίτι σου. 16

Ακόμα,στην περιοχή βρίσκονται καταστήματα λιανικού εμπορίου, όπως είδη δώρων, γάμου κ.ά. Δύο μεγάλα Super Market υπάρχουν στον άξονα της Φυλής, το ένα στον Αγ. Νικόλαο και το άλλο λίγο μετά την Κοδριγκτώνος. Η φυλής από την Αγ.Μελετίου μέχρι την Κοδριγκτώνος μετατρέπεται σε Λαϊκή Αγορά κάθε Τετάρτη ( εικ.11 ). Γραφεία Εκπαιδευτικά ιδρύματα Υπάρχουν μερικά γραφεία, ιατρεία και οδοντιατρεία κυρίως στη περιοχή του Αγ. Νικολάου μέχρι την Αγ. Μελετίου, ελάχιστα μέχρι την Πιπίνου και καθόλου από εκεί και κάτω. Οι λειτουργίες κοινωνικής υποδομής, καταλαμβάνουν ένα σχετικά μικρό ποσοστό και βρίσκονται διάσπαρτες στην περιοχή. Βασικές κατηγορίες που καταλαμβάνουν τους ορόφους είναι τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών και μέσης εκπαίδευσης, το εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών και το σχολείο της οδού Μαυρογένους κάθετη στην Φυλής. Στο ισόγειο των κατοικιών εμφανίζονται Σχολές Οδηγών κ.ά. Οργανισμοί και ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας δεν εδρεύουν εκτός από τη Θεραπευτική Κοινότητα «Στροφή» η οποία στεγάζει τις υπηρεσίες της σε αρκετά κτίρια της περιοχής κάνοντας αισθητή την παρουσία της στη Φυλής και στους κάθετους σ αυτή δρόμους ( εικ. 12 ). Πολιτισμός Αναψυχή Πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν γίνονται, εκτός της γιορτής που κάνει κάθε χρόνο στη Φυλής η «Στροφή» καλώντας να παρεβρίσκεται όλη η γειτονιά ( εικ.13 ). Ακόμα γειτνιάζει με το Θέατρο «Μέλι» σε μια σκοτεινή της περιοχή μετά τη Κοδριγκτώνος που είναι το τελευταίο πράγμα που περιμένεις να δεις ( εικ. 14 ) Δεν έχει καφετέριες, εκτός από την συμβολή της με την οδό Χέϋδεν κοντά στην πλατεία Βικτωρίας. Έχει όμως αρκετά καφενεία, δύο ταβέρνες και μερικά μπάρ( από Σμύρνης έως Φωκαίας) ( εικ.15 ). Έχει ακόμα δύο ταβέρνες (εικ.16 ) Οίκοι Ανοχής Η οδός Φυλής χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός σημαντικού αριθμού οίκων ανοχής, οι οποίοι βρίσκονται στο τμήμα της από την Κοδριγκτώνος μέχρι την Ιουλιανού ( εικ. 18 ) Ένας μεγάλος αριθμός στεγάζεται σε μονώροφα κτίρια εκ των οποίων τα 17

περισσότερα έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα. Γεγονός που δηλώνει τις τάσεις εγκατάλειψης αυτών των κτιρίων με άμεση συνέπεια την παράδοσή τους σε αντοίστιχες χρήσεις,ή λόγω αυτής τους της λειτουργίας γλίτωσαν από την αντιπαροχή και κάποια στιγμή θα αλλάξουν χρήση συμβάλλοντας στη δημιουργία ενός διαφορετικού χαρακτήρα της περιοχής, όπως αντίστοιχα έγινε στα Λαδάδικα της Θεσσαλονίκη (εικ. 17). Επίσης, υπάρχουν και μερικά μπαρ και δύο ξενοδοχεία γύρω τους. Κενά κτίρια και οικόπεδα Χώροι πρασίνου Δεν υπάρχουν χώροι πρασίνου και τα κενά οικόπεδα είναι δύο που λειτουργούν ως ιδιωτικοί χώροι στάθμευσης και ένα με πρόσφατα χαλάσματα,το οποίο είναι σημείο συνάντησης των χρηστών τοξικών ουσιών. Γειτνιάζει με την πλατεία του Αγ. Παντελεήμονα, την πλατεία Βικτωρίας και την πλατεία Αγ. Νικολάου (εικ.19 ). Κενά κτίρια έχει αρκετά ( Φυλής 121, 75, 69, 94, 96 & Δεριγνύ 45, 57& Φωκαίας11, 37, 50, 27, 14 κ.ά. ) τα οποία μόνο το τελευταίο είναι αγνώστου ιδιοκτήτη ( εικ.20 ). Νέες οικοδομές μόνο δύο και η μία εγκαταλειμμένη (εικ. 21 ) Όλα τα παραπάνω στοιχεία φαίνονται καθαρά στο σχέδιο της εικόνας 22. Μεταβολές του πληθυσμού Σύμφωνα με τα στοιχεία των απογραφών του 1981, 1991, 2001 παρατηρείται μείωση του Ελληνικού πληθυσμού και αύξηση των αλλοδαπών. Συγκεκριμένα στην περιοχή του Αγ. Νικολάου ο πληθυσμός είναι περίπου 50% Έλληνες και 50% αλλοδαποί και κάτι αντίστοιχο ισχύει και στα Δημόσια σχολεία.σιγά σιγά όσο πλησιάζουμε προς το κέντρο η αναλογία αυτή μεγαλώνει φτάνοντας στην πλειοψηφία των 70% και 80% των αλλοδαπών στην περιοχή του Αγ. Παντελεήμονα και προς την Αθήνα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα παιδιά στα Δημοτικά σχολεία το 85% με 90% είναι διαφόρων εθνικοτήτων. Ακόμα οι Ελλήνες κάτοικοι της περιοχής είναι κυρίως ηλικιωμένοι ιδιοκτήτες που τα παιδιά τους όμως ζουν σε κάποιο προάστιο. Νέα ζευγάρια με παιδία σπάνια θα συναντήσεις. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις,όπου τους αρέσει να ζουν στο κέντρο με την ευκολία πρόσβασης σε όλες της περιοχές, σπάνια όμως αν 18

έχουν παιδιά. Μια περιοχή που πριν μια εικοσαετία ζούσαν αρκετοί καλλιτέχνες και πολιτικοί. Αξιόλογα κτίρια Στην οδό Φυλής έχουν κυρηχθεί αξιόλογα κτίρια ως διατηρητέα από του.πε.χω.δ.ε. και το Υπουργείο Πολιτισμού, όπως είναι το κτίριο της Φυλής 148 όπου φιλοξενεί την Θεραπευτική κοινότητα «Στροφή» και Φυλής 50, την κατοικία του Αλεξάνδρου Σβώλου του γνωστού συνταγματολόγου, πολιτικού και ηγετική φυσιογνωμία της Αριστεράς (1892-1956 ). Η κατοικία του μαρτυρεί την αίγλη του δρόμου μιας περασμένης εποχής αν και κάποια στιγμή απέκτησε και αυτή κόκκινο «φωτάκι» ( εικ.23 ). Υπάρχουν όμως ακόμα αρκετά ενδιαφέροντα κτίρια κατά τη γνώμη μας. Τα περισσότερα χρονολογούνται στην περίοδο προ του 1930 και διαχωρίζονται σε νεοκλασσικά που είναι συνήθως διώροφα ( Φυλής 35,37,59,69,71), σε λαϊκά, μονόροφα (Φυλής 131), και σε εκλεκτικιστικά συνήθως τριώροφα που βρίσκονται πάνω στους κεντρκούς οδικούς άξονες, όπως η Πατησίων, η Ιουλιανού κ.ά. Αξίζει ακόμα να χαρακτηριστεί ως διατηρητέο και τα οικιστικό σύνολο της Σμύρνης 2,4,6 που τέμνεται με την Φυλής (εικ.24). Καθώς και το σύνολο της οδού Κύπρου ( εικ.25) καθώς και στην αρχή της Φυλής (εικ.26 ). Επίσης,αξιόλογα είναι και τα πολυώροφα κτίρια του μεσοπολέμου, με έντονα τα χαρακτηριστικά της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με έντονες επιρροές από Bauhaus. Η προστασία των αξιόλογων κτιρίων της οδού Φυλής κρίνεται απαραίτητη για τη διατήρηση και ανάδειξη της Ιστορικής εξέλιξης του δρόμου και συνάμα και της περιοχής. Παράγοντες υποβάθμισης Βασικοί παράγοντες υποβάθμισης είναι: η έλλειψη ελεύθερων χώρων πρασίνου, τα φθηνά κελύφη τα οποία οδηγούν στις μεταβολές του πληθυσμού με την αύξηση των αλλοδαπών, τη μίξη των χρήσεων, 19

όπως είναι η κατοικία, η εργασία και οι ασυμβίβαστες χρήσεις των οίκων ανοχής κ.ά. Όσο για την έλλειψη των χώρων στάθμευσης, την ατμοσφαιρική ρύπανση και το οξύ κυκλοφοριακό πρόβλημα είναι πλέον χαρακτηριστικά όλου του λεκανοπεδίου. 20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

Γ. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ. Μετά την καταγραφή και την προσπάθεια ερμηνείας των στοιχείων συγκρότησης της περιοχής, μπορούμε να πούμε ότι στην οδό Φυλής συνυπάρχουν αντίθετες χρήσεις και διαφορετικής εθνότητας άνθρωποι. Συνυπάρχουν λοιπόν: αλλοδαποί μετανάστες με Έλληνες αλλοδαποί με αλλοδαπούς παιδιά στην προσπάθεια απεξάρτησης των τοξικών ουσιών χρήστες τοξικών ουσιών επισκέπτες των οίκων ανοχής γυναίκες που εργάζονται στους οίκους ανοχής ηλικιωμένοι κάτοικοι κυρίως παιδιά αλλοδαπών κυρίως Βέβαια,το φαινόμενο των παιδιών που φεύγουν από το σχολείο και στη γωνία περνούν μπροστά από τον οίκο ανοχής δεν είναι τωρινό, υπάρχει εδώ και μιά τριακονταετία, όταν έπαιζαν ακόμα στους δρόμους, χωρίς όμως να δημιουργηθεί ποτέ πρόβλημα. Συνυπάρχουν άραγε υποχρεωτικά, αλλά αρμονικά ή η σύγκρουση είναι αναγκαστική ; Από τους πολίτες που ρωτήθηκαν οι περισσότεροι εντοπίζουν το αρνητικότερο στοιχείο της περιοχής στους οίκους ανοχής και πρασπαθούν με κάθε τρόπο να τους απομακρύνουν. Όχι γιατί δημιουργούνται κάποια πρόβλημα από την ύπαρξή τους,αλλά γιατί κυρίως ντρέπονται να μένουν σε έναν δρόμο με τέτοια φήμη και δεν θέλουν να είναι εκείνοι που θα τον εγκαταλείψουν. Εξάλλου, και σύμφωνα και με τον Νόμο 9, οι οίκοι ανοχής πρέπει να απέχουν 200μ. από ναούς, σχολεία,φροντιστήρια κ.ά. και το σημείο που αρχίζουν να εμφανίζονται είναι παράλληλο στον Αγ. Παντελεήμων (εικ.27 ) και δίπλα στο Δημοτικό σχολείο της οδού Μαυρογένους (εικ 28 ). Επίσης,μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζουν από τις φασαρίες που γίνονται από τους χρήστες τοξικών ουσιών και όχι μόνο, κυρίως στο τμήμα της κοντά στην πλατεία Βικτωρίας. Συνυπάρχουν όμως και άνθρωποι διαφορετικών εθνικοτήτων και νοοτροπιών αρμονικά πια, αφού προσαρμόστηκαν στις συνθήκες και τις απαιτήσεις της Ελλάδας (εικ. 29 ). Στην αρχή υπήρχαν κάποια προβλήματα που ευτυχώς τώρα πια δεν υπάρχουν. 9 Νόμος υπ αριθ. 2734, Φ.Ε.Κ. 161, 5/8/1999 33

Εξάλλου, αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού. Η ανάγκη όμως των κατοίκων να δηλώσουν ότι υπάρχουν και Ελληνες στην γειτονιά φαίνεται από τις σημαίες που βάζουν στα μπαλκόνια και τα παράθυρά τους (εικ.30 ). Οι ιδιαιτερότητες της περιοχής είναι: η πληθώρα των μικροκαταστημάτων, οι αλλοδαποί ιδιοκτήτες τους, οι συναλλαγές με τους αλλοδαπούς και οι οίκοι ανοχής. Χαρακτηριστικά συνυπάρχουν σε ένα κτίριο οίκος ανοχής και στο ισόγειο μανάβικο (εικ.31 ), ακόμα οίκος ανοχής όμορο με κατοικία και εργαστήρι ελευθέρων σπουδών και καφετέρια (εικ. 32 ).Επίσης, η γωνιακή πολυκατοικία της Κοδριγκτώνος συνυπάρχει με το ψαράδικο στο ισόγειο της και τον οίκο ανοχής στο υπόγειο. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν κάποια όρια χρονικότητας και χωρικότητας και ιδιαίτερα στο τμήμα της από την Καδριγκτώνος μέχρι την Ιουλιανού. Σαν να υπάρχει ένα αόρατο σύννορο, μία διαχωριστική γραμμή, όπου αν την περάσεις βρίσκεσαι σε ένα γκέτο κάτι ανόλογο συμβαίνει και στην Νέα Υόρκη με την περιοχή του Μπρόνξ, που μπορείς να βρεθείς χωρίς να το καταλάβεις ότι πέρασες τη νοητή γραμμή, αλλά κάποια στιγμή το νοιώθεις ότι κάτι άλλαξε. Μόνο που εδώ δεν είναι τόσο επικίνδυνα. Πραγματικά προσπαθήσαμε να αποδώσουμε με τα χρώματα τις αλλαγές αυτές του χώρου, ξεκινώντας από το λευκό, το ξεκάθαρο και σιγά-σιγά φτάνοντας στο πιο μουντό δυσνόητο τμήμα της οδού Φυλής όπου μπαίνουν και βγαίνουν γρήγορα οι άνθρωποι χωρίς να θέλουν να τους δει κανείς, όπου το που βρίσκεσαι αποκαλύπτει και το τι κάνεις ( εικ. 33 ). Συνάμα σε αυτό το τμήμα η διέλευση των πεζών και κυρίως των γυναικών δεν είναι άφοβη τις νυχτερινές ώρες. Μια ανάλογη περιοχή όπου συνυπάρχουν οι οίκοι ανοχής με την κατοικία βρίσκεται στην Ολλανδία και οι κάτοικοι εκείνης της περιοχής νοιώθουν ιδιαίτερα ασφαλείς. Ποιά σενάρια παρέμβασης στην περιοχή αυτή θα ταίριαζαν; Ίσως όχι η επιχείρηση «σκούπα», όπου φεύγουν όλα τα «κακώς κείμενα» και γίνεται ωραιότερο το τοπίο. Εμείς θα προτείναμε την ενεργοποίηση τοπικών συμβουλίων πολιτών και επιστημονικών ομάδων από αρχιτέκτονες και κοινωνιολόγους που σε συνεργασία με το Δήμο θα αποφάσιζαν από κοινού για το μέλλον της περιοχής. Πιστεύουμε ότι τις ανάγκες κάθε τόπου τις γνωρίζει καλύτερα αυτός που τον 34

βιώνει, και σε συνδιασμό με την επιστημονική άποψη, μπορεί να φέρει το καλύτερο αποτέλεσμα. Η εμπειρία της εισήγησής μου στον χώρο της Φυλής,εκτός από την εγρήγορση που έπρεπε να έχεις κατά την καταγραφή και κυρίως κατά τη φωτογράφηση, ήταν αποκαλυπτική σε σχέση με τις ιδιαιτερότητές της και την συνύπαρξη τους, καθώς και με τις ομορφίες των κτιρίων της. Εμπειρία ξεχωριστή, σε έναν δρόμο σχισμή του Αθηναϊκού τοπίου. 35

36

37

38

39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθ. Αραβαντινός, «Πολεοδομικός Σχεδιασμός», Αθήνα 1984 Μαν. Μαρμαράς, «Η αστική πολυκατοικία της μεσοπολεμικής Αθήνας»,ΕΤΒΑ, 1991. Κώστα Μπίρη, «Αι Αθήναι Από τον 19 ον στον 20 ον Αιώνα»,Μέλισσα, 1995 Μάρω Βουγιούκα Βασίλης Μεγαρίδης, «Οδωνυμικά Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας», τόμος Γ, Δήμος Αθηναίων, Πολιτισμικός Οργανισμός,1997. Δημ. Καρύδης, «Ανάγνωση Πολεοδομίας Η Κοινωνική Σημασία των Χωρικών Μορφών», Αθήνα 1990. Θ. Παπαϊωάννου, «Ενθύμιο Αθηνών», Εκδόσεις Γνώση, 1984, Αθήνα. Π.Λέφας, «Αθήνα, μία πρωτεύουσα της Ευρώπης», Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1985. Γ. Σαρηγιάννης, «Ιστορία της πόλης και της Πολεοδομίας Η αρχαία πόλη», Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2002. «Αρχιτέκτονες», Περιοδικό του ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ, Τεύχος 49,περίοδος Β, Ιανουάριος- Φεβρουάριος 2005 «Αρχιτέκτονες», Περιοδικό του ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ, Τεύχος 43,περίοδος Β, Ιανουάριος- Φεβρουάριος 2004 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τεύχος πρώτο, Αρ.Φύλλου 161, 5 Αυγούστου 1999. Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Αρ.Φύλλου 220/Α, 20/8/1981 http://www.kethi.gr http://www.statistics.gr 40

41