ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΔΡΑΓΟΥΜΑΝΟΙ

ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΔΡΑΓΟΥΜΑΝΟΙ Ιώ Τσοκώνα «Όπως ο λόγος είναι απαραίτητος για την σκέψη, έτσι και οι δραγουμάνοι είναι απαραίτητοι για την διπλωματία» είχε πει ο Λαμαρτίνος. Ποιοι ήταν όμως οι Φαναριώτες Δραγουμάνοι και γιατί θα έπρεπε να μας απασχολήσουν σε αυτή την ημερίδα; Γύρω στον 17 ο αιώνα στο Φανάρι, σε μία από τις ωραιότερες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης κοντά στον Κεράτιο Κόλπο και γύρω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, συγκεντρώθηκαν επιφανείς ελληνικές οικογένειες οι οποίες επιβλήθηκαν με την πνευματική τους καλλιέργεια και αποτέλεσαν την αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης. Πολλοί από αυτούς ασχολήθηκαν με το εμπόριο, ενώ άλλοι κατέκτησαν υψηλά αξιώματα στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, αλλά και σημαντικές διοικητικές θέσεις του Οθωμανικού κράτους, όπως οι δραγουμάνοι. Ας ξεκινήσουμε όμως πρώτα από την λέξη και την ιστορία της. Η λέξη δραγουμάνος ή δραγομάνος έλκει την καταγωγή της από τα αραβικά, όπου εμφανίστηκε ως ταρτζουμάν ή ταργκουμάν. Οι Βυζαντινοί την χρησιμοποίησαν ως δραγουμάνος, στην συνέχεια οι Λατίνοι ως dragomannus, οι Ιταλοί ως dragomanno, οι Γάλλοι ως drogman, οι Άγγλοι ως dragoman και οι γείτονές μας Τούρκοι, που ήταν πιο κοντά στο ξεκίνημα της περιπέτειάς της, ως tercüman που σημαίνει διερμηνέας, μεταφραστής. Ακόμα και η Γαλλική λέξη truchement που σημαίνει μέσον ή μεσάζον δεν είναι τίποτε άλλο από την παραλλαγή της λέξης δραγουμάνος, με την έννοια του μεσολαβητή. Την παρουσία των δραγουμάνων στο πλευρό των Οθωμανών αξιωματούχων, αλλά και των Σουλτάνων, υπαγόρευσε η ανάγκη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να επικοινωνήσει με τον έξω κόσμο, όχι πλέον μόνο διά της βίας, αλλά και με τον λόγο, δηλαδή με την διπλωματία. Από τον 15 ο αιώνα οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν Ελληνορθόδοξους μεταφραστές στις διαπραγματεύσεις τους με τις ξένες χώρες και τα περισσότερα από τα κείμενα της επικοινωνίας τους γράφονταν στα Ελληνικά. Γνωστοί μεταφραστές υπήρξαν ο γιος του πρωτοβεστιάριου Γεωργίου Αμοιρούτζη Βασίλειος-Μεχμέτ ο οποίος μετέφρασε έργα από τα ελληνικά στα οθωμανικά και ο Θωμάς Καταβοληνός-Γιουνούς. Σε μια εποχή που η γνώση ήταν στα χέρια των λίγων και κατ επέκταση των οικονομικά ισχυρότερων, οι άνθρωποι αυτοί αποτέλεσαν το χέρι που έγραφε και το στόμα που εξέφραζε τα όποια αιτήματα και τις όποιες διεκδικήσεις της Αυτοκρατορίας. Σε τέτοιου επιπέδου διαπραγματεύσεις, η επιλογή της κάθε λέξης έχει την δική της βαρύτητα. Ακόμα και τα ευφυώς χρησιμοποιούμενα σημεία στίξης μπορούν να γίνουν αιτία μεγάλων επιτυχιών. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που χάρη στην λελογισμένη παρέμβασή τους κατακτήθηκαν αναίμακτα περιοχές ή χάρη στην σχολαστική μελέτη και σύνταξη των κειμένων συνθηκολόγησης, ωφελήθηκε ανυπολόγιστα η Αυτοκρατορία. Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε την παράδοση του Χάνδακα από τους Βενετούς στους Οθωμανούς. Το 1645 ο Σουλτάνος Ιμπραήμ είχε πολιορκήσει την Κρητική πόλη, αλλά αδυνατούσε επί μήνες να την κατακτήσει. Αργότερα ανέβηκε στον θρόνο ο Μεχμέτ Δ ο οποίος διέταξε να μην επιστρέψει κανένας στρατιώτης ζωντανός αν δεν κατακτηθεί ο Χάνδακας. Οι ιστορικοί αναφέρουν την πολιορκία αυτή ως την πιο ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 1

μακρόχρονη όλων των εποχών μιας και διήρκησε περίπου 24 χρόνια. Η πολιορκία λύθηκε χάρη στην παρέμβαση του Παναγιώτη Νικούσιου, ο οποίος μεσολάβησε και με τους εύστοχους χειρισμούς του έπεισε τους Βενετούς να παραδώσουν την πόλη. Την συμφωνία υπέγραψαν ο Μοροζίνι και ο Κιοπρουλού Φαζίλ Αχμέτ Πασά το 1669. Σε ένδειξη θαυμασμού και ευγνωμοσύνης προς τον Νικούσιο, ο Κιοπρουλού, του παραχώρησε την είσπραξη των φόρων της Μυκόνου. Ποιος ήταν όμως αυτός ο άνθρωπος που ήξερε τόσο καλά την Ιταλική, την Γαλλική, την Γερμανική, την Αραβική, την Περσική, την Οθωμανική και βέβαια την Ελληνική γλώσσα ούτως ώστε να μπορεί να μεσολαβεί μεταξύ των κρατών και να κατακτάει περιοχές με μοναδικό του όπλο τον λόγο; Ο Παναγιώτης Νικούσιος ήταν ο πρώτος Μέγας Δραγουμάνος της Υψηλής Πύλης, δηλαδή Divan-ı Hümayun Baştercümanı, αξίωμα που δημιουργήθηκε για το πρόσωπό του. Αργότερα δημιουργήθηκε και το αξίωμα του Δραγουμάνου του Στόλου το οποίο υπηρέτησαν και πάλι επιφανείς Φαναριώτες. Ο Παναγιώτης Νικούσιος γεννήθηκε το 1613 και καταγόταν από την Χίο. Στα νεανικά του χρόνια σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη φιλοσοφία στο πλευρό του Μελετίου Συρίγου και έμαθε Οθωμανικά, Περσικά και Αραβικά. Στην συνέχεια ταξίδεψε στην Πάδοβα όπου σπούδασε ιατρική, αστρονομία και μαθηματικά. Η ευρυμάθειά του, αλλά και η ευστροφία του, τον έκαναν να ξεχωρίζει και γρήγορα αναρριχήθηκε στους κόλπους της Υψηλής Πύλης, την οποία και υπηρέτησε μέχρι τον θάνατό του. Η δεινότητά του στον χειρισμό των γλωσσών ήταν τέτοια που κλόνιζε την εμπιστοσύνη των διοικούντων στον εαυτό τους και αν δεν διάβαζε ή ενέκρινε αυτός το όποιο έγγραφο, δεν το υπέγραφαν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Γάλλου πρέσβη De Nointel o οποίος είχε έρθει το 1672 στην Κωνσταντινούπολη να διαπραγματευτεί τις διομολογήσεις, τα προνόμια δηλαδή των υπηκόων των ισχυρών κρατών στις υποανάπτυκτες χώρες. Όταν ο πρέσβης θέλησε να επικοινωνήσει απ ευθείας με τον Σουλτάνο και να του παραδώσει το έγγραφο που συνέταξε ο Λουδοβίκος ο 14 ος, το αίτημά του δεν έγινε αποδεκτό και τέθηκε ο όρος να μελετηθεί το κείμενο από τον Παναγιώτη Νικούσιο και έτσι να παραδοθεί στον Σουλτάνο. Οι υπηρεσίες που προσέφερε στο κράτος θεωρήθηκαν τόσο σημαντικές ώστε να του παραχωρηθούν πρωτόγνωρα προνόμια, όπως η απαλλαγή από κάθε είδους φόρων όχι μόνο του ιδίου και της οικογενείας του, αλλά και της ακολουθίας του που απαρτιζόταν από είκοσι άτομα. Του παραχωρήθηκε το δικαίωμα να ιππεύει, να έχει άμαξα, σκηνή και ό, τι άλλο επιθυμούσε. Πέρα όμως από όλα αυτά είχε και τις απολαβές του μεταφραστή, οι οποίες ανέρχονταν στο ποσό των 2.000 δουκάτων για την επικοινωνία του με ξένους απεσταλμένους. Προνόμια που αργότερα καθιερώθηκαν και για τους μετέπειτα δραγουμάνους. Θα περίμενε κανείς ο ευεργετηθείς σε τέτοιο βαθμό από την Υψηλή Πύλη αυτός άνθρωπος να είναι δουλοπρεπής και υποταγμένος. Παρόλα αυτά τον βλέπουμε να έχει μια ίσος προς ίσον σχέση με τους ανωτέρους του και να αντιστέκεται σθεναρά στις παροτρύνσεις του Μεγάλου Βεζίρη να ασπαστεί τον Μουσουλμανισμό, αποκρινόμενος: «γεννήθηκα Χριστιανός και θα πεθάνω Χριστιανός». Χαρακτηριστική είναι η συνομιλία του με τον ιεροκήρυκα Βανή Εφέντη την οποία κατέγραψε με λεπτομέρειες ο Λακρουά, γραμματέας του τότε Γάλλου πρέσβη. Τον Ιούλιο του 1662 κατά την διάρκεια του εορτασμού της γέννησης του Μωάμεθ, ο Βανή Εφέντη προκάλεσε παρουσία του Μεγάλου Βεζίρη και πολλών επισήμων τον Νικούσιο λέγοντάς του «αφού είσαι τόσο ευφυής και ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 2

μορφωμένος γιατί δεν ασπάζεσαι τον Μουσουλμανισμό;» Η συνομιλία κράτησε επί ώρες και όπως ήταν αναμενόμενο με την ευφράδεια του λόγου και τον έξυπνο χειρισμό των επιχειρημάτων, ο Νικούσιος εξουδετέρωσε τον συνομιλητή του. Σε μια εποχή που η εύνοια των ισχυρών μεταβαλλόταν από στιγμή σε στιγμή και εκατοντάδες άνθρωποι αποκεφαλίζονταν για ασήμαντες αιτίες μόνο θαυμασμό μπορεί να προκαλέσει η στάση του αυτή. Ο Παναγιώτης Νικούσιος όμως δεν ενεργούσε μόνο για λογαριασμό της Υψηλής Πύλης, αλλά και για το Πατριαρχείο και τους ομοεθνείς του. Σύμφωνα με τον ιστορικό Χάμμερ, η προνοητικότητα του Νικούσιου φάνηκε χρήσιμη για την Ελληνορθόδοξη κοινότητα ακόμη και μετά τον θάνατό του. Χάρη στο χάτι χουμαγιούν που είχε πετύχει να αποσπάσει από τον Σουλτάνο Μουράντ Δ υπέρ του γένους, κατάφερε να επιδικαστούν τα προσκυνήματα των Ιεροσολύμων στους Ελληνορθοδόξους και να διατηρηθεί ο έλεγχος των Αγίων Τόπων. Όταν αργότερα το 1676 o αυτοκράτορας της Γερμανίας και ο βασιλιάς της Γαλλίας θέλησαν να τα διεκδικήσουν, βρέθηκαν προ τετελεσμένων γεγονότων. Τον Παναγιώτη Νικούσιο διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος είχε την ίδια καταγωγή με τον προκάτοχό του, αντίστοιχη μόρφωση και παρόμοιο ταλέντο. Χαρακτηριστική είναι η καθοριστική παρέμβασή του στην συνθήκη του Κάρλοβιτς. Το 1697 ο Μουσταφά Β ξεκίνησε μια εκστρατεία προς την Δύση, η οποία στέφτηκε με μεγάλη αποτυχία. Νωρίτερα είχε προηγηθεί η ήττα των Οθωμανών από τους Αυστριακούς και η αυτοκρατορία βρισκόταν υπό την Ρωσική απειλή, καθώς και υπό τις διπλωματικές πιέσεις της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο σουλτάνος έπρεπε να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, κάτι που επιθυμούσε και το αντίθετο στρατόπεδο, αλλά καμία από τις πλευρές δεν έκανε το πρώτο βήμα. Τότε επενέβη ο Μαυροκορδάτος, ο οποίος συναντήθηκε με τους πρέσβεις των υπολοίπων χωρών και κατάφερε να συνάψει ειρήνη. Οι ιστορικοί λένε πως ο Μαυροκορδάτος εξέπληξε τους πάντες με την ευστροφία του, αλλά και με την σχολαστικότητά του στην μελέτη του Λατινικού κειμένου, όπως επίσης και την επιμονή του στην χρήση κάποιων λέξεων, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να διαρκέσει πάνω από δύο μήνες η συγγραφή του τελικού κειμένου. Μαζί με τα προνόμια που παραχωρήθηκαν στον Μαυροκορδάτο για την επιτυχία του αυτή, του δόθηκε και ο τίτλος «muharrem-i esrar» τον οποίο ο Μαυροκορδάτος μετέφρασε ως «Ο Εξ Απορρήτων», ένας τίτλος που δεν χρησιμοποιήθηκε αργότερα από κανέναν άλλον. Το 1999 το έγγραφο αυτό εκτέθηκε στο μουσείο Τουρκικής και Ισλαμικής Τέχνης, όπου μαζί με το χειρόγραφο κείμενο του Μαυροκορδάτου, διακρινόταν και η χαρακτηριστική σφραγίδα του με το έμβλημα του αναδυόμενου από τις στάχτες φοίνικα. Τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο διαδέχτηκε ο γιος του Νικόλαος Μαυροκορδάτος ο οποίος πέρα από μέγας δραγουμάνος και ικανότατος ηγεμόνας της Μολδαβίας, υπήρξε και άνθρωπος των γραμμάτων με συγγραφικό έργο όπου διακρίνονται έντονα οι επιρροές του Διαφωτισμού. Το 1719 δημοσίευσε το «Περί των καθηκόντων» και στη συνέχεια το «Ψόγος Νικοτιανής», ενώ μετά τον θάνατο του, το 1800, δημοσιεύτηκε το «Φιλόθεου πάρεργα», το οποίο είναι γραμμένο στην αρχαιοελληνική γλώσσα. Στο μουσείο του Τόπκαπι φυλάσσονται μεταφρασμένα έργα των δραγουμάνων, όπως τα τρία στρατιωτικού περιεχομένου γαλλικά βιβλία του στρατάρχη Sebastian le Prestre de Vauban, τα οποία μετέφρασε για τον Σουλτάνο Σελίμ Γ ο μέγας δραγουμάνος Κωνσταντίνος Υψηλάντης, γιός του Αλέξανδρου Υψηλάντη και πατέρας δύο εκ των πρωταγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, του Αλέξανδρου και του Δημητρίου Υψηλάντη. Σύμφωνα με τον ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 3

Καράλ, ο Σουλτάνος προέτρεψε τον βεζίρη του να διαβάσει τα βιβλία αυτά και να παραδειγματιστεί σχετικά με την οργάνωση του στρατού. Τα εν λόγω βιβλία τυπώθηκαν στο τυπογραφείο Μουτεφερικά και έφεραν τους τίτλους: Fenn-i Harb, Fenn-i Lâğım και Fenn-i Muhasara εκ των οποίων το δεύτερο που ήταν σχετικό με την στρατιωτική οχύρωση, εικονογραφήθηκε από τους Αρμένιους καλλιτέχνες Καρπίλ και Στεφάν. Ο πατέρας του Αλέξανδρος, είχε εκδώσει τον νομικό κώδικα «Συνταγμάτιον Νομικόν περί ευταξίας και καθήκοντος», ενώ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο αξίωμα του δραγουμάνου πέτυχε να πείσει τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Α να ανακαλέσει διαταγή του περί γενικής σφαγής και να μην τιμωρήσει τους Έλληνες για την συμμετοχή τους στην επανάσταση, υποκινούμενοι από τους Ρώσους, στα Ορλωφικά. Επίσης πρωτοστάτησε στην υπογραφή της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Το 1803 μετά από αίτηση της ελληνορθόδοξης κοινότητας και με φερμάνι του Σουλτάνου Σελίμ Γ μεταφέρθηκε η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Ξηροκρήνη (Κουρούτσεσμε) του Βοσπόρου η οποία στεγάστηκε στο καλοκαιρινό θέρετρο του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Στην σχολή, πέρα από τα φιλολογικά μαθήματα οι μαθητές διδάσκονταν γεωμετρία, μαθηματικά και ιατρική. Από το τελευταίο αυτό τμήμα της ιατρικής βγήκαν πολλοί ιατροί που υπηρέτησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και συν τω χρόνω λειτούργησε ως νοσοκομειακή μονάδα. Την διοίκηση της εν λόγω σχολής ανέλαβε ο Δημήτριος Μουρούζης, γιος του ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρου Μουρούζη και απόγονος παλιάς Φαναριώτικης οικογενείας της οποίας η ύπαρξη εντοπίζεται για πρώτη φορά στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204. Ο Δημήτριος Μουρούζης ήταν Μέγας Δραγουμάνος της Υψηλής Πύλης αλλά και άνθρωπος των γραμμάτων, καθώς την εποχή εκείνη μετέφρασε στα Ελληνικά την τραγωδία «Φαίδρα» του Jean Racine. Ο Ιωάννης Καρατζάς ίδρυσε το 1817 στο Βουκουρέστι το πρώτο μόνιμο θέατρο της Βαλκανικής. Με τα θεατρικά όμως δρώμενα ασχολήθηκε και η κόρη του, Ραλλού, η οποία μετέφραζε ιστορικές τραγωδίες από τα γαλλικά. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πίζα μετέφρασε έργα του Κάρλο Γκολντόνι. Ο 1 ος τόμος δημοσιεύτηκε το 1834 στο Ναύπλιο και ο 1 ος με τον 2 ο τόμο μαζί το 1838 στην Αθήνα. Ήταν επηρεασμένος από τα στελέχη της Φιλικής Εταιρείας και φίλα προσκείμενος σ αυτούς. Πέθανε σε βαθιά γεράματα στην Αθήνα. Τον διαδέχτηκε ο Ιάκωβος Αργυρόπουλος, γόνος παλιάς Κωνσταντινοπολίτικης οικογενείας πρόγονος της οποίας υπήρξε ο Ρωμανός ο 3 ος, αυτοκράτορας του Βυζαντίου το 1028. Ο Ιάκωβος Αργυρόπουλος διορίστηκε το 1812 μέγας δραγουμάνος. Κατά την διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης εξορίστηκε πρώτα στο Τσόρουμ και στην συνέχεια στην Άγκυρα. Μετά πολλών βασάνων κατάφερε να καταφύγει στην Αίγινα και από εκεί στην Αθήνα όπου και απεβίωσε το 1850. Μεταξύ άλλων είχε μεταφράσει στα τουρκικά ένα από τα περισπούδαστα βιβλία των Τούρκων, «την ιστορία της Ρωσίας» του Καπρέρα που εξεδόθη στην Αίγυπτο με τον τίτλο Ταρίχ-ι Ρουσί. Είναι αδύνατο να μιλήσει κανείς αναλυτικά μέσα σε λίγα λεπτά για τον κάθε ένα Μέγα Δραγουμάνο, απλά επιχειρήθηκε μια δειγματοληπτική αναφορά σε ορισμένους από αυτούς. Αν θέλαμε όμως να συνοψίσουμε και να δώσουμε μια γενική εικόνα, θα λέγαμε πως μετά την καθιέρωση του θεσμού, οι δραγουμάνοι είχαν αποκτήσει συγκεκριμένη θέση στο ανώτατο συμβούλιο όπου στέκονταν όρθιοι, αριστερά από τον εκπρόσωπο της ξένης αποστολής για να έχουν πρόσβαση στο κείμενό του και συγκεκριμένη αμφίεση που ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 4

αποτελούταν από ένα σατέν ζιπούνι, πορφυρό μανδύα με γούνινη επένδυση, γούνινο καλπάκι και κίτρινα υποδήματα. Την εικόνα αυτή των δραγουμάνων διέσωσε ο ζωγράφος Van Mour, ο οποίος απεικόνισε και τον εαυτό του με την παραπάνω αμφίεση. Οι μεγάλοι δραγουμάνοι είχαν στην υπηρεσία τους γλωσσομαθείς νεαρούς, οι οποίοι εκπαιδεύονταν για να τους διευκολύνουν στην γραφική δουλειά και στην επικοινωνία τους με στελέχη των πρεσβειών. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι τον 17 ο αιώνα η Γαλλία συμφώνησε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να ιδρύσει μία σχολή διερμηνέων στην Κωνσταντινούπολη, γνωστή και ως Σχολή του Πέρα, την οποία διεύθυναν Καπουτσίνοι μοναχοί. Οι μαθητές έφταναν στην Πόλη σε ηλικία 9-10 ετών και σπούδαζαν την Τουρκική γλώσσα επί τρία χρόνια για να αναγνωριστούν ως dil oğlanı, στην κυριολεξία «αγόρια (που ήξεραν) γλώσσες». Υπήρξαν όμως και δραγουμάνοι οι οποίοι σπούδασαν την τέχνη της μετάφρασης σε μεταφραστικές σχολές του εξωτερικού, όπως ο Γρηγόριος Γκίκας, ο Λιγκόρ Μπέη κατά τους Οθωμανούς. Ο Γρηγόριος γεννήθηκε στην Βιέννη και σε ηλικία 12 ετών μπήκε στην διάσημη σχολή μεταφραστών de Virmont από όπου αποφοίτησε για να υπηρετήσει ένα χρονικό διάστημα τον αυτοκράτορα Λεοπόλδο ΣΤ. Στην συνέχεια πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει τα καθήκοντα του δραγουμάνου της Υψηλής Πύλης. Το 1726 μετατέθηκε στο πριγκιπάτο της Μολδαβίας και την θέση του δραγουμάνου της Πύλης ανέλαβε ο αδελφός του Αλέξανδρος. Με την πάροδο του χρόνου η σημασία των δραγουμάνων έφθασε σε τέτοια επίπεδα ώστε ακόμα και αν ο απεσταλμένος ακολουθείτο από διερμηνέα και απευθύνονταν στον Σουλτάνο ή στον Μεγάλο Βεζίρη στα Οθωμανικά, εκείνος περίμενε την παρέμβαση του Μεγάλου Δραγουμάνου και απαντούσε μέσω αυτού. Πολλές φορές οι δραγουμάνοι λόγω της άνεσης που είχαν με τις γλώσσες αναλάμβαναν πρωτοβουλίες κατά την διάρκεια της απόδοσης των λεγομένων όπου το έκριναν αναγκαίο. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να εξελιχτεί ο θεσμός του Δραγουμάνου σε ένα είδος Υπουργού Εξωτερικών της Αυτοκρατορίας. Την τόσο έντονη παρέμβασή τους όμως στην πολιτική θα την πληρώσουν ακριβά. Από την μια θα αρχίσουν να δέχονται την εχθρική αντιμετώπιση των ομοεθνών τους και από την άλλη θα κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να χαρακτηριστούν προδότες της αυτοκρατορίας. Για παράδειγμα ο Τηνιανός διανοούμενος και γιατρός Μάρκος Φίλιππος Ζαλλώνης στο βιβλίο του Essai sur les Fanariotes τους θεωρεί προδότες του Ελληνικού Έθνους, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Όσο ο δραγουμάνος περισσότερον κατατρέξη τους Γραικούς, τόσον περισσότερον δείχνει τον ζήλον του και λαμβάνει δια αμοιβήν την αξίαν του δραγουμάνου του Διβανίου», σε αντίθεση ο Παπαρρηγόπουλος στο κεφάλαιο «Οργάνωσις του Νέου Ελληνισμού» της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους λέει τα εξής: «Πολλάκις σπουδαιότατα του έθνους πράγματα διά της μεσιτείας αυτών επί τω κοινώ αγαθώ διεξήχθησαν». Ο Λαμαρτίνος προσπαθώντας να δώσει μια ερμηνεία στην αμφιλεγόμενη στάση τους, λέει ότι οι δραγουμάνοι για να λειτουργήσουν προς όφελος του έθνους τους έπαιζαν σε διπλό ταμπλό. Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί διέθεσαν μεγάλα χρηματικά ποσά για να κτίσουν ναούς και σχολεία και πολλές φορές λειτούργησαν ως μεσάζοντες μεταξύ του Οθωμανικού κράτους και των υπόδουλων Ελλήνων προωθώντας τα αιτήματα των ομοεθνών τους στην Υψηλή Πύλη. Παράλληλα εξέδωσαν βιβλία και μετέφρασαν μελέτες από τις ευρωπαϊκές γλώσσες, χάρη στις οποίες ήρθε σε επαφή ο Ελληνικός κόσμος με τα ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 5

επιτεύγματα των τελευταίων αιώνων, θέτοντας έτσι τις βάσεις μιας νέας αντίληψης στον τομέα της τέχνης, της παιδείας και της πολιτικής. Η ηγεμονία των δραγουμάνων όμως που ξεκίνησε με λαμπρότητα και καταξίωση, έμελε να σβήσει με πόνο και αίμα. Μετά τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο αυξήθηκε η επιρροή της Ρωσίας στις ηγεμονίες, στους Φαναριώτες και σε όλο τον Ελληνικό χώρο, ενώ μειώθηκε η εμπιστοσύνη που έτρεφε η Οθωμανική αυτοκρατορία στο πρόσωπο των Φαναριωτών δραγουμάνων. Οι δραγουμάνοι, όπως και οι άλλοι Φαναριώτες, μπορεί να γνώρισαν τιμές, πλούτη και κύρος, αλλά η θέση τους υπήρξε πάντοτε επισφαλής, γεγονός που περιγράφει με δυο λόγια ο Ρήγας στον Θούριο: Βεζύρης, Δραγουμάνος, Aφέντης κι αν σταθείς, O Tύραννος αδίκως σε κάμει να χαθείς. Όσο πλησίαζε ο ξεσηκωμός των Ελλήνων τόσο περισσότεροι Δραγουμάνοι θανατώνονταν από τους Οθωμανούς με την κατηγορία της ανάμειξής τους στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Εκείνοι όμως θα συνεχίσουν να υπηρετούν την Υψηλή Πύλη μέχρι το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Οργισμένο το Οθωμανικό κράτος θέλησε να εκδικηθεί γι αυτό τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο 5 ος αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο προέτρεψε τον τότε Μέγα Δραγουμάνο Κωνσταντίνο Μουρούζη να φύγει, εκείνος όμως όπως μαρτυρεί ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης αρνήθηκε λέγοντας πως αν έφευγε θα πλήρωναν αντ αυτού αμέτρητοι αθώοι. Στις 4 Απριλίου του 1821 ο Μέγας Δραγουμάνος κατέβηκε όπως πάντα από το σπίτι του στα Θεραπειά ξέροντας ότι οδηγείται στον θάνατο. Διαβαίνοντας το κατώφλι του υπουργείου, στο πασά καπισί, συνελήφθη και οδηγήθηκε στο παραθαλάσσιο θέρετρο του Σουλτάνου Μαχμούντ όπου και αποκεφαλίστηκε παρουσία του. Η σορός του με την επίσημη ενδυμασία του δραγουμάνου πετάχτηκε στην θάλασσα γι αυτό και δεν ενταφιάστηκε ποτέ. Στις 10 Απριλίου απαγχονίζεται ο Πατριάρχης μπροστά στην πύλη του Πατριαρχείου, η οποία έκτοτε παραμένει κλειστή εις ένδειξη πένθους. Τον Μάιο του ίδιου έτους θανατώνεται ο αδελφός του Μουρούζη, ο Νικόλαος και λίγο αργότερα ο τελευταίος Μέγας Δραγουμάνος Σταυράκης Αριστάρχης. Μετά την λήξη του πολέμου έγιναν κάποιες προσπάθειες ανασύστασης της εν λόγω τάξης με τους «Νεοφαναριώτες», στην ουσία όμως ο ξεσηκωμός του Μοριά σήμανε και το τέλος των Φαναριωτών Δραγουμάνων. Γεννήθηκα στο Φανάρι και ασχολούμαι επαγγελματικά με την μετάφραση. Τα δύο αυτά κοινά με τους Δραγουμάνους μου υπαγόρευσαν την ανάγκη να μελετήσω την πορεία τους και να την μοιραστώ μαζί σας. Θα ήθελα λοιπόν πριν κλείσω να αναφέρω εν τάχει, με χρονολογική σειρά, τα ονόματα των 34 Μεγάλων Δραγουμάνων ως ένα είδος αυτοσχέδιου μνημόσυνου : Παναγιώτης Νικούσιος (1661-1673) Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ απορρήτων (1673-1709) Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1689-1709) Ιωάννης Μαυροκορδάτος (1709-1717) Γρηγόριος Γκίκας (1717-1727) Αλέξανδρος Γκίκας (1727-1740) Ιωάννης Καλλιμάχης (1740-1750) (1752-1758) Ματθαίος Γκίκας (1751-1752) Γρηγόριος Α. Γκίκας (1758-1764) ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 6

Γεώργιος Καρατζάς (1764-1765) Σκαρλάτος Καρατζάς (1765-1768) Νικόλαος Σούτσος (1768-1769) Μιχαήλ Ρακοβίτσας (1769-1770) Σκαρλάτος Καρατζάς (1770-1774) Αλέξανδρος Υψηλάντης (1774) Κωνσταντίνος Μουρούζης (1774-1777) Νικόλαος Καρατζάς (1777-1782) Μιχαήλ Κ. Σούτσος (1782-1785) Αλέξανδρος Καλλιμάχης (1785-1788) Κωνσταντίνος Ραλλέτος ή Ράλλης (1788) Μανουήλ Καρατζάς (1788-1790 Αλέξανδρος Κ. Μουρούζης (1790-1792) Γεώργιος Μουρούζης ((1795) Κωνσταντίνος Α. Υψηλάντης (1796-1799) Αλέξανδρος Ν. Σούτσος (1799-1802) Αλέξανδρος Μ. Σούτσος (1802-1807) Ιωάννης Ν. Καρατζάς (1808) Δημήτριος Μουρούζης (1808-1812) Ιωάννης Γ. Καρατζάς (1812) Ιάκωβος Αργυρόπουλος (1812-1815) Μιχαήλ Σούτσος (1815-1818) Ιωάννης Καλλιμάχης (1818-1820) Κωνσταντίνος Μουρούζης (1821) και Σταυράκης Αριστάρχης (1821-1822) ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 7