ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α «Γεωμετρική οπτική - οπτικά όργανα» Εισαγωγή - Ανάκλαση Μαρία Κατσικίνη katsiki@auth.gr users.auth.gr/~katsiki Ηφύσητουφωτός 643-77 Netwon Huygens 69-695 Το φως είναι δέσμη σωματιδίων Το φως είναι κύμα
Ηφύσητουφωτός J. C. Maxwell H. Hertz 83-879 Προέβλεψε τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα και υπολόγισε την ταχύτητά τους 857-894 Παρήγαγε και ανίχνευσε ηλεκτρομαγνητικά κύματα (UHF) Ηφύσητουφωτός T. Young A. Einstein M. Planck 773-89 Συμβολή του φωτός 879-955 Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο 858-947 Εκπομπή μέλανος σώματος Επιβεβαίωση της κυματικής φύσης του Φώτος Επιβεβαίωση της σωματιδιακής φύσης του Φώτος
Ηφύσητουφωτός T. Young Συμβολή του φωτός A. Einstein Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο M. Planck Εκπομπή μέλανος σώματος Κ L Μ E hν kin E b I I + I + II cos [ k( x )] x Ηφύσητουφωτός Δυισμός του φωτός Κυματοσωματιδιακή φύση Φαινόμενα όπως η εκπομπή και η απορρόφηση εξηγούνται με τη σωματιδιακήφύσητουφωτός Φαινόμενα όπως η σκέδαση, συμβολή, περίθλαση εξηγούνται με την κυματική φύση Κβαντική οπτική κυματοπακέτο φωτόνιο
Τοφωςωςκύμα Ηλεκτρομαγνητικό (εγκάρσιο) κύμα y Πολωμένο φως: Το διάνυσμα της έντασης του ηλεκτρικού πεδίου ταλαντώνεται με καθορισμένο τρόπο x E E cos ω 0 ( t kz) E B z Γραμμικά πολωμένο φως: Το διάνυσμα της έντασης του ηλεκτρικού πεδίου ταλαντώνεται σε ένα επίπεδο Τοφωςωςκύμα Å μήκος κύματος μm ακτίνες Χ υπεριώδες ορατό υπέρυθρο ενέργεια kev ev 400 nm 3.eV ορατό 700nm.77eV ενέργεια E hν συχνότητα σταθερά του Planck 6.6 0-34 Js mm mev cm μονάδα μέτρησης της ενέργειας Joule 6.4 0 8 ev
Άσκηση Να βρεθούν οι οριακές συχνότητες του ορατού φάσματος (.7-3.eV) E.7 E hν ν 6.8 0 34 h 6.6 0 8 4. 0 4 Hz E 3. E hν ν 6.8 0 34 h 6.6 0 8 7.5 0 4 Hz Πολύ μεγάλη συχνότητα Joule 6.4 0 h 6.6 0 8 ev Js 34 Εκπομπή του φωτός Κ L M Ενεργειακές στάθμες ηλεκτρονίων στο άτομο του Η (μοντέλο Bohr) E n 3.6 (ev) n
Εκπομπή του φωτός 0 - - -3-4 -5 n4 n3 n (N) (M) (L) Τα άτομα εκπέμπουν φως όταν αποδιεγείρονται Τα ηλεκτρόνια μεταπίπτουν από κατάσταση υψηλότερης ενέργειας σε κατάσταση χαμηλότερης E (ev) -6-7 -8-9 -0 - - 40.nm 434.nm 486.nm 656.3nm -3-4 n (K) E n 3.6 (ev) n Εκπομπή του φωτός Τα άτομα σε μία λυχνία αερίου διεγείρονται με: Θέρμανση Ηλεκτρική εκκένωση Απορρόφηση φωτονίων Ε Ε διέγερση αποδιέγερση ΔE hν E E λυχνία Η Εκπομπή φωτός με συχνότητα που καθορίζεται από την ενεργειακή διαφορά των καταστάσεων Ε και Ε Ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ διέγερσης και αποδιέγερσης είναι πολύ μικρός (0-9 0-5 sec)
Εκπομπή του φωτός Οπτική Ηοπτικήμελετάτοφως, τις ιδιότητές του και τις εφαρμογές του Γεωμετρική οπτική Φυσική οπτική Οι διαστάσεις των εμποδίων είναι μεγάλες σε σχέση με το μήκος κύματος του φωτός Αγνοείται η κυματική φύση του φωτός Οι διαστάσεις των εμποδίων είναι συγκρίσιμες με το μήκος κύματος του φωτός Το φως θεωρείται ως κύμα Ανάκλαση, διάθλαση, ευθύγραμμη διάδοση Συμβολή, περίθλαση
Γεωμετρική οπτική Διαστάσεις εμποδίων μεγάλες: λ 0 Η ενέργεια της ακτινοβολίας διαδίδεται κατά μήκος των οπτικών ακτίνων Οι οπτικές ακτίνες είναι κάθετες στα μέτωπα κύματος Το μέτωπο κύματος είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων τα οποία την ίδια χρονική στιγμή έχουν την ίδια φάση Φ (x, t) ωt kx + ϕ σταθ ακτίνα ακτίνα μέτωπο κύματος Σκιά - παρασκιά πηγή φωτός Το φως διαδίδεται ευθύγραμμα σκιά παρασκιά σημειακή πηγή : δημιουργείται σαφώς καθορισμένη σκιά. εκτεταμένη πηγή : δημιουργείται σκιά και παρασκιά. ευθύγραμμη διάδοση του φωτός
Ταχύτητα του φωτός Δείκτης διάθλασης Θεμελιώδης εξίσωση της κυματικής υ λ ν ταχύτητα εξάρτηση από το μέσο μήκος κύματος εξάρτηση από το μέσο συχνότητα χαρακτηριστικό της πηγής Δείκτης διάθλασης: υ η υ υ υ Απόλυτος δείκτης διάθλασης: η c υ ταχύτητα φωτός στο κενό ταχύτητα φωτός στο μέσο 8 3 0 m s Ταχύτητα του φωτός Δείκτης διάθλασης η η Σχέση δείκτη διάθλασης με τους απόλυτους δείκτες διάθλασης: υ c η υ c η η η η η υ λν λ λ η η λ Σχέση δείκτη διάθλασης με τα μήκη κύματος: υ λν λ Ο δείκτης διάθλασης είναι αδιάστατος αριθμός (δεν έχει μονάδες)
Ανάκλαση του φωτός Ανάκλαση: αλλαγή της διεύθυνσης διάδοσης του φωτός όταν προσπίπτει σε ανακλαστική επιφάνεια. Ανάκλαση σε ανώμαλη επιφάνεια Ανάκλαση σε λεία επιφάνεια Διάχυτη ανάκλαση (διάχυση του φωτός) Κάτοπτρο: Αντικείμενο με λεία επιφάνεια κατασκευασμένο από υλικό που ανακλά ισχυρά το φως (π.χ. μέταλλο) Ανάκλαση του φωτός προσπίπτουσα γωνία πρόσπτωσης κάθετη στην επιφάνεια θ θ γωνία ανάκλασης επίπεδο πρόσπτωσης Νόμοι της ανάκλασης Α. Η προσπίπτουσα, η ανακλώμενη και η κάθετη στο σημείο πρόσπτωσης είναι συνεπίπεδες και βρίσκονται πάνω στο επίπεδο πρόσπτωσης. Β. Η γωνία πρόσπτωσης είναι ίση με τη γωνία ανάκλασης : θ θ
Αρχή του ελαχίστου χρόνου (Fermat) Το φως διαδίδεται ευθύγραμμα Τοφωςακολουθείτηνπορείαπου απαιτεί ελάχιστο χρόνο εκτεταμένη φωτεινή πηγή οπτική ακτίνα παράλληλη δέσμη σημειακή φωτεινή πηγή Ανάκλαση του φωτός - είδωλα Α φωτεινή πηγή οπτική ακτίνα Β Γ Οι προεκτάσεις των ανακλώμενων ακτίνων συναντώνται σε ένα σημείο που καλείται φανταστικό είδωλο της σημειακής φωτεινής πηγής Ένα πραγματικό είδωλο σχηματίζεται από τις ακτίνες και όχι από τις προεκτάσεις τους.
Ανάκλαση σε επίπεδο κάτοπτρο ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΤΟΠΤΡΟ Το είδωλο που σχηματίζεται: είναι φανταστικό έχει τις ίδιες διαστάσεις με το αντικείμενο είναι πλευρικώς ανεστραμμένο (ή κατοπτρικά ανεστραμμένο) το είδωλο επέχει εξίσου με το αντικείμενο από το κάτοπτρο η ευθεία που ενώνει συγκεκριμένο σημείο του αντικειμένου με το αντίστοιχο του ειδώλου είναι κάθετη στο κάτοπτρο Ανάκλαση σε σφαιρικό κάτοπτρο Ορισμοί Κοίλο κάτοπτρο Μ Α f C θ θ F f P F: εστία του κατόπτρου Κάθε ακτίνα που βρίσκεται κοντά και παράλληλα στον κύριο άξονα όταν ανακλαστεί στο κάτοπτρο διέρχεται από την εστία του Β C: κέντρο καμπυλότητας P: πόλος του κατόπτρου CP: κύριος άξονας : ακτίνα καμπυλότητας ΑΒ: άνοιγμα του κατόπτρου FP: εστιακή απόσταση
Ανάκλαση σε σφαιρικό κάτοπτρο Ορισμοί Κυρτό κάτοπτρο Μ θ θ f P f F C F: εστία του κατόπτρου Κάθε ακτίνα που βρίσκεται κοντά και παράλληλα στον κύριο άξονα όταν ανακλαστεί στο κάτοπτρο φαίνεται να προέρχεται από την εστία του C: κέντρο καμπυλότητας P: πόλος του κατόπτρου CP: κύριος άξονας : ακτίνα καμπυλότητας ΑΒ: άνοιγμα του κατόπτρου FP: εστιακή απόσταση Ανάκλαση σε σφαιρικό κάτοπτρο Σχηματισμός ειδώλων Κοίλο κάτοπτρο I IΙΙ IΙ C F Δημιουργείται πραγματικό είδωλο μικρότερο και ανεστραμμένο P Για το σχηματισμό του ειδώλου ενός αντικειμένου αρκούν δύο ακτίνες Προσπίπτουσα ακτίνα (Ι) που είναι παράλληλη στον κύριο άξονα ανακλάται ώστε να διέρχεται από την εστία του κατόπτρου Προσπίπτουσα ακτίνα (ΙΙ) που διέρχεται από την εστία ανακλάται παράλληλα προς τον κύριο άξονα Προσπίπτουσα ακτίνα (ΙΙΙ) που διέρχεται από το κέντρο καμπυλότητας ανακλάται προς την ίδια διεύθυνση
Ανάκλαση σε σφαιρικό κάτοπτρο Σχηματισμός ειδώλων κυρτό κάτοπτρο I IΙ IΙΙ P F C Δημιουργείται φανταστικό είδωλο μικρότερο και ορθό Για το σχηματισμό του ειδώλου ενός αντικειμένου αρκούν δύο ακτίνες Προσπίπτουσα ακτίνα (Ι) που είναι παράλληλη στον κύριο άξονα ανακλάται ώστε να φαίνεται ότι προέρχεται από την εστία Προσπίπτουσα ακτίνα (ΙΙ) που φαίνεται να διέρχεται από την εστία ανακλάται παράλληλα προς τον κύριο άξονα Προσπίπτουσα ακτίνα (ΙΙΙ) που φαίνεται να διέρχεται από το κέντρο καμπυλότητας ανακλάται προς την ίδια διεύθυνση Ανάκλαση του φωτός εξωτερικό του κουταλιού εσωτερικό του κουταλιού
Ανάκλαση σε σφαιρικό κάτοπτρο Εξίσωση των κατόπτρων + s s f P f C s s F ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΡΟΣΗΜΟΥ Η εστιακή απόσταση και η ακτίνα καμπυλότητας των κοίλων κατόπτρων λαμβάνεται θετική ενώ των κυρτών αρνητική Αποστάσεις πραγματικών αντικειμένων και ειδώλων από τα κάτοπτρα θεωρούνται θετικές ενώ φανταστικών αντικειμένων και ειδώλων θεωρούνται αρνητικές Μεγέθυνση h P f h C s s F M s s h h M>0 ορθό είδωλο M< 0 ανεστραμμένο είδωλο
Άσκηση Ένα κυρτό κάτοπτρο του οποίου η ακτίνα καμπυλότητας είναι 30cm σχηματίζει πραγματικό είδωλο ενός αντικειμένου το οποίο βρίσκεται σε απόσταση 0cm από το κάτοπτρο. Να υπολογιστεί η απόσταση του ειδώλου από το κάτοπτρο καθώς και η μεγέθυνση. 0cm P F 30cm C + s s + 0 s 30 s 8.6cm h s 8.6 M + h s 0 Μεγέθυνση: 0. 43 Φανταστικό είδωλο πίσω από το κάτοπτρο Άσκηση Ένα κοίλο κάτοπτρο με ακτίνα καμπυλότητας 40cm σχηματίζει την εικόνα ενός πραγματικού αντικειμένου που βρίσκεται σε απόσταση 5cm από το κάτοπτρο α) Ποια είναι η εστιακή απόσταση του κατόπτρου; β) Πόση είναι η απόσταση του ειδώλου από το κάτοπτρο; Είναι το είδωλο πραγματικό ή φανταστικό; γ) Πόση είναι η μεγέθυνση; Είναιτοείδωλοορθόήανεστραμμένο f f 0cm + s s Μεγέθυνση: 5 + s 40 h s 00 M 4 h s 5 s 00cm C F 40cm 5cm P Πραγματικό & ανεστραμμένο
Σφαιρική εκτροπή C F Η εστία του κατόπτρου ορίζεται μονοσήμαντα για παραξονικές ακτίνες Παράλληλες ακτίνες που βρίσκονται μακριά από τον κύριο άξονα εστιάζονται σε λίγο διαφορετικές θέσεις. Σφαιρική εκτροπή www.physics.montana.edu/demonstrations ΣΦΑΙΡΙΚΟ ΚΑΤΟΠΤΡΟ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΟ ΚΑΤΟΠΤΡΟ Παραβολοειδές εκ περιστροφής Ένα παραβολικό κάτοπτρο είναι απαλλαγμένο από σφαιρική εκτροπή
Άσκηση ΟΑηΒασίλης, θέλοντας να διαπιστώσει αν το πρόσωπό του έχει κηλίδες καπνιάς από την καπνοδόχο, χρησιμοποιεί για καθρέφτη μια μπάλα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου που απέχει απ αυτόν 0.75m. Η διάμετρος της μπάλας είναι 7.cm και το ύψος του Αη Βασίλη είναι.6m. Ποια είναι η θέση και το ύψος του ειδώλου του; Είναι ορθό ή ανεστραμμένο; h60cm 3.6cm s75cm Άσκηση Η μπάλα δρα σαν σφαιρικό κυρτό κάτοπτρο Ακτίνα καμπυλότητας : - 3.6cm Εστιακή απόσταση : f / -.8cm + s s f 7 + s.8 s.76cm Απόσταση ειδώλου κατόπτρου είδωλο φανταστικό h s h.76 M h 3. 75cm h s 60 75 Ορθό είδωλο
Χρήσεις σφαιρικών κατόπτρων Κοίλο κάτοπτρο σε προβολέα αυτοκινήτου ή σε φακό δημιουργεί παράλληλη δέσμη Κυρτό κάτοπτρο αυτοκινήτου παρέχει ευρυγώνια θέα του δρόμου Κυρτό κάτοπτρο χρησιμοποιείται για αντικλεπτική επιτήρηση σε καταστήματα Κοίλο κάτοπτρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συλλέξει την ηλιακή ενέργεια στο εστιακό του σημείο Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας Κοίλο κάτοπτρο με μεγάλη εστιακή απόσταση δρα μεγεθυντικά όταν το πρόσωπό μας βρίσκεται μεταξύ της εστίας και του κατόπτρου