Πώς γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα;

Επιγραμματικές ονομασίες της Γέννησης και της γιορτής των Χριστουγέννων (από παλιούς και νεότερους θεολόγους και δασκάλους της πίστης σε Ανατολή και Δύση): "Γενέθλιος ημέρα της ανθρωπότητος " "Χαραυγή και ξεκίνημα του καινούριου κόσμου " "Αρχή της ανάπλασης και καινοποίησης της ανθρωπότητας " "Τομή της ιστορίας σε πριν και μετά " " Έκρηξη της ελπίδας" Tα Χριστούγεννα έτσι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως: Γιορτή της χαράς, της αγάπης και της ανθρωπιάς της απελευθέρωσης, της συναδέλφωσης και της ειρήνης της δημιουργικότητας, της ευθύνης και των αγώνων στη ζωή για ανθρωπινότερο κόσμο.

Πότε και πώς τα Χριστούγεννα καθιερώθηκαν ως γιορτή; Μέχρι τα μέσα του 4ου αι. η Γέννηση και η Βάπτιση του Κυρίου γιορτάζονταν μαζί στις 6 Ιανουαρίου με το όνομα Επιφάνια (φανέρωση του Θεού). Στη Ρώμη από το 336 άρχισε ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, μέρα της γιορτής του "αήττητου ήλιου" (dies invicti solis). Από εκεί επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Δύση. Στην Ανατολή: η γιορτή των Χριστουγέννων διαδόθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας από τον Μ. Βασίλειο γύρω στα 376. Επεκτάθηκε: στην Κων/πολη (379), Αντιόχεια (386), Ιεροσόλυμα (431), Αλεξάνδρεια (433) κ.λπ. Επί Ιουστινιανού (527-565) επικράτησε παντού, εκτός της Αρμενίας, που επέμεινε στα Επιφάνια. Η νηστεία των Χριστουγέννων αρχικά ήταν 7μέρες, αργότερα έγινε 40.

Η Βυζαντινή εικόνα

1. Ο στάβλος (σπήλαιο) Το σκοτεινό σπήλαιο συμβολίζει Τον τάφο του Χριστού και προεικονίζει το σταυρικό θάνατο και τον ενταφιασμό Του. Tο πνευματικό σκοτάδι του ειδωλολατρικού κόσμου, το οποίο θα διαλύσει ο «Ήλιος της Δικαιοσύνης».

2. Η Θεοτόκος Είναι κοντά στο βρέφος γονατιστή σε στάση προσκύνησης, αφού ο γιος της είναι συνάμα και Θεός της. Φαίνεται ότι καλεί τον θεατή να προσκυνήσει κι αυτός. Μια συγκρατημένη ευτυχία αχνοφαίνεται στο γλυκό της πρόσωπο.

3. Ο Ιησούς στη φάτνη Φάτνη: είναι λαξευμένη σε πέτρα. Μέσα της ο Ιησούς ξαπλωμένος, τυλιγμένος με λουρίδες πάνινες και αποτελεί μία ακόμη προτύπωση του σαβάνου και της ταφής Του.

4. Τα δύο ζώα κοντά στον Ιησού Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός είδε σ' αυτό το κείμενο του Ησαΐα τη καθολική πρόσκληση προς τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τον Κύριό τους, όπως τα άλογα ζώα το δικό τους κύριο. Συμβολίζουν τους λιγοστούς Ισραηλίτες που θα τον αναγνωρίσουν ως Μεσσία. Για τους περισσότερους ισχύει το θεϊκό παράπονο με τα κριτικά λόγια του προφήτη (Ης 1, 2-3): «Τους γέννησα και τους ανέδειξα σαν γιους, όμως αυτοί επαναστάτησαν και με απέρριψαν. Το βόδι γνωρίζει τον ιδιοκτήτη του και ο όνος το παχνί του κυρίου του, όμως ο Ισραήλ δεν με γνωρίζει και ο λαός δεν με αντιλαμβάνεται»

5. Ο Ιωσήφ Ο Ιωσήφ εικονίζεται έξω από το σπήλαιο της Γεννήσεως και απομονωμένος από την Παναγία και το Θείο Βρέφος. Μ αυτό το τρόπο διατρανώνει η βυζαντινή ζωγραφική την θεμελιώδη πίστη της Εκκλησίας για την απείρανδρο γέννηση του Ιησού. Ο Ιωσήφ κάθεται συλλογισμένος. Η στάση αυτή σημαίνει τις αμφιβολίες που φαίνεται ακόμα να έχει. Μπροστά στον Ιωσήφ στέκεται και συνομιλεί ένας τσοπάνος, φορώντας σκουρόχρωμη κάπα είναι ο πειρασμός, τη στιγμή που του έβαζε στον νου τη σκέψη να διώξει την Παναγία με τον Ιησού στα σπλάχνα της.

6. Το λουτρό του βρέφους Στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας εικονίζεται η «σκηνή του Λουτρού» του Θείου Βρέφους. Δύο γυναίκες αναλαμβάνουν την πλύση του Νεογνού. Η μία είναι μαία και παριστάνεται ηλικιωμένη, ενώ η άλλη είναι η βοηθός της και εικονίζεται νέα στην ηλικία. Η χριστιανική συνείδηση στη σκηνή του Λουτρού είδε την πραγματικότητα της Ενσαρκώσεως του Θεού Λόγου. Ο Υιός του Θεού, τον οποίο η μητέρα Του γέννησε με υπερφυσικό τρόπο, έγινε όντως πλήρης και τέλειος άνθρωπος και, όπως όλα τα νεογνά, έτσι κι Αυτός πλένεται από τις δύο γυναίκες. Στη σκηνή του Λουτρού διάφοροι μελετητές βλέπουν μια προεικόνιση του μυστηρίου του Βαπτίσματος.

7. Οι άγγελοι Οι Άγγελοι, στο επάνω μέρος της εικόνας, φέρουν φωτοστέφανο, έχουν ελαφρώς κεκλιμένη την κεφαλή και τα χέρια απλωμένα προς τα εμπρός και καλυμμένα με τα ιμάτιά Τους. Η όλη στάση τους δείχνει Σεβασμό, δέος Και κατάπληξη εμπρός στο υπερφυές μυστήριο της Σαρκώσεως. Ο ουράνιος κόσμος συμμετέχει κι αυτός στο γεγονός.

8. Οι βοσκοί Ένας ακούει πρόθυμα και με ενδιαφέρον από άγγελο τη χαρμόσυνη είδηση: «Σήμερα... γεννήθηκε για χάρη σας σωτήρας». Ένα βοσκόπουλο πιο κάτω παίζει φλογέρα.

9. Οι μάγοι Ανάμεσα στα βουνά που φαίνονται και, κάτω από τους αγγέλους, εικονίζονται έφιπποι οι τρεις Μάγοι. Παριστάνονται σε τρεις διαφορετικές ηλικίες. Η συγκεκριμένη εικονογραφική απόδοση διακηρύσσει με τη «γλώσσα» της τέχνης την καθολικότητα και την οικουμενικότητα του χριστιανικού κηρύγματος. Ο λόγος του Χριστού απευθύνεται σ όλους γενικά τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, την εμπειρία τους στη ζωή, το μορφωτικό και κοινωνικό τους επίπεδο. Ο συγχρονισμός της προσκύνησης των Μάγων με το γεγονός της φάτνης συνιστά υπέρβαση της χρονικότητας και της φυσικής ακολουθίας. Ο βυζαντινός ζωγράφος βιώνει το λειτουργικό χρόνο και χώρο μέσα στην Εκκλησία και τούτο τον ελευθερώνει από τα δεσμά της ιστορικότητας και της τοπικότητας. Συγχρονίζει γεγονότα και συνενώνει τόπους, που απέχουν μεταξύ τους.

10. Φως από ψηλά Κατεβαίνει από τον ουρανό με δέσμες ακτίνων προς το βρέφος στη φάτνη. Κάπου σχηματίζει αστέρι στην πορεία του. Πηγή των φωτεινών ακτίνων ο επουράνιος Θεός της αγάπης, της ζωής και του φωτός (= της αλήθειας για τη ζωή).

Η Γέννηση στη Τέχνη 1 Η Γέννηση, Αποστόλης Κρεζίας, 1782, Μητροπολιτικό Μέγαρο Ζακύνθου

Η Γέννηση στη Τέχνη 2 Η Γέννηση του Χριστού. 15ος αιώνας. Φορητή εικόνα. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών

Η Γέννηση στη Τέχνη 3 Η Γέννηση του Χριστού. Ναός του Αγ. Νικολάου Ορφανού στη Θεσσαλονίκη 1310-1320.

Η Γέννηση στη Τέχνη 4 Η Γέννηση του Χριστού στη Μονή Δαφνίου, ψηφιδωτό (αρχές 11ου αι.)

Η Γέννηση στη Τέχνη 5 Έργο Φώτη Κόντογλου