«ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΕΦ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΟΛΟ ΔΑΡΒΙΝΟ» Αγαπητοί αναγνώστες, φίλες και φίλοι, η συνέντευξη που θα ακολουθήσει ξεφεύγει των τετριμμένων που φιλοξενεί η παρούσα στήλη. Πρόκειται για μια συνέντευξη μοναδική. Το τιμώμενο πρόσωπο είναι μοναδικό στην ιστορία της επιστήμης. Η σκέψη του, εδώ και 150 χρόνια συνεχίζει να βασανίζει και να δοκιμάζει τον ανθρώπινο νου. Πρόκειται για τον Κάρολο Δαρβίνο, τον άνθρωπο που άλλαξε τα δεδομένα της αντίληψης του ανθρώπου για την έννοια της ζωής και όχι μόνο. Εδώ και ένα χρόνο περίπου πλήθος δημοσιευμάτων ασχολούνται με τη ζωή και το έργο του Κάρολου Δαρβίνου. Ενός επιστήμονα που σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες εντάσσεται στους 10 σημαντικότερους όλων των εποχών. Μπορεί η συζήτηση που θα έχουμε μαζί του να βρίσκεται στα όνειρα πολλών από εμάς, ωστόσο θέλω να πιστεύω πως κάπως έτσι θα γινόταν εάν υπήρχε τρόπος να βρεθούμε κάπου εκεί μακριά σε ένα από τα σύννεφα της φαντασίας μας. Στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας, θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές της ζωής και του έργου του. Μιας ζωής πολύπλευρης, ταραχώδους και ιδιαίτερα δημιουργικής. - Κάρολε Δαρβίνο, η γέννησή σας συμπίπτει χρονικά με μια από τις πλέον ταραγμένες περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας. Στο χώρο της διανόησης είχε προηγηθεί το κίνημα του Διαφωτισμού όπου η επιστήμη αλλά και οι τέχνες άκμασαν με γοργούς ρυθμούς, ενώ, σε πολιτικό επίπεδο, ακολούθησε η Γαλλική επανάσταση (1789-1799), που επηρέασε καταλυτικά την παγκόσμια ιστορία. Η Αγγλία αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο κατά του Ναπολέοντα. Εγκαθιδρύεται ως κυρίαρχος των θαλασσών. Τα πλοία της ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, ενώ αρκετά είναι ναυλωμένα από την υδρογραφική υπηρεσία του πολεμικού ναυτικού. Στα πληρώματα τους εντάσσονται και επιστήμονες τοπογράφοι, μηχανικοί, μετεωρολόγοι, χαρτογράφοι, και φυσιοδίφες. Ένα από τα πλοία αυτά ήταν και το Beagle, ο Ιχνηλάτης. Η επιφάνεια του δεν ξεπερνούσε τα 200 τ.μ. και το πλήρωμα τα 74 άτομα. Το πλοίο αυτό έμελε να σας μεταφέρει στο ταξίδι που θα άλλαζε τον ρου της ιστορίας της βιολογίας. Γεννηθήκατε στη Αγγλία, στις 12 Φεβρουαρίου του 1809. Η μητέρα σας Έμα απεβίωσε όταν ήσασταν μόλις οκτώ ετών. Σας μεγάλωσαν οι αδελφές σας με ιδιαίτερα καλή ανατροφή. Ο πατέρας σας ήταν διακεκριμένος γιατρός, γιος ενός επίσης διακεκριμένου γιατρού. Ο παππούς σας Έρασμος, θαυμαστής του Λαμάρκ, άφησε πίσω του μια σημαντική παρακαταθήκη για τη ζωολογία, ένα σύγγραμμα με τίτλο «Ζωονομία». Σε ηλικία εννιά ετών σας έγραψαν εσώκλειστο σε ιδιωτικό σχολείο, όπου πήρατε τη βασική σας εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων ελληνικών και λατινικών μέχρι την ηλικία των 16 ετών.
- Κάρολε Δαρβίνο, διαβάζοντας κάποιος την αυτοβιογραφία σας μπορεί εύκολα να διαπιστώσει πως τα παιδικά σας χρόνια ήταν ταραχώδη. Ήσασταν ένα ζωντανό παιδί, ένας ζωηρός νέος. - Ναι. Ήμουν πολύ ζωηρός. Θα σας εκμυστηρευτώ κάτι. Εκτός από ζωηρός ήμουν και λίγο ψευταράκος. Θυμάμαι, κάποτε είχα μαζέψει τα φρούτα από ένα οπορωφόρο δένδρο του πατέρα μου και τα είχα κρύψει κάπου σε μια ρεματιά. Ύστερα έτρεξα και δήθεν λαχανιασμένος πληροφόρησα τους δικούς μου πως ανακάλυψα μια κρυψώνα με τα κλεμμένα φρούτα. Φυσικά όλοι εντυπωσιάστηκαν από το νέο και έτρεξαν να δουν τι ήταν αυτό που βρήκα. Φανταστείτε, μόνη σας, τι ακολούθησε. Μου άρεσε γενικά να κάνω σκανδαλιές και να τραβώ την προσοχή των δικών μου. Ήμουν μανιώδης συλλέκτης σκαθαριών, αβγών, οστράκων. Να σκεφτείτε, κάποτε στο Κέιμπριτζ αναγκάστηκα να βάλω ένα σκαθάρι στο στόμα μου γιατί τα χέρια μου ήταν γεμάτα με άλλα σκαθάρια. Καταλαβαίνετε τι ακολούθησε με τις εκκρίσεις των αδένων του εντόμου. Εκτός από ζωηρός, ομολογώ όμως πως ήμουν αρκετά αφελής και εύπιστος. Εξαιτίας της αφέλειάς μου συνέβησαν πολλά τραγελαφικά. Δηλώνω όμως πως πάντα είχα πολλούς και καλούς φίλους. Αγαπούσα το ψάρεμα και το κυνήγι. Ομολογουμένως, ήμουν ένα υπερκινητικό παιδί. - Γνωρίζουμε πως με το σχολείο δεν τα πηγαίνετε και τόσο καλά και πως ήσασταν μέτριος μαθητής. Υπήρχαν όμως κάποια μαθήματα για τα οποία είχατε ιδιαίτερο ενδιαφέρον; - Για μένα το σχολείο ήταν πρόβλημα. Θυμάμαι τον πατέρα μου να λέει «Εσύ δεν θα ντροπιάσεις μόνο τον εαυτό σου αλλά και την οικογένειά σου». Βλέπετε ο πατέρας μου ονειρευόταν να δει εμένα και τον αδελφό μου, γιατρούς. Έβρισκα εντελώς βαρετό να αποστηθίζω Όμηρο και Βιργίλιο, αφού αμέσως μετά ξεχνούσα τα πάντα. Το ενδιαφέρον μου στρεφόταν κυρίως γύρω από τις φυσικές επιστήμες. Με τον αδελφό μου είχαμε κάνει ένα μικρό εργαστήριο χημείας στον κήπο του σπιτιού μας όπου εφαρμόζαμε ότι μας δίδασκαν στο σχολείο, και όχι μόνο. Εντυπωσιάστηκα πραγματικά όταν διδάχθηκα την Ευκλείδεια γεωμετρία από τον προγυμναστή μου, γιατί τότε κατανόησα με ιδιαίτερη ικανοποίηση την έννοια της ξεκάθαρης απόδειξης. Προσέξτε μπορεί να μην ήμουν καλός μαθητής αλλά διάβαζα πολύ. Για παράδειγμα διάβαζα Σαίξπηρ και Μπάιρον, αλλά και βιβλία φυσικής ιστορίας, όπως τα θαύματα του κόσμου. - Οι πανεπιστημιακές σας σπουδές άρχισαν στο Εδιμβούργο, όταν ήσασταν δεκαέξι ετών. Αν δεν κάνω λάθος γραφτήκατε μαζί με τον αδελφό σας στην ιατρική σχολή. Πως αντιμετωπίσατε εκεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα; - Στο Εδιμβούργο τα μαθήματα γίνονταν σε μορφή διαλέξεων, κι αυτό μου ήταν ανυπόφορα βαρετό. Τα μαθήματα χημείας ήταν,
ευτυχώς, μια εξαίρεση. Και θα πρέπει να πω πως αν τα άλλα μαθήματα μου ήταν βαρετά, τα μαθήματα ανατομίας με αηδίαζαν. Πάντως στο Εδιμβούργο πέρασα δύο πολύ καλά φοιτητικά χρόνια. Ελπίζω να καταλαβαίνετε. - Πως καταλήξατε αργότερα στο Κέιμπριτζ; - Ο πατέρας μου είδε και απόειδε μέχρι να πεισθεί πως δεν επρόκειτο να γίνω γιατρός. Βλέπετε, αντίθετα από μένα, ο αδελφός μου διέπρεπε στις σπουδές της ιατρικής. Έτσι το 1828 βρέθηκα στο Κέιμπριτζ για να σπουδάσω θεολογία. Η αλήθεια είναι πως πιέστηκα για να δεχτώ το δόγμα της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Αποφοίτησα με δυσκολία το 1831. Ας είναι καλά οι συμφοιτητές μου και ο προγυμναστής μου. Στο Κέιμπριτζ εκτός από τις κλασικές σπουδές είχαμε την υποχρεωτική παρακολούθηση των μαθηματικών με τα οποία δεν είχα και τις καλύτερες σχέσεις. Αργότερα το μετάνιωσα που δεν επέμενα να μάθω τις θεμελιώδεις αρχές των μαθηματικών, γιατί όσοι κατέχουν τις έννοιες αυτές φαίνεται πως έχουν μια άλλη αίσθηση των πραγμάτων. Μολαταύτα παρακολουθούσα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις παραδόσεις βοτανικής του Henslow. Η γνωριμία μου με τον Henslow έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία μου. Συχνά διοργάνωνε εκπαιδευτικές εξορμήσεις, κάτι σαν την περιπατητική σχολή των αρχαίων Ελλήνων. Έτσι μαθαίναμε τα φυτά και τα ζώα που συναντούσαμε στους περιπάτους αυτούς. Μια φορά την εβδομάδα διοργάνωνε συνάντηση όπου καθηγητές και φοιτητές συζητούσαμε θέματα της επιστήμης. Ήταν πολύ καλός και με πολλές γνώσεις γεωλογίας, ορυκτολογίας, εντομολογίας, χημείας πέραν της βοτανικής. Ήταν όμως βαθύτατα θρήσκος. - Ο Henslow δεν ήταν αυτός που σας ενέπνευσε να ταξιδέψετε; - Όχι ακριβώς. Στον Henslow χρωστώ πολλά, αλλά όχι το όνειρο να κάνω το γύρο του κόσμου. Βεβαίως αυτός μεσολάβησε για να συμμετάσχω στο ταξίδι με το Μπίγκλ, αφού με σύστησε στον καπετάνιο Fitz-Roy. Εμπνευστής του οράματος να ταξιδέψω στα πέρατα της γης ήταν ένας ελεύθερος νέγρος ο John Edmonstone από την Γουϊάνα, που μου έμαθε την τέχνη της ταρίχευσης. Οι συζητήσεις που κάναμε οι δυό μας εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα συναρπαστικές. Οι περιγραφές του για τα τροπικά δάση ήταν μαγευτικές και για μένα αλησμόνητες. - Θα μπορούσατε να αναφέρετε ορισμένους από αυτούς που θεωρείτε πως προώθησαν τη θεωρία της εξέλιξης; - Φυσικά. Εξαιρώντας τον Wallace με τον οποίο είχαμε μια σχεδόν πλήρη ταύτιση απόψεων στο θέμα αυτό, ο κατάλογος μπορεί να πάει πολύ πίσω στο χρόνο συμπεριλαμβάνοντας τους προσωκρατικούς φιλοσόφους και τον Αριστοτέλη. Οι σύγχρονοι, όμως, όπως ο Λαμάρκ, ο Λινναίος, ο Λάιελ νομίζω πως πρέπει να δεσπόζουν ανάμεσα στους πρώτους ενός τέτοιου καταλόγου. Ειδικότερα για τον
Λάιελ, θα πρέπει να σας εκμυστηρευτώ ότι κάθε φορά που εξέδιδα ένα σύγγραμμά μου ένιωθα πως πήγαζε κατά το ήμισυ μέσα από το δικό του νου. - Θα επανέλθουμε στο θέμα αυτό γιατί θεωρώ πως έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για την ώρα, όμως, θα ήθελα, αν είναι δυνατό, να μας μιλήσετε για το ταξίδι σας με το Μπίγκλ. - Ακόμα και οι ετοιμασίες του ταξιδιού θα έλεγα πως ήταν επεισοδιακές. Να σκεφτείτε πως λίγο έλλειψε να πάει άλλος στη θέση μου. Ο πατέρας μου και ο θείος μου έπαιξαν ο καθένας το δικό του ρόλο. Ο πατέρας μου ήταν κατηγορηματικά αντίθετος. Έλεγε χαρακτηριστικά «Αν καταφέρεις να βρεις έστω κι έναν λογικό άνθρωπο που να θεωρεί πως πρέπει να πας, τότε θα δώσω τη συγκατάθεσή μου». Το πρόβλημα ξεπεράστηκε με τη μεσολάβηση του θείου Josiah, ο οποίος ως από μηχανής θεός είχε εκτιμήσει πως το ταξίδι αυτό ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία για τον ανεψιό του. Να σκεφτείτε, ταξίδεψε 45 χιλιόμετρα για να μεταπείσει τον πατέρα μου στο Σρούσμπερι. - Τι θυμάστε από τον captain Fitz-Roy; - Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι σαν εφιάλτη, ήταν όταν μας ανακοίνωσε την αναβολή του απόπλου μας, εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών. Ο χαρακτήρας του ήταν ξεχωριστός. Ενώ διέθετε πολλά αρχοντικά γνωρίσματα ήταν πολύ νευρικός. Ένα άτομο ταγμένο στο καθήκον και εν γένει στη δουλειά του. Δεν μπορώ, όμως, να ξεχάσω τον καυγά μας στις ακτές της Βραζιλίας, όταν στη θέα της μεταφοράς σκλάβων διαμαρτυρήθηκα έντονα. Η αντίδρασή του με εκνεύρισε ακόμα περισσότερο. Μου διηγήθηκε, πως όταν κάποτε είχε ρωτήσει τους σκλάβους για το αν είναι ευχαριστημένοι και αν ήθελαν να ζουν ελεύθεροι, μου καυχήθηκε πως η απάντησή τους ήταν αρνητική. Δεν μπόρεσα να κλείσω το στόμα μου παρότι γνώριζα εν μέρει τις συνέπειες. - Καλά, τι του είπατε; - Απλά τον ρώτησα αν αληθινά πίστευε ότι η απάντηση που είχε πάρει από τους κακόμοιρους τους σκλάβους είχε κάποια αξία. Θύμωσε τόσο πολύ που για ένα διάστημα με έδιωξε από την καμπίνα του, ενώ είχε αποφασιστεί να συγκατοικούμε. Νομίζω όμως πως η βασική αιτία του θυμού του δεν ήταν τόσο τα λόγια, όσο το πέρα για πέρα σαρκαστικό μου ύφος. Ήταν, όμως, κύριος, άρχοντας όπως σας είπα. Κάποια στιγμή μου ζήτησε συγγνώμη, οι σχέσεις μας αποκαταστάθηκαν, για να γίνουν άριστες στο τέλος του ταξιδιού. - Αν σήμερα σας ζητούσαν οι συνάδελφοί σας να τους διηγηθείτε τρεις κορυφαίες στιγμές του ταξιδιού σας με το Μπίγκλ τι θα τους λέγατε;
- Καλή, αλλά δύσκολη ερώτηση. Δύσκολη, γιατί μετά από 170 χρόνια δεν μπορώ να ξεχωρίσω εύκολα τις κορυφαίες στιγμές ενός ταξιδιού, ενός ονείρου ζωής, διάρκειας 4 χρόνων, 9 μηνών και 5 ημερών. Ενός ταξιδιού που καθόρισε όχι μόνο την επαγγελματική μου διαδρομή αλλά και ολόκληρη τη ζωή μου. Πάντως αν θέλετε μια απάντηση, την οποία κρίνω ως απάντηση στιγμής, θα σας έλεγα πως η επίσκεψη στα νησιά Γκαλαπάγκος, η μεγαλειώδης βιοποικιλότητα που αντίκρισα στα τροπικά δάση της Βραζιλίας, το συγκλονιστικό συναίσθημα που ένοιωσα στις απέραντες εκτάσεις της Παταγωνίας, και στα δασοσκέπαστα βουνά στη Γη του Πυρρός έχουν καταγραφεί ανεξίτηλα στη μνήμη μου. - Οι περιηγήσεις και οι επιστημονικές αποστολές σας στις ενδοχώρες των περιοχών που επισκεφθήκατε ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακές. Θα έλεγα, από μια άλλη οπτική γωνία και επικίνδυνες. - Οι δουλειές πεδίου a priori ενέχουν απρόβλεπτες καταστάσεις. Όσο καλά προετοιμασμένος και να είσαι, πάντα κάποια έκπληξη, ίσως και δυσάρεστη, μπορεί κάπου να παραμονεύει ιδιαίτερα όταν μιλάμε για τις εκστρατείες σε τροπικά δάση. Σε κάθε ανάσα σου νοιώθεις εκατοντάδες έντομα να ζουζουνίζουν γύρω σου. Τα ουρλιαχτά των μαϊμούδων και τα κελαηδήματα των πουλιών συνθέτουν πρωτόγνωρες ηχητικές δημιουργίες. Οι ήχοι της ζούγκλας, είναι ήχοι της ζωής. Πρόκειται για ένα χαοτικό και παράλληλα σε τάξη ηχητικό σύστημα, που πλαισιώνεται από υψηλά επίπεδα υγρασίας και θερμοκρασίας και σε ορισμένους μπορεί να προκαλεί αίσθημα ασφυξίας. Οι δέσμες του φωτός που εισέρχονται από τις φυλλωσιές των τεράστιων αιωνόβιων δένδρων δίνουν την εντύπωση υπερφυσικών υπάρξεων. Μια δυσάρεστη έκπληξη με περίμενε στη διάρκεια της δεύτερης εκστρατείας μου στις Άνδεις. Ένα ημίπτερο έντομο, γνωστό ως Triatoma infestans με τσίμπησε. Η μόλυνση που υπέστην θα έλεγα ότι σημάδεψε στο εξής την υγεία μου. Πολλές φορές αισθανόμουν μεγάλη ατονία, και είχα έντονα εντερικά ενοχλήματα, συχνούς εμετούς, και αϋπνίες. Νομίζω πως η πάθηση αυτή αποκαλείται «ασθένεια Σάγκας», και ότι ακόμα και σήμερα η χρόνια μορφή της δεν θεραπεύεται. - Εφόσον οι κίνδυνοι ήταν εμφανείς, γιατί συνεχίσατε τις χερσαίες περιηγήσεις ή ακόμα και συνολικά το ταξίδι σας; Αν δεν κάνω λάθος στο συμβόλαιο συνεργασίας σας με τον captain Fitz-Roy προβλεπόταν η αποχώρησή σας από το ταξίδι, οποιαδήποτε στιγμή χωρίς συνέπειες. - Το πάθος μου για το ταξίδι αυτό ήταν απερίγραπτο. Καμιά δύναμη δεν θα με αποσπούσε από το σκοπό μου. Στη διάρκειά του διαπίστωσα πως το γεωλογικό ενδιαφέρον, ιδιαίτερα στη Ν. Αμερική, ήταν τεράστιο. Αυτό είχε σχέση και με την αναγκαιότητα ανάπτυξης μιας συλλογιστικής, καθώς τα δεδομένα και οι παρατηρήσεις, μέρα με τη μέρα, πλήθαιναν, και η ανάγκη να υπάρξει κάποια σύνθεση
μεγάλωνε. Αυτό εμένα τουλάχιστον με συνάρπαζε. Για παράδειγμα, η ανακάλυψη μιας οριζόντιας λευκής ζώνης από νεκρά κελύφη μαλακίων σε ύψος περίπου 12 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, στο Porto Praya του νησιού Σαντιάγο (Santiago), ήταν κάτι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Τα εύλογα ερωτήματα που σου προκαλούσε και μόνο η θέα ενός τέτοιου φαινομένου ήταν δύσκολο να απαντηθούν. Λίγο αργότερα, στην περιοχή της Valdivia στο νησί Quiriquina της Χιλής, και αφού βίωσα έναν ισχυρό σεισμό, εντόπισα ένα ανάλογο στρώμα. Οι ανακαλύψεις αυτές ενίσχυαν την άποψη του Lyell πως η Γη αλλάζει όψη με πολύ αργούς ρυθμούς. Στη βάση αυτών των παρατηρήσεων θεώρησα πως η Γη θα πρέπει να έχει μεγάλη ηλικία. Πόσο μεγάλη όμως; Στη Χιλή πραγματοποιήσαμε τη μεγαλύτερη σε διάρκεια αποστολή. Περίπου 43 μέρες. Η αναρρίχηση μας στις Άνδεις έφτασε σχεδόν στα 2000 μέτρα. Στο υψόμετρο αυτό και σε απόσταση 700 μίλια από τη θάλασσα ανακάλυψα υποστρώματα υποθαλάσσιας λάβας και απολιθωμένα κωνοφόρα δένδρα. Σε ποιό βάθος χρόνου άραγε η περιοχή αυτή βρισκόταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας; Προσπαθούσα να συνδυάσω τις θεωρίες του Lyell με το φαινόμενο, αλλά φαίνεται δεν ήταν ακόμα ώριμη η στιγμή για να συμπληρωθεί το παζλ των γνώσεών μας. - Μήπως θα μπορούσατε να αναφερθείτε λίγο στα απολιθώματα των ζώων που ανακαλύψατε; - Το σκέλος αυτό των ερευνητικών μας δραστηριοτήτων είχε ιδιαίτερη γοητεία. Στην Παταγονία, για παράδειγμα, συνάντησα δύο δείγματα μεγάλου ενδιαφέροντος εξαιτίας του μεγέθους τους. Ανακαλύψαμε ένα σκελετό που έμοιαζε με αρμαδίλο και γιγάντια δόντια πρωτόγνωρα για την επιστήμη. Στην Ουρουγουάη, στο Montevideo, ανακαλύψαμε το απολίθωμα ενός τοξόδοντου, κάτι μεταξύ ιπποπόταμου και ρινόκερου. Ήταν όμως φυσικό να μην μπορώ να εκτιμήσω την επιστημονική αξία αυτών των ευρημάτων. Προσπαθούσα να τα περιγράψω κρατώντας σημειώσεις. Σημείωνα τις διαστάσεις τους (αυτό που σήμερα ονομάζετε «βιομετρία»), τα χρώματά τους, και ό,τι άλλο έκρινα σημαντικό. Όταν συγκεντρώνονταν αρκετά δείγματα τα έστελνα στον Henslow στην Αγγλία, που τα διευθετούσε ανάλογα με το ενδιαφέρον τους. Όταν δέχτηκα από τον Henslow τα πρώτα συγχαρητήρια για τα ευρήματά μου, ομολογώ πως αισθάνθηκα μια παράξενη ανακούφιση και υπερηφάνεια. Κι εκεί που το ταξίδι μας πλησίαζε στην ολοκλήρωσή του, έλαβα μια επιστολή από τις αδελφές μου, στην οποία μου έγραφαν πως έγιναν οι απαιτούμενες ενέργειες από τον Henslow και άλλους επιστήμονες, προκειμένου να ενταχθώ μεταξύ των ηγετικών ανδρών της επιστήμης. Μόνο που δε πήδηξα στη θάλασσα από τη χαρά μου!
- Θα ήθελα να γυρίσουμε λίγο πίσω. Σας θυμίζει κάτι η φράση «ενενήντα μοίρες δυτικά και μία μοίρα νότια»; - Αν μου θυμίζει λέει! Στο σημείο αυτό βρίσκονται τα νησιά των χελωνών, τα Γκαλαπάγκος. Είναι τα νησιά που μου αποκάλυψαν ή, καλύτερα, μας αποκάλυψαν τόσα και τόσα σημαντικά μυστήρια της ζωής όσα κανένα άλλο μέρος του πλανήτη. Νησιά κρησφύγετα πειρατών που ξεπροβάλουν μπροστά σου σαν φαντάσματα μέσα στην απεραντοσύνη του Ειρηνικού. Χίλια χιλιόμετρα από τον Ισημερινό. Στη Νότια Αμερική. Ένα αρχιπέλαγος 13 νησιών και 100 περίπου βραχονησίδων. Μπορεί να βρίσκονται κοντά αλλά δεν έχουν ιδιαίτερες ομοιότητες μεταξύ τους. Το αρχιπέλαγος αυτό είναι το σταυροδρόμι τεσσάρων μεγάλων θαλάσσιων ρευμάτων, πλούσιων σε θρεπτικά συστατικά όπου φιλοξενείται μια εξαιρετικά πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Ακόμα και οι σύγχρονες έρευνες, που σημειώτεον τις παρακολουθώ, δεν αναιρούν τις παρατηρήσεις μου. Όταν πρωτοαντίκρισα αυτά τα νησιά σκέφτηκα πως τίποτε δεν ήταν λιγότερο δελεαστικό και περισσότερο άγριο και τρομακτικό. Τα καυτά κατάμαυρα βράχια και η ζέστη από τον ήλιο δημιουργούν μια πνιγηρή ατμόσφαιρα. Στα βράχια των νησιών είναι αποτυπωμένα, σαν σε παγωμένη εικόνα, τα λυσσαλέα κύματα των τροπικών καταιγίδων. Ο κυβερνήτης Λόουσον με τον οποίο είχα συναντηθεί εκεί στα Γκαλαπάγκος, με είχε παροτρύνει να επισκεφτώ την ενδοχώρα των νησιών. Και αυτό γιατί, όπως μου έλεγε, κάθε νησί είχε τη δική του χλωρίδα και πανίδα. «Μπορεί να ξεχωρίσεις», έλεγε, «εύκολα την προέλευση των χελωνών, γιατί κάθε νησί έχει τη δική του χελώνα». Πράγματι, στα ορεινά των νήσων Φλορεάνα και Σαντιάγκο βρήκα παραδεισένια δάση με γλυκό νερό. Ίσως να ήταν το μοναδικό σημείο με τόσο γλυκό νερό σε απόσταση 1000 χιλιομέτρων. Στα νησιά αυτά συνάντησα τα πιο παράξενα ζώα, τις πιο παράξενες συμπεριφορές και τις πιο παράξενες μορφές οργανισμών. Τι να πω για τα θαλάσσια και χερσαία Ιγκουάνα, τους δράκους των παραμυθιών και των ταινιών επιστημονικής φαντασίας! Εντυπωσιάστηκα όταν είδα τα ζώα αυτά να καταδύονται στα δέκα μέτρα για να τραφούν με φύκια. Εντυπωσιάστηκα, όμως, και από τις μικρές αλλά αξιοσημείωτες διαφορές στα ράμφη των σπίνων. Βλέπετε στα Γκαλαπάγκος κυριαρχούν οι σπίνοι έναντι των άλλων πουλιών. Θα έλεγα πως οι σπίνοι αντικαθιστούν πολλά είδη πουλιών, επιτελώντας τις αναγκαίες λειτουργίες του οικοσυστήματος. Η ποικιλομορφία αυτή με προβλημάτισε από την πρώτη στιγμή. Άραγε πως βρέθηκαν στα νησιά αυτά τόσες παράξενες και μοναδικές εκφάνσεις της ζωής; Αναρωτήθηκα από πού μπορούσε να προέρχεται ο παρατηρούμενος έμβιος κόσμος, αφού το αρχιπέλαγος είχε αναδυθεί από τα έγκατα του ωκεανού ως δημιούργημα ηφαιστειακής δραστηριότητας; Η πρώτη σκέψη ήταν ότι μετοίκησε εδώ από την Αμερικανική Ήπειρο που απέχει 1000 χιλιόμετρα. Αν ίσχυε ο συλλογισμός μου αυτός, τότε σκέφτηκα ότι η πανίδα της Αμερικής θα έπρεπε να είχε πολλά κοινά στοιχεία με την πανίδα των
Γκαλαπάγκος. Αυτό, όμως, ήταν κάτι που έπρεπε να αποδειχθεί. Στη διάρκεια του ταξιδιού άρχισα να μελετώ τα δείγματά μου. Τότε συνειδητοποίησα πως θα έπρεπε να συμβουλευτώ κάποιον εξειδικευμένο ορνιθολόγο. Υποψιαζόμουν, όμως, κάτι που δεν μπορούσα ακόμα να διατυπώσω. Νομίζω πως οι μεταγενέστεροι από εμένα έχουν δίκιο να χαρακτηρίζουν τα Γκαλαπάγκος ως τα νησιά που αποκάλυψαν τελικά την πηγή της «προέλευσης των ειδών». - Ξέρετε, αυτό που παρατηρώ στην κουβέντα μας είναι πως από μόνη της μας οδηγεί στη διατύπωση των κρίσιμων ερωτήσεων. Τελικά ας έρθουμε λίγο στις έννοιες της εξέλιξης, της φυσικής επιλογής και της καταγωγής των ειδών. Τι θα απαντούσατε σήμερα στον κόσμο που μας παρακολουθεί για όλα όσα είπατε πριν από 150 χρόνια; - Θα έλεγα πως είχα δίκιο και πως, αν με καλούσε κάποιος σήμερα να επαναλάβω τις έρευνες αυτές, θα τις ξανάκανα με μεγάλη ευχαρίστηση, αν και με διαφορετικά μέσα. Πάντως, επειδή παρακολουθώ τη διεθνή βιβλιογραφία, η φράση του Theodosius Dobzhansky "Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution", με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Πρέπει όμως να πούμε σε όλους εκείνους, που μας παρακολουθούν, πως η εξέλιξη είναι μια πάρα πολύ αργή διαδικασία που αλλάζει τους ζώντες οργανισμούς. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αλλάζει όλες τις μορφές της ζωής και ότι αποτελεί ένα σημαντικό θέμα για την επιστήμη. Η έννοια της εξέλιξης θα πρέπει να εξετάζεται κάτω από το πρίσμα της Φυσικής Επιλογής. Η φυσική επιλογή, με τη σειρά της, προϋποθέτει ορισμένες άλλες βιολογικές διεργασίες για να λειτουργήσει. Οι λέξεις-κλειδιά των διεργασιών αυτών είναι η παραλλαγή -για ορισμένους η ατομική μεταβλητότητα-, η κληρονομικότητα και, τέλος, η ύπαρξη ενός υποσυνόλου κάποιου πληθυσμού που να δύναται να πολλαπλασιάζεται με καλύτερα αποτελέσματα από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Και όλα αυτά γιατί ο αγώνας για επιβίωση πάντα επηρεάζει, επιδρά στη φυσική επιλογή. - Μέχρι στιγμής νομίζω ότι πάμε πολύ καλά. Με ειδοποιούν από το κοντρόλ πως έχουμε ξεπεράσει κάθε προηγούμενο ρεκόρ τηλεθέασης. Διαισθάνομαι τόσο το ενδιαφέρον των τηλεθεατών μας όσο και των προσκεκλημένων μας στην αίθουσα τελετών του ΑΠΘ. Το πλήθος των ερωτημάτων που μας υποβάλλονται δεν έχει προηγούμενο. Μια σημαντική μερίδα τηλεθεατών ζητά διευκρινήσεις σχετικά με τις έννοιες παραλλαγή και προσαρμοστικότητα. Για παράδειγμα πολλές φορές λέμε «προσαρμόστηκα στην νέα μου δουλειά». Αυτό σημαίνει πως έχουμε εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής; - Είναι άλλο πράγμα να λέμε «προσαρμόζομαι στη νέα μου δουλειά» και άλλο είναι να λέμε ότι «προσαρμόζεται το μήκος των χεριών μας ώστε να κάνω μια δουλειά πιο αποτελεσματικά». Στην πρώτη
περίπτωση η έννοια της προσαρμογής ενέχει την έννοια του συναρμόζω, συνταιριάζω, ενώ στη δεύτερη την έννοια μιας τροποποίησης μορφολογικής που εναρμονίζεται στις ανάγκες για επιβίωση. Η προσαρμογή, είναι μια παραλλαγή, δηλαδή μια διαφορετικότητα που εμφανίζεται σε κάποια άτομα ενός πληθυσμού και σημαίνει πως τα άτομα αυτά είναι εν δυνάμει φορείς του γνωρίσματος, άρα κληροδότες του γνωρίσματος στους απογόνους τους μετά από επιτυχή αναπαραγωγή. Αναπαραγωγική επιτυχία σημαίνει καταρχήν ότι ο φέρων το γνώρισμα, έχει επιλεγεί για αναπαραγωγή γιατί το γνώρισμα ή ο συνδυασμός των γνωρισμάτων που φέρει είναι επωφελή. Λαμβάνοντας υπόψη τις άπειρες και περίπλοκες σχέσεις που αναπτύσσονται, μεταξύ των ατόμων του ιδίου είδους όσο και μεταξύ των ειδών, το αποτέλεσμα θα είναι να κληροδοτηθούν οι παραλλαγές αυτές στους απογόνους και ούτω καθεξής. Η προσαρμογή είναι μια κορυφαία διαδικασία της εξέλιξης, είναι η βασική πηγή της βιολογικής αλλαγής. - Έτσι όπως το είπατε μάλλον χαθήκαμε στις δευτερεύουσες προτάσεις σας. Θα μπορούσατε να μας δώσετε ένα παράδειγμα από τα τόσα που μελετήσατε έτσι ώστε να γίνετε περισσότερο κατανοητός; - Δεν θα ήθελα να κουράσουμε τους ακροατές μας. Οι σπίνοι των Γκαλαπάγκος αποτελούν ίσως το πιο εύκολο παράδειγμα για να κατανοήσει κανείς τη φυσική επιλογή, ως μια βιολογική διεργασία, ένα νόμο της βιολογίας. Είπαμε ότι τα νησιά Γκαλαπάγκος προέρχονται από υποθαλάσσια ηφαιστειακή δραστηριότητα. Γνωρίζουμε επίσης πως βρίσκονται χίλια χιλιόμετρα μακριά από την πλησιέστερη ήπειρο. Ετσι, για να μεταφερθούν κάποια ζώα στα νησιά υπάρχουν δύο τρόποι. Ο ένας είναι να μεταφερθούν από κάποιον (λ.χ. τον άνθρωπο), ο δεύτερος περιλαμβάνει τα πουλιά που είναι σε θέση να κάνουν μεγάλα μεταναστευτικά ταξίδια, και ο τρίτος να μεταφερθούν εκεί πάνω σε φυσικές σχεδίες, όπως κορμοί δένδρων, οι οποίοι έπεσαν στη θάλασσα μετά από κάποια καταιγίδα. Βεβαίως, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς πως τα ζώα αυτά επιβίωσαν στο αρχιπέλαγος αφού το γλυκό νερό είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Η απάντηση μάλλον βρίσκεται στο ότι επιβίωσαν όπως κατάφεραν να επιβιώσουν πάνω στις σχεδίες που τα μετέφεραν χίλια χιλιόμετρα από τις ακτές της Αμερικής. Το αξιοσημείωτο όμως στην περίπτωση των σπίνων είναι ότι αυτοί αποτελούν την κυρίαρχη ομάδα της ορνιθοπανίδας στην περιοχή. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 13 διακριτά είδη. Υπάρχουν σπίνοι με χονδρά και ισχυρά ράμφη που τρέφονται με σπόρους, σπίνοι με ράμφη λεπτά μακριά και κοφτερά που τρέφονται με άνθη, σπίνοι με λεπτά και μυτερά ράμφη που ξετρυπώνουν ζωύφια από τους βράχους. Μέχρι και σπίνους που συμπεριφέρονται σαν δρυοκολάπτες παρατήρησα. Σπίνος - δρυοκολάπτης δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο. Τώρα, ας πάμε πίσω στο χρόνο και μάλιστα στη στιγμή που ο πρόγονος όλων
των σπίνων αποίκισε για πρώτη φορά τα νησιά. Ως ένα και μοναδικό είδος μπορούσε να ζήσει χωρίς πρόβλημα γιατί εξασφάλιζε τροφή εύκολα, από τους σπόρους της βλάστησης. - Η οποία προφανώς δημιουργήθηκε εκεί από την αερομεταφορά των σπόρων, έτσι δεν είναι; - Σωστά, αλλά όχι μόνον έτσι. Καλά κάνατε όμως και το αναφέρατε. Στα Γκαλαπάγκος έχουμε δύο ιδιομορφίες που δεν αναπτύξαμε επαρκώς. Η πρώτη είναι η πολύ συγκεκριμένη έκταση των νησιών και η δεύτερη είναι η περιορισμένη ποσότητα τροφής που φέρει το όλο σύστημα. Έτσι, λοιπόν, όταν ο πληθυσμός του προγόνου των σπίνων αυξήθηκε τόσο που τα άτομα του άρχιζαν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, αρχικά για την εύρεση τροφής και, δευτερογενώς, για θέσεις αναπαραγωγής, ξεκίνησε μια άλλη βιολογική διεργασία. Μέσα στον πληθυσμό αναδείχθηκαν κάποια άτομα που μπορούσαν να τρέφονται, ας πούμε, με άνθη. Τα άτομα αυτά που είχαν το συγκριτικό πλεονέκτημα των λεπτότερων και πιο μακριών ραμφών, μπορούσαν να τραφούν ευκολότερα από τα άλλα που υστερούσαν στον ενδοειδικό ανταγωνισμό. Αυτά λοιπόν που κατάφερναν να τραφούν, είχαν δυνάμεις για να βρουν και νέους χώρους φωλεοποίησης. Μπορούσαν να αναπαραχθούν και να κληροδοτήσουν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα στους απογόνους τους. Η ιστορία, όμως, έχει και συνέχεια. Οι απόγονοι επειδή βρίσκονταν περισσότερο χρόνο μαζί, γνωρίζονταν καλύτερα μεταξύ τους, και στο τέλος δεν επέλεγαν για αναπαραγωγή απογόνους του πρώτου προγόνου τους. Αυτή η απομόνωση οδήγησε κάποια στιγμή στη δημιουργία ενός νέου είδους σπίνου. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν όλα τα είδη των σπίνων στα Γκαλαπάγκος. Ο συνδυασμός λοιπόν της διαδικασίας της επιλογής για αναπαραγωγή, που στηρίζεται στις παραλλαγές των μορφολογικών δομών που οδηγούν σε προσαρμογές επιβίωσης είναι αυτό που ονόμασα «φυσική επιλογή». Και το αποκάλεσα έτσι έχοντας κατά νου τον άνθρωπο που δημιουργεί ποικιλίες σε οικόσιτα ζώα αφού πρώτα επιλέξει ποια μορφή θέλει και ποια δεν θέλει. - Αναφερθήκατε, όμως στην έννοια του ανταγωνισμού. Οι τηλεθεατές μας θέλουν να μάθουν περισσότερα επί τούτου. - Ναι, φυσικά. Η έννοια του ανταγωνισμού στις φυσικές διεργασίες των πληθυσμών νομίζω πως ήταν το σημείο εκείνο της θεωρίας μου που πολλοί μεταγενέστεροι επιστήμονες και μη, είτε σκοπίμως είτε άθελά τους, διαστρέβλωσαν. Ο ανταγωνισμός παραμένει μια κυρίαρχη διαδικασία στην εξελικτική πορεία της ζωής, που όμως έχει πολλές όψεις και διαφορετική ένταση στα διάφορα είδη. Ο ανταγωνισμός μπορεί να εμφανίζεται πιο έντονος μεταξύ των ατόμων του ιδίου είδους, παρά μεταξύ των ατόμων διαφορετικών ειδών. Η έννοια του ανταγωνισμού διαστρευλώνεται όταν ο άνθρωπος θέλει να δικαιολογήσει κάθε μορφή βίας με βάση αυτόν.
Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Η συνύπαρξη των οργανισμών, η συμβίωση και η αμοιβαιότητα συνέβαλαν καθοριστικά στην εξελικτική πορεία της ζωής. Ο ανταγωνισμός, από την άλλη, μπορεί να εκφράζεται με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα στους σπίνους των Γκαλαπάγκος έχει μεγάλη σημασία το αρσενικό να κατασκευάζει γρήγορα μια στέρεα φωλιά, δηλαδή αξιοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους φυσικούς πόρους, για να προσελκύσει το θηλυκό. Εάν δεν τα καταφέρει, γιατί δεν αξιοποίησε κατάλληλα τους φυσικούς πόρους, τότε χάνει την ευκαιρία της αναπαραγωγής και, συνεπώς, της κληροδότησης των δικών του χαρακτηριστικών. Ανεξάρτητα όμως από όλα τα παραπάνω, θα πρέπει να συγκρατήσουμε στην μνήμη μας πως πολλές φορές η αδυναμία μπορεί μακροπρόθεσμα, ή κάτω από διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες, να μετατραπεί σε δύναμη. Μπορεί πάλι η ορθή χρήση της αδυναμίας να τη μετατρέψει σε ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα. Για το λόγο αυτό, πιστεύω πως η αλαζονεία του ανθρώπου έναντι της φύσης είναι κάτι που διαρκώς πρέπει να μας απασχολεί. - Οι αντιδράσεις στο πρόσωπό σας και στις θεωρίες σας, όπως γνωρίζετε, συνεχίζονται. Θα έχετε παρακολουθήσει την καταδίκη των θεωριών σας το 1925 στο Τενεσί των ΗΠΑ και το 1995 στην Αλαμπάμα. Αν θυμάμαι καλά στην πρώτη δίκη που ονομάστηκε «η δίκη των πιθήκων», ήταν κατηγορούμενος ένας νεαρός καθηγητής βιολογίας. Στη δεύτερη, ο εκδότης ενός βιβλίου βιολογίας υποχρεώθηκε να προσθέσει ένα αυτοκόλλητο στο εξώφυλλο, στο οποίο αναγραφόταν ότι η θεωρία της εξέλιξης βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Αντίπαλός σας πάντα ήταν η θεωρία της ανεξάρτητης δημιουργίας. - Γνώριζα πολύ καλά πως οι θεωρίες που είχα διατυπώσει θα προκαλούσαν το δημόσιο θρησκευτικό αίσθημα. Γνώριζα ακόμη πως θα έβρισκα απέναντί μου πολλούς επιστημονικούς κλάδους. Δεν είναι μικρό πράγμα να καταρρίπτεται το θεμέλιο του ευφυούς σχεδιασμού που βόλευε τους πάντες και τα πάντα. Νομίζω, πάντως, ότι ενόχλησε περισσότερο το γεγονός πως οι θεωρίες αυτές αναπτύχθηκαν από έναν υποψήφιο κληρικό. Δεν πρόκειται να εμπλακώ σε διαμάχες, ούτε και τώρα που τα δεδομένα υπέρ της θεωρίας μου είναι εκατονταπλάσια. Γνωρίζω τον εαυτό μου πολύ καλά. Συνήθως, όταν ζορίζομαι στις απαντήσεις νευριάζω και χάνω την ψυχραιμία μου. Ένας λόγος που δεν λάμβανα μέρος σε δημόσιες αντιπαραθέσεις ήταν κι αυτός, εκτός από το γεγονός του ότι αντιπαθούσα τη δημοσιότητα. Συνεχίζω να πιστεύω με σθένος πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός ανθρώπου αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον ίδιο. Η πίστη είναι προσωπική υπόθεση. Πάντως, αν το δούμε ιστορικά οι ιδέες μου δεν ήταν οι μόνες που κυνηγήθηκαν. Κάπως έτσι κυνηγήθηκε κι ο Γαλιλαίος αν και, απ ότι μαθαίνω, σχετικά πρόσφατα η καθολική εκκλησία ζήτησε δημόσια συγνώμη και ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' παραδέχθηκε πως η
θεωρία της εξέλιξης είναι κάτι παραπάνω από μια απλή υπόθεση. Αλλά και στην ορθόδοξη εκκλησία γίνονται προσπάθειες μιας κοινής σύγκλισης επί των ιδεών της εξέλιξης. - Πως θα απαντούσατε σήμερα στους πολέμιούς σας; - Οι πολέμιοι της θεωρίας της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής παραμένουν εδώ και 150 χρόνια ίδιοι. Διατηρώντας τις ίδιες αντιλήψεις, οι δημιουργιστές ισχυρίζονται πως κάθε είδος σε τούτο τον πλανήτη δημιουργήθηκε ξεχωριστά και πως μεταξύ τους δεν υπάρχουν ιστορικές σχέσεις. Η θεωρία τους δεν σχετίζεται άμεσα με κάποιο συγκεκριμένο θρησκευτικό δόγμα. Απλώς, πιστεύουν πως ανώτερες δυνάμεις καθόρισαν τη μορφή της ζωής στον πλανήτη. Αυτό βέβαια βολεύει κάθε θρησκευτικό δόγμα. Αν ερωτηθούν οι δημιουργιστές, ποιές μορφές δημιουργήθηκαν αυτόματα ή ποιές προηγήθηκαν, σίγουρα δεν θα ξέρουν να απαντήσουν. Πιθανόν κιόλας να μπερδευτούν. Δεν δέχονται ακόμα και το αρχείο των απολιθωμάτων, υπό την έννοια βέβαια της βαθιάς ιστορικής τους προέλευσης. Δυστυχώς γι αυτούς, η αξιοθαύμαστη πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης έχει να καταδείξει ατράνταχτα στοιχεία. Αποδείχθηκε, λ.χ., πως η ιστορία του πλανήτη έχει διάρκεια περίπου 5 δις ετών, και η εμφάνιση της ζωής έχει μια ιστορία περίπου 3,5 δις. ετών. Τα χρονικά αυτά διαστήματα, δεν έχουν καμιά, μα καμιά, σχέση με τη Βίβλο. Ανακαλύφθηκε το γενετικό υλικό, το DNA, το οποίο αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς για όλους τους οργανισμούς. Τόσο οι παρατηρούμενες ομοιότητες μεταξύ τους όσο και οι διαφοροποιήσεις τους σε μοριακό επίπεδο μαρτυρούν μια κοινή καταγωγή. Σίγουρα, πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, αλλά η επιστήμη είναι γένους θηλυκού, συνεπώς πάντα γεννά νέους προβληματισμούς. Για παράδειγμα, οι σύγχρονοι βιολόγοι και μοριακοί γενετιστές αναφέρονται στην τυχαιότητα. Αναφέρονται σε μεταλλάξεις που έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στην εξέλιξη. Παρατηρώ ότι οι διαμάχες, οι ανοιχτές επιστημονικές συζητήσεις επεκτείνονται και μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Για παράδειγμα, μεταξύ των παλαιοντολόγων και των γενετιστών δεν υπάρχει ταύτιση απόψεων για τους ρυθμούς της εξελικτικής πορείας. Οι μεν αναφέρονται σε τεράστια εξελικτικά άλματα, οι δε ισχυρίζονται πως η εξέλιξη έγινε με αργούς ρυθμούς. Ακόμα και οι μοριακοί γενετιστές αναρωτιούνται αν και κατά πόσο τα ουδέτερα γονίδια, που αποτελούν περίπου το 95% της ποσότητας του DNA, έχουν ρόλο στην εξέλιξη ή όχι. Τα αναπάντητα ερωτήματα παραμένουν πολλά. - Ας γυρίσουμε πίσω στον άνθρωπο Κάρολο Δαρβίνο. Θα μπορούσατε να μας πείτε δυό λόγια για τις συνήθεις καθημερινές σας δραστηριότητες; - Α! θα πρέπει να ξέρετε πως μετά τα σαράντα οι δραστηριότητές μου περιορίζονταν γύρω από την οικία μου στο Ντάουν. Είχα μια ζωή
όπως την ήθελα. Ρουτινιάρικη. Δουλειά, οικογένεια, δουλειά, ξεκούραση, γεύμα και ύπνος. Συνήθως ξυπνούσα πριν ανατείλει ο ήλιος για να κάνω ένα σύντομο περίπατο. Έπαιρνα ένα λιτό πρωινό και από τις 8:00 μέχρι τις 9:30 εργαζόμουν συστηματικά. Νομίζω πως ήταν οι πιο παραγωγικές στιγμές της ημέρας. Για μια ώρα περίπου έκανα διάλειμμα προκειμένου να μου διαβάσουν την αλληλογραφία και ακολουθούσε άλλη μιάμιση ώρα μελέτης και εργασίας. Το μεσημέρι άρχιζε μια ώρα που την απολάμβανα. Πήγαινα βόλτα με την πολυαγαπημένη μου σκυλίτσα την Πόλι, ένα λευκό φοξ-τεριέ. Πρώτα πηγαίναμε στο θερμοκήπιο για να επιθεωρήσω τα πειράματά μου και στη συνέχεια ακολουθούσα ένα γνωστό μονοπάτι. Κάποιες φορές ξεπερνούσα τα όρια της αγροικίας μας και επισκεπτόμουν ένα αλσύλλιο με ογκώδεις βελανιδιές. Πάντα όμως παρατηρούσα τη φύση γύρω μου. Μετά τις 13:00 είχαμε το γεύμα. Για να ακολουθήσει το διάβασμα των ημερήσιου τύπου. Μου άρεσε να διαβάζω τα πολιτικά σκάνδαλα, ενώ συνήθιζα να πειράζω τους φίλους μου με αφορμή τα πολιτικά δρώμενα. Πολλές φορές στο σαλόνι μου διάβαζαν μυθιστορήματα ή τους υπαγόρευα να μου γράψουν μια επιστολή. Πάντως από τις 4:30 έως τις 5:30 το απόγευμα εργαζόμουν. Το βράδυ άκουγα λίγο πιάνο. Η σύζυγός μου έπαιζε καλό πιάνο. Μου άρεσε ιδιαίτερα ο Μπετόβεν. Στις δέκα το βράδυ βρισκόμουν στο κρεβάτι για ύπνο. Το ημερήσιο αυτό πρόγραμμα μπορεί να ακούγεται βαρετό αλλά σας διαβεβαιώνω πως σε ένα σπίτι όπου κινούνται ένα τσούρμο παιδιά ποτέ δεν νοιώθεις πλήξη. - Με ειδοποιούν από τον κοντρόλ, πως πρέπει να συντομεύουμε. Ας κλείσουμε απαντώντας κάποιες από τις ερωτήσεις που έχουν τεθεί. Τελικά ποιοι ήταν οι άνθρωποι του Κάρολου Δαρβίνου; - Θα μπορούσα να σας αναφέρω τουλάχιστον πενήντα ανθρώπους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή μου, όπως για παράδειγμα τα μέλη της οικογένειας μου, στην οποία γνωρίζετε πως ήμουν απόλυτα αφοσιωμένος. Θα σταθώ όμως σε μερικά άτομα για ευνόητους λόγους. Ο Ernst Haeckel, υπήρξε σημαντικός υποστηρικτής της εξέλιξης, παρά τις διαφωνίες μας για την επίδραση της φυσικής επιλογής. Έκλεινε περισσότερο προς τον Λαμαρκισμό, γιατί θεωρούσε πως το περιβάλλον είναι εκείνο που επιδρά στη δημιουργία των ειδών. Άλλοι σημαντικοί φίλοι, επιφανείς επιστήμονες και υποστηρικτές της θεωρίας της εξέλιξης, ήταν ο Thomas Huxley, ο Joseph Dalton Hooker και ο Asa Gray. Κάποιοι, μάλιστα, απέδωσαν στον Huxley το παρατσούκλι «το μπουλντόκ του Δαρβίνου». Ο Thomas αρχικά δεν συμφωνούσε με τη θεωρία της εξέλιξης. Μελετώντας όμως τα κείμενά μου άλλαξε γνώμη. Ήταν ένας χαρισματικός, πανέξυπνος άνθρωπος και αδηφάγος αναγνώστης. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία. Ο Joseph Dalton Hooker υπήρξε καλός φίλος και συνεργάτης. Μαζί με τον Gray ήσαν οι
καλύτεροι συστηματικοί φυτών της εποχής. O Hooker υπερασπίστηκε τη θεωρία της εξέλιξης καταθέτοντας μάλιστα και δικά του παραδείγματα από τη φυτογεωγραφία. Ο κατάλογος όμως των ανθρώπων μου, όπως είπατε, δεν τελειώνει έτσι απλά. Για τον καθένα μπορώ να πω κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Ίσως μάλιστα χρειαστούμε πολλές εκπομπές σαν αυτή. - Κλείνοντας την επικοινωνία μας αυτή, θα θέλαμε ένα σχόλιο για το πως βλέπετε την ανθρωπότητα απ εκεί ψηλά που βρίσκεστε. Βλέπετε, η παγκόσμια κοινότητα δεν περνά αυτή την εποχή απλά μια οικονομική ύφεση, αλλά και μια βαθιά κρίση στις βασικές αρχές και τις πανανθρώπινες αξίες. - Πρόσφατα διάβασα στους New York Times ένα άρθρο με τίτλο «Climate change seen as threat to U.S. Security: Η κλιματική αλλαγή, απειλή για την ασφάλεια των ΗΠΑ» που το υπέγραφε ένας έγκριτος δημοσιογράφος, ο John M. Broder. Ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστικό. Κοντολογίς, ο αρθογράφος αναφέρει πως ήδη στις ΗΠΑ διεξάγονται μελέτες για να υπολογιστούν οι επιπτώσεις που θα έχει στη χώρα τους η κλιματική αλλαγή. Η τήξη των πάγων και οι καταστροφή του περιβάλλοντος εν γένει θα προκαλέσουν τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα, μη ελεγχόμενα, εάν δεν ενισχυθούν οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ. Δύο λύσεις βλέπουν στο Πεντάγωνο. Η πρώτη προσανατολίζεται στην καταπολέμηση της φτώχιας παγκοσμίως, μέσα από τον εναρμονισμό της ανθρώπινης διαβίωσης με το περιβάλλον, με όρους βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης. Η δεύτερη δεν είναι άλλη από το υπέρογκο κόστος επίλυσης του προβλήματος με στρατιωτικούς όρους. Νομίζω πως το πνεύμα του άρθρου αναφέρεται πρώτα απ όλα στον αγώνα για επιβίωση, κάτι που ουδέποτε έπαψε στην ανθρώπινη ιστορία. Το ανθρώπινο γένος είναι ανάγκη να μάθει τους όρους της αρμονικής συμβίωσης και της αμοιβαιότητας για να μπορέσει να ξεπεράσει τα όποια προβλήματα ανακύψουν στο εγγύς μέλλον. Έχω την αίσθηση πως το ανθρώπινο είδος δεν θα βάλει εύκολα τέλος στην ύπαρξή του. Το σίγουρο είναι πως η εγκαθίδρυση μιας τέτοιας συμπεριφοράς με εξελικτικούς όρους χρειάζεται πολύ χρόνο. - Κυρίες, Κύριοι αυτός ήταν ο Κάρολος Δαρβίνος. Ο άνθρωπος που εδώ και 150 χρόνια έκανε όλους εμάς να σκεφτόμαστε με μια αγέραστη, πάντα νεανική αντίληψη για τη ζωή και την εξέλιξη. Ο άνθρωπος, που έκανε την ίδια τη NASA να αναγνωρίσει ότι η έννοια της ζωής είναι συνυφασμένη με τη θεωρία και τις έννοιες που διατύπωσε ο ίδιος πριν από 150 χρόνια. Έννοιες που και οι σύγχρονοι χημικοί, αστροφυσικοί αρχίζουν να υιοθετούν στους επιστημονικούς κλάδους που διακονούν. Μπορεί να μην είναι ο άνθρωπος-πρότυπο, ο άνθρωπος-ίνδαλμα, σίγουρα όμως είναι ο επιστήμονας με το βαθύ στοχασμό. Σίγουρα, για κάποιους παραμένει ένας αντιρρησίας των θρησκευτικών ηθών και κοσμοειδώλων και, ως
εκ τούτου, κατηγορούμενος. Για κάποιους άλλους όμως άνοιξε νέους ορίζοντες σκέψης με στόχο τη διερεύνηση της αλήθειας και την παντοτινή απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά των ιδεοληψιών. Είναι ο άνθρωπος, που μας δείχνει το δρόμο του εναρμονισμού του είδους μας με τη φύση. Κάτι που, στις μέρες μας κρίνεται ως τελείως αναγκαίο. Ευχαριστούμε θερμά τον Κάρολο Δαρβίνο για την προσφορά του στην ανθρωπότητα. Μια προσφορά που έχει αρχή αλλά δεν έχει τέλος.