O Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα Μια πρόταση διδασκαλίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Σοφία Τραγάρη
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ - ΑΦΕΤΗΡΙΑ
Ζούμε σε εποχές δύσκολες, σε εποχές κρίσης, όπου τα πάντα κρίνονται, η ζωή, οι αξίες, οι άνθρωποι, οι ιδεολογίες.. Βλέπουμε πράγματα να χάνονται κάτω από τα πόδια μας και δε ξέρουμε αυτά που θα ρθουν ούτε πότε θα ρθουν, πολύ περσότερο με τι μοιάζουν.
Είναι σίγουρα μια μεταβατική εποχή όπου το παλιό βυθίζεται και το καινούριο δεν έχει ακόμη αναδυθεί. Αυτό το καινούργιο εμείς οι δάσκαλοι θέλουμε οπωσδήποτε να είναι καλύτερο, ποιοτικότερο από το παλιό και βέβαια να έχουμε βάλει σ αυτό και εμείς τη ανεξίτηλη πινελιά μας.
Βλέποντας συχνά τα παιδιά μας να εκτρέπονται σε ακραίες ιδεολογίες ρατσιστικού τύπου, άλλοτε λόγω άγνοιας, άλλοτε λόγω οικονομικών και άλλων δυσκολιών στην οικογένεια, αναζητούσα έναν τρόπο για να μπουν στη διαδικασία να προβληματιστούν, να σκεφτούν πάνω στο θέμα του οικονομικού μετανάστη που έρχεται στη χώρα μας για να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή.
Είναι βέβαιο ότι το παρόν και πιο πολύ το μέλλον θα δείξουν και θα αποδείξουν τον δείκτη του πολιτισμού μας : αν δηλαδή εμείς οι Έλληνες ως λαός σε χώρα υποδοχής μεταναστών θα συμπεριφερθούμε σε αυτούς τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους με κατανόηση και ανθρωπιά ή όπως φέρθηκαν κάποτε οι ξένοι στους δικούς μας μετανάστες με απανθρωπιά και σκληρότητα.
Τον 20ό αιώνα η Ελλάδα υπήρξε χώρα αποστολής μεταναστών. Η εξωτερική μετανάστευση των Ελλήνων παρουσιάζει περισσότερες ομοιότητες με την πρόσφατη εισροή ξένων εργατών στη χώρα μας από όσες θέλει μερίδα της ελληνικής κοινωνίας να παραδεχθεί ( Λ. Βεντούρα: Οι δρόμοι της μεγάλης φυγής.)
Μέσα από τη μελέτη λογοτεχνικών κειμένων οι μαθητές μας θα μπορούσαν να συναισθανθούν τον τραυματικό χαρακτήρα της εμπειρίας του ξενιτεμού και τις δυσκολίες των ανθρώπων που ζουν μακριά από τις πατρίδες τους. Παράλληλα από τα βιώματα των Ελλήνων μεταναστών να κατανοήσουν τα συναισθήματα του ξένου, του μετανάστη που ζει πάντα με μια ανεκπλήρωτη επιθυμία επιστροφής στα πάτρια εδάφη.
Λίγα λόγια για το περιεχόμενο του βιβλίου.
Στο «Διπλό Βιβλίο» (1976 ), το αίτημα της καλύτερης ζωής οδήγησε τους ανθρώπους μακριά από τα σπίτια τους, στα εργοστάσια της Κεντρικής Ευρώπης, για να ζουν σε μικρά κλουβιά, με άθλιες συνθήκες δουλεύοντας αδιαμαρτύρητα, ασταμάτητα, σε χώρους που περισσότερο μοιάζουν με φυλακές.
Ο Δ.Χατζής, απογοητευμένος και από τη μεταπολεμική κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά κι από τη διαμορφωμένη κατάσταση στον κόσμο, που μοιραία οδηγούν στη σκλαβιά και στην εξαθλίωση τον καθημερινό άνθρωπο, εκφράζει τον πόνο του και πολύ χαρακτηριστικά παρουσιάζει τους «ηττημένους».
Στουτγκάρδη, Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του 70
Ο συγγραφέας αναπαριστά πειστικά το λόγο ενός λαϊκού ανθρώπου, του Κώστα, που διαπιστώνει την απώλεια της προσωπικής αλλά και της εθνικής του ταυτότητας. Στο 2 ο κεφάλαιο ο Δ. Χατζής αναπτύσσει το θέμα του ελληνικού παρελθόντος του Κώστα. Καταγόταν από τη Σούρπη, ένα απομονωμένο χωριό του Νομού Μαγνησίας. Δεν έμαθε γράμματα και πριν φύγει μετανάστης στη Γερμανία εργαζόταν σε ένα μικρό εργαστήριο ξυλείας στο Βόλο.
«Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα» αποτελεί το τρίτο από τα εννέα κεφάλαια του μυθιστορήματος του Κώστα Χατζή με τίτλο «Το Διπλό Βιβλίο».
Ο Κώστας, έχοντας χάσει τους δεσμούς με τις ελληνικές καταβολές του, αδυνατεί να προσαρμοστεί στον καινούριο κόσμο. Τα μεγάλα πληθυσμιακά μεγέθη και οι ανεξιχνίαστοι για τον ίδιο, μηχανισμοί αυτού του κόσμου μεταδίδουν στον Κώστα την αίσθηση ότι η ταπεινή του ύπαρξη εξομοιώνεται με τις διαστάσεις ενός μικροβίου και τον οδηγούν στη συναισθηματική ανάγκη να συντάξει ο ίδιος το πικρόχολο και αυτοσαρκαστικό επίγραμμα.
Και να φροντίσεις εσύ, κύριε συγγραφέα, να μου βάλουνε κάποτε και μια πλάκα στο σπίτι της Φράου Μπάουμ, από την πίσω μεριά της αυλής, πως εδώ κατοίκησε κάποτε ο ξενότερος απ όλους τους ξένους της πολιτείας των ξένων
Τους κοιτάζω. Όλοι τους, λέω, πηγαίνουνε κάπου, έχουνε κάπου να πάνε. Εγώ είμαι εδώ, στη λεωφόρο, στην άσφαλτο, περισσότερο απ' όλους. Δε με περιμένει κανένας εμένα, δεν έχω πουθενά που να θέλω να πάω, να γυρίσω κάπου. Σαν να 'ναι το σπίτι μου εδώ, εδώ κι η πατρίδα μου, το κανένα σπίτι μου, η καμιά μου πατρίδα.
Με αφορμή αυτό το κείμενο οι μαθητές μας μπορούν να συνειδητοποιήσουν τις μεταβολές που συντελέστηκαν στον κοινωνικό χώρο της πατρίδας μας : μια χώρα, οι κάτοικοι της οποίας πριν από μερικές δεκαετίες μετανάστευαν λόγω οικονομικών προβλημάτων, γίνεται τα τελευταία χρόνια κέντρο υποδοχής οικονομικών μεταναστών από άλλες φτωχότερες χώρες.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
α. Τάξη Β 2 β. Μάθημα :Νεοελληνική Λογοτεχνία γ. Διδακτική ενότητα : Η αποδημία - Ο καημός της ξενιτιάς. Δ. Χατζής : Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα. δ. Προβλεπόμενος χρόνος : Δυο διδακτικές ώρες. ε. Τόπος διεξαγωγής μαθήματος : Εργαστήριο πληροφορικής
ΕΡΓΑΛΕΙΑ - ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
α. Διαδραστικό σχολικό βιβλίο, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας εμπλουτισμένα. β. Διαδίκτυο, ψηφιακό σχολείο γ. Παρακολούθηση επιλεγμένων ολιγόλεπτων ντοκιμαντέρ δ. Ανάθεση εργασιών με έντυπα ή ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας.
Ψηφιακό Σχολείο Εμπλουτισμένη διδασκαλία
Η ελληνική μετανάστευση
Από το ντοκιμαντέρ του Σ. Κούλογλου: "Βρωμοέλληνες«- "White woman seen with Greek" - " No rats,no Greeks, All American" ΟΙ βρωμο-έλληνες
ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Να γνωρίσουν το συγγραφέα Δ. Χατζή και το έργο του. Να κατανοήσουν τα βιώματα της αποδημίας και της μετανάστευσης και τις ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που συνδέονται με αυτά. Να συνειδητοποιήσουν την κοινωνική αποξένωση, την απομόνωση καθώς και την απώλεια της προσωπικής ταυτότητας του ήρωα του αποσπάσματος και να συγκρίνουν την κατάστασή του με αυτή του Κάσπαρ Χάουζερ.
Να προβληματιστούν πάνω στο θέμα της εγκατάστασης οικονομικών μεταναστών στο χθες και το σήμερα και να εκτιμήσουν τον αγώνα και τις αγωνίες των ανθρώπων αυτών. Να ευαισθητοποιηθούν στο ζήτημα της μετανάστευσης και να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στον Άλλο, στον πρόσφυγα, στο μετανάστη.
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Να μάθουν οι μαθητές της τάξης μας να εργάζονται ομαδικά συνειδητοποιώντας την αξία της συνεργασίας (ομαδοσυνεργατική μάθηση) Να εμπλακούν σε δραστηριότητες βιωματικής προσέγγισης μέσα από την αναζήτηση υλικού από τις πηγές που διαθέτει το ψηφιακό σχολείο.
Να προσεγγίσουν κριτικά το υλικό που συλλέγουν και να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται την αξία της διερεύνησης, της κριτικής αποτίμησης και της σύγκρισης (διερευνητική - ανακαλυπτική μάθηση).
Να δημιουργήσουν μια σύνθεση με εικόνες και κείμενα και να συσχετίσουν το γραπτό κείμενο με την εικόνα και να αντιληφθούν τους πολλούς και συμπληρωματικούς τρόπους (πολυτροπικότητα) με τους οποίους μπορεί να δοθεί ένα περιεχόμενο.
Βλάσης Κανιάρης, Εγκατάσταση από την περιοδεύουσα έκθεση στη Δυτική Γερμανία «Gastarbeiter-fremdarbeiter»
Να εργάζονται συλλογικά γρήγορα και αποτελεσματικά και να νιώθουν ικανοποίηση για το αποτέλεσμα της δημιουργίας τους.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
Οι μαθητές έρχονται στο εργαστήριο της Πληροφορικής μετά από συνεννόηση με τον υπεύθυνο καθηγητή και κάθονται μπροστά από τους υπολογιστές. Η εκπαιδευτικός μεριμνά ώστε να γίνει σωστή αξιοποίηση του χώρου και οι μαθητές της κάθε ομάδας να καθίσουν μαζί για να μην υπάρχουν άσκοπες μετακινήσεις και απώλεια πολύτιμου χρόνου.
Ο υπεύθυνος του εργαστηρίου έχει ανοίξει την ψηφιακή εκπαιδευτική πλατφόρμα στο διαδραστικό βιβλίο της Νεοελληνικής λογοτεχνίας και στη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα, στους υπολογιστές των μαθητών. Δ. Χατζής Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα
Στο ξεκίνημα προβάλλεται στον διαδραστικό πίνακα πεντάλεπτο βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=vxiygjh3ru4 με θέμα την ελληνική μετανάστευση. Δίνονται οι απαιτούμενες διευκρινήσεις σε ερωτήσεις των μαθητών και στη συνέχεια η καθηγήτρια διαβάζει το απόσπασμα από τη σελίδα του ψηφιακού σχολείου. Στη συνέχεια γίνεται επιλεκτικό άνοιγμα των συνδέσμων που περιβάλλουν το κείμενο όπως το παρακάτω:
Γ. Ορφανού, «Περιπέτεια εν Αμερική» Απ' το Σικάγο φύγαμε οκτώ παιδιά εν όλω να πάμε στη Βιρτζίνια, μακρυά δυο μερονύχτια. Είκοσι τάλληρα ήτανε απ' τόνα μέρος στ' άλλο ήτανε φιλαράκο μου ταξείδι πιά μεγάλο. Και κει που ταξειδεύαμε όλο συλλογισμένοι τάχα θα βρούμε κει δουλειά, ελέγαμ' οι καϋμένοι. Φθάσαμε τέλος αβλαβείς στου Χόπγουελ τα μέρη, που την καρδιά μας θέρισε σαν δίστομο μαχαίρι. Διότι μόλις βγήκαμε μέσα από το τραίνο μία πλατεία είδαμε με κόσμο γεμισμένη.
Δυο τρεις χιλιάδες ήτανε απ' έξω αραδιασμένοι και εζητούσανε δουλειά να πιάσουν οι καϋμένοι. Κάθε πρωί εις την γραμμή, προτού ακόμη φέξη σαν στρατιώτες είμασθε, φίλε, αραδιασμένοι. Φωνές, καυγάδες, πατιρντί, φωνάζαν σαν Εβραίοι ένας τον άλλον έσπρωχνε σαν παραλογισμένοι. Και τέλος πάντων πιάσαμε 'κει, φίλε μου, δουλειά όλοι οι πατριώτες και τα οκτώ παιδιά. Εκεί δουλέψαμε καλά χειμώνα καλοκαίρι και απ' εκεί το γέμισα, φίλε μου το κεμέρι. [πηγή: Ελληνικαί μούσαι: Πρωτότυπος συλλογή ποιημάτων των Ελλήνων της Αμερικής, επιμ. Βασίλειος Θ. Ζούστης, The Moussai Publishing Co., Νέα Υόρκη 1917]
Μετά την ανάγνωση του ποιήματος οι μαθητές παρακολουθούν 15/λεπτο απόσπασμα Από το ντοκιμαντέρ του Σ. Κούλογλου: "Βρωμοέλληνες" "White woman seen with Greek" - «No rats, no Greeks, All American» είναι μερικές από τις φράσεις που δείχνουν τη δυσφορία των Αμερικανών και τις προκαταλήψεις τους εις βάρος των Ελλήνων.
Στη συνέχεια οι ομάδες αναλαμβάνουν δράση. Ο αρχηγός κάθε ομάδας ανοίγει το ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο και εκεί βρίσκει το φύλλο εργασίας που περιγράφει τη πορεία αναζήτησης στοιχείων και τα τελικά παραδοτέα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο αρχηγός της κάθε ομάδας είναι υποχρεωμένος να επικοινωνεί με όλα τα μέλη της ομάδας του και είναι υπεύθυνος για την ολοκλήρωση της παρουσίασης που έχει αναλάβει.
Α ΟΜΑΔΑ Η Α ομάδα έχει στόχο της να μελετήσει τη ζωή και το έργο του Δ. Χατζή, ενός εκπροσώπου της μεταπολεμικής πεζογραφίας, να επιλέξει και να καταγράψει τους μεγάλους σταθμούς στη ζωή του συγγραφέα καθώς και το έργο του. Προτείνεται η ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpag e=node&cnode=461&t=409
Β ΟΜΑΔΑ Η Β Ομάδα έχει στόχο της να ανακαλύψει στοιχεία για τη ζωή του Κάσπαρ Χάουζερ και να αποκαλύψει στους υπόλοιπους γιατί ο Δ. Χατζής επιλέγει αυτό τον τίτλο για το τρίτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος του Το Διπλό βιβλίο. Προτείνεται η ιστοσελίδα http://www.e- telescope.gr/mystery-gr/caspar-hauser/302- caspar-hauser
Στη συνέχεια η Β ομάδα θα πρέπει να ξεκαθαρίσει και να διατυπώσει σε κείμενο τα κοινά στοιχεία του Κάσπαρ Χάουζερ με τον Κώστα τον ήρωα του μυθιστορήματος και να τα ανακοινώσει στις άλλες ομάδες την επόμενη διδακτική ώρα που θα γίνουν όλες οι ανακοινώσεις των ομάδων.
Γ ΟΜΑΔΑ Η Γ ομάδα θα πρέπει να ασχοληθεί με το φαινόμενο της μετανάστευσης αναζητώντας ιστορικά στοιχεία από το άρθρο της Λ. Βεντούρα επίκουρης καθηγήτριας Σύγχρονης Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=11749 5
Οι μαθητές που ανήκουν στην Γ ομάδα αντλώντας στοιχεία από το άρθρο της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ θα απαριθμήσουν τις αιτίες της μετανάστευσης και τα κυριότερα μεταναστευτικά ρεύματα της ελληνικής ιστορίας, συμπληρώνοντας τα κελιά του πίνακα: Πότε Σε ποιες χώρες Αιτίες
Δ ΟΜΑΔΑ Οι μαθητές της Δ ομάδας θα αναλάβουν να δημιουργήσουν μια σύνθεση από εικόνες και κείμενα που θα βρουν στο αποθετήριο μαθησιακών αντικειμένων Φωτόδεντρο http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/6514?locale= el Αφού επιλέξουν εικόνες και κείμενα θα τα εκτυπώσουν και θα τα ενσωματώσουν σε πόστερ που θα αναρτηθεί στο πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου.
Τέλος μετά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων και των παρουσιάσεων των τεσσάρων ομάδων στην ολομέλεια του τμήματος, οι μαθητές θα αναλάβουν την παραγωγή γραπτού κειμένου με την παρακάτω υπόθεση εργασίας : Ο Κώστας σας στέλνει ένα γράμμα όπου σας εκμυστηρεύεται όσα περιγράφονται στο συγκεκριμένο απόσπασμα. Τι θα του απαντούσατε ;
Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης, Βλάχος Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης, Βλάχος Πρώτη εκτέλεση: Σωτηρία Μπέλλου Σαν απόκληρος γυρίζω στην κακούργα ξενιτιά Περιπλανώμενος δυστυχισμένος Μακριά απ' της μάνας μου την αγκαλιά Κλαίνε τα πουλιά για αέρα Και τα δέντρα για νερό Κλαίω μανούλα μου κι εγώ για σένα Που έχω χρόνια για να σε ιδώ Πάρε χάρε τη ψυχή μου Ησυχία για να βρω Αφού το θέλησε η μαύρη μοίρα Μες τη ζωή μου να μη χαρώ
Το τραγούδι της ξενιτιάς», (Ερρ. Θαλασσινού-Μ. Θεοδωράκη- Γρ. Μπιθικώτσης) Φεγγάρι μάγια μού 'κανες και περπατώ και περπατώ στα ξένα είναι το σπίτι ορφανό, ορφανό αβάσταχτο το δειλινό και τα βουνά, και τα βουνά κλαμένα Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί να πάει στη μάνα υπομονή Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί ένα χελι- ένα χελιδονάκι να πάει να χτίσει τη φωλιά στου κήπου την κορομηλιά δίπλα στο μπα-, δίπλα στο μπαλκονάκι Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί να πάει στη μάνα υπομονή. Να πάει στη μάνα υπομονή δεμένη στο, δεμένη στο μαντήλι προικιά στην αδελφούλα μου και στη γειτονοπούλα μου γλυκό φιλί, γλυκό φιλί στα χείλη Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί να πάει στη μάνα υπομονή
21 η Μαρτίου Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης Ποιητική ανάγνωση. (Milton Avery, 1957)
Γιώργος Σεφέρης, Ο γυρισμός του ξενιτεμένου
Παλιέ μου φίλε τί γυρεύεις; χρόνια ξενιτεμένος ήρθες με εικόνες που έχεις αναθρέψει κάτω από ξένους ουρανούς μακριά απ' τον τόπο το δικό σου. Γυρεύω τον παλιό μου κήπο τα δέντρα μού έρχουνται ώς τη μέση κι οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια κι όμως σαν ήμουνα παιδί έπαιζα πάνω στο χορτάρι κάτω από τους μεγάλους ίσκιους κι έτρεχα πάνω σε πλαγιές ώρα πολλή λαχανιασμένος.
Γιατί είναι απόμακρη η φωνή σου; σήκωσε λίγο το κεφάλι να καταλάβω τί μου λες όσο μιλάς τ' ανάστημά σου ολοένα πάει και λιγοστεύει λες και βυθίζεσαι στο χώμα. Παλιέ μου φίλε συλλογίσου σιγά-σιγά θα συνηθίσεις η νοσταλγία σού έχει πλάσει μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους έξω απ' τη γης κι απ' τους ανθρώπους.