Αυγ. ΒΛΑΧΟΣ, Πρ. Φοιτητής, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Βασικές έννοιες της δημιουργικής οικονομίας και εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης και προώθησης της δημιουργικότητας και του πολιτισμού στην Ελλάδα μέσω του Europa Nostra. Αυγ. ΒΛΑΧΟΣ, Πρ. Φοιτητής, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ελ. ΛΙΝΑΚΗ, Πρ. Φοιτήτρια, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Όπως διαπιστώνουν οι Καλογερέσης κ.α. (2015), η βιβλιογραφία της δημιουργικότητας έχει αρχίσει να πολλαπλασιάζεται τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα (βλ. Αυδίκος, 2014 Καλογερέσης & Βογιατζής, 2012 Καλογερέσης & Κουρτέσης, 2013 Κουρτέσης, 2008), γεγονός που εξηγεί την πληθώρα των ορισμών της. Σύμφωνα με τους Καλογερέσης & Κουρτέσης (2013), ο ορισμός της δημιουργικότητας καθορίζει το βαθμό στον οποίο αυτή συνδέεται με την ανάπτυξη. Ο απλούστερος δόθηκε από τον Mumford (2003) και αποτελεί κοινό τόπο των ερευνητών ως «η παραγωγή καινοφανών και χρήσιμων προϊόντων» (σ.110). Η δημιουργικότητα περιστρέφεται γύρω από ένα σύστημα γνώσης που μπορεί να διαχειρίζεται πληροφορίες και δεξιότητες για την παραγωγή νέων γνώσεων και δεξιοτήτων (Andersson, 1985) και αναφέρεται «στην ικανότητα παραγωγής αυθεντικών ιδεών και καινοφανών τρόπων διερμηνείας του κόσμου» (UNCTAD, 2008, σ.9) μέσα από την παραγωγή αυθεντικών έργων τέχνης, επιστημονικών ανακαλύψεων και τεχνολογικών καινοτομιών. Επίσης, ορίζεται και ως «η διαδικασία μέσω της οποίας γεννιούνται ιδέες, συνδέονται και μετατρέπονται σε πράγματα που έχουν αξία» (UNCTAD, 2008, σ.10). Η δημιουργικότητα διακρίνεται σε καλλιτεχνική, επιστημονική, οικονομική και τεχνολογική (βλ. Γράφημα 1) (KEA, 2006), ενώ έχει δεχτεί κριτική λόγω των μη ξεκάθαρων ορίων μεταξύ αυτής «και των εκφραστικών ποιοτήτων που χαρακτηρίζουν πολιτιστικά αγαθά και υπηρεσίες» (UNESCO/UNDP, 2013, σ.21). 97

Τι γεννάει όμως την ίδια τη δημιουργικότητα; Δεν πρόκειται για μια απλή έκφραση των δεξιοτήτων, αλλά για την αλληλεπίδρασή τους με τη δομική αστάθεια (Andersson, 1985) ο Hall (2000) τονίζει ότι η τελευταία αναδεικνύεται από τον Törnqvist (1983) ως γενεσιουργός αιτία της δημιουργικότητας και συστατικό του δημιουργικού περιβάλλοντος. Άλλες προσεγγίσεις (βλ. Hui κ.α., 2005) υποστηρίζουν ότι οι χωρικές διαφοροποιήσεις της δημιουργικότητας μιας κοινωνίας αποτελούν το προϊόν αλληλεπίδρασης ποικίλων παραγόντων, το οποίο ενδέχεται να είναι μη- εμπορεύσιμο. Γράφημα 1 Η δημιουργικότητα στη σημερινή οικονομία Πηγή: UNCTAD Πηγή: UNCTAD (2010, σ.3), Ιδία μετάφραση Σύμφωνα με τους Βλάχος κ.α. (2014), η δημιουργικότητα δεν αποτελεί υποσύνολο της καινοτομίας ούτε και αντίστροφα πρόκειται για διαφορετικά εννοιολογικά σύνολα που ενδέχεται να αλληλεπικαλύπτονται. Κοντολογίς, οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται, διότι η πρώτη πραγματεύεται περισσότερο διαδικασίες ανάδειξης νέων ιδεών, ενώ η δεύτερη την per se παραγωγή νέων προϊόντων (UNCTAD, 2010). Εκτός όμως από τη δημιουργικότητα υπάρχουν και οι παρεμφερείς όροι δημιουργικοί κλάδοι (ΔΚ), δημιουργικοί άνθρωποι (ΔΑ), δημιουργική τάξη (ΔΤ) και δημιουργικές πόλεις (ΔΠ) που χρήζουν αποσαφήνισης. 98

Οι ΔΚ προσέλκυσαν την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας όταν το DCMS 8 του Η.Β. δημιούργησε την Creative Industries Task Force για τη χαρτογράφηση τους και την καταγραφή μέτρων πολιτικής (Flew, 2002). Το DCMS (βλ. DCMS, 2001, 2011) ξεχώρισε τους ΔΚ από τους πολιτιστικούς, ορίζοντάς τους ως εκείνες τις δραστηριότητες που η προέλευση τους έγκειται στην ατομική δημιουργικότητα, ικανότητα και ταλέντο και οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να παράγουν πλούτο μέσω της εκμετάλλευσης της διανοητικής ιδιοκτησίας. Η βιβλιογραφία αυτή ταυτίστηκε με τα ονόματα των C. Landry και R. Florida. Μεθοδολογικά, οι ΔΚ προσεγγίζονται από αναλύσεις αξιακής αλυσίδας, πνευματικών δικαιωμάτων, θεωρίας συμβολαίων κ.α., ενώ δομικά κυριαρχούνται από μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αναδεικνύονται ως δυναμικός τομέας με διαρκώς αυξανόμενο μερίδιο στο παγκόσμιο εμπόριο (UNCTAD, 2008). Η πιο πρόσφατη απόπειρα συνολικής επισκόπησης των διαφόρων συστημάτων ταξινόμησης των ΔΚ (βλ. Πίνακας 1) πραγματοποιήθηκε από την Παπαστεργίου (2015), περιλαμβάνοντας όλη τη σχετική βιβλιογραφία. Στα χαρακτηριστικά παραδείγματα συγκαταλέγεται η τετραμερής ομαδοποίηση που προτείνει η UNCTAD (2010) για τους ΔΚ: Κληρονομιά- Τέχνες- Media- Λειτουργικές Δημιουργίες (βλ. Γράφημα 2), ενώ υφίστανται και μοντέλα ομόκεντρων κύκλων για την ταξινόμηση τους, όπως του Thorsby (βλ. Γράφημα 4) και του Work Foundation (βλ. Γράφημα 5). Εισηγητής της ΔΤ υπήρξε ο Florida (2002b, 2005), ο οποίος ονομάτισε έτσι τους εργαζόμενους που παράγουν νέα ή πρωτότυπα προϊόντα και εν γένει όσους απασχολούνται σε κλάδους έντασης γνώσης (Καλογερέσης & Κουρτέσης, 2013). Η ΔΤ απέχει από τις μαρξιστικές ταξικές αναλύσεις, διότι τη συνιστούν οι κοινές ιδιότητες των ατόμων της και όχι αντίστροφα (Βλάχος κ.α., 2014), οδηγώντας στη θέση ότι «δεν αποτελεί κατ ανάγκην μια χωριστή κατηγορία ανθρώπων» (Καλογερέσης & Κουρτέσης, 2013, σ.12). Έχει θεμελιωθεί εμπειρικά ότι η ΔΤ περιλαμβάνει περίπου το 1/3 του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ που αμείβεται με υψηλά εισοδήματα, έχει μικρή ανεργία και μοιράζεται αξίες και μποέμ (κοσμοπολίτικους) τρόπους ζωής (στοιχεία που διαμορφώνουν το λεγόμενο δημιουργικό ήθος ). Οι εργαζόμενοι αυτοί βαφτίζονται από τον Florida ΔΑ 8 Το Υπουργείο Πολιτισµού, Μέσων και Αθλητισµού του Ηνωµένου Βασιλείου. 99

Γράφημα 2 Ομαδοποίηση των δημιουργικών κλάδων από την UNCTAD Πηγή: UNCTAD (2010, σ.8), Μετάφραση Παπαστεργίου (2015). Παρότι διερευνάται εάν οι ΔΠ έλκουν ΔΑ ή αντίστροφα, οι πόλεις αρέσκονται να προσελκύουν ΔΑ με την προσφορά διάφορων παροχών - άλλωστε ο Florida ανήκει στους λεγόμενους θεωρητικούς των ανέσεων (Βλάχος, 2015)- γεγονός που συγκρούεται με τις πολυπαραγοντικές αναλύσεις της δημιουργικότητας των Törnqvist (1983) και Andersson (1985). Η σύγχρονη συζήτηση περιλαμβάνει την προσέγγιση των πολεοδομικών παρεμβάσεων (βλ. Landry, 2008 Clark κ.α., 2002), της οικονομικής γεωγραφίας (βλ. Glaeser, 1998, 1999) και του Florida (2002b a, 2003, 2005, 2011 9 ) με τα 4Τ που πρέπει να διαθέτει μία ΔΠ: ταλέντο, τεχνολογία, ανεκτικότητα, χωρικά πλεονεκτήματα. Οι προσεγγίσεις αυτές συνδέονται με ευρύτερες βιβλιογραφίες που απομακρύνουν τις πόλεις από ντετερμινιστικά σενάρια καταστροφής τους (Βλάχος, 2015), π.χ. ως πεδίο δημιουργικότητας (βλ. Amin & Graham, 1997 Landry & Bianchini, 1995) για την αντιμετώπιση κρίσεων. Άλλοι συγγραφείς (βλ. Ταράνη, 2007), θεώρησαν ότι η ΔΠ αναδύθηκε ως εναλλακτικό παράδειγμα για το σχεδιασμό και την πολεοδομία, όπου οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται και να σχεδιάζουν, αξιοποιώντας την 9 Το 2011 (µε επανέκδοση του σχετικού του έργου) η προσέγγιση του R. Florida εµπλουτίζεται από τον ίδιο µε ένα ακόµη T, τα χωρικά πλεονεκτήµατα. 100

ανθρώπινη φαντασία και το ταλέντο μέσα από μια σειρά καινοτομιών, χωρίς την ύπαρξη τελικών και αδιαμφισβήτητων λύσεων. Παρότι δεν είναι κοινά αποδεκτός ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει κάτι τέτοιο, υπάρχει σχετική αποδοχή του συμπεράσματος του Florida ότι η προσέλκυση ΔΑ λειτουργεί ευεργετικά στις οικονομίες των πόλεων (Καλογερέσης & Κουρτέσης, 2013) καίτοι η σχέση δημιουργικότητας και ανάπτυξης παραμένει ασαφής (UNCTAD, 2008, 2010). Αυτό όμως που δεν αμφισβητείται είναι ότι η αξιοποίηση καινούριων ιδεών για τη δημιουργία εμπορεύσιμων προϊόντων προσθέτει μία οικονομική διάσταση στις συζητήσεις περί δημιουργικότητας, επιχειρηματικότητας, καινοτομίας και εν γένει οικονομικής μεγέθυνσης. Για αυτό το λόγο, τα αποτελέσματα της δημιουργικότητας περιλαμβάνουν και τις 4 μορφές κεφαλαίου (κοινωνικό, πολιτιστικό, ανθρώπινο, δομικό/θεσμικό), ο συνδυασμός των οποίων σχηματοποιείται στο μοντέλο των 5Cs (βλ. Γράφημα 3). Γράφημα 3 Η αλληλεπίδραση των 5 μορφών κεφαλαίου (5Cs) Πηγή: A Study on Creativity Index (2005) στο UNCTAD (2010, σ.4), Ιδία μετάφραση. 101

Γράφημα 4 Το μοντέλο των ομόκεντρων κύκλων του David Thorsby (με εννοιολογικές προσαρμογές) Πηγή: UNESCO/UNDP (2013, σ.23), Μετάφραση Παπαστεργίου (2015). Γράφημα 5 Το μοντέλο των ομόκεντρων κύκλων του Work Foundation Πηγή: Work Foundation, από τον Flew (2012) στο UNESCO/UNDP (2013, σ.24), Ιδία μετάφραση. Πηγή: Work Foundation, από τον Flew (2012) στο UNESCO/UNDP (2013, σ.24), Ιδία μετάφραση. 102

Πίνακας 1 Τα διαφορετικά συστήματα ταξινόμησης των πολιτιστικών/ δημιουργικών κλάδων βάσει των αντίστοιχων μοντέλων 103

Πηγές: BOP Consultants (2010) UNCTAD (2010) UNESCO/UNDP (2013) KEA (2006) Pessoa κ.α. (2009) WIPO (2002) Thorsby (2010), Μετάφραση, επισκόπηση και ψηφιακή επεξεργασία Παπαστεργίου (2015). Προχωρώντας στις μελέτες περίπτωσης, γίνεται μία μικρή εισαγωγή στον πολιτισμό ως έννοια- ομπρέλα που δεν ταυτίζεται με τη δημιουργικότητα. Ο γαλλικός όρος civilization αποδίδεται από τον Κοραή (1806) ως πολιτισμός, έννοια που εμπεριέχει τη λέξη πόλη και προέρχεται από το ρήμα πέλω που σημαίνει συναναστρέφομαι, συναθροίζομαι (Γραμματικάκης, 1996). Άρα η ομαδική συμβίωση και η πόλη παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Στις διεθνείς αποδόσεις του πολιτισμού εντάσσεται και ο όρος culture που προωθήθηκε μετά τον 18ο αιώνα λόγω του kultur του Καντ. Η έννοια civilization διαφέρει από εκείνη της culture, καθώς η πρώτη «ορίζεται [ως] τεχνικός πολιτισμός και 104

εκπολιτισμός, [ενώ η δεύτερη ως] ηθικοπνευματικός πολιτισμός» (Κωνσταντινίδου, 1998, σ.2). Ο πολιτισμός αξιοποιεί την καινοτομία και τη δημιουργικότητα για μια νέα, συνεκτική και βιώσιμη κοινωνία (Χουρμουζιάδης, 1998), συμβάλλοντας στην οικονομική, αστική και τοπική ανάπτυξη, στο δημιουργικό κεφάλαιο των πόλεων και στη διαμόρφωση των αναπτυξιακών πολιτικών. Άλλωστε, η δημιουργικότητα και οι συγγενείς της έννοιες βρίσκονται σε αφθονία στις διάφορες αναπτυξιακές στρατηγικές και οράματα για τις πόλεις. Κατά τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020 της ΕΕ, προωθείται μεταξύ άλλων και το πρόγραμμα- πλαίσιο Δημιουργική Ευρώπη 10 (βλ. Bruell, 2013), στο οποίο εντάσσονται 5 ευρωπαϊκά βραβεία, όπως το Europa Nostra για την πολιτιστική κληρονομιά. Ο οργανισμός Europa Nostra (που αποδίδει τα ομώνυμα βραβεία) αντιπροσωπεύει μιας ταχέως αναπτυσσόμενη κίνηση πολιτών για τη διαφύλαξη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013), αποτελώντας ένα δίκτυο που αποτελείται από 250 οργανισμούς- μέλη, 150 συνδεδεμένους οργανισμούς (κυβερνητικούς φορείς, τοπικές αρχές & επιχειρήσεις), καθώς και 1.500 μεμονωμένα μέλη. Σε άμεση συνεργασία με την ΕΕ αποδίδει αριστεία (υπό μορφή βραβείων πολιτιστικής κληρονομιάς που κατέχουν ιδιαίτερο κύρος στην Ευρώπη) και οργανώνει εκστρατεία ενημέρωσης για την καταστροφή ιστορικών μνημείων και πολιτιστικών τοπίων. Το 2015 αξιολογήθηκαν 263 αιτήσεις και απονεμήθηκαν 28 βραβεία αναφερόμενα σε τέσσερις κατηγορίες: 1) αποκατάσταση, 2) έρευνα και ψηφιοποίηση, 3) μακροχρόνια προσφορά στην πολιτιστική κληρονομιά και 4) εκπαίδευση, κατάρτιση & ευαισθητοποίηση (Γραφείο Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, 2015). Οι ελληνικές συμμετοχές απέσπασαν 3 σημαντικές διακρίσεις, που αναδεικνύονται στο παρόν πόνημα ως μελέτες εναλλακτικών τρόπων διαχείρισης της δημιουργικότητας και του πολιτισμού. Τα συγκεκριμένα βραβεία είναι τα εξής (Europa Nostra, 2015): Α) αποκατάσταση του αρχοντικού Αντουάνικο (Χίος, βλ. Εικόνα 1): Οι εργασίες περιελάμβαναν επισκευές, αποκαταστάσεις των κτιρίων και του συστήματος άρδευσης που επανόρθωσαν τη σχέση δομημένου- φυσικού περιβάλλοντος βάσει του αρχικού σχεδίου, διαμορφώνοντας ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα διαχείρισης ιστορικού συγκροτήματος σε πολιτιστικό τοπίο που συνδυάζει χρήσεις κατοικίας και αγροτικής εκμετάλλευσης. Για τη βράβευση εκτιμήθηκε ιδιαίτερα η υψηλή ποιότητα των αναστηλώσεων, οι οποίες περιελάμβαναν ανάκτηση και εφαρμογή παραδοσιακών τεχνικών δόμησης. Η παρέμβαση θεωρήθηκε πρότυπη για παρόμοια έργα για τη διατήρηση της τοπικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. 10 Το πρόγραµµα-πλαίσιο Δηµιουργική Ευρώπη συνοψίζει τη νέα πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εν γένει της ΕΕ για τους δηµιουργικούς και πολιτιστικούς κλάδους. Ο προϋπολογισµός αυτού του προγράµµατος ανέρχεται σε 1,46 δισ., ήτοι 9% αυξηµένος σε σχέση µε τα προγράµµατα που αντικατέστησε. 105

Συνεδρία 6. Συνεδρία νέων επιστημόνων Εικόνα 1 Άποψη του αρχοντικού Αντουάνικο (Χίος) μετά την αποκατάσταση Πηγή: ec.europa.eu \Πηγή: ec.europa.eu Β) αποκατάσταση ανεμόμυλων με διάτρηση ιστίων στο οροπέδιο Λασιθίου (Κρήτη, βλ. Εικόνα 2): Η αποκατάσταση των ανεμόμυλων οφείλεται στον Γ. Χατζάκη, ο οποίος άνοιξε μικρές οπές στα ιστία των μύλων ώστε να λειτουργούν ικανοποιητικά ανεξαρτήτως έντασης ανέμου, διασφαλίζοντας τη σωστή λειτουργία τους. Η τεχνική αυτή θεωρήθηκε ευφυής επειδή προσέφερε δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης των παροπλισμένων ανεμόμυλων και αύξηση της παραγωγικότητας των εν λειτουργία. Η στράτευση της δημιουργικότητας, επομένως, για την ανάπτυξη μιας πρότυπης τεχνικής μεθοδολογίας βελτιωτικών επεμβάσεων σε ανεμόμυλους είχε ως αποτέλεσμα τη διάσωση της τοπικής οικονομίας και αισθητικής. 106

Συνεδρία 6. Συνεδρία νέων επιστημόνων Εικόνα 2 Το ιδιαίτερο τοπίο με τους ανεμόμυλους στο οροπέδιο Λασιθίου (Κρήτη) Πηγή: tanea.gr Γ) πρόγραμμα HERMES για την ψηφιακή διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ερμούπολης (Σύρος, βλ. Εικόνα 3): Πρόκειται για τη δημιουργία ενός δωρεάν, πολυπαραγοντικού και ανοιχτού κώδικα λογισμικού/ιστοσελίδας με στόχο τη διαφύλαξη του - ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας- κτιριακού αποθέματος της Ερμούπολης. Με το πρόγραμμα HERMES του Π. Χατζηγρηγορίου, εκτός από την καταγραφή πολύτιμων δεδομένων για τα κτίρια της πόλης, παρακολουθείται και η κατάσταση/ευπάθεια τους για την κατά προτεραιότητα αποκατάσταση πιθανών φθορών και τη διασφάλιση της αρχιτεκτονικής τους ποιότητας. 107

Συνεδρία 6. Συνεδρία νέων επιστημόνων Εικόνα 3 Ψηφιακή διαχείριση του κτιριακού αποθέματος της Ερμούπολης (Σύρος) Πηγή: syrosinstitute.gr Κατά τη γνώμη μας, οι παραπάνω βραβεύσεις καταδεικνύουν ακραιφνώς τη σημασία της λειτουργίας του θεσμού Europa Nostra για τη βέλτιστη διαχείριση και προώθηση της δημιουργικότητας και εν γένει του πολιτισμού στην Ελλάδα. Η παροχή λογισμικού11 ανοιχτού κώδικα στο ευρύ κοινό μέσω ιστοσελίδας (βλ. πρόγραμμα HERMES ) συμβάλλει στη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας για το κτιριακό απόθεμα της Ερμούπολης και παράλληλα προωθεί τη δημιουργικότητα στα ψηφιακά μέσα, επιτυγχάνοντας βέλτιστη διαχείριση της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτό το απόθεμα. Στην περίπτωση του αρχοντικού Αντουάνικο η επιβράβευση αποδίδεται κυρίως στην ολοκληρωμένη προσέγγιση της αποκατάστασης για την οποία αξιοποιήθηκαν παραδοσιακές τεχνικές δόμησης που ανέπτυξαν ΔΑ σε προγενέστερες χρονικές περιόδους. Έτσι, όχι απλώς προωθήθηκε η δημιουργικότητα και ο τοπικός πολιτισμός, αλλά μεταλαμπαδεύτηκαν ο πνευματικός μόχθος και η ευρεσιτεχνία των προηγούμενων γενεών ως δημιουργικό κεφάλαιο για τις νεότερες. Επίσης, ο ευρηματικός τρόπος με τον οποίο αποκαταστάθηκε η ισορροπία μεταξύ δομημένου (αστικού ή αγροτικού) περιβάλλοντος και αδόμητου (περιαστικού ή φυσικού) περιβάλλοντος με μίξη των χρήσεων γης συνιστά επιχείρημα υπέρ ενός εναλλακτικού τρόπου προώθησης της τοπικής δημιουργικότητας. Παρομοίως, η ανάπτυξη μιας 11 Πρόκειται για Σύστηµα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) που έχει προσαρµοστεί κατάλληλα για τις ανάγκες του project HERMES. 108

πρότυπης τεχνικής μεθοδολογίας για την αποκατάσταση ανεμόμυλων (βλ. οροπέδιο Λασιθίου) συνηγορεί υπέρ του ίδιου επιχειρήματος. Όπως προαναφέρθηκε, το Europa Nostra είναι θεσμός που εντάσσεται στο πρόγραμμα- πλαίσιο Δημιουργική Ευρώπη της ΕΕ και επομένως σχετίζεται ευθέως με τους δημιουργικούς και πολιτιστικούς κλάδους. Άρα οι στόχοι του δεν μπορούν να αποκλίνουν από τους στόχους αυτού του πλαισίου, οι οποίοι περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την προώθηση του πολιτισμού μέσα από συνεργατικά δίκτυα ΔΑ και επιχειρήσεων, και μέσα από την ενίσχυση του ανταγωνισμού. Με βάση όλα τα παραπάνω θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι η βράβευση ΔΑ για υλοποιημένες ιδέες τους είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την προώθηση της δημιουργικότητας και την ανάπτυξη και ανάδειξη πρότυπων επεμβάσεων και πρωτότυπων ιδεών στα πλαίσια της δημιουργικής οικονομίας. Και αυτό διότι με τα συγκεκριμένα βραβεία ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα, προωθείται η καινοτομία και ενισχύεται η βέλτιστη διαχείριση του κατά τόπους δημιουργικού κεφαλαίου, εξασφαλίζοντας ικανές προϋποθέσεις για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Λέξεις- κλειδιά: δημιουργικότητα, δημιουργικοί & πολιτιστικοί κλάδοι, Europa Nostra Βιβλιογραφία - Amin, A. and Graham, S., 1997. The Ordinary City. Transactions of the Institute of British Geographers, 22(4), pp.411 429. - Andersson, Å., 1985. Creativity and regional development. Papers of the Regional Science Association, 56(1), pp.5 20. - BOP Consultants, 2010. Mapping the Creative Industries: A Toolkit. The British Council. - Bruell, C., 2013. Creative Europe 2014-2020: A new programme - a new cultural policy as well?. Available at: http://www.ifa.de/fileadmin/pdf/edition/creative- europe_bruell.pdf. - Clark, T.N., Lloyd, R., Wong, K.K. and Jain, P., 2002. Amenities Drive Urban Growth. Journal of Urban Affairs, 24(5), pp.493 515. - DCMS, 2001. Creative Industries Mapping Documents 2001 - Publications - GOV.UK. London, UK: HM s Department of Culture, Media and Sports. - DCMS, 2011. Creative Industries Economic Estimates, Full Statistical Release. London, UK: HM s Department of Culture, Media and Sports. - Europa Nostra, 2015. The Voice of Cultural Heritage in Europe. europanostra.org. - Flew, T., 2002. Beyond ad hocery: Defining Creative Industries. In: Cultural Sites, Sultural Theory, Cultural Policy. 2nd International Conference on Cultural Policy Research. Te Papa, Wellington, New Zealand. 109

- Flew, T., 2012. The Creative Industries: Culture and Policy. Lodon, UK: SAGE Publications. - Florida, R., 2002a. The Economic Geography of Talent. Annals of the Association of American Geographers, 92(4), pp.743 755. - Florida, R., 2003. Cities and the Creative Class. City & Community, 2(1), pp.3 19. - Florida, R., 2005. The Flight of the Creative Class: New Global Competition for Talent. New York, NY: HarperBusiness. - Florida, R.L., 2002b. The Rise of the Creative Class: And How It s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. 1st ed. Basic Books. - Glaeser, E.L., 1998. Are Cities Dying? The Journal of Economic Perspectives, 12(2), pp.139 160. - Glaeser, E.L., 1999. Learning in Cities. Journal of Urban Economics, 46(2), pp.254 277. - Hall, P., 2000. Creative Cities and Economic Development. Urban Studies, 37(4), pp.639 649. - Hui, D., Ng, C., Mok, P., Fong, N., Chin, W. and Yuen, C., 2005. A Study on Creativity Index. Hong Kong: Centre for Cultural Research, University of Hong Kong. - KEA, 2006. The Economy of Culture in Europe. European Affairs. Brussels: European Commission, Directorate General for Education and Culture. - Landry, C., 2008. The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators. 2nd ed. London, UK; New York, NY: Routledge. - Landry, C. and Bianchini, F., 1995. The Creative City. London, UK: Demos/Comedia. - Mumford, M.D., 2003. Where Have We Been, Where Are We Going? Taking Stock in Creativity Research. Creativity Research Journal, (15), pp.107 120. - Pessoa, J., Deloumeaoux, L. and Ellis, S., 2009. The 2009 UNESCO Framework for Cultural Statistics (FCS). Montreal, Canada: UNESCO Institute for Statistics. - Thorsby, D., 2010. The Economics of Cultural Policy. Cambridge University Press. - Törnqvist, G., 1983. Creativity and the renewal of regional life. In: A. Buttimer, ed., Creativity and Context: A Seminar Report, Lund Studies in Geography. Gleerup, Lund: Human Geography, pp.91 112. - UNCTAD, 2008. Creative Economy Report 2008. Paris, France: United Nations. - UNCTAD, 2010. Creative Economy Report 2010. Paris, France: United Nations. - UNESCO/UNDP, 2013. Creative Economy Report 2013 Special Edition: Widening Local Development Pathways. Paris, New York: United Nations, United Nations Development Programme, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. - WIPO, 2002. Guide on Surveying the Economic Contribution of the Copyright- Based Industries. World Intellectual Property Organization. - Αυδίκος, Β., 2014. Οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες στην Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο. - Βλάχος, Α., 2015. Παγκόσμιες Πόλεις & Πόλεις του Κόσμου: Αστικοποίηση, Παγκοσμιοποίηση και Ανάπτυξη. Ερευνητική Εργασία υπό την επίβλεψη του Καλογερέσης 110

Α. Θεσσαλονίκη, Ελλάδα: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, ΑΠΘ. - Βλάχος, Α., Ιστόριου, Θ., Κουτάντζης, Σ., Μιχαηλίδου, Α. and Τζιούτζιος, Δ., 2014. Δημιουργικότητα: Πολιτικές για τη δημιουργικότητα σε ποικίλα χωρικά, πολιτικά και οικονομικά επίπεδα Επιπτώσεις της δημιουργικότητας στην ανάπτυξη, υπό την εποπτεία του Καλογερέσης Α. Θ8- Ε9 Οργάνωση Οικονομικών Δραστηριοτήτων και Χωρική Ανάπτυξη, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, ΑΠΘ. - Γραμματικάκης, Γ., 1996. Κοσμογραφήματα. Αθήνα, Ελλάδα: Εκδόσεις Πόλις. - Γραφείο Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, 2015. Τρία βραβεία Europa Nostra για την πολιτιστική κληρονομιά. Αθήνα, Ελλάδα: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. - Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013. Europa Nostra. Brussels: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. - Καλογερέσης, Α., Βλάχος, Α., Ιστόριου, Θ., Μιχαηλίδου, Α. and Τζιούτζιος, Δ., 2015. Μια προσπάθεια αρχικής χαρτογράφησης δημιουργικών πρωτοβουλιών στην Ελλάδα. In: Ημερίδα για τη Δημιουργική Οικονομία και τις Εξελίξεις στην Ελλάδα. Αθήνα: Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο. - Καλογερέσης, Α. and Βογιατζής, Ν., 2012. Η Δημιουργική Θεσσαλονίκη ή η Θεσσαλονίκη ως Δημιουργική Πόλη: Μία προσπάθεια Χαρτογράφησης και Τυπολογίας. In: Οικονομική Κρίση και Πολιτικές Ανάπτυξης και Συνοχής. 10ο Τακτικό Επιστημονικό Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA- GR). Θεσσαλονίκη: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, ΑΠΘ. - Καλογερέσης, Α. and Κουρτέσης, Α., 2013. Δημιουργικότητα και ανάπτυξη: μύθοι και πραγματικότητες με αφορμή την περίπτωση της Θεσσαλονίκης. In: Αγροτική Οικονομία, Ύπαιθρος Χώρος, Περιφερειακή και Τοπική Ανάπτυξη. 11ο Τακτικό Επιστημονικό Συνέδριο Ελληνικής Εταιρείας Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA- GR). Πάτρα. - Κουρτέσης, Α., 2008. Δημιουργικές Πόλεις και Θεσσαλονίκη: Μία Αρχική Θεώρηση. In: Γ. Καυκαλάς, Λ. Λαμπριανίδης and Ν. Παπαμίχος, eds., Η Θεσσαλονίκη στο Μεταίχμιο: Η Πόλη ως Διαδικασία Αλλαγών. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, pp.265 293. - Κωνσταντινίδου, Φ., 1998. Πολιτισμός: Σημεία προσέγγισης. Περιοδικό Φιλόλογος, 93. - Παπαστεργίου, Έ., 2015. Η Δημιουργική Τάξη στην Πόλη της Θεσσαλονίκης: Μία Προσέγγιση από τη Σκοπιά της Υποκειμενικής Ευημερίας. Διπλωματική Εργασία. Θεσσαλονίκη, Ελλάδα: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, ΑΠΘ. - Ταράνη, Π., 2007. Review: Landry C. The Creative City: A Toolkit for Urban Innovators. Μεταπτυχιακό Σεμινάριο: Ευφυείς πόλεις: Συστήματα και Περιβάλλον Καινοτομίας. Αθήνα, Ελλάδα: urenio.org. - Χουρμουζιάδης, Γ., 1998. Για το μέτωπο του πολιτισμού. Εφημερίδα Ριζοσπάστης 111