Εθνικό σύστημα καινοτομίας και δικτύωση (clusters) επιχειρήσεων και οργανισμών

Transcript

1 Εθνικό σύστημα καινοτομίας και δικτύωση (clusters) επιχειρήσεων και οργανισμών Δρ. Ιωάννης Χατζηκιάν, Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων, ΣΔΟ, ΤΕΙ Αθηνών, Εισήγηση στην ημερίδα του Γραφείου Διαμεσολάβησης του ΤΕΙ Αθήνας με τον τίτλο : «Η εκπαίδευση στην κοινωνία της γνώσης», 30 Απριλίου 2007, ΤΕΙ Αθήνας. 1. Εισαγωγή : Ο στόχος της Λισσαβόνας Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανταποκρινόμενη στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, έθεσε τον παρακάτω στρατηγικό στόχο: «να καταστεί μέχρι το 2010 η πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο, βασισμένη στη γνώση, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» Σύνοδος Κορυφής Λισσαβόνας-Μάρτιος 2000). Πίνακας 1 : Προτεινόμενοι στόχοι Δείκτης Χρόνος Μέσος όρος Ε.Ε. Ελλάδα Ακαθάριστη Εγχώρια Δαπάνη για Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη ως προς το ΑΕΠ Σήμερα ,9% 3,0% 0,68% 1,5% Συμμετοχή των επιχειρήσεων στην Ακαθάριστη Εγχώρια Δαπάνη για ΕΤΑ Σήμερα % 66,7% 24% 40% Πηγή : Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) 1

2 Παράγοντες κλειδιά για την επίτευξη του παραπάνω στόχου είναι η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας και η προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος. Η εμπειρία έως σήμερα έχει δείξει, ότι η καινοτομία που βασίζεται στη Γνώση, είναι εκείνη που δημιουργεί τα πιο ανταγωνιστικά προϊόντα, υπηρεσίες ή διαδικασίες και παρέχει στην επιχείρηση ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η Νέα Οικονομία δηλαδή η Οικονομία ή Κοινωνία της Γνώσης χαρακτηρίζεται από τη μεταστροφή του ανταγωνισμού που στηρίζεται στις τιμές, στον ανταγωνισμό που βασίζεται στις νέες ιδέες, δηλαδή στη διαφοροποίηση και βελτίωση των προϊόντων ή υπηρεσιών Κρίσιμος παράγοντας της Νέας Οικονομίας είναι η «Γνώση». Η καινοτομική δραστηριότητα στρέφεται ολοένα και περισσότερο σε τομείς «έντασης γνώσης» όπως είναι η πληροφορική και το λογισμικό, η βιοτεχνολογία, κ.ά. 2. Εθνικό Σύστημα καινοτομίας Βασικό «εργαλείο» ανάλυσης αποτελεί η έννοια του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας (ΈΣΚ), που ορίζεται (OECD, 1999) ως το σύνολο των διακριτών θεσμών που σε συνδυασμό και αυτόνομα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διάχυση νέων τεχνολογιών και διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου η κυβέρνηση διαμορφώνει και υλοποιεί πολιτικές με στόχο την διαδικασία καινοτομίας. Η εξέταση μέσω ΕΣΚ περιλαμβάνει τρία επίπεδα ανάλυσης: Α) Το μακρό επίπεδο στο οποίο η οικονομία γίνεται αντιληπτή ως ένα σύνολο διασυνδεόμενων δρώντων μηχανισμών που περιλαμβάνουν τις επιχειρήσεις, τα πανεπιστήμια και τους δημόσιους ερευνητικούς φορείς, και ενδιάμεσους υποστηρικτικούς φορείς που σχετίζονται π.χ. με την χρηματοδότηση της καινοτομίας, την τεχνική εκπαίδευση, την παροχή υπηρεσιών υποστήριξης μεταφοράς τεχνολογίας κτλ. Β) Το μέσο επίπεδο που εξετάζει τις αλληλοσυσχετίσεις ανάμεσα σε επιχειρήσεις με κοινά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για την γνωστή έννοια των δικτύων επιχειρήσεων (clusters) που αφορούν είτε παρόμοιες ή αλληλοσυμπληρούμενες δραστηριότητες, είτε γεωγραφική εγγύτητα, είτε και τα δύο. ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Γ) Το μικρο - επίπεδο που εστιάζει στα ιδιαίτερα εσωτερικά χαρακτηριστικά και ικανότητες της επιχείρησης που σχετίζονται θετικά με την ικανότητα της να καινοτομεί. 2

3 3. Η απόδοση του Ελληνικού Συστήματος Καινοτομίας 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,36 0,47 0,49 0,51 0, Σχήμα 1 : Η Ε&Τ δαπάνη στην Ελλάδα ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ- πηγή : ΓΓΕΤ 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 EU A B D DK E EL F FIN I IRL NL P S UK US Σχήμα 2 : Η δημόσια δαπάνη σε Ε&Τ- πηγή Εuropean scoreboard for innovation

4 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 EU A B D DK E EL F FIN I IRL NL P S UK US Σχήμα 3 : Η ιδιωτική δαπάνη σε Ε&Τ- πηγή : Εuropean scoreboard for innovation 2002 Πίνακας 2 : Δαπάνες ΕΤΑ ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ, Χώρα ΕΕ 1,94 1,92 1,84 1,82 1,93 Βέλγιο 1,62 1,58 1,58 1,58 1,96 Δανία 1,64 1,74 1,83 1,89 2,09 Γερμανία 2,54 2,42 2,31 2,31 2,44 Ελλάδα 0,36 0,47 0,49 0,51 0,68 Ισπανία 0,84 0,91 0,85 0,86 0,88 Γαλλία 2,37 2,45 2,34 2,24 2,18 Ιρλανδία 0,93 1,2 1,36 1,43 1,21 Ιταλία 1,23 1,14 1,01 1,0 1,04 Ολλανδία 1,97 2,0 2,07 2,12 2,02 Αυστρία 1,47 1,49 1,59 1,82 1,83 Πορτογαλία 0,51 0,62 0,58 0,65 0,76 Φινλανδία 2,04 2,21 2,35 2,78 3,22 Σουηδία 2,79 3,39 3,59 3,85 3,78 Μ. Βρετανία 2,07 2,15 2,02 1,87 1,85 ΗΠΑ - - 2,53* 2,56 2,64 Ιαπωνία - - 2,77* 2,83 2,94 Πηγές: α) ΓΓΕΤ, Τμήμα Τεκμηρίωσης Επιστημονικών και Τεχνολογικών Δεικτών, β) Science and Technology Indicators for the European Research Area(STI-ERA) Σημείωση : *αφορά το έτος

5 4. Καινοτομικές συνεργασίες Ο Porter, σε εργασία του για τα clusters (Porter, 1999), ορίζει ότι τα clusters είναι μια ομάδα διασυνδεδεμένων επιχειρήσεων και συνεργαζόμενων ιδρυμάτων και ινστιτούτων που δραστηριοποιούνται σε ένα ορισμένο τομέα και δρούν από κοινού και συμπληρωματικά μεταξύ τους και προσδίδει σ αυτά χωρική διάσταση, αναφέροντας ότι το γεωγραφικό εύρος των clusters είναι δυνατόν να αφορά μία απλή πόλη, μία περιφέρεια, μία χώρα ή, επίσης, μία ομάδα χωρών που γειτνιάζουν. Πίνακας 3 : Καινοτομικές συνεργασίες μεταξύ , Κίτσος κ.ά (2006) Τύπος συνεργαζόμενου Εθνικός ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία Λοποί φορέα Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Άλλες επιχειρήσεις του ίδιου ομίλου 54 14,5 26 7,0 17 4,6 16 4,3 22 5,9 Προμηθευτές εξοπλισμού, 57 15,3 30 8,1 19 5,1 14 3,8 19 5,1 υλικών ή λογισμικού Πελάτες 54 14,5 28 7,5 16 4,3 14 3,8 27 7,3 Ανταγωνιστές και άλλες επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου Σύμβουλοι, εμπειρογνώμονες Επιστημονικά εργαστήρια / επιχειρήσεις ΕΤΑ Πανεπιστήμια ή άλλα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης Κρατικά ή ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ερευνητικά ινστιτούτα 49 13,2 22 5,9 13 3,5 13 3,5 18 4, ,2 22 5,9 13 3,5 13 3,5 15 4,0 30 8,1 17 4,6 14 3,8 12 3,2 14 3,8 36 9,7 16 4,3 12 3,2 10 2,7 11 3,0 29 7,8 13 3,5 11 3,0 10 2,7 13 3,5 Όλοι οι διαφορετικοί ορισμοί μοιράζονται τις εξής βασικές ιδέες : α) γεωγραφική εγγύτητα, β) δικτύωση και γ) εξειδίκευση. Συμφωνίες για συνεργασία σε καινοτομικές δραστηριότητες με άλλες επιχειρήσεις ή οργανισμούς : 23,1% των ελληνικών επιχειρήσεων Όσον αφορά τις καινοτομικές συνεργασίες, οι Ελληνικές επιχειρήσεις δεν δείχνουν διάθεση συνεργασίας σε καινοτομικές δραστηριότητες με άλλες επιχειρήσεις. 5

6 Σχήμα 4 : Παράδειγμα cluster στη Μασαχουσέτη - Πηγή: Michael E. Porter, On Competition, A HBR Book, Συμπεράσματα Μόνο το 23,1% των επιχειρήσεων συνεργάζονται, εκ των οποίων, το 15,3% συνεργάζεται με προμηθευτές εξοπλισμού κλπ, το 14,5% συνεργάζεται με άλλες επιχειρήσεις του ίδιου ομίλου ή με πελάτες ή με συμβούλους. Όσον αφορά τις καινοτομικές συνεργασίες, οι Ελληνικές επιχειρήσεις δεν δείχνουν διάθεση συνεργασίας σε καινοτομικές δραστηριότητες με άλλες επιχειρήσεις. συνεργασίας (9,7% και 7,8% αντίστοιχα). Με τα πανεπιστήμια ή τα ερευνητικά ιδρύματα, δείχνουν μικρή διάθεση συνεργασίας (9,7% και 7,8% αντίστοιχα). Στο μεσο-επίπεδο του ΕΣΚ, η ένταξη μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού σε ένα cluster μπορεί να αποφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τις άλλες εναλλακτικές επιλογές που έχει αυτή η επιχείρηση ή ο οργανισμός, όπως είναι οι επίσημες συμμαχίες, η κάθετη ολοκλήρωσή της, ή η εισαγωγή υλικών και εξοπλισμού. Από την άποψη αυτή, διαμεσολαβητικοί φορείς, όπως τα Γραφεία Διαμεσολάβησης, όπως το ΓΔΜ του ΤΕΙ Αθήνας, τα Κέντρα Αναδιανομής Καινοτομίας, τα Κέντρα Τεχνομεσιτείας κλπ, έχουν να παίξουν σημαντικό ρόλο διότι λειτουργούν ως ενδιάμεσοι ανάμεσα σε «παραγωγούς» γνώσης και καινοτομίας και «χρήστες» (κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις). 6

7 Bιβλιογραφία Chatzikian Y., and Prelorentzos A. (2005/2006). Female Participation in Innovation Activities in Greece: A Statistical and Empirical Approach. International Journal of Knowledge, Culture and Change Management Volume 5, Number. GSRT (2004). National Innovation Survey (CIS III) in Greek Enterprises , Athens: GSRT - General Secretariat for Research and Technology - Ministry of Development, Kitsos, C. P., Korres, G., Hatzikian, Y. (2006). Innovation Management and Greek Entrepreneurship, 17th ISPIM Annual Conference, Athnes, Greece, June Kitsos, C. P., Korres, G., Hatzikian, Y. (2005). Innovation activities in Greece: A statistical and empirical approach, Hellenic Statistical Institute Conference, Rhodes, Greece, 4-7 May Kitsos, C. P., Korres, G., Hadjidema, S. (2005). A study for the determinant factors and the role of female entrepreneurship in Greek enterprises, Hellenic Statistical Institute Conference, Rhodes, Greece, 4-7 May Kitsos, C. P., Hatzikian, J. (2005). Sequential techniques for innovation indexes, 16th ISPIM Annual Conference, Porto, Portugal, June Kitsos, C. P., Korres, G., Hadjidema, S. (2005). Inside the Knowledge based economy : Looking for the effects of innovation and entrepreneurship activities on regional growth, in 5th International Conference on Knowledge, Culture and Change in Organisations Management Conference, University of the Aegean, Rhodes, Greece, July 2005,. Porter E Michael., On Competition, A HBR Book,