Εσωτερικές Ελληνίδες

Εσωτερικές Ελληνίδες Οι εσωτερικές Ελληνίδες (Εικ. 3) περιλαμβάνουν μια σειρά ισοπικών ζωνών στα ανατολικά της Απουλίας πλατφόρμας των οποίων το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι έχουν επηρεαστεί από δύο ορογενετικά φαινόμενα. Το παλαιότερο ορογενετικό φαινόμενο έλαβε χώρα κατά το Κατώτερο Κρητιδικό και ονομάζεται Παλαιοαλπικό ενώ το νεώτερο κατά το τέλος του Ηωκαίνου και ονομάζεται Μεσοαλπικό. Στις Εσωτερικές Ελληνίδες περιλαμβάνονται δύο περιοχές στις οποίες εμφανίζονται οφιολιθικές ζώνες η περιοχή στα δυτικά της ζώνης της Πίνδου και η περιοχή μεταξύ του ανατολικού περιθωρίου της Πελαγονικής ζώνης και του δυτικού περιθωρίου της Σερβομακεδονικής μάζας. Από τα δυτικά προς τα ανατολικά διακρίθηκαν μια σειρά ισοπικών ζωνών οι οποίες περιλαμβάνουν κυρίως μεταμορφωμένα πετρώματα και δευτερευόντως ιζηματογενή πετρώματα. Στην γεωγραφική περιοχή των εσωτερικών Ελληνίδων περιλαμβάνονται και η περιοχή του Αιγαίου πελάγους για την οποία τόσο η γεωλογική όσο και η γεωτεκτονική εξέλιξη παραμένουν σχεδόν άγνωστες επειδή η περιοχή αυτή είναι κατά κύριο λόγο νησιωτική και έτσι τόσο οι συσχετισμοί όσο και η χαρτογράφηση δομών και σχηματισμών είναι δύσκολη και κυρίως ασυνεχής. Όμως παρά τις δυσκολίες της η περιοχή του Αιγαίου Πελάγους είναι μια από τις ποιο ενδιαφέρουσες από την άποψη της γεωλογίας περιοχές του κόσμου για τους ακόλουθους λόγους: (α) Ο ρυθμός εκταφιασμού των πετρωμάτων στην περιοχή είναι μεγάλος με αποτέλεσμα στην περιοχή να εμφανίζεται μια από τις ποιο πρόσφατες περιοχές κυανοσχιστολιθικής μεταμόρφωσης. (β) Στην περιοχή οι γεωτεκτονικές διεργασίες είναι άμεσα συγκρίσιμες με τις διεργασίες στην περιοχή των Ιμαλαΐων αν και οι περιοχή έχει διαστάσεις ίσες με 1/10 της περιοχής των Ιμαλαΐων. (γ) Στην περιοχή έχουν εφαρμοσθεί μερικά από τα πιο πρωτοποριακά γεωλογικά μοντέλα. 54

Ζώνη Βοιωτίας Η ζώνη της Βοιωτίας παρεμβάλλεται μεταξύ των ζωνών Παρνασσού-Γκιώνας και Υποπελαγονικής και χαρακτηρίζεται από συνεχή ιζηματογένεση από το Τριαδικό έως την αρχή του Κρητιδικού και ορογένεση στο Άνω Ηώκαινο. Η ζώνη αυτή αποτελούσε το εξωτερικό περιθώριο μιας αύλακας στα δυτικά των εσωτερικών ζωνών. Κατά τη διάρκεια του Τριαδικού έως το Μέσο Ιουρασικό αποτέθηκαν δολομιτικοί ασβεστόλιθοι (Εικ. 28). Στη συνέχεια, κατά το Άνω Ιουρασικό αποτέθηκε μια σειρά από ραδιολαρίτες, κερατολίθους και πηλίτες. Πάνω από αυτή τη σειρά σχηματίστηκε ένας φλύσχης με ρυθμικές εναλλαγές ερυθρών σχιστόλιθων, ροδοχρόων-μαργαϊκών ασβεστόλιθων και λατυποπαγών ασβεστόλιθων με θραύσματα ραδιολαριτών και οφιολίθων. Συνοψίζοντας τα στρωματογραφικά χαρακτηριστικά της ζώνης γίνεται εμφανής η ομοιότητα της ζώνης ως προς την ιζηματογένεση Τριαδικού- Μέσου Ιουρασικού με τις ζώνες Παρνασσού Γκιώνας και Υποπελαγονικής (Εικ. 28). Εικ. 42. Σχηματική αναπαράσταση της γεωτεκτονικής εξέλιξης των Ελληνίδων από Jacobshagen 1986. Η στρωματογραφική διάρθρωση της ζώνης από τα κατώτερα προς τα ανώτερα περιλαμβάνει τους ακόλουθους σχηματισμούς. Κατά το Άνω Ιουρασικό έλαβε χώρα έντονη ταφρογένεση ώστε η ζώνη να μετατραπεί σε αύλακα κατ' αναλογία με την Υποπελαγονική (Εικ. 29). Ο ύπαρξη φλύσχη καθώς και 55

το οφιολιθικό υλικό μέσα στην αύλακα δείχνουν ότι η περιοχή δέχεται την επίδραση των Παλαιοαλπικών ορογενετικών φαινομένων καθώς και την επίδραση των ήδη ανυψωμένων περιοχών με οφιολιθικά συμπλέγματα (Εικ. 42 και 43). Κύριο τεκτονικό χαρακτηριστικό της ζώνης είναι η εσωτερική της παραμόρφωση εν είδη λεπίων (Εικ. 42). Προς τα δυτικά η ζώνη αυτή εφιππεύει είτε την ζώνη Παρνασσού-Γκιώνας είτε απ' ευθείας την ζώνη Πίνδου. Εικ. 43. Η εξάπλωση των ορογενετικών φάσεων στις Ελληνίδες οροσειρές. Στην εικόνα διακρίνεται ότι οι εξωτερικές Ελληνίδες έχουν υποστεί μία ορογενετική φάση ενώ οι εσωτερικές Ελληνίδες δύο ορογενετικές φάσεις (εικόνα από Jacobshagen et al. 1986). Υποπελαγονική Ζώνη Η Υποπελαγονική ζώνη (ή ζώνη Όθρυος, ή ζώνη Μαλιακού) καθορίστηκε ως η δυτική κατωφέρεια του υβώματος της Πελαγονικής ζώνης προς την αύλακα της ζώνης της Πίνδου, και αποτελείται από νηριτικής φάσεως ασβεστόλιθους που συνιστούν μετάβαση από τη νηρητική φάση επί της Πελαγονικής ζώνης προς την πελαγική φάση επί της ζώνης της Πίνδου (Εικ. 29). Το υπόβαθρο της Υποπελαγονικής ζώνης συνιστούν Άνω Παλαιοζωικοί σχηματισμοί πάνω στους οποίους τοποθετούνται επικλυσιγενώς οι Τριαδικοί ασβεστόλιθοι. Το Πέρμιο αντιπροσωπεύεται από μια ασβεστολιθική φάση ενώ το Λιθανθρακοφόρο από σχιστόλιθους και ψαμμίτες μέσα στους οποίους εγκλείονται ασβεστολιθικοί φακοί. Τα αρχαιότερα στρώματα, της ζώνης (και της Ελλάδας) απαντούν στη νήσο Κω όπου μαύροι σχιστοποιημένοι ασβεστόλιθοι και αργιλικοί σχιστόλιθοι χρονολογήθηκαν με βάση χαρακτηριστικά απολιθώματα ως Σιλούριοι. Άνω Παλαιοζωικοί σχηματισμοί απαντούν επίσης στη νήσο Χίο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και τη νήσο Σαλαμίνα (Εικ. 44 και 45). 56

Εικ. 44. Στρωματογραφικές στήλες στα δυτικά και τα ανατολικά του ωκεανού της Πίνδου στις οποίες περιλαμβάνονται οι στήλες 1-6 κατά Dercourt et al. (1980) η στήλη 7 κατά Smith et al. (1975) και Ferriere (1982) η στήλη 8 κατά Argyriadis (1978) και Ferriere et al. 1989 και η στήλη 9 κατά Mountrakis (1984, 1986). Εικ. 45. Εξάπλωση των Ανω Παλαιοζωικών στρωμάτων στην Ανατολική Στερεά και στην Εύβοια (από Μαρίνο 197 ). Τα Τριαδικά ιζήματα στη βάση της ζώνης απαντούν σε δύο διαφορετικές φάσεις. Η πρώτη αντιπροσωπεύει ιζήματα βαθιάς φάσης όπως ερυθρούς ασβεστόλιθους με Κεφαλόποδα "φάση Hallstatt" ενώ η δεύτερη φάση αντιπροσωπεύεται από ασβεστόλιθους, κατά θέσεις δολομιτοποιημένους, ρηχότερης φάσεως. H βάση των δύο φάσεων συνίσταται από τις ακόλουθες λιθολογίες: κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, ασβεστόλιθοι και παρεμβολές τοφφιτικών υλικών Βερφενίου ηλικίας (Εικ. 46). 57

Καθ όλη τη διάρκεια του Ιουρασικού αποτίθεται η χαρακτηριστική για τη ζώνη "σχιστοκερατολιθική διάπλαση" που συνίσταται από αργιλικούς σχιστόλιθους, ραδιολαρίτες, μάργες, ψαμμίτες και πηλίτες με ασβεστολιθικές παρενστρώσεις. Συχνά στη διάπλαση αυτή παρεμβάλλονται οφιολιθικά σώματα ενώ σ' άλλες θεσεις παρατηρήθηκαν βασικές διεισδύσεις και τόφφοι. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά υποδηλώνουν πελαγική- έως ωκεάνια ιζηματογένεση. 58

Στα ανωτέρα τμήματα της η διάπλαση γίνεται φλυσχοειδής με τουρβιδικές αποθέσεις σαν πιθανό αποτέλεσμα της Παλαιο-Ελληνικής ορογενετικής φάσης στο Κάτω Κρητιδικό (Εικ. 46). Μετά τη μεσολάβηση ενός στρωματογραφικού κενού κατά τη διάρκεια του οποίου η Υποπελαγονική ζώνη εχέρσευσε, επακολούθησε η Κενομάνια επίκλυση κατά την οποία αποτέθηκαν κροκαλοπαγή βάσεως καθώς επίσης και Άνω Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι νηριτικής φάσεως (Εικ. 47). Επί της ασυμφωνίας και σαν αποτέλεσμα εκτεταμένης διάβρωσης των οφιολίθων σχηματίστηκαν σιδηρονικελιούχα και λατεριτικά κοιτάσματα (π.χ. Λάρυμνα, Λοκρίδα και Εύβοια) τα οποία στη συνεχεία καλύφτηκαν από τα Άνω Κρητιδικά ιζήματα (Εικ. 48). Στο Άνω Μαιστρίχτιο άρχισε η ιζηματογένεση του φλύσχη η οποία τελείωσε στο Άνω Ηώκαινο κατά την Μεσο-Αλπική φάση. Οι δυο τεκτονικές φάσεις της Αλπικής ορογενέσεως προκάλεσαν τον σχηματισμό πτυχών των οποίων οι άξονες έχουν ΒΒΔ- διεύθυνση ενώ η ροπή τους και επωθήσεις που αναγνωρίζονται μέσα στα πετρώματα της Υποπελαγονικής ζώνης διευθύνονταν κυρίως προς την Ανατολή (Εικ. 49). Συνοψίζοντας τη στρωματογραφική εξέλιξη της ζώνης αναγνωρίζουμε ότι η διαφοροποίηση της ζώνης σε βαθιά αύλακα άρχισε από το Κάτω Ιουρασικό και τελείωσε με την εκδήλωση της Παλαιο-Αλπικής φάσης όταν η ζώνη αυτή εχέρσευσε. Στο Μεσο- Άνω Κρητιδικό η ζώνη βυθίζεται και 59

σαν συνεπεία της Μεσο-Αλπικής φάσεως του Άνω Ηωκαίνου η ζώνη χερσεύει. Στη σχιστοκερατολιθική διάπλαση συγκαταλέγονται και οι σχιστόλιθοι της Αθήνας πάνω στους οποίους επικάθονται ασύμφωνα οι ασβεστόλιθοι του Άνω Κρητιδικού στην Ακρόπολη, Λυκαβηττό, Τουρκοβουνία και Φιλοπάππου. Εικ. 48 Λατεριτικά κοιτάσματα στη Λάρυμνα. Εικ. 49. Γεωλογικές τομές στην περιοχή της Βρύναινας στην οποία δείχνονται μια σειρά καλυμμάτων και επωθήσεων Κρητιδικών ασβεστόλιθων πάνω σε περιδοτίτες και η εσωτερική δομή των ασβεστόλιθων. 60

Το οφιολιθικό σύμπλεγμα- Ωκεανός της Πίνδου Οι οφιόλιθοι αποτελούν την ανώτερη τεκτονική ενότητα στις κεντρικές Ελληνίδες και είναι επωθημένοι είτε επί της ζώνης της Πίνδου προς τα δυτικά είτε επί της Πελαγονικής ζώνης (Εικ. 50) προς τα ανατολικά (Εικ. 34 και εικ. 51). Στο ανατολικό περιθώριο της Απουλίας πλατφόρμας διακρίθηκαν οι παρακάτω υποενότητες (Εικ 50). Εικ. 50 Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης των οφιολίθων της Πίνδου και του Βούρινου καθώς και οι υποεπιφανειακές τους εμφανίσεις. Οι υποεπιφανειακές εμφανίσεις είναι χαρτογραφημένες με βάση γεωμαγνητικά στοιχεία. Οι οφιόλιθοι αποτελούν το υπόβαθρο της Μεσοελληνικής Αύλακας δες και επόμενο κεφάλαιο. (Εικόνα από Rassios and Moores 2006). Εικ. 51 Τεκτονοστρωματογραφική διάρθρωση των οφιολίθων στην περιοχή του Βούρινου 61

1. Οφιόλιθοι της Πίνδου: α) Σύστημα της Δραμάλας είναι το τεκτονικά ανώτερο τμήμα των οφιολίθων (Εικ. 52). Η τυπική του εμφάνιση βρίσκεται στη Δραμάλα αλλά εμφανίσεις του βρίσκονται και στις ορεινές περιοχές Μαυροβούνι, Σαλατούρα, Αυγό, Φλίγκα, Λιαγκούνα, Βασιλίτσα (Εικ. 53) και Σμόλικας. Εικ. 52 Τεκτονοστρωματογραφία των οφιολίθων της Πίνδου και των ενοτήτων που σχετίζονται με αυτούς στην περιοχή της οροσειράς της Πίνδου (από Robertson et al. 1991). Εικ. 53. Βασάλτες στην περιοχή της Βασιλίτσας Γρεβενών. Το σύστημα Δραμάλας αποτελείται από τοπικά σερμπεντινιωμένους χαρτσβουργίτες, λερζόλιθους, δουνίτες, πυροξενίτες και μία σειρά από υπερβασικά μαζώδη πετρώματα. Το μέγιστο πάχος του συστήματος της Δραμάλας είναι 3 χλμ. Με βάση τη σύσταση των διαφόρων λιθολογικών ενοτήτων το σύστημα της Δραμάλας αντιστοιχεί στο μανδύα ενός οφιόλιθου τύπου μεσοωκεάνιας ράχης (MORB-τύπου οφιόλιθος). 62

Στην περιοχή της Δραμάλας αναγνωρίζεται επίσης και η «πετρολγική Moho» (Εικ. 54). Η πετρολογική Moho είναι μια ζώνη πάχους 0.5-1.5 km που οριοθετεί τη μετάβαση από μανδυακής σε φλοιϊκής σύστασης πετρώματα. Εικ. 54. Λιθολογικές στήλες που αφορούν οφιολιθικά συμπλέγματα και οι αντίστοιχες της περιοχής Πίνδου και Βούρινου. Η πρώτη στήλη είναι από Anonymous (1972) ενώ οι στήλες 2, και 3 από Rassios and Moores (2006). β) Το σύστημα του Ασπροποτάμου αποτελούμενο από λιθολογικώς πολύπλοκες μάζες οφιολιθικών πετρωμάτων, εκχύσεων και διεισδύσεων, όπως δουνίτες ανορθοσίτες, τροκτόλιθους, διορίτες και γάββρους. Τα πετρώματα του συστήματος Ασπροποτάμου και η γεωχημική τους σύσταση παραπέμπουν σε συνθήκες σχηματισμού τους σε περιβάλλον ενδοωκεάνιας καταβύθισης (SSZ- supra subduction zone). γ) Η ενότητα της Λουμνίτσας (πάχος έως 400μ) αποτελεί το μεταμορφικό πέλμα των δύο προηγουμένων συστημάτων και συνίσταται από μεταβασικά και μεταιζηματογενή πετρώματα που μεταμορφώνονται στην αμφιβολιτική και πρασινοσχιστολιθική φάση. Το μεταμορφικό πέλμα φέρει ισοκλινείς πτυχές με διεύθυνση αξόνων ΒΑ-ΝΔ που δείχνουν τη διεύθυνση κίνησης των οφιολίθων. Παρατηρήθηκε μία συνεχής μείωση του βαθμού μεταμόρφωσης προς τα κατώτερα τμήματα της ενότητας από την αμφιβολιτική προς την πρασινοσχιστολιθική φάση, και έως τα αμεταμόρφωτα ιζήματα. Κεροστιλιβικοί κρύσταλλοι της αμφιβολιτικής φάσεως χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο Κ-Αr και υπολογίστηκε μια ηλικία 172+5 Μa (Μέσο Ιουρασικό). Οι παραπάνω οφιόλιθοι είναι εσωτερικά παραμορφωμένοι με πυκνές δέσμες διατμητικής ολίσθησης 63

συχνά όταν αυτές οι δέσμες πυκνώνουν πολύ σχηματίζονται μυλονιτικές ζώνες των οποίων το πάχος πολλές φορές υπερβαίνει τα 30μ. Αν και οι διευθύνσεις των επιφανειών αυτών διασπείρονται αρκετά στο χώρο συχνότερες είναι οι ΒΒΔής διεύθυνσης ζώνες διάτμησης. Σαν κύρια φορά κίνησης επί των επιφανειών αυτών προσδιορίστηκε η ΒΑ ενώ σπανιότερα εντοπίστηκε και ΝΔ φορά κίνησης. Συχνά οι επιφάνειες αυτές σχηματίζουν ένα σύστημα τεκτονικών λεπιών συγκλίνοντας σε μία περίπου οριζόντια επιφάνεια αποκόλλησης (δες Εικ. 55). Εικ. 55 Απλοποιημένες τεκτονικές τομές στο ανατολικό περιθώριο των οφιολίθων της Πίνδου. 64

2. Το "mélange" της Αβδέλλας To mélange της Αβδέλλας αποτελείται κυρίως από βασάλτες, πελαγικούς ασβεστόλιθους, κερατόλιθους καθώς και ελαφρά μεταμορφωμένα μπλοκ. Το μέγιστο πάχος του mélange είναι της τάξης των 1000 μ. Οι διαστάσεις των μπλοκ αυτών είναι της τάξης μεγέθους χιλιομέτρου αποκολλημένα από την υπερκείμενη ενότητα της Λουμνίτσας. Η αποκόλληση οφείλεται σε έντονη τεκτονική δραστηριότητα (Εικ. 56). Το συνδετικό υλικό αυτών των πετρωμάτων συνίσταται κυρίως από αργίλους, μάργες και ψαμμίτες. Χημικές αναλύσεις σε σπιλιτικές λάβες δείχνουν ότι το mélange αυτό σχηματίστηκε είτε σε ένα ωκεάνιο τόξο είτε σε μία ωκεάνια ράχη. Απολιθώματα που βρέθηκαν στα πελαγικά ιζήματα του mélange δείχνουν ηλικίες που κυμαίνονται μεταξύ Τριαδικού και Μέσου Ιουρασικού. Εικ. 56 Απλοποιημένες λιθολογικές στήλες του mélange Αβδέλλας (στήλες 1-4), του σχηματισμού Καραμούλα (ενότητα Δυο Δένδρα)(στήλη 5). 3. Η ενότητα των Δυο Δένδρων Αυτή περιλαμβάνει ιζήματα που αποτέθηκαν στο διάστημα μεταξύ Άνω Ιουρασικού και Κάτω Κρητιδικού και παρεμβάλλεται μεταξύ του φλύσχη της Πίνδου και του mélange της Αβδέλλας. Αποτελείται από τέσσερις κύριους διαφορετικούς λιθολογικούς σχηματισμούς από πελαγικούς ασβεστόλιθους, πηλίτες, σχιστόλιθους, αρενίτες κ.τ.λ. (δες Εικ. 57). Σε ορισμένες περιοχές η ενότητα αυτή προσομοιάζει με τη Βοιωτιτική ζώνη επειδή κατέχει μια σειρά ανάλογη του Πρώτου Φλύσχη. 65

Εικ. 57 Λιθοστρωματογραφικές στήλες επιμέρους σχηματισμών στην ενότητα Δύο Δένδρα. 4. Η ενότητα του Όρλιακα Αυτή αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθους πλατφόρμας αλλά και από υφαλογενείς ασβεστόλιθους και ασβεστόλιθους που έχουν επανατοποθετηθεί σε πυθμένες λεκανών με έντονη κλίση (Εικ. 52). Περιέχονται ρουδιστές, κοράλλια και βενθονικά τρηματοφόρα που δίνουν ηλικίες του Άνω Κρητιδικού. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια του Άνω Κρητιδικού η Νεο-Τηθύς θάλασσα παραμένει ως ένας υπολειμματικός ωκεανός. Συνοψίζοντας, διακρίνουμε τρία κύρια σημεία της γεωτεκτονικής εξέλιξης των οφιολίθων: 1) οι οφιόλιθοι σχηματίστηκαν πάνω από μία ζώνη καταβύθισης 2) το mélange της Αβδέλλας αντιπροσωπεύει ένα πρίσμα προσαύξησης του Ιουρασικού (Εικ. 58) και 3) Η μεταμόρφωση και η τεκτονική δραστηριότητα που δημιούργησαν πτυχές και επωθήσεις στην ενότητα της Λουμνίτσας είναι Βαθόνιας ηλικίας (170 Ma). Με βάση αυτά τα σημεία προτάθηκε το παρακάτω γεωτεκτονικό μοντέλο (δες Εικ. 59). Οι οφιόλιθοι σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια τον Ιουρασικού πάνω από μία ενδο-ωκεάνια ζώνη καταβύθισης. Οι δύο ενότητες της Δραμάλας και Ασπροποτάμου σχηματίστηκαν στα δυτικά της ζώνης καταβυθίσεως. Η ενότητα του Απροποτάμου αντιπροσωπεύει τον φλοιό και τον μανδύα κοντύτερα στη ζώνη καταβύθισης. Γενικώς οι οφιόλιθοι της Πίνδου και του Βούρινου ήταν αρχικά συναφείς και βρίσκονταν δυτικά της ζώνης καταβύθισης. 66

Το mélange της Αβδέλλας σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια διαδικασιών προσαυξήσεως κατά τις οποίες ο ωκεάνιος φλοιός από τα ανατολικά είτε επωθείται είτε καταβυθίζεται. Εικ. 58 Σχηματικό διάγραμμα του mélange Αβδέλλας και ο τρόπος σχηματισμού του λόγω προσαύξησης και σύγκλισης. Εικ. 59 Γεωτεκτονική εξέλιξη του ωκεανού της Πίνδου από Μέσο Ιουρασικό έως και το Ηώκαινο και οι διάφορες ενότητες. Εικ. 60 Τεκτονικά στοιχεία που αφορούν την προς τα ανατολικά κίνηση των οφιολίθων του Βούρινου από Rassios and Moores (2006). Η συμπίεση που επακολούθησε ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσης της Πελαγονικής μικροηπείρου στα ανατολικά με την ενδοωκεάνια ζώνη καταβύθισης της Πίνδου. Κατ' αυτήν ο ωκεάνιος φλοιός αποκολλάται και επωθείται επί του πρίσματος προσαύξησης (ώστε να σχηματιστεί το μεταμορφικό πέλμα της Λουμνίτσας κατά τη Βαθόνιο βαθμίδα. Στο ίδιο χρονικό διάστημα το σύστημα του Ασπροποτάμου 67

επωθείται προς τα δυτικά ενώ ο υπόλοιπος ωκεάνιος φλοιός επωθείται προς τα ανατολικά επί του περιθωρίου της Πελαγονικής ζώνης (Εικ. 60). Μετά την τεκτονική τοποθέτηση των οφιολίθων επακολούθησε επίκλυση της θάλασσας ώστε να αποτεθούν ασβεστόλιθοι του Κιμμεριδίου. Ο υπολειμματικός ωκεανός της Νεο- Τηθύος έκλεισε στο τέλος του Ηωκαίνου κατά τη διάρκεια της Μεσοελληνικής ορογενετικής φάσεως. 68

Η Μεσοελληνική αύλακα Η Μεσοελληνική αύλακα είναι μία ζώνη βυθίσεως μήκους 130 χλμ. και πλάτους 30 χλμ. που διευθύνεται παράλληλα προς τις ισοπικές ζώνες των Ελληνίδων (Εικ. 61). Η αύλακα σχηματίζεται επί της ραφής της Απουλίας πλάκας με την Πελαγονική μικροήπειρο και έχει ως υπόβαθρο κυρίως τους οφιολίθους που περιγράφηκαν παραπάνω. Γεωλογικές χαρτογραφήσεις έδειξαν ότι η βάση της λεκάνης συνίσταται από τον "φλύσχη της Κρανιάς" που εμφανίζεται στα δυτικά περιθώρια της αύλακας και έχει ένα μέγιστο πάχος 1300μ. Ο φλύσχης αυτός έχει αποτεθεί κατά το Άνω Ηώκαινο και συνίσταται κυρίως από τουρβιδίτες. Το ανώτερο τμήμα της λεκάνης αποτελείται από μολασσικές αποθέσεις (κατά τόπους φλυσχοειδείς) που έχουν αποτεθεί καθ όλη τη διάρκεια του Ολιγόκαινου και Μειοκαίνου και φθάνουν ένα μέγιστο πάχος 3.500 χλμ. (Εικ. 62). Περιλαμβάνουν ιζήματα ρηχής θάλασσας, λιμναίες και χερσογενείς αποθέσεις. Εικ. 61. Γεωλογικός χάρτης της Μεσοελληνικής Αύλακας 69

Εικ. 62 Γεωφυσική τομή στην περιοχή της Μεσοελληνικής Αύλακας που δείχνει την ανάπτυξη των σχηματισμών της (αναπαραγωγή από Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Τσοτυλίου). Διακρίθηκαν οι παρακάτω σχηματισμοί: α) Ο σχηματισμός Επταχωρίου ο οποίος περιλαμβάνει περίπου 800 μ. αργίλους και μάργες με ενστρώσεις από λεπτούς πάγκους ψαμμιτών. Στη βάση του σχηματισμού υπάρχει ένα πολύμεικτο κροκαλοπαγές πάχους έως 150 μ. β) Ο σχηματισμός Πενταλόφου με μέγιστο πάχος 2000 μ. περιλαμβάνει ψαμμίτες και κροκαλοπαγή (Κροκαλοπαγή Μετεώρων) με χαρακτηριστικές υποθαλάσσιες δελταϊκές αποθέσεις τύπου Gilbert. γ) Ο σχηματισμός Τσοτυλίου με μέγιστο πάχος 1500 μ. αποτελείται κυρίως από μάργες με παρενστρώσεις ψαμμιτών και κλαστικών χερσογενών αποθέσεων. δ) Ο σχηματισμός Όντριας με μέγιστο πάχος 300 μ. αποτελείται από ψαμμίτες, υφαλογόνους ασβεστόλιθους και μάργες. Εικ. 63 Δομές στο δυτικό περιθώριο της Μεσοελληνικής αύλακας. 70

Τόσο ο φλύσχης της Κρανιάς όσο και η βάση της μολάσσας φέρουν εσωτερικώς δομές συστολής (δες Εικ. 63). Στην Κρανία οι οφιόλιθοι επωθούνται προς τα ανατολικά επί του φλύσχη, ενώ ο φλύσχης παραμορφώνεται εσωτερικώς με πτυχές και επωθήσεις που δείχνουν ότι η ροπή κίνησης των πετρωμάτων ήταν προς τα ανατολικά. Παρατηρήθηκε σε πολλές περιπτώσεις ότι το περιθώριο της Απουλίας επωθήθηκε προς τα ανατολικά επί του σχηματισμού του Επταχωρίου με μια επώθηση που ονομάστηκε "επώθηση της Απουλίας" (δες Εικ. 63). Στο νότιο τμήμα της λεκάνης σχηματίζεται μεταξύ της επώθησης της Απουλίας και μιας νέας επώθησης προς τα ανατολικά της "επώθησης Θεοτόκου" ένα μεγάλο σύγκλινο (Εικ. 63). Εικ. 64 Εξελικτικά μοντέλα ιζηματογένεσης στην περιοχή της Μεσοελληνικής αύλακας και ο ρόλος των επωθήσεων στην εξέλίξη της ιζηματογένεσης. 71

Γενικώς η μολασσική λεκάνη σχηματίζεται πάνω από τρεις μεγάλες επωθήσεις: οι επωθήσεις αυτές ονομάζονται επωθήσεις Κρανιάς, Απουλίας και Θεοτόκου. Οι επωθήσεις αυτές περιορίζουν το ανατολικό όριο του παθητικού περιθωρίου της Απουλίας και η γεωμετρία τους χαρακτηρίζεται κλιμακωτή γεωμετρία. Επιπλέον αυτές ελέγχουν την ιζηματογένεση και διαιρούν την Μεσοελληνική Αύλακα σε συρόμενες λεκάνες. Στη σειρά αυτή των επωθήσεων αναγνωρίζεται με βάση την ιζηματογένεση και τη τεκτονική ανάλυση ότι κά0ε φορά η δυτικά ευρισκόμενη επώθηση είναι παλαιότερη και ανενεργή όταν λειτουργεί η ανατολικά ευρισκόμενη επώθηση (δες και Εικ. 64). Εικ. 65 Η σχηματισμός της Μεσοελληνικής αύλακας ως αποτέλεσμα της σύγκλισης της Απουλίας και της Πελαγονικής πλάκας. 72

Εικ. 66 Τρισδιάστατη απεικόνιση των ιζημάτων της Μεσοελληνικής Αύλακας και των δομών που ελέγχουν την εξέλιξή της. Η λεκάνη αυτή βρίσκεται στα ανατολικά περιθώρια μιας γιγαντιαίας "pop-up δομής" τα δυτικά τμήματα της οποίας περιλαμβάνουν μια σειρά από προς δυσμάς προελαύνουσες επωθήσεις μέσα στην Απουλία πλάκα (δες Εικ. 65 και εικ. 66). Η Μεσοελληνική Αύλακα σχηματίζεται επί μιας ραφής στην οποία υπωθούνται και οι δύο πλάκες η Απουλία και Πελαγονική (flake tectonics and flipping). Σχετικά με την ηλικία των επωθήσεων επειδή ο φλύσχης της Πίνδου δεν περιέχει οφιολιθικό υλικό ενώ ο Φλύσχης της Κρανιάς περιέχει, πρέπει να υποτεθεί ότι οι οφιόλιθοι της Πίνδου δεν υπερέβησαν τα περιθώρια της Απουλίας πλάκας πριν το Κάτω Ολιγόκαινο. Έτσι φαίνεται ότι τα περιθώρια της Απουλίας αποτελούσαν ένα εμπόδιο στη προς τα δυτικά κίνηση του οφιολιθικού συμπλέγματος (δες και κεφάλαιο για τους οφιολίθους της Πίνδου αλλά και το κεφάλαιο για το Μοντέλο Ορογένεσης των Εξωτερικών Ελληνίδων) και κατά συνέπεια και η βάσης της αύλακας χαρακτηρίζεται από οφιόλιθους όπως αυτό πιστοποιείται και από δεδομένα γεωμαγνητισμού (δες Εικ. 50 και εικ. 65). Στο τέλος των ορογενετικών κινήσεων και ιδιαίτεροι στο κέντρο της λεκάνης λαμβάνει χώρα βαρυτική κατάρρευση που εκδηλώνεται με το σχηματισμό κανονικών ρηγμάτων (δες Εικ. 67). Σε τομές που κατασκευάστηκαν εγκάρσια προς την αύλακα διακρίνεται ένα συζυγές σύστημα ΒΔδιεύθυνσης ρηγμάτων. Η δέσμη που κλίνει ήπια προς τα δυτικά είναι η κυριότερη ενώ η δέσμη που κλίνει 73

έντονα προς τα ανατολικά είναι δευτερευούσης σημασίας. Γενικώς προκαλείται μία ήπια διαστολή της τάξεως του 30% όπως αυτό φαίνεται από τις ήπιες στροφές των στρωμάτων κατά μήκος των ρηγμάτων. Εικ. 67 Γεωλογικές τομές στην Μεσοελληνική αύλακα στις οποίες φαίνεται ο ρόλος των ενεργών ρηγμάτων κατά τα τελευταία στάδια της εξέλιξής της. 74