ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ» ΣΥΝΤΑΞΗ: ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡ. ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ Α.Μ.: ΠΑΤΡΑ 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΣΚΟΠΟΣ... 4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ Γεωτεκτονική ζώνη Πίνδου Γεωτεκτονική ζώνη Τρίπολης Ιόνια ζώνη Νεογενή και Τεταρτογενείς σχηματισμοί ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΟ NATURA ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ VARNES

3 2.3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (G.I.S) ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΗΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. ΓΙΑ ArcGIS ΕΦΑΡΜΟΓΗ Google Earth ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 (ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 (ΧΡΗΣΗ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ)

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «Ανάπτυξη βάσης δεδομένων κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού» αποτελεί τμήμα εργασίας που εκπονείται από το εργαστήριο τεχνικής γεωλογίας, με σκοπό την ανάλυση και καταγραφή κατολισθήσεων στο νομό Αχαΐας και την ανάπτυξη βάσης δεδομένων κατολισθήσεων. 4

5 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας είναι η καταγραφή των κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού και η ανάπτυξη βάσης δεδομένων κατολισθήσεων. Η περιοχή του Βουραϊκού αποτελεί εθνικό πάρκο, καθώς έχει μεγάλη γεωλογική, βιολογική, αισθητική, γεωμορφολογική και οικοτουριστική αξία. Η αναγνώριση και καταγραφή των κατολισθήσεων έγινε με την εφαρμογή του Google Earth, την εφαρμογή απεικόνισης δορυφορικών εικόνων υποβάθρου της Κτηματολόγιο Α.Ε. και του γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών ArcGIS. 5

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω από αυτή τη θέση όλους όσους συνέβαλαν στη διαμόρφωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Καταρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Ν. Σαμπατακάκη για την υποστήριξή του και την βοήθειά του όσον αφορά τις γνώσεις που μας προσέφερε κατά τη διάρκεια των σπουδών και τις γνώσεις για την διεκπεραίωση της διπλωματικής εργασίας. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τη μεταπτυχιακό γεωλόγο Κάβουρα Αικατερίνη Παρασκευή για την πολύτιμη βοήθειά της και τις ουσιώδεις γνώσεις που μου προσέφερε. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένειά μου και τους φίλους μου, αφού στάθηκαν αρωγοί σε όλη την προσπάθειά μου για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. 6

7 1.ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι πλέον γνωστό, ότι τα κατολισθητικά φαινόμενα εμφανίζονται πιο συχνά και εντονότερα στο Δυτικό και Κεντρικό τμήμα της χώρας. Ο Νομός Αχαΐας βρίσκεται στη βορειοδυτική Πελοπόννησο και είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιοχές μελέτης κατολισθήσεων, γιατί εκτός της μεγάλης συχνότητας του φαινομένου, εμφανίζει μεγάλη ποικιλία ως προς την έκφρασή του (τύπος, γεωλογία, μέγεθος, ενεργότητα, αίτια, επιπτώσεις κ.ά.). Για το λόγο αυτό είναι σημαντική η συστηματική μελέτη των κατολισθήσεων τόσο σε επίπεδο νομού, όσο και σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή σε μεγαλύτερες κλίμακες, κατά περίπτωση, όπως είναι η περιοχή κατά μήκος του Βουραϊκού (Εικόνα 1.1.). Εικόνα 1.1. : Χάρτης νομού Αχαΐας και οριοθέτηση λεκάνης Βουραϊκού ποταμού, από εφαρμογή ArcGIS. 7

8 Η λεκάνη του Βουραϊκού ποταμού αποτελεί τμήμα της βόρειας Πελοποννήσου και ανήκει στο ανατολικό τμήμα του νομού Αχαΐας. Βρίσκεται μεταξύ των παραλλήλων γεωγραφικού πλάτους μέχρι βόρεια και των μεσημβρινών μέχρι ανατολικά και καταλαμβάνει έκταση 80 Km² περίπου. Ο Βουραϊκός ποταμός πηγάζει από την κοινότητα του Πριόλιθου και εκβάλει κοντά στην περιοχή του Διακοπτού. Στην πορεία του δημιουργεί υδάτινες διαδρομές και πλούσια παρόχθια βλάστηση, που σε μερικά σημεία, όπως στην περιοχή Κάτω Ζαχλωρούς, δημιουργεί παραποτάμια δάση που σπάνια απαντώνται σήμερα στην Πελοπόννησο. Το φαράγγι που δημιουργείται κατά μήκος του ποταμού ξεκινάει από την περιοχή των Καλαβρύτων και συνεχίζει για 15 χιλιόμετρα έως το Διακοπτό. Βρίσκεται μεταξύ του Όρους Χελμός και των ανατολικών προεκτάσεων του όρους Παναχαϊκό (Εικόνα 1.2.). Εικόνα 1.2.: Δορυφορική εικόνα περιοχής Βουραϊκού (Google Earth) ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συνιστούν την δομή της περιοχής προέρχονται από τις εξωτερικές Ελληνίδες, οι οποίες δομούν το Αλπικό υπόβαθρο και ακολουθούν τα 8

9 μετα-αλπικά ιζήματα του Νεογενούς και του Πλειστοκαίνου, αλλά και οι Ολοκαινικές αποθέσεις. Σύμφωνα με γεωλογικούς χάρτες, οι ζώνες του αλπικού υποβάθρου που συναντάμε στο νομό είναι οι ζώνες Πίνδου, Τριπόλεως και Ιόνια (Εικόνα 1.3.). Εικόνα 1.3.: Γεωτεκτονικός χάρτης της Ελλάδας (Δ. Μουντράκης et al., 1983) Γεωτεκτονική ζώνη Πίνδου Η ζώνη διακρίθηκε και περιγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Philippson (1898), ο οποίος και την ονόμασε ζώνη Ωλονού-Πίνδου, ωστόσο στη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται συχνότερα ο όρος ζώνη Πίνδου (Εικόνα 1.4.). Η ζώνη Πίνδου δομείται από μία Μεσοζωική ακολουθία ανθρακικών και πυριτικών ιζημάτων βαθιάς θάλασσας, των οποίων το συνολικό πάχος δεν ξεπερνά τα 1050 μέτρα. Επί των Μεσοζωικών σχηματισμών αναπτύσσεται η κλαστική ακολουθία του Πινδικού φλύσχη που καλύπτει ένα στρωματογραφικό εύρος από το Παλαιόκαινο έως και το Ολιγόκαινο. 9

10 Εικόνα 1.4. : Τροποποιημένος χάρτης απεικόνισης ζώνης Πίνδου (Δ. Μουντράκης et al., 1983). Αναλυτικότερα, στη στρωματογραφική διάθρωση της ζώνης διακρίνονται από τους κατώτερους προς τους ανώτερους οι παρακάτω σχηματισμοί (Εικόνα 1.5.): Η κλαστική σειρά Τριαδικού αποτελεί την παλαιότερη ακολουθία ιζημάτων της ζώνης Πίνδου και συνίσταται κυρίως από λεπτοκοκκώδης έως μεσοκκοκώδης ψαμμίτες με παρεμβολές πηλιτικών και αργιλικών στρωμάτων. Εσωτερικά παρουσιάζει ακολουθίες Bouma και γενικά ιζηματογενείς δομές, οι οποίες είναι ενδεικτικές τουρβιδιτικών αποθέσεων. Η ηλικία των σχηματισμών προσδιορίζεται ως Μέσο Τριαδική και το μέγιστο πάχος περίπου στα 100 μέτρα. 10

11 Εικόνα 1.5. : Στρωματογραφική στήλη των σχηματισμών της ζώνης Πίνδου (Κουκουβέλας et al., 2010). Οι ασβεστόλιθοι Δρυμού αναπτύσσονται επί του κλαστικού Τριαδικού και αποτελούνται κυρίως από τουρβιδιτικούς και ημιπελαγικούς ασβεστολίθους με τοπικές παρεμβολές κερατολίθων και πράσινων πηλιτών. Από την παρουσία πελαγικών διθύρων και κωνοδόντων προσδίδεται η ηλικία Ανώτερου Τριαδικού- Κατώτερου Ιουρασικού και το πάχος του σχηματισμού υπολογίζεται στα 300 μέτρα. Ο σχηματισμός των Ραδιολαριτών είναι ο πιο χαρακτηριστικός ορίζοντας στη Μεσοζωική ακολουθία της ζώνης και περιλαμβάνει τα παρακάτω στρώματα: α) Τους πηλίτες Καστελίου που καταλαμβάνουν την κατώτερη θέση στο σχηματισμό και δομούνται από ποικιλόχρωμους πηλιτικούς ορίζοντες, στους οποίους παρεμβάλλονται κατά θέσεις πολύ μικρού πάχους στρώματα ασβεστολίθων και 11

12 κερατολίθων, β) το στρώμα των Κερατολίθων, που συνίσταται από διάφορες κερατολιθικές φάσεις ερυθρών και γκρίζων υαλωδών κερατολίθων, αργιλικών κερατολίθων και μαγγανιούχων κερατολίθων, που συνοδεύονται από ασβεστολιθικές και πυριτιούχες πηλιτικές φάσεις και γ) τους ασβεστόλιθους με Calpionella, που επικρατούν ροδόχρουν ασβεστόλιθοι. Η ηλικία του σχηματισμού τοποθετείται στο Μέσο Ιουρασικό-Κάτω Κρητιδικό και έχει μέγιστο πάχος 350 μέτρα. Ο σχηματισμός «Πρώτου Φλύσχη» αποτελείται από εναλλαγές ψαμμιτών και αργίλων με παρεμβολές μαργαϊκών, ωολιθικών ασβεστολίθων και κερατολίθων. Η ηλικία του σχηματισμού τοποθετείται στο Κάτω Κρητιδικό, με βάση απολιθώματα. Το μέγιστο ορατό πάχος του σχηματισμού είναι 100 μέτρα. Οι λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθοι αποτελούνται από πελαγικής φάσης βιομικριτικούς ασβεστόλιθους με κονδύλους και ενδιαστρώσεις πυριτολίθων. Σύμφωνα με τη μικροπανίδα, η ηλικία του σχηματισμού τοποθετείται στο Άνω Κρητιδικό. Το μέγιστο ορατό πάχος των ασβεστολίθων φτάνει περίπου τα 400 μέτρα. Ο σχηματισμός των μεταβατικών στρωμάτων αποτελείται από εναλλαγές μαργαϊκών ασβεστολίθων, μικρολατυποπαγών ασβεστολίθων, μαργών και ψαμμιτών με κατά τόπους παρεμβολές μαύρων κερατολίθων πλούσιων σε οργανικό υλικό. Ο σχηματισμός έχει ηλικία Άνω Κρητιδική έως Παλαιοκαινική και το πάχος του ξεπερνά τα 100 μέτρα. Ο σχηματισμός του «Πινδικού Φλύσχη» αποτελεί μία τυπικά συν-ορογενετική κλαστική ακολουθία τουρβιδιτικών δομημένη από εναλλαγές ψαμμιτών, αργίλων και πηλιτών. Μέσα στην ακολουθία μπορούν να διακριθούν τρεις ενότητες. Η κατώτερη ενότητα που εμφανίζεται κυρίως στα δυτικά τμήματα και χαρακτηρίζεται από παχυστρωματώδεις ορίζοντες ψαμμιτών, οι οποίοι εναλλάσσονται με λεπτοστρωματώδεις αργίλους και πηλίτες. Η μεσαία ενότητα η οποία είναι επικρατούσα στην κλαστική ακολουθία, αναπτύσσεται στα κεντρικά τμήματα της ζώνης και αποτελείται από λεπτοστρωματώδεις μαύρους αργίλους και πηλίτες με ενδιαστρώσεις ψαμμιτών. Η ανώτερη ενότητα εμφανίζεται κυρίως στα ανατολικά 12

13 και χαρακτηρίζεται από μία μονότονη εναλλαγή λεπτοστρωματωδών αργίλων, πηλιτών και ψαμμιτών. Η ηλικία του σχηματισμού τοποθετείται στο όριο Κρητιδικού-Παλαιοκαίνου και σταματά κατά το Ολιγόκαινο. Το πάχος του σχηματισμού κυμαίνεται από λίγες δεκάδες μέτρα έως 3-4 χιλιόμετρα στα ανατολικά Γεωτεκτονική ζώνη Τρίπολης Η ζώνη διακρίθηκε αρχικά στη κεντρική Πελοπόννησο από τους Philippson (1898) και Renz (1940), οι οποίοι την ονόμασαν ζώνη Τριπολιτσάς, ενώ τη δεκαετία του 50 αναγνωρίστηκε και στη δυτική ηπειρωτική Ελλάδα η ζώνη από Γάλλους ερευνητές (Brunn 1950, Aubouin 1957), όπου της δόθηκε το όνομα ζώνη Γαβρόβου. Τέλος, στα μέσα της δεκαετίας του 60 ο Dercourt (1965) ενοποιεί γεωλογικά τις δύο παραπάνω ζώνες χρησιμοποιώντας τον όρο Γαβρόβου-Τριπόλεως. Για λόγους συντόμευσης στην ελληνική βιβλιογραφία χρησιμοποιείται ο όρος ζώνη Τρίπολης (Εικόνα 1.6.). Εικόνα 1.6.: Τροποποιημένος χάρτης απεικόνισης ζώνης Τρίπολης (Δ. Μουντράκης et al., 1983). 13

14 Η ζώνη της Τρίπολης δομείται κυρίως από μία Μεσοζωική ακολουθία ανθρακικών ιζηματογενών πετρωμάτων ρηχής θάλασσας, των οποίων το μέγιστο ορατό πάχος δεν ξεπερνά τα 3.5 Km (Εικόνα 1.7.). Τα στρωματογραφικά βαθύτερα τμήματα της ακολουθίας αναπτύσσονται σε αρκετές θέσεις πάνω σε ένα σχηματισμό Παλαιοζωικής έως Τριαδικής ηλικίας γνωστό ως στρώματα Τυρού. Επί των Μεσοζωικών ανθρακικών πετρωμάτων αναπτύσσεται η συνορογενετική κλαστική ακολουθία του Φλύσχη Τριπόλεως, που καλύπτει ένα στρωματογραφικό εύρος από το Ηώκαινο έως το Ολιγόκαινο, ενώ κατά θέσεις το τελείωμα της απόθεσης του φλύσχη έγινε έως και το Κάτω Μειόκαινο. Εικόνα 1.7.: Στρωματογραφική στήλη των σχηματισμών της ζώνης Τρίπολης (Κουκουβέλας et al., 2010.). 14

15 Αναλυτικότερα, στη στρωματογραφική διάθρωση της ζώνης διακρίνονται οι ακόλουθοι σχηματισμοί με βάση τη σειρά των οριζόντων από τους κατώτερους προς τους ανώτερους: Τα στρώματα Τυρού αποτελούν ένα σύμπλεγμα ιζηματογενών και ηφαιστειακών πετρωμάτων πολύ χαμηλού βαθμού μεταμόρφωσης. Λεπτομερέστερα αυτά συνίσταται από εναλλαγές σχιστών, αργίλων, πηλιτών, ψαμμιτών, τοφφιτών και γύψων που μεταβαίνουν προοδευτικά προς τα ανώτερα τμήματα σε λεπτοστρωματώδεις τεφρούς δολομίτες και ασβεστόλιθους. Ηφαιστειακά πετρώματα όπως ανδεσίτες, δακίτες και βασαλτικές λάβες έχουν σημαντική παρουσία στο σχηματισμό και απαντώνται κυρίως στα ενδιάμεσα και ανώτερα επίπεδα. Η παρουσία απολιθωμάτων προσδίδουν ηλικία ιζηματογένεσης από το Λιθανθρακοφόρο έως και το Μέσο Τριαδικό. Η ηλικία των ηφαιστειακών πετρωμάτων θεωρείται ότι είναι Μεσο-Τριαδική. Το πάχος του σχηματισμού ποικίλει από λίγα μέτρα έως και 400 μέτρα. Ο σχηματισμός των δολομιτών αντιπροσωπεύει το Άνω-Μέσο Τριαδικό και καταλαμβάνει τη βάση της ανθρακικής ακολουθίας. Ο σχηματισμός αντιπροσωπεύεται κυρίως από δολομίτες και δολομιτοποιημένους παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθους ρηχής θάλασσας. Με βάση τα απολιθώματα που βρέθηκαν στο σχηματισμό (Megalodon, Triasina κ.α.) προσδιορίστηκε η ηλικία και το πάχος του σχηματισμού να κυμαίνεται από λίγα μέτρα έως περίπου 500 μέτρα. Στη συνέχεια αποτέθηκε ο σχηματισμός των Νηριτικών ασβεστολίθων, οι οποίοι δομούνται από μέσο έως παχυστρωματώδεις νηρητικούς ασβεστολίθους με τοπικές παρεμβολές δολομιτικών ασβεστολίθων. Στα ανώτερα τμήματα απαντώνται στρώματα λατυποπαγών και κλαστικών ασβεστολίθων πάχους μερικών δεκάδων μέτρων. Η ηλικία του σχηματισμού με βάση κοράλλια, φύκη, τρηματοφόρα κ.ά. προσδιορίζεται ως Κάτω Ιουρασική Άνω Κρητιδική και το πάχος του φτάνει τα 2.5 χιλιόμετρα. Στρωματογραφικά υπερκείμενος είναι ο σχηματισμός Ασβεστόλιθων με βωξιτικούς ορίζοντες, ηλικίας Παλαιοκαίνου-Μέσο Ηωκαίνου που συνιστά την οροφή της 15

16 ανθρακικής ακολουθίας και εμφανίζει ένα μέσο πάχος 300 μέτρα. Όμως στην περιοχή της Αχαΐας δεν συναντάμε αυτούς τους σχηματισμούς. Κατά τη διάρκεια του Μέσου-Άνου Ηωκαίνου αποτέθηκε ο σχηματισμός των μεταβατικών στρωμάτων προς το φλύσχη της ζώνης σύμφωνα, πάνω στα ανθρακικά ιζήματα. Το πάχος του είναι συνήθως λίγα μέτρα και συνίσταται από κίτρινους βιοκλαστικούς ασβεστόλιθους, μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και μάργες Ιόνια ζώνη Η Ιόνια ζώνη αποτελούσε μία υποθαλάσσια αύλακα και μαζί με την γειτονική της προς τα ανατολικά ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως συνιστούσε κατά τον Aubuin ένα μειογεωσύγκλινο. Ως μειογεωσύγκλινο ορίζεται μία λεκάνη, η οποία χαρακτηρίζεται από απουσία αρχικού μαγματισμού. Προς τα δυτικά η ζώνη αυτή εφιππεύει με τη βοήθεια μιας σχεδόν οριζόντιας εφίπευσης την Προαπούλια ζώνη, ενώ προς τα ανατολικά περνάει με μεταβατικά στρώματα προς τη ζώνη Τριπόλεως (Εικόνα 1.8.). Εικόνα 1.8.: Τροποποιημένος χάρτης απεικόνισης Ιόνιας ζώνης (Δ. Μουντράκης et al., 1983). 16

17 Η βάση της στρωματογραφικής στήλης της Ιόνιας ζώνης συνίσταται από εβαπορίτες που αποτέθηκαν σε μία στενή και επίμηκη λεκάνη της περιόδου του Καρνίου. Το μέγιστο πάχος των εβαποριτών είναι 1600 μέτρα και μειώνεται προς το Βορρά κατά μήκος του άξονα της λεκάνης. Προς τα στρωματογραφικά ανώτερα τμήματα της ακολουθίας απαντώνται μαύροι υπολιθογραφικοί ασβεστόλιθοι οι ασβεστόλιθοι Φουσταπήδημα και μαζώδεις δολομίτες του Κατώτερου Νορίου, που θεωρήθηκαν ισότιμοι με τον κυρίως δολομίτη των Άλπεων. Στη συνέχεια και μεταξύ του Νορίου-Μέσου Λιασίου αποτίθενται νηριτικοί ασβεστόλιθοι οι ασβεστόλιθοι του Παντοκράτορα (Εικόνα 1.9.). Εικόνα 1.9.: Τροποποιημένη στρωματογραφική στήλη Ιόνιας ζώνης (Karakitsios, 1995). 17

18 Κατά το ανώτερο Λιάσιο και Κατωτερο Δογγέριο της Ιόνιας ζώνης παρουσιάζεται με δύο φάσεις α) την αξονική περιοχή που χαρακτηρίζεται από κιτρινοπράσινους σχεστώσεις μαργαικούς ασβεστολίθους με παρενστρώσεις μαύρων κερατολίθων «σχιστόλιθοι με Posidonomyes» και β) τις περιθωριακές περιοχές από κόκκινους λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους με πυριτόλιθους το «Ammonitico Rosso». Στη συνέχεια και μεταξύ Ανωτέρου Ιουρασικού και Κατωτέρου Σενωνίου αποτίθενται σε όλο το πλάτος της ζώνης λεπτοπλακώδεις πελαγικοί ασβεστόλιθοι με παρενστρώσεις κερατολίθων οι «ασβεστόλιθοι της Βίγλας» με πάχος 400 μέτρα. Αν και σε γενικές γραμμές η ιζηματογένεση είναι συνεχής κατά τόπους διαπιστώθηκαν ορισμένες διακοπές της ιζηματογένεσης, κυρίως κατά τη διάρκεια του Ιουρασικού, έτσι ώστε κατά τόπους οι ασβεστόλιθοι της Βίγλας είναι ασυμφώνως τοποθετημένοι πάνω στους ασβεστόλιθους του Παντοκράτορα. Σ αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να δεχθούμε ότι η ταφρογένεση( rifting) του Ιουρασικού προκάλεσε συνεχή βύθιση σε ορισμένες αξονικές περιοχές, ενώ σε παρακείμενες περιοχές προκάλεσε συνεχή ανύψωση, έτσι ώστε η ιζηματογένεση διακόπτονταν ή ακόμα λάμβανε χώρα η διάβρωση. Από το Πριαμπόνιο (Άνω Ηώκαινο) αρχίζει η ιζηματογένεση του φλύσχη στην αρχή χαρακτηριζόμενη από μαργαϊκές - ψαμμιτικές λιθοφάσεις, η οποία εξελίσσεται προς μαργαϊκές λιθοφάσεις έως ότου τελικά γίνει το πέρασμα προς μία μολασσική φάση. Το πάχος του φλύσχη στην περιοχή της Ιόνιας ζώνης είναι περίπου 2000 μέτρα Νεογενή και Τεταρτογενείς σχηματισμοί Το Τεταρτογενές είναι η νεότερη χρονικά περίοδος της ιστορίας της Γης, που άρχισε πριν από 1,8-2 εκατομμύρια χρόνια και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Χωρίζεται στο Πλειστόκαινο που είναι το κυριότερο τμήμα του και στο Ολόκαινο που είναι τα τελευταία 10 χιλιάδες χρόνια της ιστορίας της Γης. Το Τεταρτογενές παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα στην κλιματική του κατάσταση με τις διαδοχικές εναλλαγές θερμών και ψυχρών περιόδων (παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι). Οι Τεταρτογενείς σχηματισμοί αποτελούν μια μεγάλη ποικιλία θαλάσσιων και χερσαίων αποθέσεων συνήθως χαλαρών. Μεταξύ αυτών μεγάλη εξάπλωση έχουν τα 18

19 ποταμοχειμάρρια ή δελταϊκά κροκαλοπαγή, άμμοι, χαλίκια, τυρφοχώματα, άργιλοι, τραβερτίνες και κώνοι κορημάτων. Ιδιαίτερη σημασία από τις ηπειρωτικές Τεταρτογενείς αποθέσεις έχουν τα πλευρικά κορήματα των βουνών, τα οποία ανάλογα με το είδος των υλικών τους, το χρώμα τους, το βαθμό συνεκτικότητάς τους κ.τ.λ. μπορούν να προσδιορίσουν διάφορες κλιματικές εποχές του Τεταρτογενούς και κατά συνέπεια να βοηθήσουν στη στρωματογραφική διαίρεση. Επίσης η υψομετρική τους θέση, το μέγεθος των υλικών και ο τρόπος απόθεσης τους βοηθούν στον προσδιορισμό νεοτεκτονικών κινήσεων. Τα Νεογενή ιζήματα σύμφωνα με τον Ρόζο (1989), έχουν την μεγαλύτερη εξάπλωση στον νομό Αχαΐας. Αποτελούνται από θαλάσσιους, λιμνοθαλάσσιους, λιμναίους και χερσαίους σχηματισμούς. Διακρίνονται σε λεπτομερή και αδρομερή ιζήματα. Τα πρώτα δομούνται από αργίλους, μάργες, λεπτόκοκκους και μεσόκοκκους άμμους, το χαρακτηριστικό γνώρισμα των οποίων είναι οι εναλλαγές οριζόντων από μικτές φάσεις των παραπάνω υλικών. Τα δεύτερα ιζήματα αποτελούνται από κροκαλοπαγή ισχυρά συγκολλημένα, αλλά κατά θέσεις με μέτρια συνεκτικότητα. Πρόκειται για ένα πολυγενή σχηματισμό που η σύστασή του αποτελείται από ασβεστολιθικές, κερατολιθικές, ψαμμιτικές κροκάλες, ενώ η συνδετική του ύλη είναι ασβεστοψαμμιτική ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ Στην περιοχή του Βουραϊκού ανήκουν δύο γεωτεκτονικές ζώνες, η ζώνη Γαβρόβου- Τριπόλεως και η ζώνη Ωλονού-Πίνδου. Η ζώνη Πίνδου έχει επωθηθεί με τη μορφή καλύμματος επάνω στη ζώνη της Τρίπολης και χαρακτηρίζεται από λεπιδοειδή δομή (Εικόνα 1.10.). Η ζώνη της Πίνδου είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένη και αυτό συνηγορεί στη δημιουργία κατολισθητικών φαινομένων κατά μήκος της επώθησης της Πίνδου. Επιπλέον χαρακτηρίζεται από μεγάλη αστάθεια, ιδιαίτερα στις περιοχές που παρατηρούνται κορήματα. Τα προβλήματα εντοπίζονται στα ιζήματα του φλύσχη, τις Νεογενείς αποθέσεις και τα χαλαρά Τεταρτογενή. Επίσης παρατηρούνται θραύσεις και ολισθήσεις των 19

20 σχιστολίθων, των χαλαρών υλικών του μανδύα, του φλύσχη, καθώς και καταπτώσεις βράχων στους νεότερους αλπικούς σχηματισμούς. Εικόνα 1.10.: Γεωλογικός χάρτης της λεκάνης του Βουραϊκού (Τσουνάκα Σ., 2009). Πιο ειδικά, το κύριο γεωλογικό καθεστώς της περιοχής μελέτης, έχει ως εξής : α) Ασβεστόλιθοι Ωλονού Πίνδου Λεπτοπλακώδης ασβεστόλιθοι, με λεπτές ενστρώσεις ή κονδύλους πυριτόλιθων και μικρού μεγέθους και έκτασης αργιλικές ή ιλυολιθικές ενστρώσεις, Κρητιδικής 20

21 ηλικίας. Παρουσιάζουν έντονο μορφολογικό ανάγλυφο και χαρακτηρίζονται από ισχυρή διάρρηξη και έντονη πτύχωση. Οι ανώτεροι ορίζοντες συνιστούν τη ζώνη μετάβασης στο φλύσχη και συνιστώνται από εναλλαγές ασβεστολίθων, ασβεστομαργών, ψαμμιτών, ιλυολίθων και κερατολίθων. β) Μεταβατικά στρώματα Εναλλαγές κερατολίθων, ιλυόλιθων, λεπτοπλακωδών ασβεστόλιθων και ψαμμιτών. Παρουσιάζουν ισχυρό κερματισμό, σαφή διαχωρισμό των επιφανειών στρώσης και έντονη καταπόνηση. γ) Δεύτερος φλύσχης Ωλονού-Πίνδου Συνιστάται από αποθέσεις ψαμμιτών, ιλυολίθων και ορισμένες φορές ψηφιτοκροκαλοπαγή. Ο σχηματισμός του φλύσχη είναι έντονα πτυχωμένος και καταπονημένος. Οι ψαμμιτικοί ορίζοντες είναι συνεκτικοί, παρουσιάζουν αυξημένη υδροπερατότητα (δευτερογενή λόγω κατακερματισμού), ενώ οι ιλυόλιθοι έχουν πολλή χαμηλή υδροπερατότητα και αποσαθρώνονται εύκολα. δ) Πλειοπλειστοκαινικοί σχηματισμοί Λεπτομερείς αποθέσεις: Χαρακτηρίζονται από εναλλαγές αργίλων, μαργών και άμμων λεπτόκοκκων έως μεσόκοκκων. Στους ανώτερους ορίζοντες επικρατούν κροκάλες και χάλικες με ενστρώσεις κροκαλοπαγών, ποικίλου πάχους. Η υδροπερατότητά τους είναι ανάλογη της λιθολογίας τους, (άμμοι, κροκαλοπαγή, άργιλο - μαργαϊκοί ορίζοντες). Αποτέλεσμα αυτής της διαφορετικής συμπεριφοράς τους είναι η δημιουργία επάλληλων υδροφόρων οριζόντων και οριζόντων υπό πίεση. Αδρομερείς αποθέσεις: Αποτελούνται από κροκαλοπαγή ισχυρά συγκολλημένα. Τα κροκαλοπαγή αυτά συνιστώνται από κροκάλες ασβεστολιθικής, κερατολιθικής ή και ψαμμιτικής σύστασης μέχρι και 20 cm, με ασβεστοψαμμιτικής σύστασης συνδετική ύλη. Χαρακτηρίζονται από μέτρια έως υψηλή δευτερογενή υδροπερατότητα στη ζώνη κερματισμού και χαμηλή στους βαθύτερους ορίζοντες. 21

22 ε) Τεταρτογενείς σχηματισμοί Αλλουβιακές αποθέσεις: Συνιστώνται από κροκάλες και χάλικες ποικίλου μεγέθους, πλευρικά κορήματα και κώνους κορημάτων. Τα πλευρικά κορήματα εντοπίζονται κυρίως στους πρόποδες των πρανών με μεγάλη κλίση. Κατά τόπους παρατηρείται η εμφάνιση αργιλοϊλύων, πηλών και άμμων ποικίλης κοκκομετρίας. Παρουσιάζουν ταχύτατη εναλλαγή φάσεων, τόσο κατά την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη εξάπλωση τους, γεγονός που προσδίδει έντονη ετερογένεια στα υλικά αυτά και δικαιολογεί την ανομοιόμορφη μηχανική συμπεριφορά τους. Συνεκτικοί, αδρομερείς σχηματισμοί: Αποτελούνται από κροκαλοπαγή και λατυποπαγή. Τα κροκαλοπαγή παρουσιάζουν άλλοτε ισχυρή συγκόλληση (ψαμμιτομαργαϊκό υλικό) και άλλοτε ασθενή έως μέτρια συγκόλληση (αργιλικό υλικό). Τα λατυποπαγή είναι συνήθως ισχυρά συγκολλημένα. Κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού κάποιοι σχηματισμοί έχουν συχνότερη εμφάνιση και καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση. Μεγαλύτερη εξάπλωση καταλαμβάνουν οι αποθέσεις δικτυωτού ποταμού, οι οποίες αποτελούνται από συνθετικά κροκαλοπαγή με παρεμβολές άμμου ηλικίας Κατώτερο Πλειστόκαινο. Σημαντική έκταση καταλαμβάνουν επίσης οι πελαγικοί πλακώδεις ασβεστόλιθοι με ενδιαστρώσεις και βολβούς πυριτολίθων ηλικίας Ανώτερου Κρητιδικού, οι οποίοι ανήκουν στη γεωτεκτονική ζώνη Πίνδου, καθώς επίσης και τα Ολοκαινικά πλευρικά κορήματα ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ο χώρος ανάπτυξης του δέλτα του ποταμού Βουραϊκού έχει υποστεί σημαντικές μεταβολές στη περίοδο του Τεταρτογενούς μέσα στη περιοχή του παλαιοκορινθιακού τμήματος. Ο ποταμός έχει σχηματίσει δελταϊκά και αλλουβιακά ριπίδια τύπου Gilbert αποθέτοντας κροκαλοπαγή, άμμους και λεπτομερέστερα υλικά με συνολικά πάχη 500 m (Poulimenos et al 1989, Πουλημένος 1991, Poulimenos 1993, Seger & Alexander 1993, Dart et al 1994). O Boυραϊκός ποταμός έχει σχηματίσει το εκτεταμένο ριπίδιο της περιοχής Καστελίων - Αγ. Ασωμάτων - Αγ. Αποστόλων Μαμμουσιάς, το οποίο φτάνει μέχρι τη 22

23 παραλιακή περιοχή(εικόνα 1.11.), στην οροφή του οποίου διατηρούνται διαβρωσιγενείς επιφάνειες του παλαιού δέλτα (Seger & Alexander 1993, Flotte 2003). Εικόνα 1.11.: Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης του βόρειου τμήματος του τοπογραφικού φύλλου ΑΙΓΙΟ (Τρίκολας Κ., 2004). Πάνω και πλευρικά των αποθέσεων των δελταϊκών ριπιδίων συναντώνται μικρού πάχους και έκτασης θαλάσσιες αναβαθμίδες. Σήμερα ο Βουραϊκός διέρχεται ενδιάμεσα των Τεταρτογενών αποθέσεών του, με κατεύθυνση Β ή και ΒΒΑ κατά μήκος ρήγματος, διαμορφώνοντας εντυπωσιακό φαράγγι και σχηματίζει στη παραλιακή ζώνη το σημερινό δέλτα της περιοχής Διακοπτού. Οι δελταϊκές ριπιδιακές αποθέσεις του Βουραϊκού ποταμού στο τμήμα του Παλαιοκορινθιακού κόλπου αναπτύσσονται ασύμφωνα πάνω σε λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις ηλικίας Ανωτ. Πλειοκαίνου - Κατ. Πλειστοκαίνου (Doutsos et al 1988, Poulimenos et al. 1989). Οι λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις ανατολικά στη περιοχή Καστελίων, φαίνεται να έχουν τοπική ανάπτυξη στο υπόβαθρο του δελταϊκού 23

24 ριπίδιου, με τη μορφή λαγκούνων πάνω σε ποταμοχειμάρριες αποθέσεις ίδιας ηλικίας (Poulimenos et al 1989), ενώ δυτικά στη περιοχή Αγ. Ασωμάτων - Αγ. Αποστόλων Μαμμουσιάς, αποτελούν το άμεσο υπόβαθρο των δελταϊκών αποθέσεων ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ο Κορινθιακός κόλπος αποτελεί ένα ευρύ τεκτονικό βύθισμα με υψηλούς ρυθμούς απομάκρυνσης, μεταξύ των δυο τεμαχών, της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Το μήκος του είναι περίπου 100 Km και το μέγιστο πλάτος 40 Km, χωρίζοντας την ηπειρωτική Ελλάδα από την Πελοπόννησο (Doutsos, 1990). Η ρηξιγενής τεκτονική της Κορινθιακής τάφρου επηρεάζει άμεσα την περιοχή μελέτης, αφού είναι ενεργή μέχρι και σήμερα. Μέσα σε αυτό το τεκτονικό πλαίσιο, ο Κορινθιακός κόλπος θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα είτε της οπισθοχώρησης της καταβυθιζόμενης Αφρικανικής πλάκας είτε ότι διαμορφώθηκε στην απόληξη του ρήγματος μετασχηματισμού της Ανατολίας που προελαύνει προς την Ελληνική ηπειρωτική μάζα τα τελευταία 5 εκ. χρόνια, λόγω της προς δυσμάς εξώθηση της πλάκας της Ανατολίας, ή ότι οφείλεται σε ένα συνδυασμό αυτών των δυο κύριων μηχανισμών (Doutsos and Kokkalas, 2001). Η Κορινθιακή τάφρος διαχωρίζεται σε επιμέρους λεκάνες, οι οποίες παρουσιάζουν διαφορετική βύθιση και τα εστιακά βάθη των σεισμών δεν ξεπερνούν τα 15 km. Αυτός ο διαχωρισμός οφείλεται στην ασυμμετρία (graben) της τάφρου (Brooks & Ferentinos 1984). Η απόθεση των Πλειοκαινικών ιζημάτων της τάφρου της Κορίνθου ελέγχεται και τροποποιείται από δύο διακριτά συστήματα ρηγμάτων (Doutsos et al., 1988) (Εικόνα 1.12.): α) ένα κύριο σύστημα ΔΒΔ κανονικών ρηγμάτων, συνοδευόμενο από ΒΒΑ διεύθυνσης ρήγματα μεταβίβασης. β) ένα δευτερεύον σύστημα ΑΒΑ κανονικών ρηγμάτων και ΒΒΔ ρηγμάτων μεταβίβασης (Zelilidis et al. 1988, Doutsos and Kokkalas 2001). 24

25 Εικόνα : Γενικός τεκτονικός χάρτης της περιοχής του Κορινθιακού Κόλπου (Armijo et al., 1996). Τα ΔΒΔ-ρήγματα που είναι και τα πιο σημαντικά ελέγχουν την εξέλιξη μιας σειράς σχεδόν παράλληλων ασύμμετρων τάφρων από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Τα πρανή αυτών των ρηγμάτων διαμορφώνουν σημαντικό τμήμα του αναγλύφου και παρουσιάζουν συχνά διαφορετικές διευθύνσεις γραμμών ολίσθησης κατά μήκος τους, υποδηλώνοντας διαφορετικές φάσεις παραμόρφωσης και στροφές του πεδίου τάσεων στην περιοχή. Επίσης χαρακτηριστική ιδιότητα των ρηγμάτων αυτών είναι η κατάτμησή τους σε τμήματα, η οποία προκαλεί πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών ρηγμάτων και υποδηλώνει έντονη σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή (Κουκουβέλας et al. 2010). Τέλος, η τεκτονική δράση διαμορφώνει το ανάγλυφο στο φαράγγι του Βουραϊκού και τα ρήγματα τα οποία επηρεάζουν το φαράγγι έχουν ΔΒΔ ΑΝΑ διεύθυνση, παράλληλη με το σύστημα ρηγμάτων του Κορινθιακού κόλπου. 25

26 1.6. ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ Η Κορινθιακή τάφρος είναι από τις πιο σεισμογενείς περιοχές του Ελληνικού χώρου και ο σχηματισμός της θεωρείται ως αποτέλεσμα της διαστολής που υφίσταται η Αιγιακή μικροπλάκα, λόγω της καταβύθισης και οπισθοχώρησης της Αφρικανικής πλάκας κάτω από αυτήν (Papazachos & Comninakis 1971; McKenzie 1972). Για αυτό το λόγο, η σεισμικότητα της τάφρου της Κορίνθου αποτελεί αντικείμενο έρευνας από την αρχαιότητα, καθώς οι ισχυροί σεισμοί που φιλοξένησε η περιοχή είχαν σαν αποτέλεσμα την απώλεια πολλών ανθρώπινων ζωών ή ακόμα και την καταστροφή ολόκληρων πόλεων. Ήδη ο Στράβων (64 24 π.χ.) στα «Γεωγραφικά» και ο Παυσανίας ( μ.χ.) στις «Περιηγήσεις» περιέγραψαν την ολική καταστροφή αρχαίων πόλεων όπως της Βούρας, της Ελίκης και της Εφύρας (αρχαία Κόρινθος), που οφείλονταν στη δράση καταστρεπτικών σεισμών. Αλλά και η σημερινή ενόργανα καταγεγραμμένη σεισμικότητα είναι εξίσου έντονη και καταστρεπτική. Είναι αξιοσημείωτο ότι πέντε γεγονότα με μέγιστο σεισμικό μέγεθος μεγαλύτερο από 5.8 έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή της τάφρου της Κορίνθου κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 χρόνων (Papazachos and Papazachou 1997). Η πλειοψηφία των σεισμικών γεγονότων σχετίζεται με μια μικρού βάθους, με κλίση προς το βορρά, σεισμική ζώνη. Η εντονότερη συγκέντρωση σεισμικών επικέντρων τοποθετείται σε βάθος μεταξύ 6 12 km με πιο σύνηθες το βάθος των 10 km. Τα σεισμικά γεγονότα εμφανίζουν μεγαλύτερη συγκέντρωση στις περιοχές μεταξύ Αιγίου και Ακράτας και μεταξύ Κορίνθου Αλκυονίδων (Εικόνα 1.13.). Αυτή η συγκέντρωση συμπίπτει χωρικά με το δυτικό (περιοχή Αιγίου Ακράτας) και ανατολικό περιθώριο (κόλπος Αλκυονίδων) της τάφρου της Κορίνθου (Koukouvelas and Doutsos 1996). 26

27 Εικόνα : Χωρική κατανομή των σεισμικών επικέντρων στον Κορινθιακό κόλπο και στις γύρω περιοχές κατά την περίοδο με Μ> 1.5 ( Σύμφωνα με το αναθεωρημένο χάρτη σεισμικότητας της Ελλάδας ΟΑΣΠ, οι περιοχές κατά μήκος του Βουραϊκού κατατάσσονται στη ζώνη επικινδυνότητας ΙΙ, με σεισμική επιτάχυνση Α=0.24 (Α =α * g, με α συντελεστή σεισμικής επιτάχυνσης), καθώς επηρεάζονται άμεσα από την σεισμική δράση του Κορινθιακού κόλπου (Εικόνα 1.14.). 27

28 Εικόνα : Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας του Ελλαδικού χώρου (ΟΑΣΠ 2012) ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η διαμόρφωση του γεωμορφολογικού αναγλύφου στην περιοχή του Βουραϊκού είναι αποτέλεσμα κυρίως της δράσης των τεκτονικών και νεοτεκτονικών κινήσεων σε συνδυασμό με την επιδεκτικότητα των γεωλογικών σχηματισμών στις διεργασίες της διάβρωσης, καθώς επίσης και με το ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Σταθερός παράγοντας είναι επίσης η λιθολογική σύσταση των γεωλογικών σχηματισμών και κυρίως των Πλειο - Πλειστοκαινικών αποθέσεων, που απαντούν σε μεγάλη έκταση στην περιοχή (Εικόνα 1.15.). 28

29 Εικόνα 1.15.: Πλειο - Πλειστοκαινικές αποθέσεις και δημιουργία κώνου κορημάτων στο φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού Οι πηγές του Βουραϊκού ποταμού εμφανίζονται σε υψόμετρα μεγαλύτερα από 1000 m. Στην λεκάνη των Καλαβρύτων ο ποταμός κάμπτεται προς ΒΑ-ΝΔ και μετά την έξοδο του ακολουθεί πορεία από νότο προς βορρά εκβάλλοντας στον Κορινθιακό κόλπο. Με βάση τη μορφή αυτή του υδρογραφικού δικτύου, η περιοχή, από άποψη γεωμορφολογικής εξέλιξης κατατάσσεται στο στάδιο της προχωρημένης νεότητας, όπου δεν έχει επέλθει ακόμα κατάσταση ισορροπίας. Το μορφολογικό ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται από πεδινό έως λοφώδες με μέγιστο υψόμετρο τα 1350 m. Στα πρανή της παρουσιάζονται μεγάλες κλίσεις. Η λεκάνη καλύπτεται από Νεογενή (κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, άργιλος, μάργες) και Τεταρτογενή ιζήματα (ερυθροί πηλοί, κορήματα, ποτάμιες αποθέσεις). Τα πρανή σχηματίστηκαν από την δράση κανονικών ρηγμάτων που δημιούργησαν βαθμίδες. 29

30 Η περιοχή έχει ανυψωθεί με αποτέλεσμα την ανανέωση ποτάμιου κύκλου, μετά την έξοδο του Βουραϊκού από τα στενά. Η ανύψωση αυτή είναι ευρύτερη και έχει άμεση σχέση με την τεκτονική του Κορινθιακού κόλπου. Μορφολογικά στον Κεντροδυτικό Κορινθιακό κόλπο επικρατεί ένα σύστημα φαραγγιών, που βρίσκεται μόνο σε αυτή τη πλευρά του κόλπου. Τα φαράγγια κυριαρχούν στο νότιο περιθώριο και σπανίζουν στο βόρειο. Ένα από αυτά αποτελεί και το φαράγγι του Βουραϊκού. Όπου υπάρχουν ίχνη από ρήγματα στην ακτή με στενό ύφαλο και απότομη κλίση, δεν δημιουργούνται φαράγγια, υπάρχει όμως επιφανειακή φθορά της πλαγιάς (Φερεντίνος et al. 1988). Τα πρανή του Βουραϊκού μετά την λεκάνη των Καλαβρύτων προς Βορρά, γίνονται κατακόρυφα δημιουργώντας το μοναδικό τοπίο του φαραγγιού. Μετά την έξοδο από το φαράγγι ο Βουραϊκός ρέει πάνω σε μάργες και κροκαλοπαγή του Νεογενούς, καθώς και σε κορήματα και Τεταρτογενείς αποθέσεις του ίδιου του ποταμού(εικόνα 1.16.). Εικόνα :Πτυχωμένοι ασβεστόλιθοι ζώνης Πίνδου κατά μήκος της κοίτης του Βουραϊκού ποταμού. 30

31 1.8. ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Η εκδήλωση κατολισθήσεων μπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια, τα οποία αναφέρονται κυρίως σε γεωλογικούς, γεωμορφολογικούς, κλιματικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. Επηρεάζουν τους τεχνικογεωλογικούς χαρακτήρες των γεωλογικών σχηματισμών μιας περιοχής και προτεραιότητα στην αστάθεια των πρανών καταλαμβάνει η τεκτονική καταπόνηση και η αποσάθρωση που προκαλείται από τον συνδυασμό των θερμοκρασιακών μεταβολών με την υγρασία. Το καταστροφικό έργο ολοκληρώνει η διάβρωση που οφείλεται στην επενέργεια των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (νερού, χιονιού), όπως συμβαίνει και στην περιοχή του Βουραϊκού. Το χιόνι μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην πραγματοποίηση κατολισθήσεων. Το γρήγορο λιώσιμο του χιονιού προκαλείται συνήθως από διαλείμματα ηλιοφάνειας και αύξηση της θερμοκρασίας ή από βροχοπτώσεις που ακολουθούν τις χιονοπτώσεις. Το νερό από το λιώσιμο του πάγου τροφοδοτεί πολύ γρήγορα τη ζώνη αποσάθρωσης των πετρωμάτων ή τους εδαφικούς σχηματισμούς, με αποτέλεσμα την εκδήλωση κατολισθήσεων. Επίσης, οι πυρκαγιές πλήττουν πολύ συχνά την περιοχή, που στην πλειονότητά τους οφείλονται στον άνθρωπο. Οι πυρκαγιές ευνοούν τη δημιουργία κατολισθήσεων και καταστρέφουν τα δάση, μειώνουν τη βλάστηση και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση της διάβρωσης κατά τη χειμερινή περίοδο και την άμεση δράση του νερού της βροχής, που δημιουργεί κατά τις έντονες βροχοπτώσεις εδαφικές ροές και επιφανειακές ολισθήσεις. Ο Βουραϊκός βρίσκεται στις περιοχές με σημαντικό κίνδυνο από την εκδήλωση πυρκαγιών και έχουν σημειωθεί αρκετές κατά μήκος του ποταμού με την πάροδο του χρόνου (Εικόνα 1.17). Από τις πλέον καταστροφικές πυρκαγιές για την περιοχή ήταν τον Αύγουστο του 2007, που αποτέφρωσε χιλιάδες στρέμματα γης, αλλά και σημαντικό μέρος της βόρειας περιοχής του Βουραϊκού. 31

32 Εικόνα : Συνολικός αριθμός πυρκαγιών που καταγράφηκαν τη χρονική περίοδο ανά νομό (Τσαγκάρη Κ., Γ. Καρέτσος και Ν. Προύτσος, 2011). Συνολικά, ο απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αύγουστου 2007 περιλαμβάνει εντός της προστατευόμενης περιοχής Χελμού Βουραϊκού έκταση στρέμματα, δηλαδή το 29,2% του συνόλου της (Εικόνα 1.18). 32

33 Εικόνα 1.18: Οριοθέτηση καμένων εκτάσεων στην προστατευόμενη περιοχή του φαραγγιού Βουραϊκού (WWF Ελλάς, Α.Π.Θ. et al., 2007). Ιδιαίτερα προβλήματα προκύπτουν σε σχέση με την ποιότητα της ζωής των κατοίκων, την τοπική οικονομία, την πρωτογενή παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία), την επισκεψιμότητα και τον τουρισμό στις καμένες περιοχές. Επίσης, σημαντικό ήταν το πλήγμα στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον με την καταστροφή εκτεταμένων ενιαίων περιοχών φυσικής κάλυψης(εικόνα 1.19.). 33

34 Εικόνα 1.19: Πτώση καμένων κορμών δέντρων στα πρανή του φαραγγιού από την πυρκαγιά του 2007 (Ημερομηνία λήψης: 2012). Συνολικά εκτιμάται ότι κάηκαν στρέμματα φυσικής φυτοκάλυψης, εκ των οποίων τα στρέμματα (78,8%) δεν εντάσσονται στο σύστημα προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 της περιοχής του Βουραϊκού ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η εναλλαγή υγρών και ξηρών κύκλων, θερμής και ψυχρής περιόδου έχει ως αποτέλεσμα την χαλάρωση των σχηματισμών και την δημιουργία αστάθειας πρανών, λόγω διαδοχικών φαινομένων διόγκωσης και συρρίκνωσης. Οι βροχοπτώσεις είναι ένα αναγνωρισμένο έναυσμα κατολισθήσεων και οι ερευνητές έχουν προσπαθήσει να καθορίσουν το ύψος της βροχόπτωσης που απαιτείται για να προκαλέσει βαρυτική μετακίνηση μαζών. Στο αντικείμενο αυτό η έρευνα έχει δείξει μία σαφή τάση αύξησης της συχνότητας εκδήλωσης των κατολισθητικών φαινομένων με την αύξηση των βροχοπτώσεων, ενώ η ποσότητα της «κρίσιμης» βροχόπτωσης που ενεργοποιεί τα φαινόμενα εξαρτάται γενικά από τις γεωλογικές συνθήκες, το κλίμα, τις γεωμορφολογικές συνθήκες κ.ά. Οι έντονες 34

35 βροχοπτώσεις μπορούν να επιφέρουν μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Έτσι, κρίνεται αναγκαίο να παραθέσουμε ενδεικτικά βροχομετρικά και θερμοκρασιακά δεδομένα από την περιοχή μελέτης. Ο μετεωρολογικός σταθμός από όπου συλλέχθηκαν τα δεδομένα βρίσκεται στην Κάτω Βλασία Αχαΐας σε υψόμετρο 773 μέτρα, εντός οικισμού και τα στοιχεία παρέχονται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, μέσω της ιστοσελίδας Τα δεδομένα παρατίθενται στο Παράρτημα 1. Η ανισότητα κατανομής των κατακρημνισμάτων κατανέμεται σε όλες τις εποχές του έτους. Αυτό δημιουργεί μηχανική και εσωτερική διάβρωση, καθώς επίσης και μείωση των μηχανικών χαρακτηριστικών των εδαφικών κυρίως σχηματισμών, λόγω των επαναλαμβανόμενων φαινομένων ύγρανσης - ξήρανσης (Εικόνα 1.20.). Εικόνα 1.20.: Διάγραμμα μηνιαίας βροχόπτωσης για το έτος 2012 Στατιστικά προκύπτει ότι η μέση μηνιαία τιμή βροχόπτωσης για το έτος 2012 είναι 112,7 mm. Οι μήνες με το μεγαλύτερο ύψος βροχόπτωσης είναι ο Φεβρουάριος και ο Δεκέμβριος, με τιμή 261,2 mm και 246 mm αντίστοιχα, ενώ το μικρότερο ύψος βροχόπτωσης παρατηρείται τον Ιούνιο και Ιούλιο με μηδενική τιμή χιλιοστών. 35

36 Παράλληλα κατασκευάσαμε διάγραμμα με εποχιακή απεικόνιση της βροχόπτωσης για το έτος 2012, όπου βλέπουμε την αναμενόμενη υψηλή τιμή βροχοπτώσεων το χειμώνα και πολύ χαμηλή το καλοκαίρι (Εικόνα 1.21.). Εικόνα 1.21 : Διάγραμμα εποχιακής βροχόπτωσης του 2012 Η μέση μηνιαία θερμοκρασία παρατηρούμε ότι ακολουθεί μία κανονική κατανομή, με τάση να αποκτήσει αρνητική ασυμμετρία. Υψηλές τιμές μέσης θερμοκρασίας παρατηρούνται τον Ιούλιο και Αύγουστο μήνα, με τις χαμηλότερες να εντοπίζονται τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο (Εικόνα 1.22.). Εικόνα : Διάγραμμα μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας για το έτος

37 Επιπλέον, η εποχιακή μέση θερμοκρασία ακολουθεί μία κατανομή αρνητικής ασυμμετρίας με τη μέγιστη μέση θερμοκρασία το Καλοκαίρι και την ελάχιστη το Χειμώνα (Εικόνα 1.23.). Εικόνα : Διάγραμμα εποχιακής μέσης θερμοκρασίας για το έτος ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Οι δραστηριότητες του ανθρώπου κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού συνδέονται με τον τουρισμό, την πρωτογενή παραγωγή των κατοίκων της περιοχής και με δραστηριότητες αθλητισμού. Έτσι, η επισκεψιμότητα στην περιοχή εξαρτάται από αυτούς τους παράγοντες και είναι καθοριστικοί για την τοπική οικονομική ανάπτυξη. Ο οδοντωτός σιδηρόδρομος, ο οποίος κατασκευάστηκε και λειτούργησε πρώτη φορά το 1896, αποτελεί μέρος της οικοτουριστικής ανάπτυξης. Στον χάρτη (Εικόνα 1.24.), απεικονίζονται οι χιλιομετρικές αποστάσεις από την Ν.Ε. Οδό Κορίνθου - Πατρών (κόμβος Πούντας 159 χιλιόμετρα) και η διαδρομή που διανύει ο Οδοντωτός και το Ευρωπαϊκό Ορειβατικό μονοπάτι Ε4 στο Φαράγγι του Βουραϊκού Ποταμού. Η υψομετρική διαφορά Διακοπτού - Καλαβρύτων είναι της τάξεως των 750 μέτρων και το μήκος δικτύου μέτρα. 37

38 Εικόνα 1.24: Χάρτης διαδρομής οδοντωτού από Καλάβρυτα έως Διακοπτό ( Επίσης οι πεζοπορίες (ανάβαση και κατάβαση), η αναρρίχηση, ο αεραθλητισμός, ερασιτεχνικά ή μη, προσελκύει τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερους επισκέπτες και κάνει την περιοχή του Βουραϊκού τουριστική. Επιπλέον, οι κάτοικοι της περιοχής επιβαρύνουν το περιβάλλον και κατ επέκταση τα κατολισθητικά φαινόμενα. Η υπερβόσκηση, η παράνομη υλοτομία, η ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, η επέκταση οικισμών προς δασικές εκτάσεις προκαλούν δυσμενείς επιπτώσεις. Όλες αυτές οι δραστηριότητες δείχνουν ότι η επιρροή των κατολισθήσεων στην περιοχή πρέπει να μελετάται και να σχεδιαστούν μέτρα προστασίας, καθώς η σχέση με τις δραστηριότητες του ανθρώπου είναι άμεση. 38

39 1.11. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Η συσχέτιση των κατολισθήσεων με τις χρήσεις γης της περιοχής είναι απαραίτητη, καθώς η ανθρωπογενής παρέμβαση συνδέεται με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και κατ επέκταση με τη δημιουργία κατολισθητικών φαινομένων. Έτσι, η παρουσία βλάστησης είναι καθοριστική, καθώς ευνοεί την ευστάθεια των πρανών συμβάλλοντας στην αποστράγγιση μέρους του νερού, μέσω του ριζικού συστήματος περιορίζοντας τη διαβρωτική δράση των επιφανειακών υδάτων. Σε άλλες περιπτώσεις όμως το ριζικό σύστημα υποβοηθά τον κερματισμό των πετρωμάτων ή τη διεύρυνση των ρωγμών, μειώνοντας την διατμητική αντοχή του και προκαλεί επιφόρτιση στα άκρα απότομων πρανών ημισυνεκτικών πετρωμάτων, λόγω αύξησης βάρους. Η ταξινόμηση των χρήσεων γης έγινε βάση του σχεδίου Corine Land Cover 2000, το οποίο αποτελεί μέρος της πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων χρήσεων γης. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει την χαρτογράφηση των χρήσεων/κάλυψης γης διάφορων ευρωπαϊκών χωρών (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) σε κλίμακα 1: Το σχέδιο Land Corine για την λεκάνη του Βουραϊκού αποτυπώνεται στον παρακάτω χάρτη, όπου δημιουργήθηκε με την εφαρμογή ArcGIS (Χάρτης 1). 39

40 40 Χάρτης 1 : Χάρτης χρήσεων γης από σχέδιο Land Corine

41 1.12. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΑ Σύμφωνα με τις κατηγορίες του ν. 1650/86 η προστατευόμενη περιοχή Χελμού - Βουραϊκού εντάσσεται στην κατηγορία των Εθνικών Πάρκων και ιδρύεται στις 02 Οκτωβρίου 2009 με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40390/ (ΦΕΚ Δ' 446/ ), με την οποία χαρακτηρίζεται ως «Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού». Εθνικά πάρκα χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής σημασίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που είναι δυνατόν να μεταβάλλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξη του. Κατ εξαίρεση μπορούν να επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού, η εκτέλεση εργασιών, ερευνών και η άσκηση ασχολιών και δραστηριοτήτων, κυρίως παραδοσιακών, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας. Στις περιοχές αυτές μπορεί να δίνονται ειδικότερες ονομασίες ανάλογα με το συγκεκριμένο αντικείμενο και το σκοπό προστασίας. Τα στοιχεία εκείνα που οδήγησαν στον χαρακτηρισμό της περιοχής κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού ως Εθνικό Πάρκο είναι : Πρόκειται για εκτεταμένη χερσαία περιοχή. Στην περιοχή υπάρχει μεγάλος αριθμός από σπάνια, απειλούμενα και ενδημικά είδη χλωρίδας και έχουν καταγραφεί 17 οικότοποι, δύο από τους οποίους θεωρούνται οικότοποι προτεραιότητας. Επίσης, έχει παρατηρηθεί μεγάλος αριθμός από σπάνια και απειλούμενα είδη πανίδας και ορνιθοπανίδας τα οποία προστατεύονται από την Εθνική και Κοινοτική νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις. Το πλήθος των διάσπαρτων σε όλη την περιοχή στοιχείων ιστορικού, φυσικού και εν γένει πολιτισμικού ενδιαφέροντος, τα οποία χρήζουν προστασίας και ανάδειξης και σύνδεσης με τις οικολογικά σημαντικότερες περιοχές. 41

42 Και τέλος, η πεποίθηση ότι ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού, προσφέρει πλεονεκτήματα στην οικοτουριστική ανάπτυξη καθώς και καλύτερες δυνατότητες διαχείρισης και προστασίας. Έτσι, στη χερσαία περιοχή του ορεινού όγκου Χελμού και στο φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού ορίζονται οι παρακάτω ζώνες προστασίας (Εικόνα 1.25.): α) Ζώνη Α1: Περιοχή προστασίας της Φύσης Υψηλές Κορυφές του όρους Χελμός β) Ζώνη Α2: Περιοχή Προστασίας της Φύσης Δάσους Ανεξαρτησίας Καλαβρύτων γ) Ζώνη Α3: Περιοχή Προστασίας της Φύσης Φαραγγιού Βουραϊκού ποταμού δ) Ζώνη Β1: Περιοχή Προστασίας του Σπηλαίου Καστριών ε) Ζώνη Β2: Περιοχή Προστασίας των Πηγών Αροανίου ζ) Ζώνη Β3: Περιοχή Προστασίας της Λίμνης Τσιβλού η) Ζώνη Β4: Περιοχή Προστασίας των Πηγών Λάδωνα θ) Ζώνη Γ: Περιοχή Περιβαλλοντικού Ελέγχου, όπου περιλαμβάνει την υπόλοιπη περιοχή που καταλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού, εκτός από τις προαναφερθείσες ζώνες. Εικόνα : Χάρτης περιοχών προστασίας της περιοχής (Φορέας Διαχείρισης Χελμού Βουραϊκού). 42

43 ΔΙΚΤΥΟ NATURA 2000 Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK «για την διατήρηση των άγριων πτηνών». Τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για την καλύτερη προστασία και διαχείριση του φυσικού πλούτου, έχουν χαρακτηριστεί, με βάση την κοινή υπουργική απόφαση 40390/ (ΦΕΚ Δ' 446/ ) δύο περιοχές προτεραιότητας κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού (Εικόνα 1.26.), οι οποίες έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 και είναι οι εξής: 1. Το Φαράγγι του Βουραϊκού (GR ), όπου ορίζεται ως τόπος κοινοτικής σημασίας/ SCI και αποτελείται από 3 είδη αμφιβίων/ερπετών, 2 ασπόνδυλα και 1 θηλαστικό. Επίσης, η λιθολογική σύσταση των πετρωμάτων του φαραγγιού με τη συνεργική δράση του νερού, έχουν διαμορφώσει καταρράχτες και σπήλαια με σταλακτίτες-σταλαγμίτες. Η περιοχή κατά μήκος και εκατέρωθεν του Βουραϊκού ποταμού, χαρακτηρίζεται από παραποτάμιες ζώνες βλάστησης, με κυρίαρχο είδος το Platanus orientalis (Πλάτανος ο ανατολικός). Οι συστάδες που συγκροτούν την παρόχθια βλάστηση είναι πολύ καλής δομής και ανάπτυξης, αποτελούμενες από ταχυαυξή δασικά είδη. Η χλωρίδα του φαραγγιού του Βουραϊκού ποταμού κρίνεται ως εξέχουσα σημαντική, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την καταγραφή αρκετών ενδημικών, ειδών με ιδιαίτερη επιστημονική αξία, σπάνια και προστατευμένα, ενώ η πανίδα της περιοχής βρίσκει καταφύγιο στους απότομους δασωμένους ορεινούς όγκους που περιβάλλουν το φαράγγι. 43

44 2. Το Αισθητικό Δάσος των Καλαβρύτων (GR ), όπου ορίζεται ως τόπος κοινοτικής σημασίας/ SCI. Αποτελείται από 3 είδη αμφιβίων/ερπετών, 146 πουλιών και 2 ασπόνδυλα. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά των Καλαβρύτων και απλώνεται σε έκταση στρ. τεράστιου δασικού πλούτου, αποτελούμενη από Abies cephalonica (Κεφαλληνιακής ελάτη), Pinus nigra (Μαύρης πεύκη), Quercus ilex (Αριά) και Quercus coccifera (πουρνάρι). Η δασική αυτή έκταση κηρύχθηκε Αισθητικό Δάσος το 1977, εξαιτίας της σημαντικότητας των τύπων οικοτόπων, της χλωρίδα και της πανίδας. Επιπλέον, έχει χαρακτηριστεί ειδική περιοχή προστασίας για τα πουλιά (Οδηγία 79/409/ΕΕ) και αποτελεί την αντιπλημμυρική ασπίδα των Καλαβρύτων. Το Αισθητικό Δάσος χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενη τοπογραφία, στην οποία οι παραπάνω τύποι βλάστησης προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα και αναδεικνύουν τη φυσική και την αισθητική του αξία. Στην απαίτηση προστασίας και διατήρησης του δάσους, συντελεί και η ιστορική του σημασία, καθώς εδώ βρίσκεται το μνημείο εκτελεσθέντων κατά τη γερμανική κατοχή. Γενικά, στις περιοχές Natura λαμβάνονται μέτρα, τα οποία αποσκοπούν στη διατήρηση και αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας, καθώς και στη διατήρηση των ιδιαίτερων κοινωνικών και πολιτιστικών στοιχείων της τοπικής κοινωνίας. Οι περιοχές περιβαλλοντικής αξίας, οι οποίες περιλαμβάνονται στη λεκάνη του Βουραϊκού αποτυπώνονται στο παρακάτω χάρτη κλίμακας 1: , όπου χρησιμοποιήθηκαν οι εφαρμογές ArcGIS και Κτηματολόγιο Α.Ε. (Χάρτης 2). 44

45 45 Χάρτης 2: Χάρτης περιοχών Natura 2000, με την εφαρμογή ArcMap και Κτηματολόγιο Α.Ε.

46 2. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2.1. ΓΕΝΙΚΑ Ο όρος κατολίσθηση (landslide) περιλαμβάνει την έννοια της βαρυτικής μετακίνησης ιζημάτων (μαζών) στα κατάντη μιας περιοχής. Μπορεί να εκδηλωθεί σε φυσικά και τεχνητά πρανή, στην ξηρά ή στην θάλασσα, να είναι φυσικής ή ανθρωπογενούς αιτίας, μικρής ή μεγάλης έντασης. Συγκαταλέγεται στις φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι εκρήξεις ηφαιστείων ή οι σεισμοί και αποτελούν βασική αιτία απώλειας ανθρώπινων ζωών, καθώς και περιουσιών με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Στόχος των επιστημών είναι η αποφυγή αυτών των φυσικών καταστροφών και ύστερα η προστασία από αυτές. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι ορισμοί περιγραφής του γεωλογικού αυτού φαινομένου. Ο Terzaghi (1950) υποστηρίζει ότι η κατολίσθηση είναι μία γρήγορη κίνηση μάζας πετρώματος, υπολειμματικού εδάφους ή ιζήματος ενός πρανούς, της οποίας το κέντρο βάρους μετακινείται προς τα κάτω και προς τα έξω. Ενώ, οι Zaruba & Mencl ( 1969) ορίζουν την κατολίσθηση ως μία γρήγορη κίνηση πετρωμάτων που οφείλεται στην ολίσθηση ενός τμήματος πρανούς που διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σταθερό τμήμα με μία καλά καθορισμένη επιφάνεια. Ο Varnes (1978) χρησιμοποιεί τον όρο «μετακίνηση μαζών» αντί του όρου «κατολίσθηση» και με αυτόν περιλαμβάνει κάθε μετακίνηση τμήματος πρανούς που οφείλεται σε ολίσθηση, κατάπτωση, ανατροπή, ροή και ερπυσμό. Με την έννοια αυτή δεν περιλαμβάνονται στις κατολισθήσεις φαινόμενα όπως οι καθιζήσεις ή οι χιονοστιβάδες και οι μετακινήσεις του πάγου. Έτσι, πρότεινε ένα σύστημα ταξινόμησης όπου βασίζεται σε δύο κύρια κριτήρια, τον τύπο μετακίνησης και το είδος του υλικού το οποίο μετακινείται. Από όλες τις παραπάνω ταξινομήσεις οι πλέον σημαντικές είναι των Zaruba - Mencl και κυρίως του Varnes, η οποία έχει γίνει πλέον διεθνώς αποδεκτή και χρησιμοποιείται ευρέως για την περιγραφή όλων των εδαφικών μετακινήσεων. 46

47 2.2. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ VARNES Ο Varnes (1978) πρότεινε ένα σύστημα ταξινόμησης κατολισθήσεων (Πίνακας 2.1 και εικόνα 2.2). Ανάλογα με τον τύπο της μετακίνησης (Εικόνα 2.1.) διακρίνει τις εξής περιπτώσεις: Κατάπτωση Σύνθετη μετακίνηση Ανατροπή Τύπος μετακίνησης Ροή Ολίσθηση Πλευρική εξάπλωση Εικόνα 2.1. : Γράφημα απεικόνισης τύπων μετακίνησης μαζών κατά Varnes Ενώ το είδος του γεωλογικού υλικού διακρίνεται σε: Βραχώδες υπόβαθρο: Είναι μία μάζα η οποία πριν την μετακίνηση της ήταν ένα σκληρό συνεκτικό πέτρωμα, το οποίο βρισκόταν από γεωλογική άποψη στη φυσική του θέση. Έδαφος: Είναι χαλαρά ή ασθενώς συνδεδεμένα συσσωματώματα ορυκτών και πετρωμάτων που έχουν προκύψει από αποσάθρωση και μεταφορά προϋπαρχόντων πετρωμάτων ή από την επί τόπου αποσάθρωσή τους. Οι πόροι του σχηματισμού μπορεί να είναι κενοί ή να πληρώνονται από νερό. Γαίες: Περιγράφονται τα εδαφικά υλικά που το 80% της μάζας τους έχει μέγεθος μικρότερο των 2mm (άμμος, ιλύς και άργιλος). 47

48 Κορήματα: Περιγράφονται τα εδαφικά υλικά που περιέχουν ποσοστό 20-80% χονδρόκοκκων υλικών μεγέθους μεγαλύτερου των 2mm (χαλίκια, κροκάλες, λατύπες, ογκόλιθοι), ενώ το υπόλοιπο είναι μικρότερο των 2mm. Ο όρος κορήματα όπως προκύπτει, έχει σχέση με την κοκκομετρική διαβάθμιση και όχι με την γεωλογική έννοια του όρου. Η παραπάνω διάκριση αναφέρεται στα υλικά της μάζας της κατολίσθησης πριν εκδηλωθεί το φαινόμενο. Ειδικά για τους εδαφικούς σχηματισμούς, η μετακίνηση μπορεί να γίνει σταδιακά και όχι ακαριαία, καθώς επίσης μπορεί να μην εκδηλωθεί σε όλη την επιφάνεια της μετακινούμενης μάζας, αλλά να διευρυνθεί πάροδο του χρόνου. με την Τύπος μετακίνησης Τύπος μετακινούμενου υλικού Μηχανικά εδάφη Βραχώδες υπόβαθρο Χονδρόκοκκα Λεπτόκοκκα Κατάπτωση Κατάπτωση βράχων Κατάπτωση κορημάτων Κατάπτωση γαιών Ανατροπή Περιστροφική Ανατροπή βράχων Περιστροφική ολίσθηση βραχώδους υποβάθρου Ανατροπή κορημάτων Περιστροφική ολίσθηση κορημάτων Ανατροπή γαιών Περιστροφική ολίσθηση γαιών Ολίσθηση Μεταθετική Μεταθετική ολίσθηση βραχώδους υποβάθρου Μεταθετική ολίσθηση κορημάτων Μεταθετική ολίσθηση γαιών Πλευρική εξάπλωση Πλευρική εξάπλωση βραχώδους υποβάθρου Πλευρική εξάπλωση κορημάτων Πλευρική εξάπλωση γαιών Ροή Σύνθετη μετακίνηση Ροή βραχώδους υποβάθρου Ροή κορημάτων Ροή γαιών Ερπυσμός εδάφους Συνδυασμός 2 ή περισσότερων τύπων μετακίνησης Πίνακας 2.1. : Ταξινόμηση κατά Varnes (1978) (Κούκης - Σαμπατακάκης 2007). 48

49 Εικόνα 2.2. : Ταξινόμηση κατολισθήσεων κατά Varnes (USGS). 49

50 2.3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Η εκδήλωση μιας κατολίσθησης ή αλλιώς το έναυσμα για μία βαρυτική μετακίνηση μαζών προς τα κατάντη ενός πρανούς οφείλεται σε μία αλληλουχία γεγονότων, παρά σε ένα αίτιο. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που επηρεάζουν τις συνθήκες ισορροπίας του πρανούς και προκαλούν τη διατάραξή του με τελικό αποτέλεσμα τη θραύση και τη μετακίνησή του. Θεωρώντας τον τελικό παράγοντα (έναυσμα μετακίνησης) ως το αίτιο μιας κατολίσθησης, προτάθηκε μία ταξινόμηση που υποδιαιρεί τους παράγοντες αυτούς, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Το 1994 Ομάδα Εργασίας της UNESCO ασχολήθηκε με την καταγραφή των παραγόντων που προκαλούν κατολισθήσεις (Reporting Landslide Causes, WP/WLI, 1994) προτείνοντας μια ταξινόμηση των αιτών σε τέσσερις κύριες ομάδες, βάση της προέλευσής τους (εδαφικές συνθήκες, γεωμορφολογικές διεργασίες, φυσικές διεργασίες, ανθρωπογενείς διεργασίες) (Πίνακας 2.2.). Από τις τέσσερις αυτές κατηγορίες αν εξαιρεθεί αυτή των εδαφικών συνθηκών, οι παράγοντες μπορεί να έχουν χαρακτήρα προπαρασκευαστικό ή εναύσματος. 50

51 Πίνακας 2.2. : Οι πιο σημαντικοί παράγοντες εκδήλωσης κατολισθήσεων σύμφωνα με το WP/WLI 1994 (Κούκης & Σαμπατακάκης,2007). 51

52 3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μέσω των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών γίνεται διαχείριση των κατολισθήσεων, που περιλαμβάνει τόσο τη χαρτογράφησή τους, όσο και τη δημιουργία χαρτών πληροφόρησης. Έτσι, για την καταγραφή των κατολισθήσεων κατά μήκος του Βουραϊκού χρησιμοποιήσαμε το Γ.Σ.Π. (G.I.S.), την εφαρμογή της Κτηματολόγιο Α.Ε. σε περιβάλλον ArcGIS και την εφαρμογή προβολής δορυφορικών εικόνων Google Earth ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (G.I.S) Σύμφωνα με τον Michael Goodchild (1985), «Ένα σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα συλλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης, ανάλυσης και απόδοσης πληροφορίας και φαινομένων που εξελίσσονται στον γεωγραφικό χώρο». Οι κατολισθήσεις είναι ένα χωρικά προσδιορισμένο φαινόμενο που εξελίσσεται στον χρόνο. Στα Γ.Σ.Π. ο χώρος προσδιορίζεται με συντεταγμένες και επομένως οτιδήποτε ορίζεται σε συντεταγμένες μπορεί να συσχετιστεί με κάτι άλλο επίσης ορισμένο. Μια κατολίσθηση μπορεί να οριστεί σε εθνικό επίπεδο ή επίπεδο νομού σαν σημείο προσδιορισμένο από ένα ζεύγος συντεταγμένων (φ, λ ή x, y). Σε μεγαλύτερη κλίμακα εκτός από το σημείο μπορεί να προσδιορίζεται και από τις διαστάσεις της, εκφρασμένες σε μήκος ή εμβαδό. Τα Γ.Σ.Π. χρησιμοποιώντας τα σαν χαρτογραφικό εργαλείο, έχουν την δυνατότητα υπέρθεσης διάφορων επιπέδων πληροφορίας (layers) σε κάποιο υπόβαθρο (basemap). Τα δεδομένα που εισάγονται είναι είτε διανυσματικά (vector), είτε δεδομένα καννάβου (raster) (Εικόνα 3.1.). Τα διανυσματικά δεδομένα (vector) αποδίδονται με τη μορφή γεωμετρικών σχημάτων όπως σημεία, γραμμές και πολύγωνα. Μία κατολίσθηση μπορεί να αποδοθεί με ένα σημείο (x,y), η έκτασή της με ένα πολύγωνο, μία θραύση με μία γραμμή. Τα ψηφιδωτά δεδομένα ή καννάβου (raster) χρησιμοποιούν ένα πλέγμα εικονοστοιχείων (pixels) για την αναπαράσταση 52

53 μιας εικόνας. Παράδειγμα τέτοιων δεδομένων είναι μία δορυφορική εικόνα ή μία σαρωμένη φωτογραφία ή χάρτης. Εικόνα 3.1. : Παρουσίαση των αντικειμένων της εικόνας (1) σε μορφή καννάβου (2) και διανυσματική(3). R=ποταμός, P=πεύκα, S=ερυθρελάτη και Η= οίκημα (Τροποποιημένη από Aronoff, 1989) ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ Η καταγραφή των κατολισθήσεων σε μία περιοχή μπορεί να γίνει με τη μέθοδο της τηλεπισκόπισης. Αισθητήρες δορυφόρων έχουν τη δυνατότητα να υπολογίζουν τις μεταβολές του ανακλώμενου σήματος στην επιφάνεια της γης και οι εικόνες που προκύπτουν, να επιτρέπουν την αναγνώριση και χαρτογράφηση κατολισθήσεων (Guzzetti et al. 2012). Για την εκπόνηση της εργασίας χρησιμοποιήθηκε ένας ορθοφωτοχάρτης της περιοχής του Βουραϊκού και συλλέχθηκαν στοιχεία ως συμπληρωματικά δεδομένα για την καλύτερη χαρτογράφηση και καταγραφή των κατολισθήσεων. 53

54 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΗΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. ΓΙΑ ArcGIS Το χαρτογραφικό υπόβαθρο του Κτηματολογίου δομείται από ορθοφωτογραφίες πρόσφατης λήψης. Οι ορθοφωτογραφίες ή ορθοεικόνες αυτές, είναι γεωμετρικά διορθωμένες, βάση αναγλύφου, εικόνες της επιφάνειας της γης, που απεικονίζουν ενιαία το χώρο στο Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87) υπό ορισμένη κλίμακα. Οι ορθοφωτογραφίες παράγονται από αεροφωτογραφίες πρόσφατης λήψης (αυτές που χρησιμοποιούνται κατά τις μελέτες κτηματογράφησης του Εθνικού Κτηματολογίου ή της πιο πρόσφατης υφιστάμενης λήψης, κλίμακας 1:5.000 ή τις ορθοφωτογραφίες της Διεύθυνσης Τοπογραφικής του ΥΠ.Α.ΑΝ.Τ), ή και δορυφορικές εικόνες πολύ υψηλής χωρικής ανάλυσης μεγαλύτερης ή ίσης του ενός μέτρου. Οι λήψεις εικόνων πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2007 έως 2009 και καλύπτουν το σύνολό της Ελληνικής Επικράτειας, με εξαίρεση ορισμένες παραμεθόριες περιοχές και ορισμένες εγκαταστάσεις για τις οποίες ισχύουν περιορισμοί και απαγορεύσεις. Η εφαρμογή αυτή σε περιβάλλον ArcMap, επιτρέπει την χαρτογράφηση κατολισθήσεων (σημεία, γραμμές, πολύγωνα) σε ΕΓΣΑ 87 και χωρική αποτύπωση αυτών στις εικόνες υποβάθρου ΕΦΑΡΜΟΓΗ Google Earth Η εφαρμογή Google Earth είναι ένα πρόγραμμα γραφικής απεικόνισης της επιφάνειας της γης που διατίθεται στο διαδίκτυο, χωρίς κόστος. Σχεδιάστηκε από την εταιρεία Keyhole Inc. το 2001 με το όνομα EarthViewer, και το 2004 μετονομάστηκε σε Google Earth όταν εξαγοράστηκε από την Google. Συνθέτει διάφορες εικόνες και πληροφορίες από δορυφορικές εικόνες, αεροφωτογραφίες και χωρικά δεδομένα GIS. Από το 2005 η εφαρμογή χρησιμοποιεί υψηλής (HR) και πολύ υψηλής ανάλυσης δορυφορικές εικόνες (VHR), παγκόσμιας κάλυψης και τη δυνατότητα τρισδιάστατης (3D) προβολής των εικόνων (Εικόνα 3.2.), δίνοντας τη δυνατότητα στους 54

55 γεωεπιστήμονες να αξιοποιήσουν τις δορυφορικές εικόνες στην ανίχνευση και χαρτογράφηση κατολισθήσεων. Βιβλιογραφικά αναφέρεται σε πολλές περιπτώσεις η χαρτογράφηση κατολισθήσεων με τη χρήση του Google Earth (Sato and Harp. 2009, Erismann and Abele. 2001, Guzzetti et al. 2012). Σημαντικό επίσης εργαλείο της εφαρμογής, είναι η δυνατότητα προβολής ιστορικών εικόνων για κάποιες περιοχές (χρονοσειρά εικόνων) κάνοντας πιο εύκολη την αναγνώριση κατολισθήσεων σε αυτές τις περιοχές. Εικόνα 3.2. : Τρισδιάστατη προβολή από το φαράγγι του Βουραϊκού (Google Earth). Οι δύο εφαρμογές χρησιμοποιήθηκαν συμπληρωματικά η μία στην άλλη ενώ όλα τα τελικά στοιχεία που δίνονται για την κάθε κατολίσθηση προκύπτουν από το υπόβαθρο δορυφορικών εικόνων του Κτηματολογίου (Πίνακας 3.1.). Εφαρμογή προβολής υποβάθρου δορυφορικών εικόνων της ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. για ArcGIS Πίνακας 3.1. : Σύγκριση των δύο μεθόδων προβολής δορυφορικών εικόνων υποβάθρου 55 Εφαρμογή Google Earth Προβολικό σύστημα ΕΓΣΑ 87 Προβολικό σύστημα WGS 84 Δισδιάστατη προβολή εικόνων Λήψεις εικόνων Τρισδιάστατη προβολή εικόνων Δυνατότητα προβολής ιστορικών εικόνων μέχρι και το 2013 για ορισμένες περιοχές

56 4. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ 4.1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για τη διεκπεραίωση της εργασίας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της τηλεπισκόπισης για καταγραφή και χαρτογράφηση κατολισθήσεων κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού, με σκοπό την ανάπτυξη χάρτη κατολισθήσεων. Ο χάρτης περιλαμβάνει σημειακές προβολές και οριοθέτηση της έκτασης των κατολισθήσεων, όπου αυτό ήταν δυνατό. Επίσης έγινε χαρτογράφηση συμπληρωματικών στοιχείων, όπως το υδρογραφικό δίκτυο και οι χρήσεις γης της περιοχής, με απώτερο σκοπό τον συνδυασμό όλων αυτών με τα κατολισθητικά φαινόμενα στην περιοχή ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Με τη χρήση εργαλείων προβολής υποβάθρου δορυφορικών εικόνων και Google Earth, καθώς επίσης και τη χρήση δορυφορικής εικόνας υψηλής ανάλυσης του 2008 αναγνωρίστηκαν 27 θέσεις κατολισθήσεων, σημειακά και όπου ήταν δυνατόν υπήρξε η οριοθέτησή τους. Μετά από σύγκριση των εικόνων αυτών και αξιολόγησή τους αναπτύχθηκε ο τελικός χάρτης κατολισθήσεων για το φαράγγι του Βουραϊκού, κλίμακας 1:50.000, ο οποίος παρατίθεται στη συνέχεια (Χάρτης 3). Η κάθε καταγραφή κατολισθήσεων περιέχει χωρική και μη χωρική πληροφορία, η οποία συγκεντρώνεται στη βάση δεδομένων που αναπτύχθηκε σε περιβάλλον ArcGIS. 56

57 57 Χάρτης 3: Χάρτης καταγραφής κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού, με την εφαρμογή ArcMap και Κτηματολόγιο Α.Ε.

58 4.3. ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Για να διαχειριστούμε την κάθε πληροφόρηση για κάθε καταγραφή κατολισθήσεων επιλέχθηκε μία βάση δεδομένων, όπου περιέχει χωρική και μη χωρική πληροφορία. Περιλαμβάνει πεδία με τα στοιχεία για την κάθε πιθανή θέση κατολίσθησης στο φαράγγι του Βουραϊκού, τα οποία φαίνονται ενδεικτικά στον ακόλουθο πίνακα (Πίνακας 4.1.). Αριθμός κατολίσθησης X Y Γεωλογία Τύπος μετακίνησης Προσανατολισμός Χρήση γης Πίνακας 4.1.: Πίνακας πεδίων βάσης δεδομένων Συγκεκριμένα, τα πεδία συντεταγμένων x και y είναι σε προβολικό σύστημα ΕΓΣΑ 87 και για ευκολία προς αναζήτηση αφαιρέθηκαν τα δεκαδικά ψηφία. Οι χρήσεις γης αντλούνται από το Χάρτη 1 ως ενοποιημένες ενότητες από το σχέδιο Land Corine Ο προσανατολισμός περιλαμβάνει χωρική τοποθέτηση των κατολισθήσεων, δηλαδή τη φορά μετακίνησης της κάθε κατολίσθησης και ο τύπος ολίσθησης εκτιμάται από τη γεωλογία και τη γεωμορφολογία που αποτυπώνεται στην κάθε κατολίσθηση. Τα δεδομένα κατολισθήσεων είναι ανακτημένα σε περιβάλλον GIS και διατίθενται σε αρχείο shapefile (Εικόνα 4.1.). Ο τρόπος χρήσης της βάσης δεδομένων παρουσιάζεται αναλυτικά στο Παράρτημα 3.

59 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Εικόνα 4.1.: Βάση δεδομένων κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα επιλέγοντας σημειακά μία καταγραφή να ανακτήσει πληροφορίες για την κάθε θέση κατολίσθησης χρησιμοποιώντας το εργαλείο identify (Εικόνα 4.2.). Εικόνα 4.2.: Απεικόνιση επιλογής ενδεικτικής θέσης κατολίσθησης με το εργαλείο i και εμφάνιση πίνακα πληροφοριών 59

60 4.4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αναγνωρίστηκαν και καταγράφηκαν 27 πιθανές θέσεις κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού και δημιουργήθηκε μία βάση δεδομένων κατολισθήσεων, από την οποία αντλούμε κάποια συμπεράσματα. Ο σχηματισμός ο οποίος υφίσταται ιδιαίτερα κατολισθήσεις είναι οι πλακώδεις πελαγικοί ασβεστόλιθοι ζώνης Πίνδου, όπου χαρακτηρίζονται από διαστρώσεις και βολβούς πυριτολίθων ηλικίας Ανώτερο Κρητιδικό. Επίσης, τα απότομα πρανή του φαραγγιού χαρακτηρίζονται κυρίως από ροές κορημάτων και καταπτώσεις βράχων. Η φορά μετακίνησης αποτελείται κυρίως από δύο συστήματα, ένα σύστημα προσανατολισμού προς τα ΝΑ και ένα αντίθετο προς τα ΒΔ. Οι χρήσεις γης που ανακτήθηκαν από το ενοποιημένο σύστημα Land Corine αποτελούνται κυρίως από λιβάδια/βοσκότοπους και δασικές εκτάσεις. 60

61 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα κατολισθητικά φαινόμενα απαντώνται συχνά στον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα αυξάνονται στη δυτική Ελλάδα. Ο νομός Αχαΐας είναι πλέον χαρακτηριστικός όσον αφορά τα κατολισθητικά φαινόμενα, καθώς καταγράφει στην ιστορία του πολλές σημαντικές κατολισθήσεις. Η περιοχή κατά μήκος του Βουραϊκού ποταμού αποτελεί ανατολικό τμήμα της Αχαΐας και χαρακτηρίζεται από έντονη οικοτουριστική και περιβαλλοντική αξία, η οποία συνδέεται άμεσα με την εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων. Στο φαράγγι του Βουραϊκού αναπτύσσονται πολλές θέσεις κατολισθήσεων, λόγω γεωλογίας, τεκτονικής και γεωμορφολογίας. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες (πυρκαγιές, χρήσεις γης, δραστηριότητες ψυχαγωγίας και αθλητισμού), καθώς επίσης και οι κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής προκαλούν δυσμένειες επιπτώσεις, συμβάλλοντας έτσι στην επιτάχυνση εκδήλωσης κατολισθητικών φαινομένων. Επομένως, η καταγραφή κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού και η ανάπτυξη βάσης δεδομένων, κρίνεται απαραίτητη, λόγω της μεγάλης συχνότητας εμφάνισης και εκδήλωσης του φαινομένου. Με τη χρήση γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών έγινε εκτίμηση πιθανών θέσεων κατολισθήσεων, οι οποίες μέσω δημιουργίας βάσης δεδομένων «κρύβουν» χωρικές και μη χωρικές πληροφορίες. Η βάση δεδομένων κατολισθήσεων δημιουργήθηκε σε περιβάλλον ArcGIS και περιλαμβάνει πεδία πληροφοριών για την κάθε θέση κατολίσθησης, ενώ διατίθενται ως αρχείο shapefile. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι σε καμία περίπτωση οι έρευνες στο πεδίο δεν μπορούν να αντικατασταθούν από την τηλεπισκόπιση των φαινομένων. Τέλος, για την ορθή συνύπαρξη ανθρώπου και φυσικών φαινομένων προτείνεται η συστηματική μελέτη των προϋπαρχόντων και εξελισσόμενων κατολισθήσεων και του φυσικού τοπίου σε συνδυασμό με τις ανθρωπογενείς δράσεις, καθώς επίσης και η λήψη μέτρων προστασίας. 61

62 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ζυγούρη Β., «Αλληλεπίδραση ρηγμάτων και σεισμική επικινδυνότητα στον Ανατολικό Κορινθιακό», (2009) Κάβουρα Αικ. - Π., «Μελέτη των τεχνικογεωλογικών γεωτεχνικών συνθηκών στην κατολίσθηση στο Μαζαράκι Πηνείας, Νομού Ηλείας», ( 2011) Κάβουρα Αικ. Π., «Κατολισθήσεις στο Νομό Αχαΐας: Ανάπτυξη μοντέλου επικινδυνότητας.», (2013) Καρακύκλας Χ., «Επεξεργασία και απεικόνιση βάσης δεδομένων κατολισθήσεων σε περιβάλλον Google Earth Εφαρμογή στο νομό Αχαΐας», ( 2009) Καραστάθη Χρυσ., «Γεωμετρική και στατιστική ανάλυση των ενεργών ρηγμάτων του Κορινθιακού Κόλπου», (2010) Κουλούρη Β. et al., «Σεισμοτεκτονικά χαρακτηριστικά του Δυτικού Κορινθιακού από μικροσεισμικά δεδομένα», (2007) Λάγγουρα Α. et al., «Κατολισθητικά φαινόμενα κατά μήκος του οδικού δικτύου Πούντας- Καλαβρύτων και επιπτώσεις από ανθρώπινες διεργασίες.», (2011). Μισθός Μ. Λ. «Η συμβολή της τηλεπισκόπησης και των ΓΣΠ στην ολοκληρωμένη διαχείριση φυσικών καταστροφών. Μελέτη περίπτωσης: Η τεχνική της ανίχνευσης μεταβολών στον εντοπισμό κατακλυσμένων εκτάσεων από ποτάμια πλημμύρα», (2009) Μισύρη Ζ., «Μορφοδυναμική εξέλιξη της πεδιάδας των Καλαβρύτων στο Ολόκαινο», (2012) Μπάτσου Ι., «Η Αστοχία των Πρανών και Κατολισθητικά φαινόμενα. Μηχανισμοί πρόκλησης τους και Αντιμετώπιση», (2009) Μπλιώνα Μ., «Ανάπτυξη βάσης δεδομένων κατολισθήσεων στον Ελληνικό χώρο», (2008) Παπαχαρισίου ΣΤ., «Διαχείριση φυσικών κινδύνων. Εφαρμογή εκτίμησης κατολισθητικής επικινδυνότητας», (2008) Σακελλαρίου Μ, et al., «Εκτίμηση της επικινδυνότητας των κατολισθήσεων με την χρήση Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών» (1999) Στεφάτος Αρ., «Μελέτη ιζηματογενών διεργασιών και τεκτονικών δομών στον Κορινθιακό κόλπο με τη χρήση γεωφυσικών μεθόδων (2005) Σχοινάς Γ., «Καταγραφή της χλωρίδας στο φαράγγι του Βουραϊκού και οικοτουριστική διαχείρισή του», (2007) Τρικόλας Κ. et al., «Παλαιογεωγραφική εξέλιξη κατά το Τεταρτογενές του δέλτα των ποταμών Βουραϊκού και Κερυνίτη Αιγιαλείας (Β. Πελοπόννησος)», (2004) Τρικόλας Κ. et al., «Γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής Αιγιαλείας και Καλαβρύτων (Β. Πελοπόννησος)», (2008) Τσάφου Κ. et al., «Τεχνικογεωλογικός χάρτης Πελοποννήσου με τη χρήση G.I.S.», ( 2007) Τσαγκάρη Κ., et al., «Δασικές πυρκαγιές Ελλάδας », (2011) Τσουνάκα Σ., «Η χρήση του G.I.S. στη μελέτη της διάβρωσης σε γεωλογικά ενεργές λεκάνες απορροής του Κορινθιακού κόλπου», (2009) 62

63 Ford M. et al., «Stratigraphic architecture, sedimentology and structure of the Vouraikos Gilbert-type fan delta, Gulf of Corinth, Greece», (2007) WWF et al., «Οικολογικός απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αύγουστου 2007 στην Πελοπόννησο», (2007) Φ.Ε.Κ., (Φύλλο εφημερίδας κυβερνήσεως), τεύχος 4, αριθμός φύλλου 446, αριθμός απόφασης Αριθμ (Φ.Δ.Χ.Β.), Φορέας Διαχείρισης Χελμού Βουραϊκού Κούκης Γ., Σαμπατακάκης Ν., Γεωλογία τεχνικών έργων, (2007) Κουκουβέλας Ι., Κοκκάλας Σ., Ζυγούρη Β., Γεωλογία και Σεισμοί, (2010) Κουκουβέλας Ι., Κοκκάλας Σ., Ξυπολιάς Π., Γεωλογία Ελλάδος, (2012)

64 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 64

65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 65

66 Πίνακας 1 Σταθμός: Κάτω Βλασίας Υψόμετρο 800 m Φορέας: Ε.Α.Α. Γεωγραφικό πλάτος: Γεωγραφικό μήκος: ΜΗΝΙΑΙΑ ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΗΝΙΑΙΟ ΥΨΟΣ ΥΕΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2012 Μήνας Μέση θερμοκρασία Συνολική βροχόπτωση Ιανουάριος 1,7 134,6 Φεβρουάριος 2,9 261,2 Μάρτιος 7,4 50,6 Απρίλης 11,6 190,0 Μάιος 14,3 157,8 Ιούνιος 21,1 0,0 Ιούλιος 24,1 0,0 Αύγουστος 22,8 39,8 Σεπτέμβριος 18,7 139,6 Οκτώβριος 15,1 47,4 Νοέμβριος 10,3 85,8 Δεκέμβριος 5,3 246,0 Πίνακας 2 Σταθμός Κ. Βλασίας, Φορέας: Ε.Α.Α., Υψόμετρο : 800 m Γεωγραφικό πλάτος: Γεωγραφικό μήκος: ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΥΨΟΣ ΥΕΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2012 Εποχή Εποχιακή μέση θερμοκρασία( o C) Εποχιακή βροχόπτωση(mm) Χειμώνας 3,3 641,8 Άνοιξη 11,1 398,4 Καλοκαίρι 22,66 39,8 Φθινόπωρο 14,7 272,8 66

67 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 67

68 Εικόνα 1: Πτυχωμένοι Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι ζώνης Πίνδου Εικόνα 2: Ροές κορημάτων Εικόνα 3: Καρστικοί ασβεστόλιθοι Κρητιδικής ηλικίας 68

69 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 ΧΡΗΣΗ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ 69

70 Βήμα 1: Καταγραφή θέσεων κατολισθήσεων στο φαράγγι του Βουραϊκού Βήμα 2: Επιλογή του εργαλείου identify (i) 70

71 Βήμα 3: Επιλογή ενδεικτικής θέσης και εμφάνιση παραθύρου με τα αντίστοιχα δεδομένα ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ Βήμα 4: Εμφάνιση βάσης δεδομένων κατολισθήσεων ως shapefile και δυνατότητα επιλογής ενδεικτικού σημείου 71

72 Βήμα 5: Δυνατότητα επεξεργασίας δεδομένων για κάθε θέση κατολίσθησης 72