Το εργαλείο μεγεθυντικός φακός των Windows και η χρήση του ως υποστηρικτική τεχνολογία των ΤΠΕ για μαθητές με μειωμένη όραση (μελέτη περίπτωσης)

Το εργαλείο μεγεθυντικός φακός των Windows και η χρήση του ως υποστηρικτική τεχνολογία των ΤΠΕ για μαθητές με μειωμένη όραση (μελέτη περίπτωσης) Δρ. Θεόδωρος Β. Αναγνωστόπουλος 1 thanag@sch.gr 1 Καθηγητής Πληροφορικής Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου Αγίων Αναργύρων Αττικής Περίληψη Στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται μια πραγματική μελέτη περίπτωσης που αντιμετωπίστηκε κατά τη διδακτική εμπειρία του γράφοντος ερευνητή και σχετίζεται με μαθητές μειωμένης όρασης, οι οποίοι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στο μάθημα της Πληροφορικής χωρίς τη βοήθεια κατάλληλου εργαλείου, του μεγεθυντικού φακού. Οι συγκεκριμένοι μαθητές δεν αποτελούν μια ομοιογενή ομάδα, καθώς η οπτική τους ικανότητα ποικίλλει, με αποτέλεσμα η μέθοδος Braille να μην είναι χρήσιμη σε αυτούς, αφού δεν αξιοποιεί έστω και τη μικρή δυνατότητα οπτικής τους ικανότητας. Το γεγονός αυτό κινητοποιεί τον καθηγητή του μαθήματος της Πληροφορικής να λειτουργήσει ως «μηχανισμός αναζήτησης» τρόπων διευκόλυνσης και αξιοποίησης των οπτικών δυνατοτήτων του αμβλύωπα μαθητή. Έτσι, προσαρμόζει στις εξατομικευμένες ανάγκες του μαθητή με μειωμένη όραση τόσο το αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό, που πρέπει να είναι ευπροσάρμοστο και φυσικά προσβάσιμο σε κάθε μαθητή/τρια όσο και κάθε νέα πληροφορία που λαμβάνει μέσα του Διαδικτύου. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναδείξει τη σπουδαιότητα εφαρμογής του θέματος στην εκπαιδευτική πράξη. Λέξεις κλειδιά: μερικώς βλέποντες (αμβλύωπες), μεγεθυντικός φακός, νέες τεχνολογίες (ΤΠΕ) Εισαγωγή Η σύγχρονη εκπαιδευτική πολιτική προάγει ως βασικό της στόχο την ενίσχυση της συνεκπαίδευσης για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Το δεδομένο αυτό προϋποθέτει και απαιτεί παράλληλα τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου σχολικού και μαθησιακού περιβάλλοντος, το οποίο θα τους δίνει τη δυνατότητα, κάνοντας κάποιες προσαρμογές, να μετέχουν σε όλα τα μέσα εκπαίδευσης. Στην κατηγορία των μαθητών αυτών ανήκουν και οι μαθητές με μερική απώλεια όρασης ή αμβλύωπες μαθητές, οι οποίοι φοιτούν στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης. Γενικά, η οπτική ικανότητα των παιδιών με μειωμένη όραση ποικίλλει, άλλοτε βλέπουν στα είκοσι μέτρα και άλλοτε στα διακόσια μέτρα, κριτήριο που εμπίπτει στον άξονα μέτρησης της πλήρης τύφλωσης (National Information Center for Children and Youth with Disabilities 1997a). Σύμφωνα με τον Λιοδάκη (2000), το παιδί με μερική απώλεια όρασης έχει οπτική εμβέλεια κατά τα 2/7 της φυσιολογικής. Επίσης, ο Φραγκομιχελάκης (2010) υποστηρίζει ότι μερικώς βλέπων ή αμβλύωπας θεωρείται ο μαθητής που η όρασή του κυμαίνεται μεταξύ του 1\20 και 1\10 της φυσιολογικής. Στην εκπαιδευτική πραγματικότητα αμβλύωπας ή μερικώς βλέπων μαθητής χαρακτηρίζεται εκείνος που μπορεί να διαβάσει έντυπα βιβλία με μεγεθυμένη τύπωση (γράμματα εικόνες) και μπορεί να χειριστεί τη συμβατική γραφή (Πολυχρονοπούλου, 1995). Παρόλα αυτά, τα αμβλύωπα παιδιά βλέπουν υπό ορισμένες προϋποθέσεις, πράγμα που καθιστά την εκπαιδευτική παρέμβαση εξατομικευμένη. Κάθε μαθητής με προβλήματα όρασης είναι διαφορετικός και η «επίλυση» των προβλημάτων του που πιθανόν να είναι καλύτερη για κάποιον μπορεί να μην είναι κατάλληλη για κάποιον άλλον. Το παιδί με προβλήματα όρασης πασχίζει να εκμεταλλευτεί τα υπολείμματα της αίσθησης αυτής, γι αυτό η πρώτη προσπάθεια ενσωμάτωσής του στο σχολείο πρέπει να στοχεύει στην αξιοποίησή της, ώστε να ενθαρρύνεται η συμμετοχή του στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα με τέτοιο τρόπο, που ταυτόχρονα θα στοχεύει και στην προαγωγή των ικανοτήτων του (Hussey, 1997). Οι μαθητές με μερική απώλεια όρασης μπορούν να φοιτούν και να παρακολουθούν το πρόγραμμα της γενικής εκπαίδευσης. Προϋπόθεση αποτελεί η παροχή της απαραίτητης υλικοτεχνικής, συναισθηματικής και εκπαιδευτικής φροντίδας και στήριξης, για να μπορούν να επιλύσουν τα ενδεχόμενα προβλήματά τους, ξεπερνώντας τα διάφορα εμπόδια που συχνά τους παρουσιάζονται. Ο χώρος της τάξης αποτελεί το χώρο εργασίας του κάθε μαθητή είτε βλέποντα είτε μερικώς μη Πρακτικά Εργασιών 7 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Θεσσαλονίκη, 12-14 Απριλίου 2013

2 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής βλέποντα (Πολυχρονοπούλου, 1995). Συνεπώς, η πρόσβαση σε κάθε νέα γνώση και πληροφορία εντός της διδακτικής αιθούσης αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα κάθε μαθητή. Όταν διαμορφωθεί, λοιπόν, στην τάξη μια ατμόσφαιρα που είναι ευχάριστη και σέβεται τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή και προσαρμόζεται σύμφωνα με τις ανάγκες του, τότε ο μαθητής με απώλεια όρασης αισθάνεται σιγουριά και νιώθει παραγωγικός και δημιουργικός, με αποτέλεσμα αυτόματα να καθίσταται ευέλικτος και συμμετοχικός στο περιβάλλον του. Επομένως, η διδακτική αίθουσα, στην οποία εκπαιδεύεται ένας μαθητής με μερική όραση (Lewis & Taylor, 1997; Arter, 1999),) είναι αναγκαίο να παρέχει ευκολίες στο μαθητή αυτό, χρησιμοποιώντας εκπαιδευτικά μέσα, όπως η χρήση ειδικού έντυπου βιβλίου μεγαλογράμματης γραφής αλλά και κατάλληλη υποστηρικτική τεχνολογία, όπως υπολογιστές με κατάλληλα προγράμματα μεγέθυνσης και ανάγνωσης οθόνης, συνθέτες φωνής κ.ά. (Κουρουπέτρογλου, 2005). Ωστόσο, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε ότι η επιλογή οποιουδήποτε εκπαιδευτικού και διδακτικού μέσου για το μαθητή με προβλήματα όρασης πρέπει να γίνεται με γνώμονα αφενός της προσωπικότητας του μαθητή (ψυχοσυναισθηματικός τομέας) και αφετέρου του μαθητικού του προφίλ (γνωστικός τομέας). Λαμβάνοντας υπόψη την ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή επιτυγχάνεται η ομαλή εκπαιδευτική του ένταξη και μαθησιακή του πορεία. Με αυτό τον τρόπο, ενισχύεται το έργο της συνεκπαίδευσης, χωρίς την απαραίτητη παρουσία εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής. Πιο συγκεκριμένα, το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στη χρήση ενός συγκεκριμένου εργαλείου του λειτουργικού συστήματος των Windows, του μεγεθυντικού φακού (magnifier), στο μάθημα της Πληροφορικής στην πρώτη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το γυμνάσιο. Έτσι, παραγκωνίζονται οι δυσκολίες και παρακάμπτονται τα εμπόδια ενός μαθητή με μειωμένη όραση, εξισώνοντάς τον με κάθε βλέποντα συμμαθητή του, χωρίς την παρουσία εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής. Αυτό που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι οι ΤΠΕ διαφοροποιούνται από την Πληροφορική στην εκπαίδευση, καθώς αυτή αποτελεί ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο σύμφωνα με το διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών πληροφορικής (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ Πληροφορικής, 2003). Η πληροφορική είναι η επιστήμη, που περιλαμβάνει και το θεωρητικό υπόβαθρο και τον τεχνολογικό εξοπλισμό με σκοπό την έρευνα, συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία, παραγωγή και μετάδοση των πληροφοριών χρησιμοποιώντας ως κύριο εργαλείο της τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (Ιωάννου, 2007). Οι ΤΠΕ και μαθητές με μειωμένη όραση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισαβόνα (Μάρτιος 2000), μετά από εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και το Συμβούλιο Υπουργών της Παιδείας, έλαβε μια απόφαση ορόσημο, την υιοθέτηση του προγράμματος e -Europe και e -learning, με σκοπό την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας στην εκπαίδευση των κρατών- μελών της (Μαυρογιώργος, 2008; Ρέλλος, 2007). Θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν γίνεται λόγος για μια απλή εισαγωγή του μαθήματος της πληροφορικής στην εκπαίδευση αλλά για μια ριζική αλλαγή των δεδομένων και παραδοσιακών δομών και προτύπων διδασκαλίας και μάθησης που θα προσφέρονται στο «νέο» σχολείο της «Κοινωνίας της Πληροφορίας και της Γνώσης» (Μαυρογιώργος, 2008). Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Ενημέρωσης (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση αποτελούν μια μεταγενέστερη ονομασία του όρου Νέες Τεχνολογίες (ΝΤ) και εντάσσονται με την ευρύτερη έννοια στην «Εκπαιδευτική Τεχνολογία» (Σολομωνίδου, 1999; Μπαβέλης, 2002). Το ενδιαφέρον για την ένταξη των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική πράξη γεννάται αφενός από τη δυναμική τους παρουσία σε όλες τις πτυχές των σύγχρονων κοινωνιών και αφετέρου από τις δυνατότητές τους ως διδακτικών μέσων (Καραγεωργίου, 2008). Ως ΤΠΕ καλούνται οι τεχνολογίες που σχετίζονται με τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές (Η/Υ) ή με μέσα που στηρίζονται στη χρήση τους, όπως το διαδίκτυο, τα πολυμέσα (multimedia), τα υπερμέσα (hypermedia) και η εικονική πραγματικότητα (virtual reality) (Καλούρη-Αντωνοπούλου & Σιγάλας, 2006; Σκαμμάς, 2009). Οι Νέες Τεχνολογίες έχουν ως αντικείμενό τους την «πληροφορία», την παραγωγή, την οργάνωσή της και τη μετάδοσή τους. Οποιεσδήποτε αλλαγές σ' αυτά συνεπιφέρουν αλλαγές στους «τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 3 κατανοούν αυτά που μπορούν να κάνουν, αυτά που θέλουν να κάνουν, και αυτά που νομίζουν ότι χρειάζονται να κάνουν»( Burbules, N., et al. εντός Μαυρογιώργου, 2008). Η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση έχει αναδιαμορφώσει όλη την εκπαιδευτική κοινότητα. Κύριο γνώρισμά της αποτελεί η ανανέωση της γνώσης με γρήγορους ρυθμούς (Κέκκερης & Δέλλας, 2007). Οι ΤΠΕ στην εκπαίδευση προσεγγίζονται από δύο κατευθύνσεις: Ως νοητικά εργαλεία και ως πηγές πληροφόρησης και επικοινωνίας (Κυνηγός & Δημαράκη, 2002). Η πρώτη κατεύθυνση υπογραμμίζει εξειδικευμένες εφαρμογές οι οποίες ονομάζονται «διερευνητικό λογισμικό» και έχουν αναπτυχθεί μόνο για την εκπαίδευση (εκπαιδευτικό λογισμικό), ενώ η δεύτερη κατεύθυνση εμμένει σε εφαρμογές πληροφόρησης και επικοινωνίας με δραστηριότητες στο διαδίκτυο (Κυνηγός & Δημαράκη, 2002). Στην εκπαιδευτική διαδικασία ξεχωρίζουν τέσσερις προσεγγίσεις χρήσης των ΤΠΕ (Μόκιας, 2008) : 1. ο υπολογιστής αντικείμενο μάθησης (μαθαίνω για τον υπολογιστή): Ο υπολογιστής τίθεται στο επίκεντρο της μάθησης. Η άποψη αυτή επικεντρώνεται στην τεχνολογία των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. 2. ο υπολογιστής σε ρόλο δασκάλου (μαθαίνω από τον υπολογιστή): Ο υπολογιστής λαμβάνει το ρόλο του εκπαιδευτικού και μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων αξιολογεί τις γνώσεις των μαθητών. 3. ο υπολογιστής συνεργάτης του μαθητή (μαθαίνω με τον υπολογιστή): Ο υπολογιστής τοποθετείται ως βοηθός (εργαλείο γνώσης) του μαθητή για να κατακτήσει τη γνώση. 4. ο υπολογιστής υποκείμενο μάθησης (μαθαίνω τον υπολογιστή να εκτελεί εντολές): Ο υπολογιστής έρχεται στη θέση του μαθητή και εκείνος τον προγραμματίζει για παράδειγμα με τη γλώσσα «logo» και με αυτόν τον τρόπο τον «διδάσκει». Οι ΤΠΕ εντάχθηκαν τόσο στη γενική όσο και στην ειδική εκπαίδευση. Γύρω στα 10% του πληθυσμού στην Ευρώπη έχει κάποια μορφή αναπηρίας ή (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1999 εντός Σαβρανίδης, 2006) και χρήζουν ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Στην Ελλάδα ένα στα δέκα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι άτομα με ειδικές ανάγκες (Φύτρος, 2003). Ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας αντιμετώπιζε όλους τους μαθητές κάτω από τον ίδιο γνώμονα. Οι μαθητές με ειδικές ανάγκες, όπως και αυτοί που παρουσιάζουν μερική απώλεια όρασης είχαν την ίδια αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα να έχουν πολύ χαμηλή επίδοση. Με την εισαγωγή των ΤΠΕ και στην ειδική αγωγή και με τη δυναμική χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, μέσω των κατάλληλων λογισμικών, προήχθη η εκπαιδευτική διαδικασία με αποτέλεσμα οι μαθητές της ειδικής αγωγής να αντιμετωπίζονται πλέον ως άτομα με ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση (Βακάλης & Σίβρη, 2008). Ειδικότερα, οι υποστηρικτικές ΤΠΕ για μερικώς βλέποντες ή αμβλύωπες μαθητές μπορεί να είναι προσωπικές, δηλαδή ο κάθε μαθητής να κατέχει και να χειρίζεται ατομικό φορητό υπολογιστή, καθώς επίσης μπορεί να είναι υποστηρικτικές τεχνολογίες, οι οποίες προσαρμόζονται στο σχολικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον, όπως η χρήση διαδραστικού πίνακα. Γενικότερα, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες μπορεί να εμβαθύνουν στη διάρθρωση του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, για να είναι η εκάστοτε γνώση ευέλικτα προσβάσιμη στο μαθητή με μειωμένη όραση. Για το σκοπό αυτό επιλέγεται το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, για παράδειγμα μεγεθυμένα βιβλία ή και ομιλούντα βιβλία, ηλεκτρονικά βιβλία, ηλεκτρονικοί υπολογιστές κ.ά., το οποίο θα ενσωματώσει ευκολότερα τον αμβλύωπα μαθητή σε όλες τις εκφάνσεις της σχολικής και μαθητικής του πορείας (Κουρουπέτρογλου & Φλωριάς, 2003). Συμπερασματικά, μπορούμε να επισημάνουμε ότι η εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση διαμορφώνει ένα νέο μαθησιακό περιβάλλον το οποίο μπορεί να συντελέσει στη βελτίωση της εκπαιδευτικής πρακτικής αλλά χωρίς την αντικατάσταση του διδάσκοντα (Ιωάννου, 2007; Παπαδοπετράκη, 2009). Μεγεθυντικός φακός των Windows Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι αναμφίβολα μία μηχανή που σκέφτεται συνδυαστικά και πραγματοποιεί ανθρώπινες νοητικές λειτουργίες (Παπαδοπετράκης, 2009). Τo λειτουργικό σύστημα των Windows του ηλεκτρονικού υπολογιστή διαθέτει ένα βοηθητικό εργαλείο, το οποίο ονομάζεται

4 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής μεγεθυντικός φακός, που είναι ειδικά σχεδιασμένο, ώστε να αποτελεί εργαλείο μάθησης για μαθητές με μειωμένη όραση. Σύμφωνα με το Μόκιο (2008) εντάσσεται στη χρήση των ΤΠΕ κατά τη διδασκαλία, στην οποία ο ηλεκτρονικός υπολογιστής τίθεται ως εργαλείο γνώσης του μαθητή για να κατακτήσει και να επεξεργαστεί τη γνώση. Το συγκεκριμένο εργαλείο ρυθμίζεται έτσι ώστε ο μαθητής με πρόβλημα όρασης να μπορεί να δει ευκρινέστερα την οθόνη, να αναγνωρίζει και να διαβάζει χαρακτήρες, να κατανοεί τα σχήματα και να παρακολουθεί animation (κίνηση) και video. Η μεγέθυνση των γραμμάτων-συμβόλων γίνεται ανάλογα με τη λειτουργική όραση του μερικώς βλέποντα μαθητή, η οποία διαφοροποιείται είτε από το είδος του προβλήματος όρασης είτε από τις συνθήκες (φωτισμός, κόπωση, θεραπευτική αγωγή κ.ά.) (Φραγκομιχελάκης, 2010). Συνεπώς, ανάλογα με το βαθμό του προβλήματος υπάρχει και ο αντίστοιχος συντελεστής κλίμακας μεγέθυνσης. Σχήμα 1. Οθόνη χωρίς μεγεθυντικό φακό Για παράδειγμα, έστω ότι επισκεπτόμαστε το ιστολόγιο του εκπαιδευτικού, στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ), όπως φαίνεται από το Σχήμα 1, από το οποίο γίνεται το μάθημα της πληροφορικής στο Πρότυπο Πειραματικό Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων. Παρατηρούμε ότι η γραμματοσειρά που έχει επιλεγεί είναι η εξ ορισμού, γεγονός που επιδεικνύει ότι παρόλο που ένας βλέπων μαθητής παρακολουθεί άνετα το μάθημα, ένας αμβλύωπας μαθητής έχει δυσκολία ή/και αδυνατεί να ακολουθήσει την εκπαιδευτική διαδικασία. Σχήμα 2. Το εργαλείο μεγεθυντικός φακός των Windows

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 5 Η χρήση του εργαλείου, μεγεθυντικός φακός των Windows, όπως φαίνεται στο Σχήμα 2, δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή με μερική απώλεια όρασης να υπερκεράσει το πρόβλημα και να εισαχθεί ενεργά στη μαθησιακή διεργασία ισότιμα με τους συμμαθητές του, έτσι ώστε να μη νιώθει κοινωνικά απομονωμένος και απόβλητος, αλλά να συμμετέχει μαζί τους σε ένα ευχάριστο μάθημα στο εργαστήριο της Πληροφορικής. Ο αμβλύωπας μαθητής, λοιπόν, μπορεί να έχει πρόσβαση τόσο σε κείμενο του σχολικού εγχειριδίου (Ψηφιακό σχολείο, 2013) όσο σε κάθε ηλεκτρονικό κείμενο μέσω του διαδικτύου. Το εργαλείο αυτό εύκολα βρίσκεται ακολουθώντας τη διαδρομή: Έναρξη Όλα τα προγράμματα Βοηθήματα Διευκόλυνση πρόσβασης Μεγεθυντικός φακός. Σχήμα 3. Ρύθμιση του μεγεθυντικού φακού Ο συντελεστής κλίμακας μεγέθυνσης του μεγεθυντικού φακού κυμαίνεται από 1x έως 16x του αρχικού ποσοστού της εξ ορισμού γραμματοσειράς. Επειδή, υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα μειωμένης όρασης στους αμβλύωπες μαθητές (π.χ., 10%, 50% ή/και 90% μειωμένη όραση), προφανώς ο κάθε μερικώς βλέπων μαθητής απαιτεί διαφορετικό συντελεστή κλίμακας μεγέθυνσης. Για παράδειγμα, ένας σχετικά ικανοποιητικός συντελεστής κλίμακας μεγέθυνσης για ένα μαθητή με μερική απώλεια όρασης 30% της φυσιολογικής είναι ο 2x, όπως φαίνεται στο Σχήμα 3. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ της εκπαιδευτικής πρότασης, που παρέχουν τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ) ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών για τους μαθητές με προβλήματα όρασης, με τον κατάλληλο συντελεστή κλίμακας μεγέθυνσης, που πρέπει να οριστεί στο περιβάλλον των Windows εξατομικευμένα για τον καθένα αμβλύωπα μαθητή. Η τιμή της κατάλληλης κλίμακας, λοιπόν, βρίσκεται πειραματικά για τον κάθε μαθητή με μειωμένη όραση, πράγμα που καθιστά το έργο του εκπαιδευτικού του μαθήματος της πληροφορικής πιο προσεκτικό και λεπτομερές, ώστε να φτάσει στο σημείο που θα κατορθώσει να άρει τις δυσκολίες της οπτικής ικανότητας του μαθητή, εντάσσοντάς τον αρμονικά στη μαθησιακή πορεία. Έτσι, ο μερικώς βλέπων μαθητής θα ξεκινήσει να συνεργάζεται με το συμμαθητή που μοιράζεται τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και από κοινού πλέον να διεκπεραιώνουν την κάθε είδους εργασία στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας ισότιμα. Αν παρατηρήσουμε, στο Σχήμα 4, τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των δύο επιπέδων όρασης (π.χ., με ή χωρίς μεγεθυντικό φακό) θα αντιληφθούμε καλύτερα πως η διδασκαλία του μαθήματος, εν προκειμένω, της πληροφορικής με τη χρήση του μεγεθυντικού φακού γίνεται πιο προσιτή και ευχάριστη για ένα μαθητή με μερική απώλεια όρασης. Επιπλέον, η παροχή και εξασφάλιση του εκπαιδευτικού υλικού ηλεκτρονικά, μέσω της χρήσης υποστηρικτικής τεχνολογίας των ΤΠΕ, είναι τέτοια ώστε να διευκολύνει τους αμβλύωπες μαθητές να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες, ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή τους.

6 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Σχήμα 4. Οθόνη με μεγεθυντικό φακό Επίσης, η χρήση και ο χειρισμός εργαλείων των λειτουργικών συστημάτων του ηλεκτρονικού υπολογιστή παρέχει στους μαθητές με προβλήματα όρασης τη δυνατότητα να είναι ανεξάρτητοι και αυτόνομοι, ώστε να έχουν εύκολη πρόσβαση οποιαδήποτε γνώση και πληροφορία, αλλά και να μπορούν να την επεξεργαστούν, χωρίς να εξαρτώνται από άτομα του περιβάλλοντος τους. Άλλωστε, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ως εκπαιδευτικό εργαλείο με πολλαπλούς μηχανισμούς και εφαρμογές, προσφέρουν τη δυνατότητα «εικονοποίησης» της γνώσης, με άρτιο συνδυασμό ήχου και εικόνας, πράγμα που συνεισφέρει στη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων των υπολειμμάτων όρασης των μαθητών με μερική απώλεια όρασης. Επιπρόσθετα, μία άλλη διαπίστωση που μπορεί να γίνει αναφέρεται στο γεγονός ότι ο μεγεθυντικός φακός δε μεγεθύνει ασύμμετρα όλη την οθόνη άλλα μόνο το πλαίσιο εκείνο που έχει ρυθμιστεί να μεγεθύνει. Το στοιχείο αυτό από μόνο του δεν είναι τόσο σημαντικό για το μαθητή με μειωμένη όραση, αλλά έχει μεγάλη παιδαγωγική σημασία αν συνδυαστεί σε ομαδοσυνεργατική διδασκαλία των δύο ατόμων, που πραγματοποιείται κατά την εκπαιδευτική διαδικασία του μαθήματος της πληροφορικής, στην οποία ο βλέπων μαθητής θα κουραζόταν να παρακολουθεί το μάθημα με τη χρήση του μεγεθυντικού φακού. Σε όλη αυτή την εκπαιδευτική πορεία, ο ρόλος του εκπαιδευτικού αλλάζει ριζικά κατά τη χρήση των νέων τεχνολογιών, πράγμα που απαιτεί την επιμόρφωσή του στις νέες γνώσεις. Από κυρίαρχος και αυθεντία γνώσης μετατρέπεται σε απλό συντονιστή των ερευνών των μαθητών, καθοδηγώντας την κάθε ερευνητική ομάδα τους, χωρίς διακρίσεις (Αυγερινός κ.ά., 2007; Κουστελίνη, 2005; Παπαχρήστος; 2007). Επομένως, ο εκπαιδευτικός που ασπάζεται πλήρως την παιδαγωγική του ταυτότητα μπορεί να προσφέρει σημαντικά στη σχολική πορεία και πρόοδο του μαθητή με μειωμένη όραση και να αποβεί πρότυπο συνεχούς προσπάθειας για αυτόν. Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται η παροχή εκπαίδευσης και μάθησης ίσων ευκαιριών των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές δεξιότητες με τη χρήση των υποστηρικτικών τεχνολογιών των ΤΠΕ. Εκπαιδευτικό σενάριο στο εργαστήριο πληροφορικής (μελέτη περίπτωσης) Το μάθημα της πληροφορικής στα σχολεία τείνει να γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή μαθήματα διότι συνδυάζει πολλές μορφές μάθησης και εξάσκησης των διαθέσιμων εργαλείων του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ένας ευέλικτος τρόπος διδασκαλίας είναι να εργαστούν οι μαθητές στο εργαστήριο πληροφορικής ανά ομάδες των δύο, ώστε να διαμορφωθεί ευχάριστο αλλά και εποικοδομητικό μαθησιακό κλίμα. Τα κριτήρια, με τα οποία διαμορφώνονται οι ομάδες εργασίας, ποικίλλουν (κατά αλφαβητική σειρά, μικτή επίδοση κ.ά.) και σαφώς υπερβαίνουν τα όρια αυτού του άρθρου. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, την οποία θα περιγράψουμε μας ενδιέφερε να έχουμε στην ίδια ομάδα

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 7 δύο μαθητές περίπου της ίδιας σχολικής επίδοσης, οι οποίοι θα συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους, ο βλέπων μαθητής θα έχει τον κατάλληλο σεβασμό στην ιδιαιτερότητα του συμμαθητή του με μειωμένη όραση, καθώς επίσης τη διάθεση να συμβάλλει στον αγώνα του να επιτύχει την πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία μέσα στην τάξη, αλλά και ο μαθητής με προβλήματα όρασης να είναι σε θέση να συνεργαστεί και να λάβει τη βοήθεια του βλέποντα συμμαθητή του. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο εργαστήριο πληροφορικής του Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου Αγίων Αναργύρων. Οι μαθητές του συγκεκριμένου τμήματος της Α Γυμνασίου είναι είκοσι επτά, με έναν μαθητή με μερική απώλεια όρασης 30% της φυσιολογικής και χωρισμένοι σε ομάδες των δύο, με βάση τη σχολική τους επίδοση στο μάθημα της πληροφορικής. Αρχικά, πραγματοποιήθηκε προφορική εξέταση των μαθητών στις προηγούμενες κατακτηθείσες γνώσεις και στη συνέχεια έγινε η παράδοση της νέας διδακτικής ενότητας, μέσω της χρήσης του ηλεκτρονικού βιβλίου της πληροφορικής και σημειώσεων του εκπαιδευτικού, οι οποίες είχαν αποθηκευτεί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των μαθητών. Η εκπαιδευτική διαδικασία επικεντρώθηκε στη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, για να διευκολυνθεί ο μαθητής με μερική όραση, παρακολουθώντας τη θεωρία της νέας διδακτικής ενότητας οπτικά, με τη βοήθεια του εργαλείου μεγεθυντικού φακού των Windows και ακουστικά, με την προφορική επεξήγηση σημείων της νέας διδακτικής ενότητας. Στο επόμενο στάδιο της διδακτικής πορείας, τίθεται στους μαθητές μια εργασία για την αξιολόγηση της εμπέδωσης της νέας γνώσης. Η εργασία έγκειται στη μορφοποίηση ενός κειμένου και την εισαγωγή μίας εικόνας από αρχείο, σχετικά με την ταινία κινούμενων σχεδίων: Η Εποχή των Παγετώνων. Τα στάδια της εργασίας είναι τα εξής: Στάδιο 1: Οι μαθητές καλούνται να δημιουργήσουν ένα κείμενο. Ο αμβλύωπας μαθητής και ο συμμαθητής του, που συνεργάζονται, χρησιμοποιούν παράλληλα τη βοήθεια του μεγεθυντικού φακού, όπως φαίνεται από το Σχήμα 5. Σχήμα 5. Δημιουργία κειμένου με μεγεθυντικό φακό Στάδιο 2: Στη συνέχεια επιλέγονται κάποια σημεία για μορφοποίηση του κειμένου: α. «Η Εποχή των Παγετώνων» (επικεφαλίδα) με έντονη γραφή και αλλαγή του μεγέθους της γραμματοσειράς, που πραγματοποιείται με την επιλογή του μενού Κεντρική Γραμματοσειρά Β (έντονη γραφή) και 14 του Word β. «Η Εποχή των Παγετώνων» με έντονη γραφή, που πραγματοποιείται με την επιλογή του μενού Κεντρική Γραμματοσειρά Β (έντονη γραφή) του Word και γ. «Ice Age» σε πλάγια γραφή χρησιμοποιείται η επιλογή του μενού Κεντρική Γραμματοσειρά I (πλάγια γραφή) του Word σε συνδυασμό με το μεγεθυντικό φακό, όπως στο Σχήμα 6.

8 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Σχήμα 6. Μορφοποίηση κειμένου με μεγεθυντικό φακό Καθ όλη τη διάρκεια της ομαδοσυνεργατικής εργασίας ο εκπαιδευτικός καθοδηγεί, συμβουλεύει και παρατηρεί τη διαδικασία, χωρίς να επεμβαίνει παρά μόνο όταν του ζητηθεί. Ο μαθητής με μερική απώλεια όρασης συνεργάζεται αρμονικά με το συμμαθητή του, χρησιμοποιώντας παράλληλα το εργαλείο του μεγεθυντικού φακού, το οποίο ο εκπαιδευτικός από την αρχή της διδασκαλίας είχε προσαρμόσει σύμφωνα με την οπτική ικανότητα του μερικώς βλέποντα μαθητή, στην κλίμακα μεγέθυνσης 2x και είναι αρκετά παραγωγικός, με αποτέλεσμα να προχωρούν ήδη στο επόμενο στάδιο της εισαγωγής της εικόνας από το αρχείο στο μορφοποιημένο κείμενό τους. Στάδιο 3: Όταν τελειώσει η μορφοποίηση του κειμένου, οι μαθητές συνεχίζουν με τη διαδικασία της εισαγωγής μίας σχετικής με το θέμα εικόνας από ένα αρχείο. Στο σημείο αυτό χρησιμοποιείται η επιλογή του μενού Εισαγωγή Απεικονίσεις Εικόνα του Word σε συνδυασμό με το μεγεθυντικό φακό, όπως στο Σχήμα 7. Σχήμα 7. Εισαγωγή εικόνας από αρχείο με μεγεθυντικό φακό Στάδιο 4: Όταν ολοκληρωθεί η εισαγωγή της εικόνας, οι μαθητές απολαμβάνουν το δημιούργημα τους, όπως στο Σχήμα 8. Με την ολοκλήρωση των εργασιών και την αξιολόγησή τους αποθηκεύονται στο προκαθορισμένο αρχείο καταλόγου ώστε να γίνει διάλογος μεταξύ της ομάδας και έπειτα με τον εκπαιδευτικό για θέματα που τους κέντρισαν το ενδιαφέρον και θα ήθελαν να επεξεργαστούν ξανά.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Προκλήσεις και Προοπτικές 9 Σχήμα 8. Ολοκληρωμένη εργασία με μεγεθυντικό φακό Συμπεράσματα Οι μαθητές μας είναι άτομα με ευαισθησίες και με όρεξη για μάθηση, αρκεί να τους ακούσουμε, να τους καταλάβουμε. Παρά τα όσα προβλήματα αντιμετωπίζουν στην προσωπική και οικογενειακή τους ζωή κάθε μαθητής θέλει να είναι στην τάξη, θέλει να δει τον/την καθηγητή/τρια του, περιμένει πολλά από αυτόν/ή, πόσο μάλλον οι μαθητές που είναι επιφορτισμένοι και με κάποιο πρόβλημα υγείας, όπως οι μαθητές με μειωμένη όραση. Η διδακτική διεργασία σε ομάδες βοηθά τα άτομα με μειωμένη όραση άλλα δίνει και στους άλλους μαθητές την αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς, καθώς τα παιδιά χαίρονται και θέλουν να κάνουν το καλό. Η χρήση του μεγεθυντικού φακού των Windows, ως υποστηρικτική τεχνολογία των ΤΠΕ, άνοιξε καινούριους ορίζοντες στους μαθητές με μειωμένη όραση. Ωστόσο, η έρευνα και η ανάπτυξη δε σταματά εκεί, αφού υπάρχουν και άλλα εργαλεία, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τους μερικώς βλέποντες μαθητές, όπως ο Αφηγητής ή η Αναγνώριση ομιλίας των Windows. Το ζητούμενο είναι ο καθηγητής πληροφορικής να μπορέσει να ενσωματώσει αυτά τα εργαλεία στην καθημερινή πρακτική του μέσα στο μάθημα, έτσι ώστε να βοηθήσει όλους τους μαθητές του ανεξαρτήτως της όποιας ιδιαιτερότητας τους και να προάγει τη μάθηση ως ένα ευχάριστο κεφάλαιο της ζωής τους. Αυτό που έχει σημασία για μας τους εκπαιδευτικούς είναι να είμαστε ενήμεροι για το πως οι δυνατότητες που παρέχονται από τις ΤΠΕ μπορούν να προσαρμοστούν στις ειδικές ανάγκες των μαθητών μας, καθώς επίσης να ενδιαφερόμαστε να επιμορφωνόμαστε συνεχώς για τα νέα τεχνολογικά δεδομένα, που σκοπό έχουν να παράσχουν ισότιμη εκπαίδευση στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας. Τα παραπάνω υπογραμμίζουν την ανάγκη εισαγωγής, ένταξης και χρήσης των Νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στη διδασκαλία όλων των μαθημάτων, αφού πρώτον και κύριων για τους μαθητές με μειωμένη όραση είναι επιτακτική ανάγκη για προσπέλαση των δυσκολιών τους. Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Γεωργία Κωνσταντακοπούλου, φιλόλογο και κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος στις Επιστήμες της Αγωγής, με ειδίκευση σε μαθητές και μαθήτριες με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, για τη συμβολή της στη διάρθρωση του θεωρητικού υπόβαθρου του παρόντος άρθρου. Αναφορές Arter, C. (1999). Environmental Issues. Στο C. Arter, Η.L. Mason, S. McCall, M. McLinden & J. Stone (Eds.), Children with Visual Impairment in Mainstream Settings, (σσ. 19-28), London: David Fulton Publishers. Hussey, D. (1997). Curriculum Issues. Στο H. Mason & S. McCall, Visual impairment: Access to education for children and young people. (σσ. 366-376), London: David Fulton Publishers.

10 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Lewis, C. & Taylor, H. (1997). The Learning Environment. Στο H. Mason & S. McCall, Visual impairment: Access to education for children and young people. (σσ. 196-204), London: David Fulton Publishers. National Information Center for Children and Youth with Disabilities, (1997a). General Information about Visual Impairments : Fact sheet number 13, Washington: DC. Αυγερινός, Ε., Κόκκινος, Γ., Παπαντωνάκης, Γ. & Σοφός, Α. (2007). Νέες Τεχνολογίες και επιστήμες της αγωγής, Αθήνα: Μεταίχμιο. Βακάλης, Γ. & Σίβρη, Ε. (2008). Η συμβολή των ΤΠΕ στην ειδική αγωγή (Δυσαριθμησία και εκπαιδευτικό λογισμικό) ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013 από http://ekped.gr/praktika/gen/02_166k.swf ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ (2003). Διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγραμμάτων σπουδών και αναλυτικά προγράμματα σπουδών υποχρεωτικής εκπαίδευσης, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2013 http://www.pi-schools.gr/programs/depps/ Ιωάννου, Στ. (2007). Αξιοποίηση του υπολογιστή στη διδασκαλία και τη μάθηση των θετικών επιστημών, στο βιβλίο Θέματα Εισαγωγής Επιμόρφωσης για νεοδιόριστους Εκπαιδευτικούς, επιμέλεια Μπότσαρη-Μακρή Ε., Αθήνα: Παιδαγωγικό ινστιτούτο, ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2013 από www.pi-schools.gr Καλούρη-Αντωνοπούλου, Ρ. & Σιγάλας, Χ. (2006). Γενική διδακτική μεθοδολογία- Γενικά ψυχοπαιδαγωγικά θέματα, Αθήνα: Μεταίχμιο. Καραγεωργίου, Μπ. (2008). Τι σημαίνει «Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση;», ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013 από http://www.alfavita.gr/artra/index.php Κέκκερης, Γ. & Δέλλας, Στ. (2007). Εκπαίδευση και Νέες Τεχνολογίες. Θεωρητική προσέγγιση μεθόδου διδασκαλίας βασισμένη στη Συνδυαστική Μάθηση (Blended Learning), στο βιβλίο Θέματα Εισαγωγής Επιμόρφωσης για νεοδιόριστους Εκπαιδευτικούς, επιμέλεια Μπότσαρη-Μακρή Ε., Αθήνα: Παιδαγωγικό ινστιτούτο, ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου από www.pi-schools.gr Κουρουπέτρογλου, Γ. & Φλωριάς, Ε. (2003). Επιστημονικά σύμβολα κατά BRAILLEστον Ελληνικό χώρο - Εφαρμογή σε Συστήματα Πληροφορικής για Τυφλούς, Αθήνα: Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ). Κουρουπέτρογλου, Γ. (2005). Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής στην ενταξιακή εκπαίδευση των τυφλών μαθητών, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κουστελίνη, Μ. (2005). Ποιότητα στην εκπαίδευση και ο ρόλος του εκπαιδευτικού, ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2013 από athena.pi.ac.cy/dotnetnuke/linkclick.aspx?link=25_10... Κυνηγός, Χ. & Δημαράκη, Ε. (2002). Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα: Παιδαγωγικά αξιοποιήσιμες εφαρμογές των ΝΤ στη γενική παιδεία, στο βιβλίο Νοητικά εργαλεία και πληροφοριακά μέσα, επιμέλεια Κυνηγός Χ.- Δημαράκη Ε., Αθήνα: Καστανιώτη. Λιοδάκης, Δ. (2000). Εκπαιδευτικά Προγράμματα για Τυφλούς, Αθήνα: Ατραπός. Μαυρογιώργος, Γ. (2008). Κάνουν οι νέες τεχνολογίες «θαύματα»;. ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2013 από http://www.alfavita.gr/artra/index.php Μόκιας, Γ. (2008). Εκπαίδευση με ΤΠΕ, ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2013 από jmokias.webnode.com/εκπαίδευση%20με%20τπε/ Μπαβέλης, Α. (2002). Οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση προβλήματα και προοπτικές, ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013 από telephos.eos.gr/ekpa/mpabelis2.doc Παπαδοπετράκης, Ευτ. (2009). Οι Υπολογιστές στην εκπαίδευση: Μύθοι και πραγματικότητες, ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2013 από http://www.alfavita.gr/artra/index.php Παπαχρήστος, Κ. (2007). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο, ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013 από www.pess.gr/.../2007-11-15_kp_o_rolostoyekpaideytikoustosygxronosxoleio.ppt Πολυχρονοπούλου, Στ. (1995). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες (Τόμος Α ), Αθήνα: Ατραπός. Ρέλλος, Ν. (2007). Δεξιότητες «κλειδιά» στην Κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας (μέσα και από την αντίληψη της Ε.Ε.), στο βιβλίο Νέες Τεχνολογίες και επιστήμες της αγωγής, επιμέλεια Αυγερινός, Κόκκινος, Παπαντωνάκης και Σοφός, Αθήνα: Μεταίχμιο. Σαβρανίδης, Χρ. (2006). Παρουσίαση εκπαιδευτικού λογισμικού για τη δυσλεξία και οι ΤΠΕ στην ειδική αγωγή, ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2013 από users.uoi.gr/csavran/notes/ed_soft%20for%20dyslexia.ppt Σκαμμάς, Στ. (2009). Υπερμέσα: Οργάνωση και Παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού, ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2013 από www.aegean.gr/culturaltec/skammas/.../01-introduction.ppt Σολομωνίδου, Β. (1999), Εκπαιδευτική Τεχνολογία, Αθήνα: Καστανιώτη. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού (2013). Ψηφιακό σχολείο, ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2013 από http://digitalschool.minedu.gov.gr/ Φραγκομιχελάκης, Χ. (2010). Ένταξη των μαθητών με προβλήματα όρασης στο κοινό σχολείο. ΠΕΚ Ηρακλείου, Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2013 από http://www.chiourea.gr/2011/03/blog-post_08.html. Φύτρος, Κ. (2003). Η πληροφορική στην ειδική αγωγή, ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2013 από www.etpe.gr/extras/download.php?type=proceed&id=619