ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΙΚΑ ΑΥΤΧΗΜΑΤΑ ΚΥΡΙΩΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΠΟΥ ΕΠΕΦΕΡΑΝ ΟΙ Ν. 4092/2012 ΚΑΙ 4261/2014». Αναστασία Μπεκιάρη Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ουρανία Χατζηνικολάου - Αγγελίδου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016 1
Πι νακας περιεχομε νων ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 Διαμόρφωση της ασφαλιστικής σύμβασης... 7 Η κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης... 7 Διάρκεια της ασφαλιστικής σύμβασης... 9 Προσωρινή κάλυψη... 10 Λήξη και ανανέωση της ασφαλιστικής σύμβασης... 11 Λύση και καταγγελία της σύμβασης... 13 Η διαδοχή στην ασφαλιστική σχέση... 15 Η ασφαλιστική κάλυψη... 17 Τα πρόσωπα που καλύπτονται ασφαλιστικά... 17 Τα πρόσωπα που εξαιρούνται από την ασφαλιστική κάλυψη... 20 Εξαιρέσεις από την ασφαλιστική κάλυψη... 24 Αναγωγή... 29 Περιεχόμενο και έκταση ασφαλιστικής κάλυψης... 32 Η προστασία του ζημιωθέντος τρίτου στο πλαίσιο της υποχρεωτικής ασφάλισης ευθύνης από τροχαία αυτοκινητικά ατυχήματα... 36 Η υποχρέωση ασφάλισης... 37 Η έννοια του ζημιωθέντος τρίτου... 38 Νομική φύση και δογματική θεμελίωση της ευθείας αγωγής... 40 Ενοχή εις ολόκληρων... 44 Ευθύνη του ασφαλιστή όταν είναι περισσότεροι οι ζημιωθέντες... 47 Η μερικώς αυτονομημένη θέση του τρίτου έναντι του ασφαλιστή η αρχή του απροβλήτου των ενστάσεων... 49 Οι μη προβαλλόμενες ενστάσεις... 50 Οι προβαλλόμενες ενστάσεις... 51 Παραγραφή της ευθείας αξιώσεως του ζημιωθέντος τρίτου κατά του ασφαλιστή... 53 Η ασφαλιστική κάλυψη από το επικουρικό κεφάλαιο (Ε.Κ.)... 56 Γενικά περί της ευθύνης του Ε.Κ.... 56 Περιπτώσεις ευθύνης του Ε.Κ.... 58 Ο νόμος 4092/2012 και ο περιορισμός της ευθύνης του Ε.Κ.... 61 2
Περί της συνταγματικότητας των νέων ρυθμίσεων για το Ε.Κ.... 64 Υπέρ της αντισυνταγματικότητας των ρυθμίσεων... 64 Υπέρ της συνταγματικότητας των ρυθμίσεων... 71 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 80 3
4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι σύγχρονες πηγές κινδύνου με υψηλό βαθμό διακινδύνευσης είχαν ως συνέπεια τη διεύρυνση της έννοιας της αστικής ευθύνης και κατέστησαν πιεστική την ανάγκη για ασφαλιστική κάλυψη της εν λόγω ευθύνης 1. Η ασφάλεια αστικής ευθύνης διακρίνεται στη γενική ή προαιρετική ασφάλιση αστικής ευθύνη και στην υποχρεωτική και ρυθμίζεται από τα άρθρα 25 και 26 του Ασφαλιστικού Νόμου (Ν. 2496/1997) αντίστοιχα. Την πρώτη, όμως, νομοθετική ρύθμιση υποχρεωτικής ασφάλισης αστικής ευθύνης αποτέλεσε ο νόμος 489/1976, περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως της εξ ατυχημάτων αυτοκινήτων αστικής ευθύνης. Ο λόγος της καθιέρωσης ενός ιδιαίτερου νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα ήταν η μεγάλη κοινωνική ανάγκη για αποκατάσταση των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων, η ικανοποίηση των οποίων γινόταν σπασμωδικά και χωρίς σύστημα. Η εν λόγω ασφάλιση αποτελεί έως και σήμερα τη σημαντικότερη νομοθετική ρύθμιση υποχρεωτικής ασφαλίσεως ευθύνης και αποσκοπεί στην αποτελεσματικότερη και δικαιότερη προστασία των θυμάτων των τροχαίων ατυχημάτων 2. Ο Ν. 489/1976 τροποποιήθηκε πολλές φορές μέχρι σήμερα, με σκοπό κυρίως την εναρμόνιση του νομοθετικού πλαισίου με το κοινοτικό δίκαιο. Συγκεκριμένα, τροποποιήθηκε με τα π.δ. 1019/1981, π.δ. 118/1985, με το Ν. 1569/1989 και κωδικοποιήθηκε με το π.δ. 237/1986. Παράλληλα με τα π.δ. 264/1991, π.δ. 314/1993, π.δ. 10/2003 και με το νόμο 3746/2009 έγινε προσαρμογής στις Οδηγίες τις Ε.Ο.Κ. και ήδη Ε.Ε. 3 Σημαντικές τροποποιήσεις επέφεραν οι Ν. 3557/2007, ο οποίος τροποποίησε το Ν. 489/1976 με σκοπό την εναρμόνιση των ειδικών διατάξεων της ασφάλισης αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα με τις γενικές ρυθμίσεις του Ασφαλιστικού Νόμου, ο Ν. 4092/2012, ο οποίος τροποποίησε τα άρθρα 19, 20, και 25 για τη λειτουργία του Επικουρικού Κεφαλαίου και ο Ν. 1 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο (έκδοση Γ ), σελ. 264 2 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Η ασφάλιση ευθύνης, διδακτορική διατριβή (1986), σελ. 105 3 Πρόκειται συγκεκριμένα για τις β Οδηγία του Συμβουλίου (84/5/Ε.Ο.Κ.), τη γ Οδηγία του Συμβουλίου (90/232/Ε.Ο.Κ.), τη δ Οδηγία (200/26/Ε.Κ.) και την ε Οδηγία (2005/14/Ε.Κ.). Οι οδηγίες αυτές κωδικοποιήθηκαν, τροποποιήθηκαν και ενσωματώθηκαν στην Οδηγία 2009/103/Ε.Κ. 5
4261/2014, ο οποίος επέφερε σημαντικές αλλαγές στη διαμόρφωση της ασφαλιστικής σύμβασης. Οι αλλαγές που επέφεραν οι δύο τελευταίοι νόμοι θα απασχολήσουν ιδιαιτέρως και θα αναλυθούν εκτενώς στο παρόν πόνημα. Σημειώνεται στο σημείο αυτό, πως οι διατάξεις του Ν. 4092/2012 έχουν κατακριθεί από μεγάλο μέρος της θεωρίας ως αντισυνταγματικές. Αλλά και τα ελληνικά Δικαστήρια στην πλειοψηφία τους αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τις διατάξεις του Ν. 4092/2012 ως αντισυνταγματικές. Τη στιγμή αυτή το ζήτημα έχει παραπεμφθεί στην τακτική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου προκειμένου να αποφανθεί για την συνταγματικότητα ή μη των ρυθμίσεων αυτών. Η υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα είναι ως προς τη νομικής της φύση 4 ασφάλιση ζημίας, καθώς η κάλυψη που προσφέρει ο ασφαλιστής περιλαμβάνει την αποκατάσταση της συγκεκριμένης περιουσιακής βλάβης που θα προκληθεί από την πραγματοποίηση του ζημιογόνου γεγονότος (τροχαίου ατυχήματος) και μάλιστα παθητικού, καθότι στοχεύει στην κάλυψη των παθητικών ζημιών (χρηματική συνήθως οφειλή) που ενδέχεται να επιβαρύνουν την περιουσία του ασφαλισμένου. Στην παρούσα εργασία θα εξετάσουμε αρχικά τις αλλαγές που επήλθαν με το Ν. 4261/2014 αναφορικά με τη διαμόρφωση της ασφαλιστικής σύμβασης και οι οποίες αφορούν την κατάρτιση, την ανανέωση, τη λύση και την καταγγελία αυτής. Στη συνέχεια θα αναλυθούν τα ζητήματα σχετικά με την ασφαλιστική κάλυψη και το πλαίσιο προστασίας του ζημιωθέντος τρίτου στην ασφάλιση αστικής ευθύνης από τροχαία αυτοκινητικά ατυχήματα, η οποία επιτυγχάνεται αφενός από τη θέσπισή της ως υποχρεωτικής (της ασφάλισης), αφετέρου με την ενδυνάμωση της θέσης του ζημιωθέντος τρίτου, ο οποίος είναι οπλισμένος α) με τη δυνατότητα άσκησης ευθείας αγωγής 5 εναντίον του ασφαλιστής και β) την αρχή του απροβλήτου των ενστάσεων που πηγάζουν από την ασφαλιστική σύμβαση 6. Τέλος, θα μελετήσουμε τις τροποποιήσεις που επέφερε ο Ν. 4092/2012 και αφορούν τη λειτουργία του Ε.Κ., 4 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο (έκδοση Δ ), σελ. 264 5 Η δυνατότητα αυτή καθιερώθηκα για πρώτη φορά νομολογιακά στη Γαλλία και έπειτα με το άρθρο art. 2012 8 c. Civ. που προστέθηκε με το ν. 28 Μαΐου 1913. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 154 6 Οι δύο αυτές δυνατότητες του ζημιωθέντος τρίτου αποτελούν κατ ουσία και τη διαφοροποίηση της γενικής ασφάλιση αστικής ευθύνης από την υποχρεωτική. 6
καθώς και τις διάφορες απόψεις που έχουν εκφραστεί ως προς τη συνταγματικότητα αυτών ή μη. Διαμόρφωση της ασφαλιστικής σύμβασης Η κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης Η σύμβαση ασφάλισης αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα συνάπτεται μεταξύ του ασφαλιστή 7 ή γενικών πρακτόρων, που τους αντιπροσωπεύουν και του κυρίου ή κατόχου του αυτοκινήτου, δηλαδή του λήπτη της ασφαλίσεως, ο οποίος οφείλει να καταβάλει και το ασφάλιστρο. Ο λήπτης της ασφάλισης δεν είναι οπωσδήποτε και ο ασφαλισμένος, καθώς η ασφάλιση είναι δυνατό να καταρτισθεί και υπέρ τρίτου προσώπου. Στην περίπτωση αυτή έχουμε ασφάλιση για λογαριασμό άλλου και συγκεκριμένα ασφάλιση ξένου παθητικού, η οποία είναι γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου (άρθρ. 411 Α.Κ.) 8. Συνέπεια του χαρακτηρισμού κάποιου ως λήπτη της ασφαλίσεως είναι ότι αυτός δεν θεωρείται τρίτος και ως εκ τούτου σε περίπτωση ατυχήματος δεν δύναται να θεμελιωθεί στο πρόσωπό του αξίωση αποζημιώσεως κατά του ασφαλιστή. Υποχρέωση ασφαλίσεως έχει τόσο ο κύριος ή κάτοχος του αυτοκινήτου, όσο και ο ασφαλιστής, ο οποίος κατά το άρθρ. 4 2 του Ν. 489/1976 είναι υποχρεωμένος να αποδεχτεί την πρόταση που του έχει υποβληθεί περί καταρτίσεως της συμβάσεως. Η υποχρέωσή προς αποδοχή αφορά το ελάχιστο προβλεπόμενο εκ του νόμου ασφαλιστικό ποσό, ενώ για το επιπλέον μπορεί να αποκρούσει την πρόταση. Μετά την κατάρτιση της ασφαλιστικής σύμβασης εκδίδεται το ασφαλιστήριο, το οποίο έχει αποδεικτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα 9. Με τον Ν. 3557/2007 καταργήθηκε η Κ.Υ.Α. K4/585/1978, στην οποία καθορίζονταν με υπουργική 7 Οι ασφαλιστές ασκούν νόμιμα επιχείρηση ασφαλίσεως σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρ. 4 1 του Ν. 489/1976, έχουν πάντοτε τη μορφή Ανώνυμης Εταιρίας και είναι μέλη μιας από τις Ενώσεις Ασφαλιστικών Εταιριών που λειτουργούν στην Ελλάδα σύμφωνα με το άρθρ. 30 του ν.δ. 40/1970. 8 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 118 9 Πιο παλιά μαζί με το ασφαλιστήριο εκδίδοντα και αυτοκόλλητο σήμα ασφάλισης, το οποίο πλέον έχει καταργηθεί. 7
απόφαση, κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδότησης του άρθρ. 6 8 του Ν. 489/1976, οι γενικοί όροι ασφάλισης και οι όροι του υποχρεωτικού τιμολογίου ασφαλίσεων αυτοκινήτου 10. Έτσι, η συμβατική σχέση ασφαλιστή ασφαλισμένου ρυθμίζεται πλέον από τον ίδιο τον Ν. 489/1976, με τον οποίο διαμορφώνεται ένα ειδικό δίκαιο ασφαλιστικής σύμβασης στην υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα. Συμπληρωματικά εφαρμοστέες είναι και οι διατάξεις του Ασφαλιστικού Νόμου (Ν. 2496/1997), εφόσον λείπει αντίθετη ρύθμιση και η εφαρμογή τους δεν είναι αντίθετη στο όλο σύστημα του Ν. 489/1976. Οι γενικοί όροι και σε αυτή την ασφαλιστική σύμβαση εμπεριέχονται στο ασφαλιστήριο με τη μορφή των Γενικών Όρων Συναλλαγών. Προσδιορίζονται από τις ασφαλιστικές εταιρίες, ενώ αναγκαία είναι η κοινοποίησή τους στο Υπουργείο Ανάπτυξης, σύμφωνα με επιταγή του άρθρ. 15 5 εδ. β του Ν. 400/1970, καθώς πρόκειται για υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης 11. Το ασφαλιστήριο, μπορεί να εκδίδεται άμεσα και να συνοδεύεται από την απόδειξη πληρωμής του ασφαλίστρου. Αποτελεί, δε, αποδεικτικό στοιχείο της ύπαρξης ασφαλίσεως έναντι των οργάνων που είναι επιφορτισμένα να ελέγχουν και να επιβάλλουν τις κυρώσεις του άρθρ. 5 4 του Ν. 489/1976, αλλά και έναντι κάθε Δικαστικής Αρχής. Εφόσον δεν είναι δυνατόν να εκδοθεί άμεσα το ασφαλιστήριο συμβόλαιο θα πρέπει να εκδοθεί το αργότερο εντός 5 ημερών από την ημέρα που εισπράχθηκε το ασφάλιστρο. Στο διάστημα των 5 ημερών η απόδειξη πληρωμής του ασφαλίστρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό της ύπαρξης ασφαλίσεως. 10 Στην εν λόγω Κ.Υ.Α. εμπεριέχονταν οι γενικοί όροι που αφορούσαν κυρίως τη σχέση ασφαλιστή ασφαλισμένου. Η εισαγωγή του Ασφ.Ν. (Ν. 2496/1997) για την ασφαλιστική σύμβαση, είχε ως αποτέλεσμα τη ριζική αναμόρφωση του δικαίου που ρυθμίζει τη συμβατική σχέση ασφαλιστή ασφαλισμένου, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο σύγχυση, καθώς ορισμένες διατάξεις του έρχονταν σε αντίθεση με την Κ.Υ.Α. Επίσης η κανονιστική ή συμβατική νομική φύση των διατάξεών της αμφισβητούνταν. Έτσι, και προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αυτή, ο νομοθέτης προέβη στον εκσυγχρονισμό του Ν. 489/1976, ο οποίος αφορούσε κυρίως τη σχέση ασφαλιστή ζημιωθέντα τρίτου και κατήργησε παράλληλα την Κ.Υ.Α. Το περιεχόμενο των κυριότερων διατάξεών αυτής, περιελήφθησαν στον Ν. 489/1976. Συνέπεια των ανωτέρω ήταν η ενοποίηση του νομοθετικού πλαισίου που διέπει την υποχρεωτική ασφάλιση αυτοκινητικών ατυχημάτων και θα αφορά τόσο τη συμβατική σχέση ασφαλιστή ασφαλισμένου όσο και τη νομική σχέση ασφαλιστή ζημιωθέντα τρίτου. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο (έκδοση Β ), εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008, σελ. 257 11 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 269, Αθ. Κρητικό, Αποζημίωση από τροχαία αυτοκινητικά ατυχήματα, Αθήνα 2008, 4 η έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα, 26 (αρ. 3), σελ. 569 8
Διάρκεια της ασφαλιστικής σύμβασης Ο ασφαλιστής αναλαμβάνει να καλύψει τον κίνδυνο για συγκεκριμένη χρονική περίοδο (ασφαλιστική περίοδος), για την οποία δημιουργείται αντιστοίχως υποχρέωση καταβολής των ανάλογων ασφαλίστρων. Ως προς τη διάρκεια της σύμβασης αυτή μπορεί να διακριθεί σε τρία είδη την τυπική, την ουσιαστική και την τεχνική. Τυπική διάρκεια της σύμβασης είναι το χρονικό διάστημα, κατά το οποίο ισχύει η ασφαλιστική σύμβαση και υπάρχουν δικαιώματά και υποχρεώσει και για τα δύο μέρη, ουσιαστική διάρκεια είναι το χρονικό διάστημα, για το οποίο ο ασφαλιστής αναλαμβάνει να φέρει τον κίνδυνο και τεχνική διάρκεια είναι το χρονικό διάστημα, για το οποίο υπολογίζεται το ασφάλιστρο 12. Η διάκριση αυτή σχετίζεται με την έναρξη και τη λήξη της σύμβασης. Έτσι η έναρξη διακρίνεται σε τυπική, που ανάγεται στο χρόνο στον οποίο επήλθε η συμφωνία μεταξύ των δύο μερών, σε ουσιαστική, ο χρόνος που συμφωνήθηκε να αρχίσει ο ασφαλιστής να φέρει τον κίνδυνο και σε τεχνική, ο χρόνος κατά τον οποίο ξεκινάει να υπολογίζεται το ασφάλισμα. Ελάχιστο όριο διάρκειας της σύμβασης δεν ορίζεται από τον νόμο. Σύμφωνα με το άρθρ. 5 2 του Ν. 489/1976 η ασφαλιστική κάλυψη αρχίζει μετά την καταβολή ολόκληρου του ασφαλίστρου της συμφωνημένης περιόδου. Πριν την καταβολή αυτή ο ασφαλιστής δεν αρχίζει να φέρει τον κίνδυνο, δηλαδή δεν ξεκινάει η ουσιαστική διάρκεια της σύμβασης. Επιπλέον, σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, ορίζεται πως ο λήπτης της ασφάλισης δεν μπορεί να προβεί σε μερική καταβολή του ασφαλίστρου ή να συμφωνήσει, ότι ο ασφαλιστής θα ξεκινήσει να φέρει την ευθύνη, πριν καταβληθεί ολόκληρο το πρώτο ασφάλιστρο 13. Με τη ρύθμιση αυτή ουσιαστικά επιδιώκεται να αποφευχθεί η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, κατά την οποία οι διαμεσολαβούντες δεν παρέδιδαν τα ασφάλιστρα εγκαίρως στους ασφαλιστές. Έτσι, οι ασφαλιστικές εταιρίες απαγορεύεται να 12 Βλ. Ι. Ρόκας, Ιδιωτική ασφάλιση: Δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης, της ασφαλιστικής επιχείρησης (11η έκδοση), σελ. 169 επ, Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 13), σελ. 572 13 Η γενική ρύθμιση που ισχύει στις υπόλοιπες ασφάλειες παρέχει τη δυνατότητα στο λήπτη της ασφάλισης να συμφωνήσει τη μερική καταβολή του ασφάλιστρου ή ακόμα και διαφορετική έναρξη της ουσιαστικής κάλυψης, πριν καταβάλει το πρώτο ασφάλιστρο (άρθρ. 6 1 του Ασφ.Ν.). 9
παραδίδουν το ασφαλιστήριο στο λήπτη της ασφάλισης, προτού αυτός καταβάλει το ασφάλιστρο. Ανεξάρτητα επομένως από την ημερομηνία που φέρει το ασφαλιστήριο (τυπική έναρξη της ασφάλισης), ο ασφαλιστής δεν αρχίζει να καλύπτει τον κίνδυνο 14. Προσωρινή κάλυψη Στο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της πρότασης του ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου για σύναψη ασφαλιστικής σύμβασης και της αποδοχής της από τον ασφαλιστή, ο πρώτος επιθυμεί να έχει ασφαλιστική κάλυψη. Μέχρι την τροποποίηση του Ν. 489/1976 με τον 4261/2014 την ανάγκη αυτή ικανοποιούσε η προσωρινή κάλυψη, στα πλαίσια της οποία χορηγούνταν από τον ασφαλιστή σημείωμα προσωρινής καλύψεως. Τη δυνατότητα αυτή προέβλεπε το άρθρ. 6α του Ν. 489/1976 15. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, η προσωρινή βεβαίωση ίσχυε μέχρι την έκδοση του ασφαλιστηρίου και σε κάθε περίπτωση έως 30 ημέρες από την έκδοσή του. Εάν στο διάστημα των 30 ημερών δεν είχε καταρτισθεί οριστική σύμβαση ασφαλίσεως η προσωρινή βεβαίωση έπαυε να ισχύει, καθώς δεν υπήρχε δυνατότητα αυτόματης ανανέωσής της και το συγκεκριμένο αυτοκίνητο θεωρούνταν εφεξής ανασφάλιστο. Την ευθύνη που γεννιόνταν στην περίπτωση αυτή κάλυπτε το Επικουρικό Κεφάλαιο. Η προσωρινή βεβαίωση ίσχυε κανονικά ακόμα και αν δεν είχε ακολουθήσει στη συνέχεια η οριστική σύμβαση. Προϋπόθεση δηλαδή για την ισχύ της, δεν ήταν η σύναψη στη συνέχεια οριστικής σύμβασης. Επίσης, με την προσωρινή σύμβαση δεν αναλάμβαναν τα μέρη την υποχρέωση να καταρτίσουν οριστικής σύμβαση, εκτός και αν είχε συμφωνηθεί διαφορετικά. Με τη σύμβαση προσωρινής ασφαλιστικής κάλυψης ο ασφαλιστής αναλάμβανε να καλύψει τον κίνδυνο που ενδέχετο να προκύψει σε τρίτο πρόσωπο κατά το χρονικό διάστημα που η προσωρινή σύμβαση κάλυπτε. Επομένως, σε περίπτωση πραγματοποίησης της ασφαλιστικής περίπτωσης εντός των 30 ημερών, ο 14 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 270 15 Η δυνατότητα προσωρινής κάλυψης προβλέφθηκε για πρώτη φορά με το άρθρ. 6α του Ν. 489/1976, που προστέθηκε με το άρθρ. 4 του Ν. 3557/2007. 10
ασφαλιστής ευθυνόταν στο ίδιο μέτρο, όπως και αν αυτή είχε επέλθει κατά τη διάρκεια της κύριας σύμβασης 16. Επίσης, δεν μπορούσε να προβάλει κατά του τρίτου ενστάσεις που πήγαζαν από την προσωρινή ασφαλιστική σύμβαση, σύμφωνα με το άρθρ. 11 1 του Ν. 489/1976. Στις 5/5/2014 τέθηκε σε ισχύ ο Ν. 4261/2014, ο οποίος με την 12 του άρθρ. 169 κατήργησε την δυνατότητα σύναψης προσωρινής ασφαλιστικής σύμβασης και την έκδοση ειδικού σήματος. Όσες προσωρινές συμβάσεις είχαν συναφθεί επιτρεπτώς υπό το παλαιό καθεστώς, εξακολουθούσαν να ισχύουν για το συμφωνημένο χρονικό διάστημα, δηλαδή μέχρι την έκδοση οριστικής σύμβασης ή την παρέλευση των 30 ημερών. Λήξη και ανανέωση της ασφαλιστικής σύμβασης Η διάρκειά της σύμβασης ασφάλισης αστικής ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα ορίζεται συμβατικά μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών και ισχύει ακριβώς για όσο χρονικό διάστημα ορίζεται στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο. Η ημερομηνία και η ώρα έναρξης και λήξης της σύμβασης πρέπει να ορίζονται ακριβώς και να επισημαίνεται στον λήπτη της ασφάλισης και στον ασφαλισμένο, καθώς μετά τη συμβατική λήξη το αυτοκίνητο μένει ανασφάλιστο. Έναντι του ζημιωθέντος τρίτου η συμβατική λήξη μπορεί να αντιταχθεί μετά την πάροδο 16 ημερών από την επομένη της συμφωνημένης λήξης της σύμβασης. Ο ασφαλιστής δεν υποχρεούται να ενημερώσει τον λήπτη της ασφάλισης πότε λήγει η ισχύς του ασφαλιστήριου συμβολαίου του, καθώς ο τελευταίος πρέπει να είναι ενημερωμένος σχετικά, όπως και για το γεγονός ότι η ασφάλιση δεν ανανεώνεται αυτόματα, αν δεν πληρωθούν 16 Βλ. Α.Π. 202/2006 απόφαση (ΝΟΜΟΣ), σύμφωνα με την οποία «Η προσωρινή αυτή ασφαλιστική κάλυψη, που παρέχεται πριν από την κατάρτιση της οριστικής συμβάσεως ασφαλίσεως και ισχύει, εφόσον δεν έχει συμφωνηθεί μικρότερη διάρκεια, μέχρι την έκδοση του οριστικού ασφαλιστηρίου εγγράφου ή μέχρι την αναφερόμενη σ` αυτό ουσιαστική έναρξη της ασφαλίσεως, δεν ανατρέπεται σε περίπτωση μη καταρτίσεως της οριστικής συμβάσεως, αποδεικνύεται δε από το σημείωμα προσωρινής καλύψεως (ειδικό σήμα) και την έγγραφη βεβαίωση, τα οποία η ασφαλιστική επιχείρηση είτε απευθείας είτε μέσω του ασφαλιστικού της πράκτορα, χορηγεί στον ενδιαφερόμενο να ασφαλισθεί. Η μετά τη λήξη της πρακτοριακής συμβάσεως σύναψη από τον ασφαλιστικό πράκτορα ασφαλιστικών συμβάσεων στο όνομα και για λογαριασμό της ασφαλιστικής επιχειρήσεως συνιστά αξιόποινη πράξη, η οποία επισύρει ποινή φυλακίσεως τουλάχιστον 30 μηνών». 11
τα ασφάλιστρα για την επόμενη ασφαλιστική περίοδο. Επιπλέον, από τις 5/5/2014 δεν απαιτείται η ενημέρωση του Κέντρου Πληροφοριών περί της λήξεως της συμβάσεως, προκειμένου αυτή να μπορεί να αντιταχθεί έναντι των τρίτων 17. Στο άρθρ. 5 2γ του Ν. 489/1976 προβλέπεται μεν η υποχρέωση του ασφαλιστή να ενημερώσει το Κέντρο Πληροφοριών σχετικά με τη διάρκεια ισχύος της ασφαλιστικής σύμβασης, αλλά η γνωστοποίηση αυτή δεν συνδέεται πλέον από το αντιτάξιμο ή μη της ένστασης της προκαθορισμένης λήξης της ισχύος της σύμβασης κατά του ζημιωθέντος τρίτου. Αν συμβεί επομένως κάποιο ατύχημα στο διάστημα των 16 ημερών από την επομένη της ημερομηνίας που ορίζεται στο ασφαλιστήριο ως ημερομηνία λήξης, ο ασφαλιστής θα ευθύνεται έναντι του ζημιωθέντος τρίτου, στην ίδια έκταση και με τον ίδιο τρόπο (ευθεία αξίωση κατά του ασφαλιστή χωρίς ο τελευταίος να μπορεί να αντιτάξει ενστάσεις από την ασφαλιστική σύμβαση), σαν να ήταν η σύμβαση σε ισχύ. Μετά το πέρας των 16 ημερών όμως ο ασφαλιστής παύει να φέρει την ευθύνη, οπότε σε περίπτωση ατυχήματος, αν ικανοποιήσει τον ζημιωθέντα τρίτο δικαιούται να αναζητήσει ό,τι κατέβαλε από τον λήπτη της ασφάλισης. Προκειμένου να είναι σαφής ο χρόνος έναρξης και λήξης της ασφαλιστικής σύμβασης, αυτή δεν ανανεώνεται αυτοδίκαια για ίσο χρονικό διάστημα κατά τη λήξη της. Η ανανέωση ασφαλιστικής σύμβασης που έληξε, επιτρέπεται μόνο μετά την εμπρόθεσμη καταβολή του ασφαλίστρου το αργότερο έως τη λήξη της ισχύουσας ασφαλιστικής σύμβασης, σύμφωνα με το άρθρ. 5 2β του Ν. 489/1976, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ. 169 1 του Ν. 4261/2014. Επομένως εάν έως τη λήξη της ασφαλιστικής σύμβασης δεν καταβληθεί ολόκληρο το ασφάλιστρο της επόμενης ασφαλιστικής περιόδου, η σύμβαση δεν ανανεώνεται και το αυτοκίνητο 17 Μέχρι τις 5/5/2014, οπότε και τέθηκε σε ισχύ ο Ν. 4261/2014, η λύση της ασφαλιστικής σύμβασης έπρεπε να γνωστοποιείται, σύμφωνα με το άρθρ. 11α 1 του Ν. 489/1976, από τον ασφαλιστή στο Κέντρο Πληροφοριών (η ύπαρξη του προβλέπονταν στο άρθρ. 27β του Ν. 489/197) προκειμένου να παράξει αποτελέσματα μεταξύ του ασφαλιστή και του λήπτη της ασφάλισης, ενώ έναντι του ζημιωθέντος τρίτου μπορούσε να αντιταχθεί μόνο μετά την παρέλευση 16 ημερών από την ανωτέρω κοινοποίηση. Την πάροδο του διαστήματος των 16 ημερών την εξαρτούσε ο νομοθέτης από την ανωτέρω γνωστοποίηση για λόγους δημοσιότητας. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, Ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο (έκδοση Β ), σελ. 264 12
καθίσταται ανασφάλιστο. Μετά, δε, το πέρας κ των 16 ημερών από την επομένη της λήξης, αυτή θα μπορεί να αντιταχθεί και κατά του ζημιωθέντος τρίτου 18. Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς η σύμβαση ασφαλίσεως ανανεώνονταν αυτόματα και υπό τους ίδιους όρους, εκτός και αν κάποιο από τα συμβαλλόμενα μέρη είχε εναντιωθεί 19 εντός 30 ημερών, πριν από τη λήξη της, σύμφωνα με το άρθρ. 11α 4 του Ν. 489/1976 20. Το κύρος της ανανέωσης δεν εξαρτιόνταν από την έκδοση νέου ασφαλιστηρίου συμβολαίου ή βεβαίωσης, ούτε και από την προηγούμενη καταβολή των ασφαλίστρων. Λύση και καταγγελία της σύμβασης Η λήξη της ασφαλιστικής σύμβασης λόγω παρόδου του συμφωνημένου χρόνου διάρκειάς της, αποτελεί ομαλό τρόπο λύσεώς της. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις πρόωρης λήξεως της σύμβασης. Οποτεδήποτε μπορεί να λυθεί με έγγραφη συμφωνία των μερών (άρθρ. 11α α του Ν. 489/1976) 21. Στην περίπτωση αυτή, της πρόωρης λύσης της σύμβασης, αναγκαία είναι και η ενημέρωση του Κέντρου Πληροφοριών προκειμένου να μπορεί αυτή να αντιταχθεί και έναντι των τρίτων, ειδάλλως παράγει αποτελέσματα μόνο μεταξύ του ασφαλιστή και του λήπτη της ασφάλισης. Έναντι των τρίτων η λύση ισχύει μετά το πέρα 16 ημερών από την ανωτέρω γνωστοποίηση. Συνεπώς, αν το ατύχημα συμβεί κατά το διάστημα των 16 ημερών, ο ασφαλιστής ευθύνεται έναντι του ζημιωθέντος τρίτου και οφείλει να τον ικανοποιήσει. Μπορεί όμως να στραφεί κατά του λήπτη της ασφάλισης για να αναζητήσει ό,τι έχει καταβάλει, καθώς μεταξύ τους η σύμβαση θεωρείται ότι έχει ήδη λήξει. 18 Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 273 19 Για να παραγάγει η εναντίωση τα αποτελέσματά της έπρεπε να γίνει όπως ορίζονταν στο νόμο, ήτοι στο χρόνο και με τον τρόπο που προβλέπονταν (με συστημένη επιστολή ή επί αποδείξει). Προφορική εναντίωση ή εναντίωση που αποδεικνύονταν με μάρτυρες δεν θεωρείτο σύννομη. Ειδάλλως η εναντίωση δεν είχε ισχύ και η σύμβαση ανανεώνονταν για ίσο χρονικό διάστημα. Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 16), σελ. 573 20 Η διάταξη αυτή είχε προστεθεί στον Ν. 489/1976 με το άρθρ. 2 του Ν. 3557/2007, το οποίο αντικατέστησε το άρθρ. 6 της Κ.Υ.Α. Κ4/585/1978. 21 Η δυνατότητα αυτή δίδεται στα πλαίσια της αυτονομίας της ιδιωτικής βούλησης (άρθρ. 361 Α.Κ.) 13
Η ασφαλιστική σύμβαση ευθύνης από αυτοκινητικά ατυχήματα ως διαρκής σύμβαση λύεται επίσης και με καταγγελία. Το ζήτημα της λύσης της συμβάσεως με καταγγελία ρυθμίζεται από το άρθρ. 11α του Ν. 489/1976. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό: α) Ο λήπτης της ασφάλισης ή ο ασφαλισμένος μπορεί να καταγγείλει τη σύμβαση οποτεδήποτε, χωρίς την επίκληση κάποιου ειδικού λόγου. Η καταγγελία πρέπει να γίνει με γραπτή δήλωση, η οποία αποστέλλεται, είτε με φαξ, είτε ηλεκτρονικά, στα στοιχεία επικοινωνίας που αναγράφει η ασφαλιστική επιχείρηση στην επίσημη ιστοσελίδα της και στα κάθε είδους έντυπά της. Στις σχέσεις μεταξύ ασφαλιστή ασφαλισμένου ή λήπτη της ασφάλισης επέρχονται άμεσα, από την περιέλευση της καταγγελίας στον ασφαλιστή 22. β) Ο ασφαλιστής έχει το δικαίωμα να καταγγείλει την ασφαλιστική σύμβαση μόνο αν συντρέχει περίπτωση παράβασης ουσιώδους όρου αυτής από το λήπτη της ασφάλισης ή τον ασφαλισμένο. Ως τέτοια μπορεί να θεωρηθεί η παράβαση ασφαλιστικού βάρους, η καθυστέρηση ή μη πληρωμής των ασφαλίστρων κλπ., ενώ το βάρος απόδειξης της παράβασης φέρει ο ασφαλιστής. Η καταγγελία από το ασφαλιστή γίνεται με γραπτή του δήλωση προς τον ασφαλισμένο. Επιβάλλεται, επίσης, η πρόσθετη γνωστοποίηση, ότι η μη συμμόρφωση του λήπτη της ασφαλίσεως στον παραβιασθέντα ουσιώδη όρο της συμβάσεως εντός 30 ημερών από την επίδοση της καταγγελίας, επιφέρει τη λύση της συμβάσεως ασφαλίσεως. Η επίδοση της καταγγελίας γίνεται στη διεύθυνση κατοικίας ή διαμονής του λήπτη ή ασφαλισμένου που αναγράφεται στο ασφαλιστήριο και συγκεκριμένα στη τελευταία διεύθυνση που έχει δηλωθεί εγγράφως σ αυτό. Για την ολοκλήρωση της περιέλευσης της καταγγελίας αρκεί η δυνατότητα γνώσης αυτής εκ μέρους του λήπτη, ώστε να αποφεύγονται περιπτώσεις κακόπιστης συμπεριφοράς του, όπως για παράδειγμα σκόπιμη εξαφάνιση ή άρνηση του ή αλλαγή της διεύθυνσής του με σκοπό τη μη παραλαβή της καταγγελίας. Έτσι, ο νομοθέτης ρύθμισε τις περιπτώσεις 22 Αρχικά όταν εισήχθη η εν λόγω ρύθμιση (άρθρ. 11α) με το άρθρ. 9 του Ν. 3557/2007, η οποία αντικατέστησε το άρθρ. 9 της Κ.Υ.Α. Κ4/585/1978, προβλεπόταν ότι τα αποτελέσματα της καταγγελίας του ασφαλισμένου ή λήπτη της ασφάλισης στη μεταξύ του σχέση με τον ασφαλιστή, επέρχονταν 30 ημέρες μετά την περιέλευση της καταγγελίας στον τελευταίο. Η ρύθμιση αυτή τροποποιήθηκε εκ νέου με το άρθρ. 169 15 του Ν. 4261/2014 και αντικαταστάθηκε ως άνω. Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 274 14
αρνήσεως του λήπτη να παραλάβει το έγγραφο που περιέχει την καταγγελία, μη ανεύρεσής του στις δηλωθείσες διευθύνσεις της κατοικίας ή διαμονής του και μη προσέλευσης του στο ταχυδρομείο για την παραλαβή του και όρισε, ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα αποτελέσματα της καταγγελίας επέρχονται αρκεί να αποδειχθεί η παρέλευση των 30 ημερών από την επίδοση αυτής στη δηλωθείσα διεύθυνση του ασφαλισμένου με συστημένη επιστολή ή επί αποδείξει 23. Τα ανωτέρω δεν ισχύουν, αν υπήρχαν λόγοι ανωτέρας βίας όπως, π.χ. νοσηλεία σε νοσοκομείο και οι οποίοι καθιστούσαν αδύνατο ο ασφαλισμένος ή λήπτης της ασφάλισης να λάβουν γνώση της καταγγελίας. Οι τελευταίοι φέρουν και το βάρος αποδείξεως του λόγου ανωτέρας βίας. Τα αποτελέσματα της καταγγελίας στη σχέση μεταξύ του ασφαλιστή και ασφαλισμένου ή λήπτη της ασφάλισης επέρχονται 30 ημέρες μετά την επίδοσή της. Για την ασφάλεια των συναλλαγών και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων και των δύο συμβαλλόμενων πλευρών, αναγκαία είναι η ενημέρωση του Κέντρου Πληροφοριών σχετικά την πρόωρη λύση της σύμβασης. Την υποχρέωση αυτή φέρει ο ασφαλιστής τόσο στην περίπτωση που την καταγγελία ασκεί ο ίδιος, όσο και όταν αυτή ασκείται από τον ασφαλισμένο ή λήπτη της ασφάλισης. Στην περίπτωση καταγγελίας από τον ασφαλιστή η γνωστοποίηση στο Κέντρο Πληροφοριών δεν μπορεί να γίνει πριν την παρέλευση της προθεσμίας των 30 ημερών, από την περιέλευση της καταγγελία στον ασφαλισμένο ή λήπτη της ασφάλισης. Η κοινοποίηση της λύσης στο Κέντρο Πληροφοριών έχει δηλωτική σημασία, καθώς μόνο μετά την παρέλευση 16 ημερών από αυτήν παύει ο ασφαλιστής να φέρει ευθύνη έναντι του ζημιωθέντος τρίτου 24. Η διαδοχή στην ασφαλιστική σχέση 23 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 38), σελ. 580, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 274 24 Συνεπώς, σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης από τον ασφαλιστή αυτή μπορεί να εναντιωθεί έναντι του ζημιωθέντος τρίτου μόνο μετά το πέρας 46 ημερών από την περιέλευσή της στον ασφαλισμένο ή λήπτη της ασφάλισης (30 ημέρες από την αποστολή της στον ασφαλισμένο + 16 ημέρες από την κοινοποίησή της στο Κέντρο Πληροφοριών). Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 275 15
Την περίπτωση της διαδοχής στην ασφαλιστική σχέση, δηλαδή την μεταβίβασης κυριότητας και κατοχής του οχήματος με νόμιμη αιτία, ρυθμίζει το άρθρ. 8 του Ν. 489/1976 25. Σε περίπτωση μεταβίβασης αιτία θανάτου, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του κληρονομούμενου από την ασφάλιση μεταβιβάζονται αυτοδικαίως στους κληρονόμους, εκτός εάν αυτοί αποποιηθούν σε διάστημα 30 ημερών από το θάνατο του κληρονομούμενου και ειδικότερα από τη γνώση επαγωγής της κληρονομίας και του λόγου της και ειδοποιήσουν εγγράφως τον ασφαλιστή σχετικά ( 1 του άρθρ. 8 του Ν. 489/1976). Σε περίπτωση μεταβίβασης της κυριότητας ή κατοχής για οποιονδήποτε νόμιμο λόγο (ειδική διαδοχή) η σύμβαση λύεται αυτοδικαίως μετά την παρέλευση 30 ημερών από την ημερομηνία μεταβίβασης 26. Ο ασφαλιστής υποχρεούται να επιστρέψει τα τυχόν μη δεδουλευμένα ασφάλιστρα που εισέπραξε. Η λύση της σύμβασης ισχύει έναντι πάντων, χωρίς να απαιτείται εκ μέρους του ασφαλιστή οποιαδήποτε ενέργεια ή τυχόν ανακοίνωση ή δημοσίευση, καθώς ο ασφαλισμένος είναι ενημερωμένος σχετικά. Ο νέος κτήτορας δε δεσμεύεται από την υπάρχουσα ασφαλιστική σύμβαση και μπορεί στο διάστημα των 30 ημερών να συνάψει, νέα ασφαλιστική σύμβαση οποτεδήποτε επιθυμεί, οπότε η εξακολουθούσα παλαιά που επρόκειτο να λήξει με την παρέλευση των 30 ημερών λήγει νωρίτερα, με τη σύναψη της νέας σύμβασης. Εφεξής μόνος υπεύθυνος είναι ο νέος ασφαλιστής. Διαφορετικά θα είχαμε διπλή ασφάλιση και ακολούθως της εις ολόκληρον ευθύνη και των δύο ασφαλιστών (αρθρ. 8 3 του Ν. 489/1976) 27. 25 Η ρύθμιση αυτή εισήλθε πρώτη φορά με το άρθρ. 5 του Ν. 3557/2007 και αντικατέστησε το άρθρ. 8 την Κ.Υ.Α. Κ4/585/1978 που περιείχε αντίστοιχη ρύθμιση. Η Κ.Υ.Α. ρύθμιζε το ζήτημα με διαφορετικό τρόπο, καθώς προέβλεπε λύση της ασφαλιστικής συμβάσεως μετά το πέρας 15 ημερών από τη μεταβίβαση της κυριότητας ή της κατοχής του αυτοκινήτου. Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 74), σελ. 589 26 Η 2 του άρθρ. 8 τροποποιήθηκε με το άρθρ. 36 του Ν. 3746/2009. Στην προηγούμενη μορφή του προέβλεπε ότι αν μεταβιβασθεί η κυριότητα ή κατοχή του αυτοκινήτου με οποιονδήποτε νόμιμο τρόπο, η ασφάλιση εξακολουθεί να ισχύει μέχρι την αναγραφόμενη στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο ημερομηνία λήξης της. Από την ημερομηνία αυτή επέρχονταν αυτοδικαίως η λύση της ασφαλιστικής σύμβασης έναντι πάντων, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε άλλη ενέργεια εκ μέρους του ασφαλιστή. Στην περίπτωση της αυτή δεν ίσχυε του άρθρ. 11α 4του Ν. 489/1976 αναφορικά με την αυτόματη ανανέωση της ασφαλιστικής σύμβασης, εφόσον δεν υπάρξει έγγραφη εναντίωση. Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 74), σελ. 589 27 Αθ. Κρητικό, Αποζημίωση από αυτοκινητικά ατυχήματα, (Δ Έκδοση), Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008 (Συμπλήρωμα 2014), σελ. 163, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 279 16
Η ασφαλιστική κάλυψη Όπως αναφέραμε και ανωτέρω, η ασφάλιση αστικής ευθύνης από αυτοκινητιστικά ατυχήματα αποσκοπεί στην κάλυψη της αστικής ευθύνης των ασφαλισμένων προσώπων έναντι των τρίτων που ζημιώνονται. Έτσι, οι θεωρούμενοι εκ του νόμου ως ζημιωθέντες τρίτοι έχουν αξίωση αποζημιώσεως κατά του ασφαλιστή, εφόσον όμως έναντι αυτών ο ασφαλισμένος έχει υποχρέωση αποζημίωσης, την οποία καλύπτει η σύμβαση ασφαλίσεως 28. Εν συνεχεία θα εξετάσουμε ποια τα πρόσωπα που καλύπτονται ασφαλιστικά και ποιο το περιεχόμενο της ασφαλιστικής κάλυψης. Συνέπεια του να έχει κάποιος την ιδιότητα του λήπτη της ασφάλισης είναι ότι δεν θεωρείται τρίτος και κατά συνέπεια σε περίπτωση ατυχήματος δεν είναι δυνατόν να θεμελιωθεί στο πρόσωπό του αξίωση αποζημιώσεως κατά του ασφαλιστή. Υποχρέωση προς σύναψη της ασφαλιστικής συμβάσεως έχουν τόσο ο κύριος ή κάτοχος του αυτοκινήτου, όσο και ο ασφαλιστής. Ο τελευταίος πάντως έχει υποχρέωση αποδοχής της προτάσεως, έως του ελάχιστου εκ του νόμου ασφαλιστικού ποσού, ενώ για το επιπλέον μπορεί να αποκρούσει την πρόταση. Τα πρόσωπα που καλύπτονται ασφαλιστικά Την έννοια του ασφαλισμένου τη συναντούμε κατ αρχάς στο άρθρο 1 1 πε. β του Ν. 489/1976. Έτσι, ασφαλισμένος είναι «το πρόσωπο του οποίου η ευθύνη καλύπτεται σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος». Εν συνεχεία, στο άρθρο 6 1 του Ν. 489/1976 εξατομικεύονται οι περιπτώσεις των ασφαλισμένων προσώπων, τα οποία μπορεί να είναι ο ιδιοκτήτης, ο κάτοχος, ο οδηγός, ο προστηθείς στην οδήγηση και ο υπεύθυνος του ασφαλισμένου αυτοκινήτου. Συγκεκριμένα: 28 Βλ. Α.Π. 288/1998, Ε.Εμπ.Δ. 2000, σελ. 332 17
Ιδιοκτήτης ή Κύριος είναι το πρόσωπο, το οποίος σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1000 Α.Κ. ασκεί άμεση, καθολική και απόλυτη εξουσία πάνω στο ζημιογόνο αυτοκίνητο και σύμφωνα με τις οικείες νομοθετικές διατάξεις των νόμων 722/1977, 1326/1983 και 1473/1984 29. Κρίσιμο χρονικό σημείο για την ύπαρξη κυριότητας είναι ο χρόνος επέλευσης του ατυχήματος. Ακόμα και αν η σύμβαση συνήφθη από τρίτο πρόσωπο, ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου είναι ασφαλισμένος. Κάτοχος. Τον προσδιορισμό της έννοιας του κατόχου δεν τον συναντούμε στον Ν. 489/1976 αλλά στο άρθρο 2 2 του Ν. ΓϠΝ/1911, σύμφωνα με το οποίο κάτοχος θεωρείται ο εκάστοτε κάτοχος του αυτοκινήτου κατά το χρόνο του ατυχήματος, ήτοι αυτός που πραγματικά το έχει στη διάθεσή του, κατ αποκλειστικότητα και το εκμεταλλεύεται στο δικό του όνομα 30. Συνεπώς, ο έχων τη φυσική εξουσία επί του πράγματος σύμφωνα με το άρθρο 974 Α.Κ. δεν θεωρείται πάντοτε κάτοχος του αυτοκινήτου κατά τον Ν. 489/1976, ώστε να καλύπτεται ασφαλιστικά η ευθύνη του 31. Ο κάτοχος καλύπτεται με μόνη την ιδιότητά του αυτή, ενώ ασφαλιστικά καλύπτεται και ο μη δικαιούχος κάτοχος, εκτός αν το αυτοκίνητο περιήλθε στην κατοχή του με κλοπή ή βία. Για τις περιπτώσεις αυτές αναλυτικά θα γίνει λόγος κατωτέρω. 29 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 93), σελ. 593, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 118, Γ. Μανουσάκης, Η ασφαλιστική κάλυψη στην υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από ατυχήματα αυτοκινήτων (άρθρο 6 1,2 του Ν. 489/1976) σε Τροχαία Ατυχήματα και Ιδιωτική ασφάλιση, Αστικά, Ποινικά και Δικονομικά ζητήματα, μετά τις τελευταίες νομοθετικές ρυθμίσεις, Πρακτική διημερίδας 2011), Ένωση Νομικών Δικαίου Ιδιωτικής Ασφάλισης και Αστικής Ευθύνης Τροχαίων Ατυχημάτων, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 145 επ. (147) 30 Λ.χ. είναι δυνατόν να το κατέχει με σύμβαση μακροχρόνιας μίσθωσης (leasing), σύμβαση εκμετάλλευσης κλπ 31 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 96), σελ. 595, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 119, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 146, Ι. Κατράς, Ευθύνη από τροχαία ατυχήματα, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 2003, 33, Β4, σελ. 263, Ι. Ρόκα, ό.π., σελ. 418, αρ. 640, Έτσι και η ΕφΑθ 1349/1987, ΕλλΔνη 30/126 «ενόψει του ότι ο ασφαλιζόμενο πρόσωπο από τον Ν. 479/1976 είναι και ο κάτοχος του αυτοκινήτου και την έννοια του κατόχου δεν καθορίζει ο παραπάνω νόμος πρέπει αυτή να ταυτιστεί κατά περιεχόμενο όπως και στο Ν ΓϠΝ/1911. Δηλαδή απαιτείται οικονομική εκμετάλλευση του αυτοκινήτου από τον ιδιοκτήτη ή από τρίτο πρόσωπο βάσει έννομης σχέσης, η οποία τον συνδέει με τον ιδιοκτήτη και η οποία όμως να έχει κάποια χρονική διάρκεια. Επομένως, η πρόσκαιρη (μικρής διάρκειας) μίσθωση αυτοκινήτου από γραφείο ενοικιάσεως αυτοκινήτων για πραγματοποίηση μιας εκδρομής, δεν καθιστά τον ενοικιαστή του, κάτοχο όπως αυτή εννοείται στον Ν. 479/1976, αφού ελλείπει απ αυτόν το στοιχείο της εκμεταλλεύσεως. Η κατοχή του στην περίπτωση αυτή εξακολουθεί να παραμένει στον ιδιοκτήτη εκμισθωτή, οποίος το εκμεταλλεύεται. Έτσι, ο μισθωτής που επέβαινε στο ζημιογόνο αυτοκίνητο και υπέστη ζημιές χωρίς να είναι υπεύθυνος αυτός, είναι ζημιούμενος τρίτος και δεν εμπίπτει στις εξαιρέσεις του άρθρου 7 2 του Ν. 479/1976, οι οποίες αποκλείουν το χαρακτηρισμό ως τρίτου κάθε προσώπου του οποίου η ευθύνη καλύπτεται με τη σύμβαση ασφαλίσεως, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και ο κάτοχος». 18
Ο οδηγός είναι το φυσικό πρόσωπο το οποίο κατά το χρόνο του ατυχήματος είχε κάτω από τη δική του διεύθυνση και ευθύνη το ζημιογόνο αυτοκίνητο. Ο οδηγός οφείλει να έχει άδεια ικανότητας οδήγησης. Σε περίπτωση που δεν έχει τέτοια άδεια, δεν καλύπτεται ασφαλιστικά η ευθύνη του (άρθρο 6β 1 περ. α του Ν. 489/1976). Το γεγονός όμως αυτό δεν μπορεί ο ασφαλιστής να το αντιτάξεις στο ζημιωθέντα τρίτο, τον οποίο και υποχρεούται να αποζημιώσει 32. Ο προστηθείς στην οδήγηση είναι το πρόσωπο στο οποίο ανατέθηκε από άλλον (κύριο, κάτοχο) η οδήγηση του αυτοκινήτου κατά την έννοια του άρθρου 922 Α.Κ., ενώ δεν είναι αναγκαίο να είναι ο ίδιος ο οδηγός, αφού σε αυτή την περίπτωση η ευθύνη του καλύπτεται με μόνη την ιδιότητά του αυτή. Η έννομη σχέση που συνδέει τον προστήσαντα και τον προστηθέντα είναι αδιάφορη. 33 Ο υπεύθυνος του ασφαλισμένου αυτοκινήτου είναι κάθε πρόσωπο, πέραν αυτών που αναφέρονται ανωτέρω και το οποίο έχει την ευθύνη για το αυτοκίνητο και την ευχέρεια να το χρησιμοποιήσει έστω και ανεπίτρεπτα 34. Για το χαρακτηρισμό κάποιου ως υπεύθυνου είναι αδιάφορη η έννομη σχέση, από την οποία απορρέει η ευθύνη, αλλά αρκεί απλώς το πραγματικό γεγονός της επιφόρτισης του προσώπου με το έργο της φύλαξης, του ελέγχου και εν γένει της διατήρησης του αυτοκινήτου 35. Οι παραπάνω αναφερόμενες ιδιότητες των ασφαλισμένων προσώπων ενδέχεται να συμπίπτουν στο πρόσωπο. Δεν αποκλείεται όμως να είναι και διαφορετικά πρόσωπα, καθώς επίσης και να εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια της ασφαλιστικής σύμβασης 36. Συμφωνία μεταξύ του ασφαλιστή και του λήπτη της ασφάλισης 32 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 94), σελ. 595, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 119, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 148 33 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 97), σελ. 595, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 148 34 Βλ. Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 149 35 Υπεύθυνος του αυτοκινήτου θεωρείται για παράδειγμα εκείνος στον οποίο παραδόθηκε το ασφαλισμένο αυτοκίνητο από τον ιδιοκτήτη του προς επισκευή και κατά την εκτέλεση της συμβατικής του υποχρέωσης προξένησε με αυτό ζημιά σε τρίτους, είτε αυτοπροσώπως, είτε μέσω του προστηθέντος από αυτόν οδηγό στην οδήγηση, η ευθύνη του οποίου καλύπτεται ακόμα και αν επιλήφθηκε αυτογνωμόνως, με εξαίρεση την κλοπή βλ. Εφ.Αθ. 8164/1986 (αδημοσίευτη), καθώς και ο εργοδότης του κατόχου και ασφαλισμένου, στον οποίο ο τελευταίος δίδει το αυτοκίνητό του για εξυπηρέτησή του βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 98), σελ. 596 36 Σε περίπτωση εναλλαγής των προσώπων λόγω μεταβίβασης της κυριότητας αιτία θανάτου και της κατοχής ή κυριότητας εν ζωή η ασφαλιστική κάλυψη ισχύει υπέρ του εκάστοτε νόμιμου κατόχου του αυτοκινήτου κατά το χρόνο έλευσης της ασφαλιστικής περίπτωσης, με την προϋπόθεση ότι έχουν 19
σχετικά με τον περιορισμό των προσώπων που θεωρούνται ασφαλισμένα από το νόμο είναι άκυρη, καθώς έχει ως συνέπεια τη βλάβη των συμφερόντων του ζημιωθέντος τρίτου 37. Η ιδιότητα κάποιου ως ασφαλισμένου προκύπτει απευθείας από τον νόμο, χωρίς να χρειάζεται η αναφορά του στην ασφαλιστική σύμβαση. Άλλα πρόσωπα πέραν των ανωτέρω, ακόμα και αν αναφέρονται στην ασφαλιστική σύμβαση (προαιρετική σύμβαση ασφαλίσεως) δεν θεωρούνται ασφαλισμένα κατά τον Ν. 489/1976 38. Συνέπεια αυτού είναι, ότι ο τρίτος δεν θα έχει ευθεία αξίωση αποζημίωσης κατά του ασφαλιστή 39. Τα πρόσωπα που εξαιρούνται από την ασφαλιστική κάλυψη Στο β εδάφιο του άρθρου 6 1 του Ν. 489/1976 αναφέρονται δύο ειδικές περιπτώσεις εξαιρέσεις κάλυψης της αστικής ευθύνης. Αυτές είναι: Α) Εξαιρείται η κάλυψη της αστικής ευθύνης προσώπου που επιλήφθηκε το αυτοκίνητο με κλοπή ή βία. Η εν λόγω εξαίρεση αφορά τον κάτοχο και οδηγό του αυτοκινήτου σε περίπτωση που έχει έλαβε χώρα κλοπή (372 Π.Κ.), ληστεία (380 Π.Κ.) ή αυτοδικία (331 Π.Κ.), ενώ δεν περιλαμβάνονται η υπεξαίρεση (372 Π.Κ.) και η υφαίρεση (378 Π.Κ.), καθώς στις δύο αυτές τελευταίες περιπτώσεις δεν ενυπάρχει το στοιχείο της βίας του δράστη κατά του ιδιοκτήτη ή άλλου δικαιούμενου να κατέχει το αυτοκίνητο 40. Στην έννοια της βίας εντάσσεται και η ψυχολογική βία. Συνεπώς, το πρόσωπο που κατέλαβε το αυτοκίνητο με έναν από τους ανωτέρω τρόπους δεν καλύπτεται ασφαλιστικά, εάν προκληθεί ατύχημα. H ευθύνη επομένως τηρηθεί οι όροι του άρθρου 8 του Ν. 489/1976. Επίσης, σε περίπτωση που ο κύριος του αυτοκινήτου ή τρίτος ασφαλίζει την ευθύνη του κατόχου ή οδηγού του αυτοκινήτου του (λ.χ. κυρίου και κατόχου ταξί) έχουμε ασφάλιση για λογαριασμό άλλου (ασφάλιση ξένου παθητικού), η οποία είναι σύμβαση υπέρ τρίτου (άρθρο 411 Α.Κ.). Αντισυμβαλλόμενος του ασφαλιστή είναι ο κύριος ή τρίτος που συνάπτει τη σύμβαση και ασφαλισμένος ο κάτοχος ή οδηγός του αυτοκινήτου Βλ. Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (διατριβή), σελ. 120 37 Στο άρθρο 6β 2 εδ. β για τις εξαιρέσεις από την ασφαλιστική κάλυψη στις σχέσεις ασφαλιστή και ασφαλισμένου ρητά ορίζεται «ότι κάθε άλλη εξαίρεση είναι αυτοδικαίως άκυρη», αναλογικά εφαρμοζόμενη η εν λόγω διάταξη και στην περίπτωση αυτή. Βλ. Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 149, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ1.4, Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 100), σελ. 596 38 Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ1.5, σελ. 271, Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 91), σελ. 593 39 Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 92), σελ. 593 40 Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 103), σελ. 597, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 149 20
των εμπλεκόμενων προσώπων διαμορφώνεται ως εξής: α) ο κλέπτης ή επιληφθείς με τη βία κάτοχος και οδηγός ευθύνεται έναντι του ζημιωθέντος τρίτου σύμφωνα με τις διατάξεις περί αδικοπραξίας (άρθρ. 914 Α.Κ.) και του Ν. ΓϠΝ/1911, β) ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου με την κλοπή χάνει την ιδιότητα του κατόχου 41 και ευθύνεται πλέον με την ιδιότητά του ως ιδιοκτήτης, οπότε θα ευθύνεται περιορισμένα μέχρι την αξία του ζημιογόνου αυτοκινήτου σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. ΓϠΝ/1911, γ) ο ασφαλιστής καλύπτει την περιορισμένη ευθύνη του κυρίου του κλαπέντος αυτοκινήτου 42,43. Η κάλυψη της αστικής ευθύνης του κυρίου ή κατόχου κλαπέντος αυτοκινήτου από τον ασφαλιστή προβλέπεται ρητά στο άρθρο 6 2 εδ. β του 489/1976 σύμφωνα με το οποίο «η ασφαλιστική κάλυψη περιλαμβάνει και την αστική ευθύνη του κυρίου ή κατόχου έναντι τρίτων σε περίπτωση αυτοκινήτων που έχουν, είτε κλαπεί, είτε αποκτηθεί µε χρήση βία». Συνέπεια αυτού είναι ότι, αν ο ασφαλιστής ικανοποιήσει τον παθόντα τρίτο και η ασφαλιστική σύμβαση λειτουργεί ομαλά, δεν δικαιούται να στραφεί κατά του ιδιοκτήτη ή κατόχου του αυτοκινήτου και να αναζητήσει από αυτόν το ποσό που αντιστοιχεί στο περιορισμένο όριο ευθύνης του 44. Ενδιαφέρον περαιτέρω προκαλεί η ποσοτική έκταση της ευθύνης του ασφαλιστή, αν δηλαδή θα ευθύνεται περιορισμένα, όπως ο ιδιοκτήτης, έως την αξία του αυτοκινήτου, ή αν αντιθέτως θα φέρει ευθύνη έως του ισχύοντος κατά το χρόνο του ατυχήματος ασφαλιστικού ποσού. Η επικρατούσα πλέον άποψη, τόσο στη θεωρία, όσο και στη νομολογία προκρίνει, ότι η ευθύνη του ασφαλιστή ανέρχεται έως του ασφαλιστικού ποσού καθώς σύμφωνα με το άρθρο 10 του Ν. 489/1976 «το πρόσωπο που ζημιώθηκε, έχει από την ασφαλιστική σύμβαση και μέχρι το ποσό αυτής, ιδία αξίωση κατά του ασφαλιστή». Συνεπώς, από τη στιγμή που γεννάται ευθύνη κάποιου από τα συνδεόμενα με το ζημιογόνο αυτοκίνητο πρόσωπα (του ιδιοκτήτη εν προκειμένω), γεννάται ευθύνη και του ασφαλιστή μέχρι το οριζόμενο στην 41 Κάτοχος πλέον παρανόμως καθίσταται ο κλέπτη ή ο επιληφθείς με τη βία 42 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 104), σελ. 598, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 150, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ2.1, σελ. 271 43 Όταν ζημιωθείς τρίτος είναι επιβάτης του αυτοκινήτου, ο Ν. ΓϠΝ/1911 δεν εφαρμόζεται, σύμφωνα με το άρθρο 12 του αυτού, οπότε για τον ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί ούτε η προβλεπόμενη περιορισμένη ευθύνη του και κατ επέκταση δεν ευθύνεται ούτε ο ασφαλιστής, καθώς κάτι τέτοιο προϋποθέτει ευθύνη του ασφαλισμένου προσώπου. 44 Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 106), σελ. 599, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 153, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ2.6, σελ. 272 21
ασφαλιστική σύμβαση ποσό και όχι μέχρι το ποσό για το οποίο ευθύνεται το πρόσωπο αυτό. Σε διαφορετική περίπτωση θα βλάπτονταν υπέρμετρα τα συμφέροντα του ζημιωθέντος τρίτου και θα περιοριζόταν σημαντικά η προστασία του 45. Από τη στιγμή που ο ασφαλιστής θα αποκαταστήσει τη βλάβη του ζημιωθέντος τρίτου, υποκαθίσταται για όσο ποσό κατέβαλε στα δικαιώματα του λήπτη της ασφάλισης και των ασφαλισμένων (του ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου) κατά παντός τρίτου υπόχρεου σε αποκατάσταση της ζημίας, ήτοι του κλέπτη ή του επιληφθέντος με τη βία, κατ εφαρμογή της σχετικής νομοθετικής ρυθμίσεως του άρθρου 14 του Ν. 2496/1997, η οποία αποτελεί συνήθως και περιεχόμενο του ασφαλιστηρίου συμβολαίου 46. Επίσης, αν το αυτοκίνητο, που έχει κλαπεί, παραδοθεί από τον κλέπτη σε καλόπιστο τρίτο που αγνοεί την κλοπή και εν συνεχεία αυτός προκαλέσει ζημία σε τρίτο, τότε η αστική του ευθύνη (του καλόπιστου) θα καλύπτεται από τον ασφαλιστή, καθώς η εξαίρεση της ασφαλιστικής κάλυψης, αφορά μόνο τον κλέπτη οδηγό και όχι τον καλόπιστο τρίτο οδηγό. Β) Της ασφαλιστικής κάλυψης εξαιρείται επίσης η εκ προθέσεως πρόκληση του ατυχήματος σε τρίτο πρόσωπο. Προϋπόθεση για την εξαίρεση της ασφαλιστικής 45 Η ερμηνεία αυτή συνάδει και με την Οδηγία 84/5 άρθρο 2 εδ. α σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη δεν μπορούν να εξαιρέσουν από την ασφαλιστική κάλυψη ζημιές σε τρίτους, οι οποίες προκλήθηκαν από αυτοκίνητα που αποκτήθηκαν με κλοπή ή βία, εκτός και αν την κάλυψη αυτή παρέχει το Εθνικό Επικουρικό Κεφάλαιο, το οποίο όμως σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία δεν φέρει ευθύνη σε αυτές τις περιπτώσεις. Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 105), σελ. 598, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 152, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ2.5, σελ. 272. Σύμφωνα με την αντίθετη άποψη ο ασφαλιστής θα φέρει την ίδια ευθύνη με αυτή του ασφαλισμένου προσώπου, εν προκειμένω του ιδιοκτήτη ή κατόχου, και συνεπώς θα ευθύνεται έως την αξία του αυτοκινήτου. Βλ. Αριστέα Σινανιώτη Μαρούδη, Ασφαλιστικό Δίκαιο, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2014, σελ. 289 46 Ο κλέπτης δεν είναι αντισυμβαλλόμενος στη σύμβαση ασφαλίσεως ή ασφαλιζόμενο πρόσωπο. Οπότε η σύμβαση καθαυτή αποκλείεται ως θεμέλιο για να στραφεί αναγωγικά ο ασφαλιστής κατά του κλέπτη. Ο τελευταίος με το ατύχημα που προκάλεσε διέπραξε σε βάρος του τρίτου αδικοπραξία και συγχρόνως σε βάρος του ιδιοκτήτη άλλη αδικοπραξία (κλοπή 372 Π.Κ., ληστεία 380 Π.Κ., αυτοδικία 331 Π.Κ.). Κατά του ασφαλιστή, που καλείται να αποκαταστήσει τη ζημία του τρίτου, όμως ο κλέπτης δε διαπράττει κάποια αδικοπραξία, καθώς η βλάβη της περιουσίας του ασφαλιστή δεν θεωρείται ότι αποτελεί παράνομη πράξη και ακολούθως αδικοπραξία κατά την έννοια του άρθρου 914 Α.Κ. Επομένως, ούτε με βάση το άρθρο 914 Α.Κ. μπορεί ο ασφαλιστής να στραφεί κατά του κλέπτη ή με τη βία επιληφθέντα. Με το μηχανισμό της υποκαταστάσεως θα δύναται ο ασφαλιστής να αναζητήσει από τον κλέπτη, όσα θα δικαιούταν να αξιώσει ο λήπτης της ασφάλισης ή ασφαλισμένος (ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου). Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 108), σελ. 600, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 155, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ2.6, σελ. 272 22
κάλυψης είναι η ύπαρξη δόλου, έστω και ενδεχόμενου. Η βαριά αμέλεια δεν αρκεί 47. Πλήρη απαλλαγή του ασφαλιστή έχουμε στην περίπτωση που το ατύχημα προκαλείται εκ προθέσεως από τον οδηγό, ο οποίος είναι κύριος και κάτοχος του αυτοκινήτου 48. Αντιθέτως, αν το ατύχημα προκαλείται από οδηγό, ο οποίος δεν είναι κύριος και κάτοχος του αυτοκινήτου, τότε ο ασφαλιστής υποχρεούται να καλύψει την αστική ευθύνη του τελευταίου, ο οποίος όντας αμέτοχος στο εκ προθέσεως προκληθέν ατύχημα δεν στερείται την ασφαλιστικής του κάλυψης. Μάλιστα η ασφαλιστική κάλυψη του εν λόγω προσώπου είναι ποσοτικά πλήρης 49. Επίσης, ο ασφαλιστής δεν καλύπτει ασφαλιστικά την ευθύνη και του ιδιοκτήτη που είχε προστήσει στην οδήγηση τον οδηγό που προκάλεσε από πρόθεση το ατύχημα. Εάν μεταξύ κυρίου και οδηγού δεν υπάρχει σχέση πρόστησης, η ευθύνη του πρώτου καλύπτεται από τον ασφαλιστή 50. Σε κάθε περίπτωση το βάρος της αποδείξεως της εκ προθέσεως πρόκλησης του ατυχήματος το φέρει ο ασφαλιστής. 47 Στην περίπτωση πρόκλησης ατυχήματος από οδηγό που τελεί σε κατάσταση μέθης στοιχειοθετείται βαριά αμέλεια και όχι ενδεχόμενος δόλος και συνεπώς ο ασφαλιστής εξακολουθεί να ευθύνεται. Το βάρος απόδειξης της πρόκλησης ζημίας από δόλο φέρει ο ασφαλιστής. (Α.Π. 773/1990, ΝοΒ 1991.1098) 48 Στην περίπτωση αυτή, όπου υπήρχε πλήρη απαλλαγή του ασφαλιστή, η κάλυψη του ζημιωθέντος τρίτου γινόταν από το Επικουρικό Κεφάλαιο, σύμφωνα με την περ. γ του άρθρου 19 1 του Ν. 489/1976. Η περίπτωση αυτή όμως καταργήθηκε με το άρθρ. 4 περ. α του Ν. 4092/2012 με αποτέλεσμα να μη γεννάται υποχρέωση κάλυψης των ζημιών για το Επικουρικό Κεφάλαιο. 49 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 26 (αρ. 110), σελ. 600, Γ. Μανουσάκης, ό.π. σελ 155,, Ι. Κατράς, ό.π., 35, Γ3, σελ. 272 50 Βλ. Α.Π. 1505/2012, «Κατά τη διάταξη του άρθρου 6 παρ.1 εδ.α' του Ν. 489/1976 όπως αυτός κωδικοποιήθηκε με το Π.Δ. 237/1986 και συμπληρώθηκε με μεταγενέστερους νόμους, ορίζεται ότι η ασφάλιση πρέπει να καλύπτει την αστική ευθύνη του κυρίου, του κατόχου και κάθε οδηγού ή προστηθέντα για την οδήγηση ή υπεύθυνου του ασφαλισμένου αυτοκινήτου. Κατά το εδ. β της ίδιας διάταξης ορίζεται ότι εξαιρείται η αστική ευθύνη των προσώπων..., που προκάλεσαν το ατύχημα εκ προθέσεως. Από την ως άνω διάταξη προκύπτει ότι ο ασφαλιστής δεν καλύπτει ασφαλιστικά την αστική ευθύνη του οδηγού, καθώς και του ιδιοκτήτη, που είχε προστήσει στην οδήγηση τον οδηγό, ο οποίος προκαλεί, εκ προθέσεως, ατύχημα σε τρίτο πρόσωπο και τούτο διότι βούληση μεν του νομοθέτη είναι η ασφαλιστική κάλυψη των ζημιών τρίτου, που προκαλούνται από την κυκλοφορία του αυτοκινήτου, έστω και από βαρειά αμέλεια, όχι, όμως να καλύπτεται ασφαλιστικά ο ασφαλισμένος, ο οποίος χρησιμοποιεί το αυτοκίνητό του ως μέσον τέλεσης αδικήματος. Κατά συνέπεια, στην περίπτωση αυτή ο ασφαλιστής δεν ευθύνεται έναντι του παθόντα τρίτου, για να του καλύψει την αστική ευθύνη του οδηγού και του προστήσαντα αυτόν στην οδήγηση ιδιοκτήτη του ζημιογόνου αυτοκινήτου, εναγόμενος δε ο ασφαλιστής, επιτρεπτώς προβάλλει την σχετική ένσταση απαλλαγής και κατά του τρίτου ζημιωθέντα. Εάν δεν υπάρχει σχέση πρόστησης μεταξύ του υπαιτίου οδηγού του ζημιογόνου αυτοκινήτου και του ιδιοκτήτη αυτού, τότε η ευθύνη του τελευταίου έναντι του ζημιωθέντα τρίτου καλύπτεται από τον ασφαλιστή». 23
Εξαιρέσεις από την ασφαλιστική κάλυψη Όπως θα δούμε και παρακάτω, όταν η ασφαλιστική σχέση λειτουργεί ομαλά, ο ασφαλιστής δεν δικαιούται να στραφεί κατά των ασφαλισμένων προκειμένου να αναζητήσει ό,τι υποχρεώθηκε να καταβάλει στο ζημιωθέντα τρίτο. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που ανάμεσα στις σχέσεις ασφαλιστή και ασφαλισμένου έχει εμφιλοχωρήσει κάποια παθογένεια, με αποτέλεσμα να δημιουργείται δικαίωμα αναγωγής κατά του ασφαλισμένου. Υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς, η ΥΑ Κ4/585/1978 προέβλεπε έναν σημαντικό αριθμό περιπτώσεων, γενικών και ειδικών, εξαίρεσης από την ασφάλιση (αρθρα 25 και 26 51 ), οι οποίες λειτουργούσαν υπέρ του ασφαλιστή, εφόσον είχαν καταστεί περιεχόμενο της ασφαλιστικής σύμβασης. Με το άρθρο 17 1 εδ. γ του Ν. 3557/2007 καταργήθηκε η εν λόγω ΚΥΑ και με το άρθρ. 4 του ίδιου Νόμου προστέθηκε στο Ν. 489/1976 η διάταξη του άρθρ. 6β, με την οποία διατηρήθηκαν μόνο τρεις από τις προϋφιστάμενες περιπτώσεις αποκλεισμού της ευθύνης του ασφαλιστή 52. Πρόκειται για τις περιπτώσεις στέρησης της άδειας ικανότητας οδήγησης, της οδήγησης υπό την επήρεια οινοπνεύματος και η χρήση οχήματος κατά τρόπο διαφορετικό από τον καθοριζόμενο στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο ή στην άδεια κυκλοφορίας, οι οποίες κατ ουσία αποτελούσαν και τις πιο βασικές από πλευράς κοινωνικοηθικής σημασίας από τις προβλεπόμενες στην ΥΑ. Οι διαφορές του παλαιού και του νέου νομοθετικού καθεστώτος καταστούν ιδιαιτέρως σημαντικό το διαχρονικό δίκαιο των εξαιρέσεων, δεδομένης της διαρκούς φύσεως της συμβάσεως ασφαλίσεως. Κριτήριο επιλογής του δικαίου, που θα εφαρμοστεί, είναι ο χρόνος επέλευσης της ασφαλιστικής περίπτωσης, ο χρόνος δηλαδή του τροχαίου ατυχήματος. Έτσι, αν πριν την έναρξη ισχύος του Ν. 51 Συγκεκριμένα τα άρθρα προέβλεπαν μεταξύ άλλων τη συμμετοχή οχήματος σε αγώνες ταχύτητας και επιδείξεις, ατύχημα επί του μεταφερομένου φορτίου, μεταφορά φορτίου πέρα από του επιτρεπόμενου ανωτάτου ορίου κ.λ.π. 52 Βλ. Αθ. Κρητικό, ό.π., 28 (αρ. 10), σελ. 630, Ρ. Χατζηνικολάου Αγγελίδου, ό.π. (Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο), σελ. 281, Β. Θάνου Χριστοφίλου, Η αγωγή εξ αναγωγής του ασφαλιστή κατά των ασφαλισμένων προσώπων, σε περίπτωση εξαίρεσης από την ασφαλιστική κάλυψη. Εισήγηση στην Ένωση Νομικών Ιδιωτικής Ασφάλισης και Αστικής Ευθύνης Τροχαίων Ατυχημάτων, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ. 135 επ. 24