139 ΚEΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
140
141 Κεφάλαιο 5: Καταλυµατικό υναµικό Ανταγωνιστριών Χωρών: Συγκριτική Ανάλυση 5.1. Εισαγωγή Εξ υπαρχής πρέπει να διασαφηθεί, προς αποφυγή παρανοήσεων, ότι το πρόβληµα της ποιότητος του τουριστικού προϊόντος είναι σύνθετο. Το µέγεθος και η κατηγορία του ξενοδοχείου αποτελούν ένα µόνον από τους πολλούς παράγοντες που την προσδιορίζουν, πολλοί των οποίων είναι αµιγώς εξωξενοδοχειακού χαρακτήρα σε όρους αµέσων ανθρωπογενών υπηρεσιών και ανθρωπογενούς επηρεασµού του γενικότερου τουριστικού περιβάλλοντος (ποιοτική κατάσταση φυσικών και πολιτισµικών στοιχείων). Οι λόγοι για τους οποίους εξατοµικεύεται το ξενοδοχείο και γίνεται βάση συγκρίσεως είναι οι ακόλουθοι: (α) Η σύγκριση µεταξύ χωρών είναι ευχερέστερη διότι υπάρχει ένα σύµπλεγµα χαρακτηριστικών του καταλυµατικού δυναµικού που προσφέρεται για στατιστική, τουλάχιστον, σύγκριση. (β) Η ποιότητα και ποικιλία των καταλυµατικών υπηρεσιών συνδέονται αναµφισβητήτως τόσον µε το µέγεθος όσον και µε την κατηγορία του καταλύ- µατος. (γ) Για το µεγάλο ξενοδοχείο είναι ευχερέστερο να διασφαλίζει για την πελατεία συγκριτικά καλύτερες ποιοτικά, για αρκετές από τις εξωξενοδοχειακές υπηρεσίες (προγράµµατα επισκέψεων σε αξιοθέατα, οδηγίες για την αποτελεσµατικότερη οργάνωση του εξωξενοδοχειακού χρόνου, υποδείξεις σχετιζόµενες µε µη επιθυµητές εξωξενοδοχειακές δραστηριότητες κ.ο.κ.). (δ) Οι υπάρχουσες ενδείξεις ενισχύουν την άποψη, ότι συντελείται διαχρονική αλλαγή των προτιµήσεων των τουριστών, λόγω και εισοδηµατικής ανόδου, οι οποίες ωθούν ολοένα υψηλότερα ποσοστά τουριστών σε καταλύµατα που παρέχουν περισσότερες ανέσεις και µεγαλύτερη ποικιλία υπηρεσιών. Τα καταλύµατα αυτά σε υψηλό ποσοστό είναι τα ανήκοντα σε υψηλές κατηγορίες και σε µεγαλύτερο µέσο µέγεθος. Οι αποκαλυπτόµενες αυτές τάσεις υπαγορεύουν την ανάγκη προσαρ- µογής τόσον των ιδιωτών που δραστηριοποιούνται στον τοµέα του τουρισµού, και ειδικότερα στον καταλυµατικό κλάδο, όσον και στην τουριστική πολιτική, να προβαίνουν βαθµιαίως και συστηµατικώς στις αναγκαίες προσαρµογές. Η όποια υστέρηση στις εν λόγω προσαρµογές θα κοστίσει σηµαντικά στους ίδιους και σηµαντικότερα στην εθνική οικονοµία. Η σύγκριση των καταλυµατικών δοµών και η διαχρονική αυτών τάση αποτελεί κατ ουσία σύγκριση ανταγωνιστικότητας, έστω και µερικώς, η οποία δεν µπορεί να αγνοηθεί δίχως µη αµελητέο κόστος, χωρίς οπισθοδρόµηση και 141
142 περιθωριοποίηση. Το να αναφερθούµε στον τουριστικό τοµέα ως τον µόνο, ίσως, που παρέχει ελπίδα για βελτίωση των συνθηκών ζωής στην χώρα µας θα αποτελούσε παραβίαση ανοικτών θυρών, όπως σειρά µελετών του ΙΤΕΠ έχει δείξει αλλά και η κατάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών υπογραµµίζει, και δη µε αυξανόµενη έµφαση. Ως κύριες ανταγωνίστριες χώρες εκλαµβάνονται οι µεσογειακές χώρες µε παρεµφερείς φυσικούς και πολιτισµικούς πόρους, οι οποίοι προσφέρονται για την ικανοποίηση ορισµένων κατηγοριών τουριστικών αναγκών. Στο παρόν, και για λόγους διαθεσιµότητας των σχετικών στοιχείων οι χώρες που εξετάζονται είναι οι ακόλουθες: Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Κροατία Κύπρος Τουρκία Ελλάς Σηµειώνεται, ότι η εξεύρεση των αναγκαιούντων στατιστικών στοιχείων απεδείχθη δυσχερέστερη παρ όσον ανεµένετο, δεν κατέστη δε δυνατόν να συγκροτηθεί πλήρης πίνακας των πληροφοριών που επελέγησαν για τους σκοπούς συγκρίσεως και αξιολογήσεως. 5.2. Καταλυµατικό υναµικό Ανταγωνιστριών Χωρών 5.2.1. Ισπανία Στην Ισπανία, όπως ακριβώς και στην Πορτογαλία, υψηλό ποσοστό του καταλυµατικού δυναµικού εµπίπτει στην κατηγορία Campings. Το 27,6% περίπου του συνόλου των τουριστικών καταλυµατικών κλινών της χώρας (περίπου 3 εκατ. κλίνες 21 ) ανήκει στην κατηγορία αυτή, στην οποία, σηµειωτέον, το 90% διαβαθµίζεται στις κατηγορίες Πολυτελείας, Α και Β. Είναι αξιοσηµείωτο και αξίζει να τονισθεί, ότι το σύνολο των καταλυµάτων, µε εξαίρεση τα ιδιόκτητα τουριστικά διαµερίσµατα, ήτοι (2,85 εκατ. κλίνες), είναι διαβαθµισµένα σε κατηγορίες, µε υψηλή υπεροχή των τριών ανωτέ- 21 εν περιλαµβάνονται τα ιδιόκτητα καταλύµατα. 142
143 ρων κατηγοριών. Οι 3 ανώτερες κατηγορίες αντιπροσωπεύουν σε αριθµό κλινών το 72,5% του συνόλου των ξενοδοχειακών και συµπληρωµατικών καταλυµάτων (2,85 εκατ. κλίνες). ιευκρινίζεται, ότι το σύνολο των κλινών τουριστικής χρήσεως αποτελείται από 2,85 εκατ. κλίνες ξενοδοχειακών και συµπληρωµατικών καταλυµάτων και 2-2,2 εκατ. κλίνες διαµερισµάτων που ανήκουν σε αλλοδαπούς µε προορισµό την τουριστική χρήση. Το µέσο µέγεθος ξενοδοχειακών και οµοειδών καταλυµάτων είναι 165 κλίνες. Το αντίστοιχο µέσο µέγεθος των καταλυµάτων των τριών ανωτέρων κατηγοριών είναι 252 κλίνες. Στις δύο ανώτερες κατηγορίες το µέσο µέγεθος είναι της τάξεως των 320 κλινών, ή 160 δωµατίων. αυτής της τάξεως διαθέτει προφανώς τις τεχνικές δυνατότητες προσφοράς υπηρεσιών επαρκούς ποικιλότητας, ώστε να ανταποκρίνονται στις αυξανόµενες απαιτήσεις των τουριστών. 1. Γενικώς, µπορεί να υποστηριχθεί ότι η Ισπανία διαθέτει εµφανώς υψηλότερης στάθµης καταλυµατικό δυναµικό σε σύγκριση τόσον µε την Πορτογαλία όσον και την Ιταλία. Το µέσο µέγεθος των ξενοδοχειακών καταλυµάτων (165), αλλά και το υψηλό ποσοστό κλινών που αντιστοιχεί στις 3 ανώτερες κατηγορίες ξενοδοχειακών µονάδων προδιαθέτει θετικώς για µια τέτοια εκτίµηση. 2. Τα οµοειδή ξενοδοχεία αποτελούν µόλις το 16% του συνόλου του καθαυτό ξενοδοχειακού δυναµικού και χαρακτηρίζονται από το µικρό µέσο µέγεθος αυτών (26 κλίνες) και την προϊούσα µείωση της ποσοτικής τους σηµασίας, τόσον ποσοστιαίως όσον και απολύτως. Είναι χαρακτηριστικό, ότι µεταξύ του 1996 και 2004 το µέσο µέγεθος µειώθηκε από 36,9 κλίνες σε 25,7 κλίνες. 3. ιαρθρωτικό χαρακτηριστικό του καταλυµατικού δυναµικού είναι το υψηλό ποσοστό camping σε όρους κλινών. 4. Το µέσο µέγεθος των ξενοδοχείων παρέµεινε στο επίπεδο του 1996 (περίπου 165 κλίνες), σε αντίθεση µε εκείνο των οµοειδών το οποίο έχει σηµειώσει αρκετά µεγάλη µείωση (από 36,9 κλίνες σε 25,7 κλίνες). 5. Ο αριθµός των αλλοδαπών που αντιστοιχεί ανά κλίνη σε όρους ισοδυναµίας προς τα εν Ελλάδι συµβαίνοντα είναι 18, ήτοι αριθµός αρκετά υψηλότερος του αντίστοιχου ελληνικού. Με βάση τα αναφερθέντα στα προηγούµενα, ο αριθµός αυτός είναι περίπου διπλάσιος του ελληνικού και περίπου 30% µεγαλύτερος του πορτογαλικού, γεγονός που προδιαθέτει θετικά όσον αφορά στην αποτελεσµατικότητα λειτουργίας του ξενοδοχειακού τοµέα. Μεγαλύτερος αριθµός επισκεπτών ανά κλίνη, σηµαίνει υψηλότερο βαθµό πληρότητας και, εποµένως, χαµηλότερο 143
144 κόστος λειτουργίας ανά επισκέπτη. Η διάσταση αυτή συνιστά θεµελιώδη προσδιοριστικό παράγοντα της αποτελεσµατικής λειτουργίας και αποδοτικότητας του επενδεδυµένου κεφαλαίου. Υπογραµµίζει δε, όπως έχει ήδη αναφερθεί, την καίρια σηµασία του βαθµού εποχικότητας για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων των πόρων που κατανέµονται στον τουριστικό τοµέα. Όπως δείχθηκε στην περίπτωση της Πορτογαλίας και Ιταλίας, ο βαθµός εποχικότητας είναι σχετικά ήπιος, και εν πάση περιπτώσει δεν εµφανίζει υψηλή συγκέντρωση κατά την θερινή περίοδο, στον βαθµό που συµβαίνει αυτό στην Ελλάδα. Εν προκειµένω, το υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύει ο χειµερινός τουρισµός (25-30%) µαρτυρεί του λόγου το αληθές. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ελλάδα είναι περίπου 8%. Σηµαντική ιδιαιτερότητα του τουριστικού καταλυµατικού δυναµικού της Ισπανίας αποτελεί το συγκριτικώς υψηλό ποσοστό ιδιόκτητων και ιδιοχρησιµοποιουµένων, κατά τεκµήριο, καταλυµάτων από αλλοδαπούς. Στοιχεία σχετικά δεν κατέστη δυνατόν να ευρεθούν. Εµµέσως, και κατά χαλαρή κάπως προσέγγιση, έγινε υπολογισµός του πιθανού αριθµού κλινών που εµπίπτουν στην εν λόγω κατηγορία. Το ενδιαφέρον προς τούτο προεκλήθη από το γεγονός ότι υπάρχει οµάδα καταλυµάτων υπό τον τίτλο Θερινές Κατοικίες χωρίς να διευκρινίζεται, αν σ αυτές περιλαµβάνονται και τα ιδιόκτητα σπίτια αλλοδαπών που χρησιµοποιούνται από τους ίδιους, από φίλους ή ενδεχοµένως και επί ενοικίω από αλλοδαπούς τουρίστες. Για να επιχειρηθεί εκτίµηση του πιθανού αριθµού κλινών που εµπίπτουν στην κατηγορία αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι δεν εµπίπτουν στην οµάδα Θερινές Κατοικίες, πρέπει α) να θεµελιωθεί ότι ικανοποιείται η ανωτέρω προϋπόθεση. Περί αυτού, µε υψηλό βαθµό βεβαιότητος η απάντηση είναι θετική. Η κρατούσα άποψη µη αριθµητικώς ποσοτική που στηρίζεται στην κοινή εµπειρία, αναφέρεται σε πολύ µεγάλο αριθµό κατοικιών εκατοντάδων χιλιάδων ή ακόµη και εκατοµµυρίου. Εποµένως, ο αριθµός 3.036 µονάδες θερινών κατοικιών που καταγράφεται στις ισπανικές στατιστικές αφορά µάλλον σε συλλογικής φύσεως καταυλισµούς διακοπών. Αλλά αυτός καθεαυτόν ο αριθµός κατοικιών (129.247 δωµάτια), ο οποίος µάλιστα βαίνει φθίνων, αποκλίνει δραµατικά από τον κατά κοινή αντίληψη αριθµό. Η µόνη περίπτωση, οι υπό τον τίτλο θερινές κατοικίες να αναφέρονται στις ιδιόκτητες παραθεριστικές κατοικίες αλλοδαπών, είναι η κατηγορία θερινές κατοικίες να αποτελείται από πολυκατοικίες, µε µέσο αριθµό 42 δωµατίων έκαστη, οι οποίες να έχουν ανεγερθεί προς πώληση σε αλλοδαπούς. Αυτό δεν µπορεί κανείς να το αποκλείσει, ωστόσο, φαίνεται ως το ολιγότερο πιθανό. 144
145 Πίνακας 5.1. Καταλυµατικό υναµικό Ισπανίας (*) Είδος Καταλύµατος 1996 2000 2004 Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Ξενοδοχεία (χρυσά αστέρια) 5.277 452.844 870.227 85,8 164,9 6.215 533.859 1.061.426 85,9 170,8 7.627 627.344 1.260.307 82,3 165,2 5* 65 11.909 23.160 183,2 356,3 86 14.783 29.057 171,9 337,9 150 25.200 49.408 168,0 329,4 4* 641 106.547 204.684 166,2 319,3 844 141.933 283.327 168,2 335,7 1.383 216.156 440.713 156,3 318,7 3* 1.760 215.953 421.906 122,7 239,7 2.118 248.220 500.918 117,2 236,5 2.554 265.783 538.930 104,1 211,0 2* 1.500 75.891 142.534 50,6 95,0 1.761 85.193 165.901 48,4 94,2 2.062 80.934 156.784 39,3 76,0 1* 1.311 42.544 77.943 32,5 59,5 1.406 43.730 82.223 31,1 58,5 1.478 39.271 74.472 26,6 50,4 Εξοµοιούµενα προς Ξενοδοχεία (INNS) (ασηµένια 4.205 86.003 154.981 20,5 36,9 10.072 143.275 254.271 14,2 25,2 9.775 139.608 251.285 14,3 25,7 αστέρια) (1) 3* + 2* 2.461 53.358 97.550 21,7 39,6 3.047 61.434 114.146 20,2 37,5 3.415 64.381 121.126 18,9 35,5 1* 1.744 32.645 57.431 18,7 32,9 7.025 81.841 140.125 11,6 19,9 6.360 75.227 130.159 11,8 20,5 Σύνολο Ξενοδοχειακών 9.482 538.847 1.025.208 56,8 108,1 16.287 677.134 1.315.697 41,6 80,8 17.402 766.952 1.511.592 44,1 86,9 Καταλυµάτων (Ι) ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα Κάµπινγκς 1.082 600.707 555,2 1.198 739.985 617,7 1.257 786.495 625,7 Πολυτελείας & Α Κατηγορίας 234 233.884 999,5 243 282.229 1.161,4 250 299.235 1.196,9 Β Κατηγορίας 622 304.656 489,8 705 384.389 545,2 745 410.998 551,7 Γ Κατηγορίας 226 62.167 275,1 250 73.367 293,5 262 76.262 291,1
146 Πίνακας 5.1. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ισπανίας 1996 2000 2004 Είδος Καταλύµατος Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Μονάδες ωµάτια σε ωµάτια σε Θερινές Κατοικίες (Holiday Dwellings= Apartamentos Turisticos) (2000, 2003, 2004) (*) 3.689 138.337 446.133 37,5 120,9 127.641 432.094 3.036 129.247 446.468 42,6 147,1 Αγροτουρισµός (Rural Tourism Accomodation) (2003, 2004, 2005) 6.978 59.909 8,6 8.234 71.488 8,7 9.633 83.927 8,7 Ξενώνες Νέων 152 10.640 70,0 186 16.723 89,9 222 23.114 104,1 Σύνολο Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων (ΙΙ) 11.929 138.337 1.117.389 11,6 93,7 9.642 127.641 1.260.290 13,2 130,7 14.169 129.247 1.340.004 9,1 94,6 ΣΥΝΟΛΟ (I + II) 21.411 677.184 2.142.597 31,6 100,1 25.929 804.775 2.575.987 31,0 99,3 31.571 896.199 2.851.596 28,4 90,3 ΙΙΙ. Ιδιόκτητα Καταλύµατα 540.000 2.160.000 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (I + II + ΙΙΙ) 571.571 5.011.596 (1) Από το 1998 συγχωνεύτηκαν οι κατηγορίες 3* και 2* (ασηµένια) των εξοµοιούµενων προς ξενοδοχεία καταλυµάτων. (*) Τα στοιχεία αναφέρονται στον µέσο όρο του έτους των µονάδων σε λειτουργία. Πηγή: Instituto de Estudios Turisticos, Instituto Nacional de Estatistica, Spain.
147 Για τον υπολογισµό του αριθµού των ιδιόκτητων κατοικιών αλλοδαπών τουριστών προσεγγίζοµε εµµέσως το πρόβληµα µε προσφυγή στον αριθµό αλλοδαπών τουριστών που διαµένει σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα και σε παραδοχή για τον µέσο αριθµό τουριστών που χρησιµοποιούν το κατάλυµα κατά την διάρκεια του έτους. Ο αριθµός αλλοδαπών τουριστών που διαµένει σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα, σύµφωνα µε επίσηµη στατιστική πηγή είναι 4.337.993 (2004). Αν υποθέσοµε ότι κατά µέσο όρο το διαµέρισµα χρησι- µοποιείται ετησίως από 8 άτοµα (ένας µάλλον υπερβολικός αριθµός), προκύπτει ο αριθµός διαµερισµάτων της τάξεως των 540.000. Με µέσο αριθµό κλινών ανά διαµέρισµα 4, προκύπτει συνολικός αριθµός κλινών 2.160.000. Ο αριθµός αυτός φαίνεται να ευρίσκεται εγγύς της περί του θέµατος κοινής αντιλήψεως. Επειδή, εσχάτως, στην χώρα µας το θέµα του αγροτουρισµού, µαζί µε τις ειδικές µορφές τουρισµού έχει αναχθεί σε ζήτηµα ζωής και θανάτου για τον ελληνικό τουρισµό (είναι άραγε άλλοθι για την µη ενασχόληση µε τα πραγµατικά προβλήµατα(;)) κρίνεται απαραίτητο να σχολιασθεί το συγκεκριµένο ζήτηµα µε βάση την ισπανική εµπειρία. Όπως δείχνει ο Πίνακας 5.1 αριθµός των κλινών που εµπίπτουν στην κατηγορία του αγροτουρισµού είναι 83.927 (2004) σε σύνολο κλινών 5.011.596, δηλ. ποσοστό 1,7%. Το εν λόγω ποσοστό κατά 80% αφορά σε εσωτερικό αγροτουρισµό. ηλ µόνον 0,3% του συνολικού καταλυµατικού δυναµικού και των συνολικών διανυκτερεύσεων αφορά σε αλλοδαπό τουρισµό, που αποτελεί και την κοινή συνισταµένη ενδιαφέροντος όλων των τουριστικών χωρών. 147
148 5.2.1.1. Η Παραµονή σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα στην Ισπανία 2004 Ένα από τα πιο εξέχοντα χαρακτηριστικά του αλλοδαπού τουρισµού στην Ισπανία είναι η σηµαντική αύξηση που παρουσιάζει σε ορισµένες περιοχές «ήλιος-θάλασσα» η παραµονή σε ιδιόκτητα διαµερίσµατα, που µε την ευρεία έννοια θα µπορούσε να παροµοιαστεί µε τον εσωτερικό τουρισµό. Είναι ένα είδος τουρισµού που χαρακτηρίζεται από πολύ µεγαλύτερη µέση διάρκεια παραµονής, για τουρίστες τρίτης ηλικίας και για τουρίστες που κάνουν επαναλαµβανόµενα ταξίδια. Στην περίπτωση της ανατολικής Ισπανίας και στις παραλιακές ζώνες της Βαλενσιάνας και της Μουρσίας, τα ιδιόκτητα καταλύµατα αποτελούν ένα ιδιαίτερα σηµαντικό τµήµα. Κατά το 2004 το ποσοστό των αλλοδαπών τουριστών που χρησιµοποίησαν αυτά τα ιδιόκτητα διαµερίσµατα στις περιοχές της Βαλενσιάνας και της Μουρσίας ανήλθε στο 17,3% και 18,6%, αντίστοιχα, του συνολικού αριθµού των τουριστών σε αυτές τις περιοχές. Σε απόλυτους αριθµούς, κατά το 2004, οι περιοχές της Καταλονίας, Ανδαλουσίας και Βαλενσιάνας κατέγραψαν τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης των ιδιόκτητων διαµερισµάτων από τους αλλοδαπούς τουρίστες. Ακολουθούν σε σηµαντικότητα οι Βαλεαρίδες και τα Κανάρια. Το είδος αυτό του καταλύµατος χρησιµοποιούν, κυρίως, οι Βρετανοί και οι Γερµανοί. Οι πρώτοι προτιµούν προορισµούς στην κυρίως ηπειρωτική χώρα (µε εξαίρεση την Καταλονία, όπου οι Γάλλοι κατέχουν την πρώτη θέση), ενώ οι δεύτεροι προτιµούν τους νησιωτικούς προορισµούς. Αριθµός Αλλοδαπών Τουριστών σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα ανά Περιοχή 2004 Συνολικός Αριθµός Τουριστών Συνολικός Αριθµός Αλλ. Τουριστών σε Ιδιόκτητα ιαµερίσµατα % (κάθετο) % (οριζόντιο) Σύνολο Ισπανίας 53.598.827 4.337.993 100,0 8,2 Καταλονία 12.757.124 1.378.710 31,5 10,8 Ανδαλουσία 7.629.141 1.026.760 23,5 13,5 Βαλενσιάνα 4.885.722 847.566 19,4 17,3 Βαλεαρίδες 9.805.498 559.792 12,8 5,7 Κανάρια 10.109.398 176.121 4,0 1,7 Μουρσία 702.925 130.851 3,0 18,6 Πηγή: FRONTUR 2004. I.E.T. SPAIN. 148
149 5.2.2. Ιταλία Όπως αποκαλύπτουν τα στοιχεία του καταλυµατικού δυναµικού της Ιταλίας (Πίν. 5.2), η ιδιοκτησιακή διάρθρωση του ξενοδοχειακού κλάδου αντανακλά ύπαρξη ισχυρής οικογενειακής βάσεως. Πράγµατι, µε βάση τα στοιχεία για το 2004, το 88% των ξενοδοχειακών µονάδων έχει µέγεθος µέχρι 100 κλίνες. Ενώ το 75% περίπου του συνολικού ξενοδοχειακού δυναµικού σε κλίνες ανήκει στις κατηγορίες 1-3 αστέρων, µε δεσπόζουσα την παρουσία των καταλυµάτων 3 αστέρων. Τα ανωτέρω µεγέθη και κατηγορίες προσιδιάζουν, πράγµατι, στην µέση οικογενειακή ικανότητα ελέγχου και διοικήσεως µιας παραγωγικής µονάδος, όπως είναι το ξενοδοχείο. Η ακραίας µορφής αυτή κατάτµηση που χαρακτηρίζει τον ξενοδοχειακό κλάδο στη Ιταλία έχει αποτελέσει αντικείµενο κριτικής, µε το επιχείρηµα ότι γίνεται εµπόδιο αναπτύξεως της τουριστικής αγοράς, η οποία οσηµέραι γίνεται µάρτυρας αλλαγής των προτιµήσεων των τουριστών, η ζήτηση των οποίων στρέφεται αυξανόντως προς καταλύµατα ικανά να προσφέρουν ευρύ φάσµα υπηρεσιών, τις οποίες η µικρή οικογενειακού χαρακτήρα µονάδα δεν µπορεί να προσφέρει σε ικανοποιητικό βαθµό λόγω υψηλού κόστους που συνεπάγεται ανά µονάδα υπηρεσίας. Ωστόσο, επισηµαίνεται, ότι η δεσπόζουσα οικογενειακού ιδιοκτησιακού χαρακτήρα και µικρού µεγέθους καταλυµατική µονάδα δεν εµπόδισε την ιταλική τουριστική αγορά να λειτουργεί αποτελεσµατικά και ώριµα και να πρωτοστατεί στο ευρωπαϊκό τουριστικό γίγνεσθαι. Αυτό είναι σε ορισµένο βαθµό ορθό, αλλά για την συγκεκριµένη χρονική περίοδο στην οποία αναφέρεται. Εκ του εµπειρικού δε αποτελέσµατος της ιστορικής αυτής περιόδου η αναφορά ότι «το οικογενειακό µοντέλο δεν αποτελεί κληρονοµία ενός απαρχαιωµένου καπιταλιστικού συστήµατος, αλλ αντιθέτως, εξακολουθεί να αποτελεί θετικό παράγοντα συνεισφοράς στην ανταγωνιστικότητα και ποιότητα του ξενοδοχειακού κλάδου ως συνόλου», δεν συγκρούεται προς την πραγµατικότητα. Εντούτοις, η πρόσφατη ιταλική εµπειρία και πλήθος ενδείξεων για τις συγκριτικές επιδόσεις ανταγωνιστριών χωρών αλλά και τις µεταβαλλόµενες προτιµήσεις των τουριστών, θέτουν υπό αµφισβήτηση την ικανότητα των µικρών ξενοδοχειακών µονάδων, στις σηµερινές τους αναλογίες, να ανταποκριθούν στην ανάγκη διατηρήσεως του επιθυµητού βαθµού τουριστικής δυναµικότητος της χώρας. 149
150 150 Πίνακας 5.2. Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας I. Ξενοδοχεία και Όµοια 1990 2002 2004 σε σε ωµάτια Μονάδες ωµάτια σε σε ωµάτια Μονάδες ωµάτια σε σε ωµάτια Κατηγορία Μονάδες ωµάτια 5* 106 10.470 18.873 98,8 178,0 144 14.257 27.737 99,0 192,6 216 19.615 40.620 90,8 188,1 4* 1.707 129.096 235.520 75,6 138,0 2.865 201.795 403.467 70,4 140,8 3.454 233.940 474.763 67,7 137,5 3* 9.423 364.513 686.797 38,7 72,9 14.715 509.355 1.018.185 34,6 69,2 14.091 474.724 925.023 33,7 65,6 2* 11.557 257.081 453.759 22,2 39,3 9.100 174.945 324.091 19,2 35,6 8.283 152.799 280.889 18,4 33,9 1* 13.373 176.982 308.593 13,2 23,1 6.587 85.974 156.064 13,1 23,7 5.417 70.344 127.767 13,0 23,6 - - - - - - - - - - 2.057 60.351 150.667 29,3 73,2 Λοιπά ξενοδοχειακά καταλύµατα 36.166 938.142 1.703.542 25,9 47,1 33.411 986.326 1.929.544 29,5 57,8 33.518 1.011.773 1.999.729 30,2 59,7 Σύνολο Ξενοδοχείων & Οµοίων 31,07 53,73 55,25 52,99 71,98 72,03 Ποσοστό 3 ανώτερων κατηγοριών
151 Πίνακας 5.2. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού κατά Κατηγορία Κατηγορία Μονάδες ωµάτια Μονάδες ωµάτια Μονάδες ωµάτια 5* 0,3 1,1 1,1 0,4 1,4 1,4 0,6 1,9 2,0 4* 4,7 13,8 13,8 8,6 20,5 20,9 10,3 23,1 23,7 3* 26,1 38,9 40,3 44,0 51,6 52,8 42,0 46,9 46,3 2* 32,0 27,4 26,6 27,2 17,7 16,8 24,7 15,1 14,0 1* 37,0 18,9 18,1 19,7 8,7 8,1 16,2 7,0 6,4 Λοιπά ξενοδοχειακά καταλύµατα - - - - - - - 6,0 7,5 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 151
152 Πίνακας 5.2. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Ιταλίας II. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 1990 2002 2004 σε σε Μονάδες Μονάδες Μονάδες σε Κάµπινγκ 2.319 1.228.098 529,6 2.374 1.329.274 559,9 2.529 1.327.588 524,9 Λοιπά συµπληρωµατικά καταλύµατα 23.088 329.258 14,3 77.930 840.767 10,8 78.480 878.260 11,2 Σύνολο κάµπινγκ και λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων Σύνολο Ξενοδοχειακών και Λοιπών Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων (χωρίς κάµπινγκ) ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ (Ξενοδοχεία, κάµπινγκ, λοιπά συµπληρωµατικά) 25.407 1.557.356 61,3 80.304 2.170.041 27,0 81.009 2.205.848 27,2 59.254 2.032.800 34,3 111.341 2.770.311 24,9 111.998 2.877.989 25,7 61.573 3.260.898 53,0 113.715 4.099.585 36,1 114.527 4.205.577 36,7 Πίνακας 5.2α. Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού κατά (σε όρους δωµατίων) ΙΤΑΛΙΑ - 2004 σε ωµάτια % στο σύνολο Αριθµός Μονάδων Μέχρι 10 24,0 8.035 Από 11 έως 20 28,0 9.374 Από 21 έως 50 36,0 12.053 Από 51 έως 100 9,0 3.013 Άνω των 100 3,0 1.005 Σύνολο 100,0 33.480 Πηγή: Istituto Nazionale di Statistica, Italy. 152
153 Ο διεθνής ανταγωνισµός από τις τουριστικά αναδυόµενες χώρες της Μεσογείου έχει οξυνθεί, όχι µόνον λόγω τιµών (δολαριακοί προορισµοί), αλλά και λόγω του πλουραλισµού υπηρεσιών που προσφέρει η διάρθρωση της ξενοδοχειακής υποδοµής, η οποία αντανακλάται µε έµφαση στο µεγάλο µέγεθος και υψηλής κατηγορίας κατάλυµα. Πράγµατι, κατά την περίοδο 2000-2004 οι αφίξεις αλλοδαπών στην Ιταλία συγκρίνονται προς τις αντίστοιχες των άµεσα ανταγωνιστριών χωρών ως κατωτέρω: % μεταβολή αφίξεων (2000-2004) Κόσµος (+) 11,2 Ευρώπη (+) 7,2 Ισπανία (+) 9,4 Γαλλία (-) 2,7 Ελλάς (-) 2,1 Τουρκία (+) 75,0 ΙΤΑΛΙΑ (-) 10,0 Πορτογαλία (-) 4,1 Πηγή: UNWTO, Yearbook of Tourism Statistics, 2006 Ed. Εξάλλου, υπάρχουν ενδείξεις, ότι αυξανόµενο ποσοστό των τουριστών επιζητεί περισσότερες ανέσεις, µεγαλύτερη ποικιλία ποιοτικών υπηρεσιών σε όποιους λόγους και αν οφείλεται τούτο γεγονός που συνεπάγεται ανάγκη για αντίστοιχη αύξηση των µονάδων που είναι σε θέση να προσφέρουν αυτές τις υπηρεσίες. Σε πολύ υψηλό ποσοστό οι υπηρεσίες αυτές είναι εφικτό να προσφερθούν από τις σχετικά µεγάλες καταλυµατικές µονάδες, αυτό δε πιστοποιείται και από την τάση που ακολουθεί η διάρθρωση του καταλυµατικού δυναµικού στο σύνολο σχεδόν των τουριστικών χωρών: Αύξηση του ποσοστού των ανωτέρων κατηγοριών και αύξηση µέσου µεγέθους τουριστικής καταλυµατικής µονάδας, είναι τα χαρακτηριστικά της τάσεως. Στον Πίνακα 5.2 συνοψίζονται οι διαθέσιµες πληροφορίες για το καταλυµατικό δυναµικό για τα έτη 1990-2004. ιαπιστώνονται τα ακόλουθα: (α) ιαχρονικώς αυξάνεται το ποσοστό καταλυµάτων που αντιστοιχεί στις 3 ανώτερες κατηγορίες ξενοδοχειακών µονάδων. Το ποσοστό αυτό από 55% το 1990 αυξήθηκε σε 72% το 2004. (β) Το µέσο µέγεθος των µονάδων 5 αστέρων αυξάνεται διαχρονικά, ενώ στις κατώτερες κατηγορίες παρατηρείται κατά µέσον όρο µείωση. (Το µέσο µέγεθος των µονάδων 4* παρέµεινε στάσιµο στην περίοδο 1990-2004). 153
154 (γ) Το µέσο µέγεθος µειώνεται κατά συνεπή τρόπο, καθώς κινούµεθα από τις ανώτερες προς τις κατώτερες κατηγορίες. (δ) Το µέσο µέγεθος για το σύνολο του ξενοδοχειακού δυναµικού αυξήθηκε από 47 κλίνες το 1990 σε 60 το 2004. (ε) Μόνον το 3% των ξενοδοχειακών µονάδων, ήτοι 1.005 µονάδες, έχουν µέγεθος µεγαλύτερο των 200 κλινών, ενώ σε µέχρι 100 κλίνες µέγεθος αντιστοιχεί το 88% των κλινών. (στ) Η κατάσταση επιδεινώνεται στην περίπτωση των λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων, το µέσο µέγεθος των οποίων περιορίζεται στις 11 κλίνες, ενώ µαζί µε τα κάµπινγκ το µέσο µέγεθος ανέρχεται σε 27 κλίνες. Το γενικό συµπέρασµα είναι ότι η Ιταλία διαθέτει πολύ µικρού µέσου µεγέθους καταλυµατικό δυναµικό, αν και η τάση βελτιώνει την κατάσταση αλλά χωρίς να την αλλάζει στον επιβαλλόµενο βαθµό. 5.2.3. Πορτογαλία Με βάση τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία (2004) το συνολικό δυναµικό τουριστικών καταλυµάτων στην Πορτογαλία ανέρχεται σε 443.000 κλίνες, εκ των οποίων ποσοστό ίσο µε 38,5% αντιπροσωπεύει θέσεις σε κά- µπινγκς. Το καθαυτό ξενοδοχειακό δυναµικό (Ξενοδοχεία και προς αυτά εξοµοιούµενα) ανέρχεται σε 253.927 κλίνες κατανεµόµενες σε 1.954 ξενοδοχειακές µονάδες (Πίν. 5.3). Τα συµπληρωµατικά καταλύµατα, περιλαµβανοµένων και των campings, συµποσούνται σε 189.048 κλίνες, εκ των οποίων οι 170.539 ανήκουν στην κατηγορία των campings. Το 56% του ξενοδοχειακού δυναµικού, δηλ. 143.468 κλίνες, εµπίπτει στις κατηγορίες 5 έως 3 αστέρων, ενώ το 44% στα τρίτης κατηγορίας (2*) και άλλες αδιαβάθµητες κατηγορίες. Το εν λόγω (56%) τµήµα του ξενοδοχειακού δυναµικού έχει µέσο µέγεθος 240 κλίνες ή περίπου 120 δωµάτια, δηλ. µέγεθος ικανό να παράσχει ικανό αριθµό υπηρεσιών, οι οποίες αυξανόντως ζητούνται από τους επισκέπτες. Πρέπει να επισηµανθεί, ότι αν αφαιρεθεί το ασυνήθως υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα campings (38,5%), προκύπτει ότι το ξενοδοχειακό δυναµικό αντιπροσωπεύει το 93% των καταλυµάτων ένα πράγµατι υψηλό ποσοστό, µε ικανοποιητικό µέσο µέγεθος της τάξεως των 130 κλινών (Πίν. 5.3). 154
155 Το υψηλό ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα campings αποτελεί προφανώς ιδιοµορφία, πηγάζουσα από την γειτνίαση µε την Ισπανία, που αποτελεί προέλευση του 50% περίπου των διεθνών αφίξεων στην Πορτογαλία. Κατωτέρω θα παρατεθεί σύγκριση των ανταγωνιστριών µε την Ελλάδα χωρών µε κριτήριο το µέγεθος και τα χαρακτηριστικά του καταλυ- µατικού δυναµικού, τα οποία κατά την άποψή µας συνιστούν σηµαντικό παράγοντα της ποιότητος και της ανταγωνιστικότητος του τουριστικού προϊόντος. Στο σηµείο αυτό είναι, ωστόσο, σκόπιµο να επισηµανθεί µια διάσταση του καταλυµατικού δυναµικού που συνδέεται και σε υψηλό βαθµό προσδιορίζει την αποτελεσµατικότητα του επενδεδυµένου σε τουριστικά καταλύµατα κεφαλαίου. Η Πορτογαλία διαθέτει καταλυµατικό δυναµικό 443.000 κλινών, εκ των οποίων οι 170,5 χιλ. περίπου (το 38,5%) είναι θέσεις campings (ιδιαιτερότητα), δέχεται δε ετησίως αλλοδαπό τουριστικό πλήθος της τάξεως των 11.000.000 ατόµων. Ο µέσος αριθµός ηµερών διανυκτερεύσεως ανά αλλοδαπό επισκέπτη είναι περίπου 4 ηµέρες, έναντι 8-9 διανυκτερεύσεων στην Ελλάδα, η οποία δέχεται ελαφρώς µεγαλύτερο αριθµό τουριστών. Αν οι αριθµοί αυτοί εκφραστούν σε όρους ισοδυναµίας µε κριτήριο τον αριθµό διανυκτερεύσεων, τότε ο αριθµός ισοδυνάµων επισκεπτών στην Πορτογαλία γίνεται 6.000.000. αυτό σηµαίνει ότι σε κάθε κλίνη αντιστοιχούν 14 αλλοδαποί τουρίστες (υποθέτοµε ότι ο εσωτερικός τουρισµός στην έκταση που εµφανίζει διαφορές µεταξύ των δύο χωρών, οι διαφορές αυτές δεν επηρεάζουν το συµπέρασµα). Στην Ελλάδα µε αριθµό κλινών 1.200.000 (κατ εκτίµηση) και αριθµό τουριστών της τάξεως των 12.000.000 ο ανά κλίνη αριθµός τουριστών ανέρχεται σε 10. Αυτό σηµαίνει ότι η τουριστική καταλυµατική υποδοµή της Ελλάδος είναι 30% µεγαλύτερη εκείνης που θα απαιτούσε το συγκεκριµένο τουριστικό πλήθος, αν το εποχικό πρότυπο ήταν όµοιο προς εκείνο της Πορτογαλίας. Η βελτίωση του εποχικού προτύπου αποτελεί, εποµένως, µείζον πρόβληµα για την αποτελεσµατικότητα των επενδεδυµένων στον τουρισµό κεφαλαίων. Υπενθυµίζεται, ότι η εποχικότητα στην χώρα µας είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη, και µάλιστα όχι οριακά. Πρέπει δε να επισηµανθεί ότι η πραγµατική σχέση µεταξύ καταλυµατικής υποδοµής και αριθµού τουριστών είναι πολύ δυσµενέστερη για την Ελλάδα, αν ληφθεί υπόψη, ότι εξαιρετικά και ασυνήθως υψηλό ποσοστό των καταλυµάτων στην Πορτογαλία (38,5%) ανήκει στην κατηγορία των campings. 155
156 I. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Καταλύµατα Πίνακας 5.3. Ξενοδοχειακό υναµικό Πορτογαλίας σε Μονάδες και 1996 (1) 2001 (2) 2004 (2) Ποσοστιαίες Μεταβολές σε Μονάδες Μονάδες σε σε 2001/1996 2004/1996 2004/2001 Ξενοδοχεία 429 86.598 201,9 497 104.439 210,1 563 115.750 205,6 15,9 20,6 31,2 33,7 13,3 10,8 Προς Ξενοδοχεία Εξοµοιούµενα 1.315 121 607 92,5 1 284 124 226 96,8 1 391 138.177 99,3-2,4 2,2 5,8 13,6 8,3 11,2 Σύνολο Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων 1.744 208.205 119,4 1.781 228 665 128,4 1.954 253.927 130,0 2,1 9,8 12,0 22,0 9,7 11,1 Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ποσοστιαία Κατανοµή Συνολικού Ξενοδοχειακού υναµικού Ξενοδοχεία 24,6 41,6 27,9 45,7 28,8 45,6 Προς Ξενοδοχεία Εξοµοιούµενα 75,4 58,4 72,1 54,3 71,2 54,4 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 II. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 2001 2004 Κάµπινγκ 210 250.976 1 195,1 225 170.539 758,0 Λοιπά (Youth Hostels κα,) 60 9.557 159,3 60 8.694 144,9 Αγροτουρισµός 685 6.476 9,5 965 9.815 10,2 Σύνολο Συµπληρωµατικών Καταλυµάτων 955 267.009 279,6 1.250 189.048 151,2 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ (Ξενοδοχεία, κάµπινγκ, λοιπά συµπληρωµατικά) 2.736 495.674 181,2 3 204 442 975 138,3 Πίνακας 5.3α. Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών στο Σύνολο του Καταλυµατικού υναµικού 2001 2004 Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 46,1 57,3 ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 53,9 42,7 Κάµπινγκ 50,6 38,5 Σύνολο 100,0 100,0 Πηγή: (1) INE-Icep-Portugal-Accomodation Capacity 03/2002. (2) INE-Estatisticas do Turismo. Anuario Estatistico de Portugal 2004.
157 Πίνακας 5.4. Ταξινόµηση Ξενοδοχειακού υναµικού Πορτογαλίας ανά Κατηγορία 2001 2004 Κατηγορία Μονάδες σε Μονάδες σε 5* 39 21.502 551,3 49 26.662 544,1 4* 192 54.529 284,0 225 64.751 287,8 3* 268 44.453 165,9 322 52.055 161,7 2* 112 13.430 119,9 117 13.966 119,4 Υποσύνολο 2*-5* 611 133.914 219,2 713 157.434 220,8 Λοιπά 1.170 94.751 81,0 1.241 96.493 77,8 Σύνολο Ξενοδ.- Οµοίων 1.781 228.665 128,4 1.954 253.927 130,0 Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού ανά Κατηγορία 5* 2,2 9,4 2,5 10,5 4* 10,8 23,8 11,5 25,5 3* 15,0 19,4 16,5 20,5 2* 6,3 5,9 6,0 5,5 Λοιπά 65,7 41,4 63,5 38,0 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: INE-Estatisticas do Turismo. Anuario Estatistico de Portugal 2004. 5.2.4. Τουρκία Η τουριστική καταλυµατική εικόνα της Τουρκίας (Πίν. 5.5) είναι εντυπωσιακή και υπέρτερη όλων των ανταγωνιστριών χωρών από όποια οπτική γωνία και αν εξετασθεί. ιαθέτει τα υψηλότερα ποσοστά σε αναλογία Ξενοδοχείων Οµοίων και Λοιπών (94% - 6%), το µεγαλύτερο µέσο µέγεθος καταλυµατικής µονάδος, (200 κλίνες) και το υψηλότερο ποσοστό κλινών που αντιστοιχούν στις τρεις ανώτερες κατηγορίες (81%) (Στοιχεία 2005). Επιπλέον, το µέγεθος του καταλυµατικού δυναµικού σε σχέση µε τον αριθµό των επισκεπτών προδιαθέτει θετικά µε κριτήριο την οικονοµική αποτελεσµατικότητα. Π.χ. διαθέτει καταλυµατικό δυναµικό ίσο µε το ήµισυ περίπου του καταλυµατικού δυναµικού της Κροατίας, δέχεται δε τριπλάσιο αριθµό τουριστών, µε µεγαλύτερο µέσο ανά επισκέπτη αριθµό διανυκτερεύσεων. Η σύγκριση είναι ακραία, ωστόσο, µε όποια χώρα εκ των εξεταζο- µένων και αν συγκριθεί, το συµπέρασµα δεν θα αλλάξει ποιοτικώς. 157
158 Η ως άνω καθολική υπεροχή της Τουρκίας όσον αφορά στην ποιότητα του καταλυµατικού δυναµικού της, οφείλεται ενδεχοµένως στο γεγονός της εισόδου της στο τουριστικό γίγνεσθαι αρκετά αργότερα από τις ανταγωνίστριες χώρες µε πλεονέκτηµα την πείρα των εν λόγω χωρών. Ένας άλλος, πολύ σηµαντικό λόγος, µπορεί να είναι η άσκηση συνειδητής, µε συγκεκρι- µένη κατεύθυνση πολιτικής, η οποία συνεπήγετο, υπό ορθολογική έννοια, σχετικώς µεγάλη και υψηλής ποιότητος υπηρεσιών καταλυµατική µονάδα. Πράγµατι 58% των ξενοδοχειακών µονάδων έχουν µέγεθος µεγαλύτερο των 100 κλινών, και το 27% περίπου έχουν µέγεθος άνω των 200 κλινών. Από τις 1.950 ξενοδοχειακές µονάδες που διαθέτει, οι 254 έχουν µέγεθος άνω των 400 κλινών, µέγεθος δηλ. µε δυνατότητες οικονοµικώς βιώσιµης παροχής, πλουραλισµού υπηρεσιών. Είναι εντυπωσιακώς µικρός ο αριθµός των µονάδων (και κλινών) οργανωµένων κατασκηνώσεων. Αυτό ενδεχοµένως οφείλεται στο εισέτι χαµηλό ποσοστό του εσωτερικού τουρισµού λόγω βιοτικού επιπέδου αλλά και κάποιου βαθµού αισθήµατος ανασφάλειας, κυρίως εκ µέρους των αλλοδαπών τουριστών, το οποίο ούτως ή άλλως είναι επουσιώδες, βάσει των εµπειριών των άλλων χωρών. Πίνακας 5.5. Καταλυµατικό υναµικό Τουρκίας 2005 Μονάδες σε από 5* - 3* % Κλινών 5*- 3* επί των Ξενοδοχ. Κλινών % Κλινών 5*- 3* επί των Συνολικών Κλινών Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 2.060 454.222 220 389.595 85,8 80,6 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα 352 29.108 83 Οργανωµένες Κατασκηνώσεις 7 1.626 232 Γκόλφ 2 488 244 Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού 2.412 483.330 200 Ποσοστιαία Κατανοµή Καταλυµάτων κατά Είδος Μονάδες Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 85,4 94,0 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα 14,6 6,0 Οργανωµένες Κατασκηνώσεις 0,3 0,3 ΣΥΝΟΛΟ 100,0 100,0 158
159 Πίνακας 5.5. (συνέχεια) Καταλυµατικό υναµικό Τουρκίας Ποσοστιαία Κατανοµή Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων µε βάση την Κατηγορία Μονάδες ωµάτια σε Ι. Ξενοδοχεία 1.950 191.437 395.623 203 5***** 189 57.376 121.860 645 4**** 384 58.602 121.708 317 3*** 577 42.915 87.684 152 2** 687 29.387 58.175 85 1* 113 3.157 6.196 55 ΙΙ. Μοτέλ 16 450 889 56 1ης Κατηγορίας 2 116 216 108 2ης Κατηγορίας 9 211 417 46 Μοτέλ 5 123 256 51 ΙΙΙ. Θέρετρα 94 26.543 57.710 614 1ης Κατηγορίας (5*) 72 22.740 49.410 686 2ης Κατηγορίας (4*) 22 3.803 8.300 377 Σύνολο Ξενοδοχειακού υναµικού 2.060 218.430 454.222 220 Πίνακας 5.5α Κατανοµή Ξενοδοχείων κατά σε ωµάτια Μονάδες % Από 1-10 6 0,3 Από 11-20 95 4,9 Από 21-50 715 36,7 Από 51-100 615 31,5 Από 101-200 265 13,6 Από 201-500 226 11,6 Πάνω από 500 28 1,4 ΣΥΝΟΛΟ 1.950 100,0 Πηγή: Turkey s Statistical Yearbook, Turkish Statistical Institute. 159
160 5.2.5. Κύπρος Η Κύπρος, η οποία από διαφόρων απόψεων θα µπορούσε να συγκριθεί µε την Κρήτη (µέγεθος, φύση, ιστορία), εµφανίζει πολύ διαφορετική καταλυµατική εικόνα, τόσον ως προς την σύνθεση όσον και ως προς το µέσο µέγεθος της καταλυµατικής µονάδος, ενώ η κατηγορία ενοικιαζόµενα δωµάτια, αν υπάρχει, δεν φαίνεται να υπερβαίνει το 6-8% του συνόλου των καταλυµάτων. Το µερίδιο των ξενοδοχειακών καταλυµάτων είναι το υψηλότερο ποσοστό του συνολικού δυναµικού µεταξύ των αµέσων ανταγωνιστριών χωρών που έχοµε επισκοπήσει, καθώς και το µέσο µέγεθος καταλύµατος. Για τα έτη 2000-2004, τα διαθέσιµα στοιχεία εµφανίζουν αύξηση του µεγέθους των ξενοδοχειακής φύσεως καταλυµάτων κατά 1,7%, των δε κλινών κατά 11,1%. Αντιθέτως, παρατηρείται µείωση των κλινών στα Λοιπά Καταλύµατα από 13.337 κλίνες το 2000 σε 13.078 το 2004 (-2%), µε την υποκατηγορία τουριστικά διαµερίσµατα, που προϊδεάζουν ότι πρόκειται για ενοικιαζόµενα δωµάτια, να πραγµατοποιεί µείωση σε κλίνες κατά 10,3%. (Βλ. Πίν. 5.6 και 5.7). Οι επισηµανθείσες τάσεις, που προφανώς παραπέµπουν σε προσαρµογή στις τάσεις της ζητήσεως, εναρµονίζονται προς την στερεά θέση της παρούσας µελέτης, ότι η ορθή κατεύθυνση της τουριστικής πολιτικής ως προς τα καταλύµατα να είναι µονοσήµαντα προσανατολισµένη σε βαθµιαία αλλά ουσιαστική αύξηση του µεριδίου των µεγάλων και υψηλότερων κατηγοριών καταλυµάτων. 160
161 Είδος Καταλύµατος Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή Πίνακας 5.6. Καταλυµατικό υναµικό Κύπρου 2000 2001 2002 2003 2004 σε Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες 2000 2004 Ξενοδοχεία 234 49.743 238 50.820 241 52.410 242 52.974 242 53.218 212,6 219,9 Ξενοδοχειακά ιαµερίσµατα 275 23.123 276 23.457 273 23.537 264 23.313 261 23.313 84,1 89,3 Τουριστικά Χωριά 7 2.220 13 3.680 17 4.958 19 5.718 22 6.926 317,1 314,8 Σύνολο Ξενοδοχείων και Οµοειδών 516 75.086 527 77.957 531 80.905 525 82.005 525 83.457 145,5 159,0 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα Τουριστικές Βίλες 30 434 31 546 101 850 118 958 128 1.230 14,5 9,6 Παραδοσιακά Οικήµατα 51 515 52 531 66 625 75 672 80 724 10,1 9,1 Τουριστικά ιαµερίσµατα 8.504 8.504 197 8.128 192 8.030 180 7.626 42,4 Επιπλωµένα ιαµερίσµατα 390 390 27 384 19 280 20 258 12,9 Ξενοδοχεία χωρίς αστέρια 9 217 9 217 11 275 11 275 11 275 24,1 25,0 Ξενώνες 7 157 7 157 8 179 7 157 7 157 22,4 22,4 Κάµπινγκ 5 3.120 5 3.120 5 3.120 4 2.808 4 2.808 624,0 702,0 Σύνολο Λοιπών Καταλυµάτων 102 13.337 104 13.465 415 13.561 426 13.180 430 13.078 130,8 30,4 Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού 618 88.423 631 91.422 946 94.466 951 95.185 955 96.535 143,1 101,1 Πίνακας 5.6. (συνέχεια) Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών στο Σύνολο του Ξενοδοχειακού Καταλυµατικού υναµικού 2000 2001 2002 2003 2004 Ι. Ξενοδοχεία και Οµοειδή 84,9 85,3 85,6 86,2 86,5 ΙΙ. Λοιπά Καταλύµατα 15,1 14,7 14,4 13,8 13,5 Κάµπινγκ 3,5 3,4 3,3 3,0 2,9 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: Κυπριακός Οργανισµός Τουρισµού, Στατιστική Υπηρεσία Κυπριακής ηµοκρατίας. 161
162 Πίνακας 5.7. Κατανοµή Ξενοδοχειακού υναµικού Κύπρου ανά Κατηγορία 2000 2001 2002 2003 2004 Είδος Καταλύµατος Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ξενοδοχεία 234 49.743 238 50.820 241 52.410 242 52.974 242 53.218 5***** 18 8.552 19 9.000 20 9.429 20 9.443 20 9.443 4**** 50 18.783 51 18.983 54 19.781 57 20.863 57 21.197 3*** 86 17.135 88 17.526 88 17.519 88 17.173 88 17.087 2** 52 3.960 52 3.998 53 4.407 53 4.415 54 4.431 1* 28 1.313 28 1.313 26 1.274 24 1.080 23 1.060 Ξενοδοχειακά ιαµερίσµατα 275 23.123 276 23.457 273 23.537 264 23.313 261 23.313 Πολυτελείας 1 114 1 114 1 114 1 114 2 234 Α Τάξης 69 9.063 70 9.443 69 9.595 69 9.869 69 9.895 Β Τάξης 163 11.704 163 11.658 162 11.738 157 11.432 154 11.134 Γ Τάξης 42 2.242 42 2.242 41 2.090 37 1.898 36 2.050 Τουριστικά Χωριά 7 2.220 13 3.680 17 4.958 19 5.718 22 6.926 Α Τάξης 7 2.220 12 3.624 16 4.902 18 5.662 21 6.870 Β Τάξης 0 0 1 56 1 56 1 56 1 56 Σύνολο Ξενοδοχειακών Καταλυµάτων 516 75.086 527 77.957 531 80.905 525 82.005 525 83.457 Πηγή: Κυπριακός Οργανισµός Τουρισµού. 162
163 5.2.6. Κροατία Η διαχρονική εικόνα του καταλυµατικού δυναµικού της Κροατίας εµφανίζει διακυµάνσεις, η εξήγηση και η κατανόηση των οποίων δεν είναι εφικτή χωρίς πρόσθετες πληροφορίες. Η σχετικώς ταχεία αύξηση µεταξύ 1975 και 1990, η εν συνεχεία δραµατική µείωση κατά την περίοδο 1990-1995 και η κατά 50% αύξηση από το 1995 µέχρι το 2005 (Βλ. Πίνακα 5.8) δύσκολα µπορεί να ερµηνευθεί µε οικονοµικούς όρους, διότι (α) η τάση του παγκόσµιου τουρισµού ήταν µεν ελαφρώς ανοδική, δεν µπορεί, όµως, να εξηγήσει την µείωση του καταλυµατικού δυναµικού και (β) δεν είναι νοητό να συντελεσθεί τόσον µεγάλη απαξίωση ή αλλαγή χρήσεως του καταλυµατικού, υπό συνήθεις συνθήκες. Ίσως, το πρόβληµα να συνδέεται µε πολιτικούς λόγους οι οποίοι, σε τελική ανάλυση, ανάγονται σε οικονοµικούς λόγους. Πράγµατι, η κατά 50% µείωση των ενοικιαζοµένων δωµατίων και λοιπών συµπληρωµατικών καταλυµάτων (πλην των οργανωµένων κατασκηνώσεων), και η εν συνεχεία σηµαντική αύξηση (1995-2000) ενδέχεται να αντανακλά προσαρµογές ποιότητος προς αντιµετώπιση των αναγκών της νέας εποχής, οι οποίες είχαν ως συνέπεια προσωρινή αργία µεγάλου τµήµατος του κατωτέρας ποιοτικής στάθµης δυναµικού. Η κατανοµή του δυναµικού καταλυµάτων της Κροατίας κατ είδος και κατηγορία προϊδεάζει για ένα µέσο όρο σχετικώς χαµηλής ποιότητος τουλάχιστον από απόψεως πλουραλισµού υπηρεσιών αφού το 67% των συνολικών κλινών αντιπροσωπεύεται από ενοικιαζόµενα δωµάτια και οργανωµένες κατασκηνώσεις. 163
164 Πίνακας 5.8. Καταλυµατικό υναµικό Κροατίας Αριθµός Κλινών 1975-2005 Είδος Καταλύµατος 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 2005 Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 100.255 113.177 127.802 142.917 138.535 126.656 114.001 115.776 ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 515.816 578.823 692.449 719.763 470.091 583.532 757.177 793.434 Ενοικιαζόµενα ωµάτια 189.846 196.034 246.995 264.092 125.370 273.833 365.210 400.454 Λοιπά καταλύµατα 141.659 149.829 166.675 162.737 83.957 99.551 174.315 175.656 Κάµπινγκς 184.311 232.960 278.779 292.934 260.764 210.148 217.652 217.324 Σύνολο Καταλυµατικού υναµικού 616.071 692.000 820.251 862.680 608.626 710.188 871.178 909.210 Ποσοστιαία Κατανοµή Κλινών κατά Είδος Καταλύµατος Είδος Καταλύµατος 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 2005 Ι. Ξενοδοχεία και Όµοια 16,3 16,4 15,6 16,6 22,8 17,8 13,1 12,7 ΙΙ. Συµπληρωµατικά Καταλύµατα 83,7 83,6 84,4 83,4 77,2 82,2 86,9 87,3 Ενοικιαζόµενα ωµάτια 30,8 28,3 30,1 30,6 20,6 38,6 41,9 44,0 Κάµπινγκς 29,9 33,7 34,0 34,0 42,8 29,6 25,0 23,9 Σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πηγή: Central Bureau of Statistics, Republic of Croatia. Πίνακας 5.8α Κατανοµή Ξενοδοχειακών Κλινών µε βάση τα Αστέρια Κατηγορία Ξενοδοχείου 2003 % επί του συνόλου 2004 % επί του συνόλου 5* 3.992 3,6 5.042 4,4 4* 7.459 6,7 10.341 9,1 3* 61.157 54,5 62.453 54,8 2* 33.355 29,7 31.465 27,6 1* 6.189 5,5 4.700 4,1 Σύνολο 112.152 100,0 114.001 100,0 164
165 Συγκεκριµένως, το 42% είναι ενοικιαζόµενα δωµάτια και το 25% κατασκηνώσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι µόνον το 13% των κλινών ανήκει στον τύπο Ξενοδοχεία Όµοια. Το επόµενο χαµηλότερο ποσοστό ανήκει στην Ιταλία (35,5,%). Η κατανοµή κατά κατηγορία εµφανίζει ακόµη δυσµενέστερη εικόνα, αφού µόνο το 9% των κλινών εµπίπτει στις κατηγορίες 5 έως 3 αστέρων 22 µε απολύτως κυριαρχούσα την κατηγορία 3 αστέρων, µε 62.453 κλίνες έναντι 15.383 κλινών των δύο ανωτέρων κατηγοριών. Μια δεύτερη, σηµαντική επισήµανση αφορά στον βαθµό αποτελεσµατικότητας που χαρακτηρίζει την επένδυση της χώρας αυτής σε τουριστικά καταλύµατα. Όπως θα δειχθεί σε επόµενο τµήµα της µελέτης, η αναλογία τουριστικών κλινών προς αριθµό τουριστών αλλοδαπών και εσωτερικών είναι διακριτά µεγαλύτερη συγκρινόµενη µε τις εξεταζόµενες αµεσότερα ανταγωνίστριες χώρες. Ευλόγως µπορεί να συναχθεί ότι ο αριθµός των κλινών είναι υπερβολικός ενόψει του αριθµού των αφίξεων (περίπου 8 εκατ.). Με συνολικό αριθµό διανυκτερεύσεων αλλοδαπών και εσωτερικών τουριστών της τάξεως των 48 εκατ. προκύπτει ανά κλίνη αριθµός διανυκτερεύσεων περίπου 55. 5.3. Σύγκριση - Αξιολόγηση Στους Πίνακες 5.9-5.10 συνοψίζονται τα χαρακτηριστικά του καταλυµατικού δυναµικού του ελληνικού τουριστικού τοµέα και των αµεσότερα ανταγωνιστριών χωρών. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται εµφανίζουν ατέλειες, κυρίως όσον αφορά στην κατά µέγεθος κατανοµή, παρέχουν ωστόσο την δυνατότητα συναγωγής ορισµένων χρήσιµων συµπερασµάτων για την τουριστική πολιτική της χώρας. υστυχώς, η τουριστική πολιτική στην χώρα µας, όπως και σε άλλες χώρες, δεν λειτούργησε µε κατεξοχήν κριτήρια οικονοµικής αποτελεσµατικότητος. Κριτήρια που βελτιώνουν την διεθνή ανταγωνιστικότητα ενός κατεξοχήν εξαγώγιµου προϊόντος, µε θεωρητικώς και πρακτικώς απεριόριστη ζήτηση και µη ιδιαιτέρως απαιτητικού σε εφαρµογές τεχνολογιών αιχ- µής. Κριτήρια αµιγώς κοινωνικού χαρακτήρα συχνά εκτόπισαν τον οικο- 22 Ενδέχεται το ποσοστό να είναι υψηλότερο. Είναι σύνηθες, και εύλογο, να υπάρχει και στα Λοιπά Καταλύµατα διαβάθµιση κατά κατηγορία. Επειδή τα ποσοστά υψηλών κατηγοριών στα Λοιπά Καταλύµατα τα και συµπληρωµατικά αποκαλούµενα είναι πολύ µικρότερα από εκείνα των ξενοδοχείων, εκτιµούµε ότι το µέγιστο πιθανό ποσοστό για τις 3 ανώτερες κατηγορίες δεν υπερβαίνει το 25%. Κάτι δηλ. αντίστοιχο µε εκείνο της Ελλάδος. 165
166 νοµικό λογισµό από την διαδικασία σχηµατισµού των κατευθύνσεων της τουριστικής πολιτικής µε αποτέλεσµα να θυσιάζεται το µακροπρόθεσµο κοινωνικό συµφέρον χάρη σε αµφιβόλου αξίας µεσοπρόθεσµες ωφέλειες για ορισµένες οικονοµικές και πληθυσµιακές οµάδες ωφέλειες συχνά µη βιώσιµες αλλά πάντως µειωτικές αναφορικώς προς το καλώς νοούµενο κοινωνικό όφελος. Οι ανωτέρω παρατηρήσεις καθ εαυτές δεν πρέπει να ερµηνευθούν ως εµπεριέχουσες µεροληψία υπέρ ή κατά του µεγάλου ως ταυτισµένου µε το αποτελεσµατικό. Υπό ορισµένες συνθήκες το µέγεθος καθεαυτό επηρεάζει και δη δραµατικά, την, οικονοµική αποτελεσµατικότητα. Ένα µεγάλο ξενοδοχείο σε µικρό νησί, βραχείας ενεργού τουριστικής περιόδου, είναι µετά βεβαιότητας αντιοικονοµικό, όπως ακριβώς και η ύπαρξη υπερβολικού αριθµού µικρών σχετικώς µονάδων σε πόλεις και µεγάλους και δηµοφιλείς προορισµούς µειώνει την ελκυστικότητα του προορισµού, ενόψει της αυξηµένης και αυξανοµένης ζητήσεως τουριστικού προϊόντος, συντιθε- µένου από ευρεία ποικιλία και υψηλή ποιότητα υπηρεσιών. Η τουριστική πολιτική καταλυµάτων οφείλει, ως εκ τούτου, να χαρακτηρίζεται από µεγάλη ευκαµψία και κριτήρια µε εξειδίκευση όσον αφορά µέγεθος και κατηγορία χωροταξικώς περιφερειακώς προσδιοριζόµενα και προεξοφλούντα τάσεις της ζητήσεως. Καθόσον δε αφορά στην σηµασία των καλουµένων ειδικών µορφών τουρισµού, ως παράγοντος αναβαθµίσεως και αναζωογονήσεως της ζητήσεως, απαιτείται αυτοσυγκράτηση, αποφυγή ακρίτου µιµητισµού και προσεκτική στάθµιση κόστους-οφέλους. εν προσιδιάζουν όλα τα δήθεν εξειδικευµένα τουριστικά προϊόντα στις συνθήκες όλων των χωρών. Υπάρχουν διακριτά και µακροπροθέσµως διατηρήσιµα συγκριτικά πλεονεκτήµατα σε κάθε τουριστική χώρα, τα οποία οφείλει να αξιοποιήσει. Το επιχείρηµα είναι απλό. Αν µια χώρα οπισθοδροµεί τουριστικώς, αποτυγχάνουσα να αξιοποιήσει φυσικά και πολιτισµικά στοιχεία που διαθέτει, είναι µαθηµατικώς αδύνατο να προσφύγει µε επιτυχία σε υποκατάστατα για τα οποία δεν διαθέτει εµφανές συγκριτικό πλεονέκτη- µα. Όπως ήδη έχει επισηµανθεί, οι καλούµενες ειδικές µορφές πρέπει να αποτελούν συνθετικά µέρη, τµήµα της ποικιλίας των υπηρεσιών, που εκπηδούν από την σωστή αξιοποίηση του βασικού, του θεµελιακού συγκριτικού πλεονεκτήµατος. Η συγκριτική αξιολόγηση των χαρακτηριστικών του καταλυµατικού δυναµικού πρέπει να γίνει κατανοητή στα πλαίσια του ανωτέρω προβληµατισµού και όχι εν κενώ. Η αµιγώς περιγραφική προσέγγιση στις πληροφορίες που παρέχουν τα στοιχεία του Πίνακα 5.9 έχει ως ακολούθως: 166
167 Είδος Καταλύµατος Πίνακας 5.9. Συγκριτικά Στοιχεία Καταλυµατικού υναµικού Ανταγωνιστριών Χωρών Σύγκριση µε βάση τις - 2004 Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Πορτογαλία Κροατία Τουρκία (2005) Κύπρος Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Μονάδες Ξενοδ.-Όµοια 8.899 668.271 17.402 1.511.592 33.518 1.999.729 1.954 253.927 114.001 2.060 454.222 525 83.457 Λοιπά 29.066 518.906 14.169 1.340.004 81.009 2.205.848 1.250 189.048 757.177 352 29.108 430 13.078 Κάµπινγκ 331 92.677 1.257 786.495 2.529 1.327.588 225 170.539 217.652 7 1.626 4 2.808 Σύνολο Καταλυµατικού 37.965 1.187.177 31.571 2.851.596 114.527 4.205.577 3.204 442.975 871.178 2.412 483.330 955 96.535 υναµικού Πηγή: ΞΕΕ, Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες των χωρών. Χώρες Πίνακας 5.9. (συνέχεια) Χαρακτηριστικά και Ποσοστιαία Κατανοµή Καταλυµατικού υναµικού Είδος Καταλύµατος Κατηγορία σε % σε επί του Συνόλου Μονάδες Ξενοδ.- Όµοια % Κατανοµή Λοιπά Α Α, Β Σύνολο % Κατανοµή Ξενοδ.- Όµοια Λοιπά Άνω των 400 Άνω των 200 Μέχρι 100 Μέχρι 50 Κάµπινγκ Ελλάδα (*) 56,3 43,7 32,6 31,1 76,3 17,9 10,7 20,0 60,8 47,9 7,8 Ισπανία 53,0 47,0 40,3 90,3 165,2 25,7 27,6 Ιταλία 47,5 52,5 72,0 36,7 59,7 27,2 3,0 88,0 52,0 (1) 31,6 Πορτογαλία 57,3 42,7 32,3 138,3 130,0 151,2 (2) 38,5 Κροατία 13,1 86,9 8,9 43,7 216,0 35,3 (4) 25,0 Τουρκία 94,0 6,0 80,6 200,0 220,0 83,0 21,0 31,7 41,5 7,0 0,3 Κύπρος 86,5 13,5 78,6 101,0 159,0 30,4 2,9 (1) Μέχρι 40 κλίνες. (2) Οφείλεται στο µεγάλο µέσο µέγεθος των οργανωµένων κατασκηνώσεων (758 Θέσεις). (3) Τα ενοικιαζόµενα δωµάτια αποτελούν το 42% του καταλυµατικού δυναµικού. Προσοµοιάζει, δηλ. µε την Ελλάδα ως προς το σηµείο αυτό. (4) Προφανώς, το µέσο µέγεθος επηρεάζεται έντονα από το µέγεθος των οργανωµένων κατασκηνώσεων. Αν περιληφθούν και οι κατασκηνώσεις, το µέσο µέγεθος των Λοιπών αναβιβάζεται σε 561 κλίνες και το µέσο µέγεθος του συνόλου σε 329 κλίνες. (*) Αν στο σύνολο των κλινών συµπεριλάβουµε και τις κλίνες των αδήλωτων ενοικιαζοµένων δωµατίων, τότε το ποσοστό των 3 ανώτερων κατηγοριών ξενοδοχειακών κλινών γίνεται περίπου 28%. 167
168 (α) Η Ελλάδα, µε εξαίρεση τις Ιταλία και Κροατία, εµφανίζει παρόµοιο πρότυπο µε τις ανταγωνίστριες χώρες όσον αφορά στις αναλογίες των διαφόρων τύπων καταλυµάτων. Το ποσοστό των κλινών που ανήκουν σε ξενοδοχεία και προς αυτά εξοµοιούµενα καταλύµατα είναι 56,3% έναντι 53,0% και 57,4% των ιβηρικών χωρών. Υπερτερεί εµφανώς της Ιταλίας και οριακώς της Ισπανίας, αλλά υστερεί δραµατικά της Τουρκίας και Κύπρου. Στην Τουρκία, η οποία από πολλών απόψεων έχει εξελιχθεί σε κύρια ανταγωνίστρια χώρα της Ελλάδος στον τουρισµό, το ποσοστό των ξενοδοχείων-οµοίων ανέρχεται σε 94% (!). (β) Σηµαντικό κριτήριο, πλην της κατηγορίας, είναι και το µέσο µέγεθος του καταλυµατικού δυναµικού, ή το ποσοστό των µονάδων που έχουν µέγεθος µεγαλύτερο κάποιου µεγέθους αναφοράς. Όπως ήδη ανεφέρθη, ο πλουραλισµός υπηρεσιών που παρέχει το κατάλυµα αποτελεί αυξανόµενο επιθυµητό χαρακτηριστικό αυτού εκ µέρους των τουριστών. Η Ελλάδα δε, µε µέσο µέγεθος 31 κλινών, έναντι 200 της Τουρκίας ή 138 και 90 αντιστοίχως Πορτογαλίας και Ισπανίας, βρίσκεται αναµφιβόλως σε δυσµενή θέση. Η κατάσταση δε αυτή οφείλεται σε πολύ υψηλό βαθµό στην φιλοσοφία των τουριστικών κινήτρων από της συλλήψεως αυτών µέχρι και σήµερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου το 50% των κλινών ανήκει σε µονάδες µεγέθους µέχρι 50 κλίνες, ενώ µόλις 10,7% αντιπροσωπεύεται από µονάδες µεγέθους άνω των 400 κλινών. εν φαίνεται δε το σοβαρό αυτό µειονέκτηµα της τουριστικής υποδοµής να τυγχάνει της προτεραιότητος που δεοντολογικώς αντιστοιχεί σ αυτήν 23. (γ) Με βάση το πολύ σηµαντικό κριτήριο κατηγορία καταλύµατος, όπου εντάσσοµε τα καταλύµατα 5, 4, και 3 αστέρων, η υστέρηση της Ελλάδος είναι και µεγάλη και καθολική (υπερτερούµε µόνον της Κροατίας και υστερούµε δραµατικά έναντι της Τουρκίας). Στο σύνολο των κλινών 24, µόνον το 28% εντάσσεται στις κατηγορίες 5, 4 και 3 αστέρων έναντι διαστήµατος 32,3% - 80,6%, εντός του οποίου κείνται τα αντίστοιχα µερίδια των ανταγωνιστριών χωρών (µε εξαίρεση την Κροατία). Είναι δε λάθος, η αλµατώδης αύξηση του τουρισµού στην Τουρκία να αποδίδεται στις χαµηλές τιµές-κόστος λειτουργίας και το ακόµη χαµηλότερο κόστος κατασκευής και λειτουργίας των καταλυµατικών µονάδων. 23 Βεβαίως, το µέσο µέγεθος των ξενοδοχειακού τύπου καταλυµάτων αυξάνεται διαχρονικώς. Από 73,3 κλίνες το 1996 έχει αυξηθεί σε 76,3 το 2004. Ωστόσο, ο ρυθµός αυτός αυξήσεως δεν επαρκεί για να σµικρύνει ουσιαστικά την διαφορά, και µάλιστα µε τους αναδυόµενους προορισµούς, ως προς τους οποίους το χάσµα παραµένει µεγάλο. 24 Συµπεριλαµβανοµένων και των κλινών των αδήλωτων ενοικιαζοµένων δωµατίων. 168
169 Η εµφανής ποιοτική υπεροχή του καταλυµατικού δυναµικού έχει µεγάλο µερίδιο στην εξαιρετική τουριστική επίδοση της εν λόγω χώρας, επίδοση η οποία πρέπει να αξιολογηθεί ενόψει ποικίλων ενοικούντων δυνητικώς δυσµενών για την ανάπτυξη του τουρισµού παραγόντων. (δ) Ένα άλλο χαρακτηριστικό που η Ελλάδα διαµοιράζεται µε την Κύπρο αλλά και την Τουρκία είναι ο ρόλος των οργανωµένων κατασκηνώσεων στο τουριστικό γίγνεσθαι. Στις Κύπρο, Ελλάδα και Τουρκία τα µερίδια των οργανωµένων κατασκηνώσεων στο καταλυµατικό δυνα- µικό είναι 2,9%, 7,8% και 0,3% αντιστοίχως, έναντι µεριδίων κυµαινοµένων στο διάστηµα 25,0% - 38,5% για τις λοιπές ανταγωνίστριες χώρες. Όπως έχει επισηµανθεί η ιδιοµορφία αυτή εξηγείται από τον βαθµό προσεγγισιµότητας των προορισµών, από την ιδιοσυγκρασία και τις προτιµήσεις των τουριστών, αλλά και τα φυσικά χαρακτηριστικά του τουρισµού. Μεγάλη εσωτερική αγορά, δηλ. υψηλή σχετικώς σχέση (εσωτερικός τουρισµός : αλλοδαπός τουρισµός), µικρότερη συµµετοχή νησιωτικών προορισµών στην συνολική τουριστική δραστηριότητα και µικρή απόσταση του προορισµού από τα κέντρα προελεύσεως αλλοδαπών τουριστών αποτελούν ευνοϊκές συνθήκες για αύξηση του ρόλου των οργανωµένων κατασκηνώσεων. Για µια µικρή γεωγραφικώς και πληθυσµιακώς χώρα, προσβάσιµη για τους αλλοδαπούς κατά κύριο λόγο αεροπορικώς, µε δεσπόζοντα προορισµό τα νησιωτικά συµπλέγµατα, οι δυνατότητες αναπτύξεως οργανωµένων κατασκηνώσεων είναι περιορισµένες. Μελέτη των στοιχείων του Πίνακα 5.9 σε συνδυασµό µε τους αναφερθέντες αρνητικούς ή θετικούς παράγοντες καθιστά το ανωτέρω συµπέρασµα αρκετά πειστικό. (ε) Αν και τα δεδοµένα, όσον αφορά κυρίως τον πραγµατικό αριθµό καταλυµάτων σε κάθε χώρα, δεν χαρακτηρίζονται για την ακρίβεια και πληρότητα αυτών, αλλά ούτε και οι διανυκτερεύσεις, έγινε προσέγγιση του προβλήµατος της αποτελεσµατικότητος της καταλυµατικής υποδοµής µε κριτήριο τον βαθµό χρησιµοποιήσεως αυτών δηλ. πόσες αφίξεις ή πόσες διανυκτερεύσεις αναλογούν κατά µέσον όρο σε κάθε διαθέσιµη κλίνη. Με δεδοµένες τις τιµές χρήσεως των καταλυ- µάτων, όσον περισσότερες διανυκτερεύσεις αναλογούν σε µια κλίνη τόσον οικονοµικώς αποτελεσµατικότερη είναι φυσικό να είναι κατά µέσο όρο η λειτουργία της καταλυµατικής υποδοµής, διότι: (i) υπάρχει εξοικονόµηση κεφαλαίου για το δεδοµένο τουριστικό πλήθος έχει επενδυθεί ολιγότερο κεφάλαιο σε καταλύµατα και (ii) το κόστος λειτουργίας για το σύνολο της εν λόγω υποδοµής είναι µικρότερο. Η συγκριτική σχέση της Ελλάδος είναι, εν προκειµένω, πολύ καλή, 169